Thực trạng xuất khẩu lao động ở Việt Nam

Ch­¬ng I Mét sè vÊn ®Ò lý luËn I. ViÖc lµm vµ t¹o viÖc lµm ViÖc lµm. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i. §øng trªn c¸c gãc ®é nghiªn cøu kh¸c nhau, ng­êi ta ®· ®­a ra rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa nh»m lµm s¸ng tá: “viÖc lµm lµ g×? ”. Vµ ë c¸c quèc gia kh¸c nhau do ¶nh h­ëng cña nhiÒu yÕu tè (nh­ ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, luËt ph¸p…) ng­êi ta quan niÖm vÒ viÖc lµm còng kh¸c nhau. ChÝnh v× thÕ kh«ng cã mét ®Þnh nghÜa chung vµ kh¸i qu¸t nhÊt vÒ viÖc lµm. Theo bé luËt lao ®éng_ §iÒu 13: “ Mäi ho¹t ®éng t¹o ra thu nhËp, kh«ng bÞ ph¸p luËt cÊm ®Òu ®­îc thõa nhËn lµ viÖc lµm”. Trªn thùc tÕ viÖc lµm nªu trªn ®­îc thÓ hiÖn d­íi 3 h×nh thøc: + Mét lµ, lµm c«ng viÖc ®Ó nhËn tiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng hoÆc hiÖn vËt cho c«ng viÖc ®ã. + Hai lµ, lµm c«ng viÖc ®Ó thu lîi cho b¶n th©n mµ b¶n th©n l¹i cã quyÒn sö dông hoÆc quyÒn së h÷u (mét phÇn hay toµn bé) t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó tiÕn hµnh c«ng viÖc ®ã. + Ba lµ, lµm c¸c c«ng viÖc cho hé gia ®×nh m×nh nh­ng kh«ng ®­îc tr¶ thï lao d­íi h×nh thøc tiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng cho c«ng viÖc ®ã. Bao gåm s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ho¹t ®éng kinh tÕ phi n«ng nghiÖp do chñ hé hoÆc 1 thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh cã quyÒn sö dông, së h÷u hoÆc qu¶n lý. Kh¸i niÖm trªn nãi chung lµ kh¸ bao qu¸t nh­ng chóng ta còng thÊy râ hai h¹n chÕ c¬ b¶n. H¹n chÕ thø nhÊt: ho¹t ®éng néi trî kh«ng ®­îc coi lµ viÖc lµm trong khi ®ã ho¹t ®éng néi trî t¹o ra c¸c lîi Ých phi vËt chÊt vµ gi¸n tiÕp t¹o ra lîi Ých vËt chÊt kh«ng hÒ nhá. H¹n chÕ thø hai: khã cã thÓ so s¸nh tØ lÖ ng­êi cã viÖc lµm gi÷a c¸c quèc gia víi nhau v× quan niÖm vÒ viÖc lµm gi÷a c¸c quèc gia cã thÓ kh¸c nhau phô thuéc vµo luËt ph¸p, phong tôc tËp qu¸n,…Cã nh÷ng nghÒ ë quèc gia nµy th× ®­îc cho phÐp vµ ®­îc coi ®ã lµ viÖc lµm nh­ng ë quèc gia kh¸c l¹i bÞ cÊm. VÝ dô: ®¸nh b¹c ë ViÖt Nam bÞ cÊm nh­ng ë Th¸i Lan, Mü ®ã l¹i ®ù¬c coi lµ mét nghÒ thËm chÝ lµ rÊt ph¸t triÓn v× nã thu hót kh¸ ®«ng tÇng líp th­îng l­u. Theo quan ®iÓm cña Mac: “ViÖc lµm lµ ph¹m trï ®Ó chØ tr¹ng th¸i phï hîp gi÷a søc lao ®éng vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt (vçn, t­ liÖu s¶n xuÊt, c«ng nghÖ,…) ®Ó sö dông søc lao ®éng ®ã). Søc lao ®éng do ng­êi lao ®éng së h÷u. Nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt nh­ vèn, t­ liÖu s¶n xuÊt, c«ng nghÖ,… cã thÓ do ng­êi lao ®éng cã quyÒn së h÷u, sö dông hay qu¶n lý hoÆc kh«ng. Theo quan ®iÓm cña Mac th× bÊt cø t×nh huèng nµo x¶y ra g©y nªn tr¹ng th¸i mÊt c©n b»ng gi÷a søc lao ®éng vµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó sö dông søc lao ®éng ®ã ®Òu cã thÓ dÉn tíi sù thiÕu viÖc lµm hay mÊt viÖc lµm. Tuú theo c¸c môc ®Ých nghiªn cøu kh¸c nhµu mµ ng­êi ta ph©n chia viÖc lµm thµnh nhiÒu lo¹i. Theo møc ®é sö dông thêi gian lµm viÖc ta cã viÖc lµm chÝnh vµ viÖc lµm phô + ViÖc lµm chÝnh: lµ viÖc lµm mµ ng­êi lao ®éng dµnh nhiÒu thêi gian nhÊt hay cã thu nhËp cao nhÊt. + ViÖc lµm phô: lµ viÖc lµm mµ ng­êi lao ®éng dµnh nhiÒu thêi gian nhÊt sau c«ng viÖc chÝnh. Ngoµi ra, ng­êi ta cßn chia viÖc lµm thµnh viÖc lµm b¸n thêi gian, viÖc lµm ®©ú ®ñ, viÖc lµm cã hiÖu qu¶,.. b) C¸c ®Æc tr­ng cña viÖc lµm Nghiªn cøu c¸c ®Æc tr­ng cña viÖc lµm chÝnh lµ viÖc t×m hiÓu c¬ cÊu hoÆc cÊu tróc d©n sè cã viÖc lµm theo c¸c tiªu chÝ kh¸c nhau nh»m lµm râ c¸c khÝa c¹nh cña vÊn ®Ò viÖc lµm. Bao gåm cã: + CÊu tróc d©n sè cã viÖc lµm theo giíi vµ tuæi. Cho biÕt trong sè nh÷ng ng­êi cã viÖc lµm th× tØ lÖ nam, n÷ lµ bao nhiªu; ®é tuæi nµo lµ lùc l­îng lao ®éng chÝnh (chiÕm phÇn ®«ng trong lùc l­îng lao ®éng). + Sù thay ®æi quy m« viÖc lµm theo vïng (n«ng th«n- thµnh thÞ). Cho biÕt kh¶ n¨ng t¹o viÖc lµm ë hai khu vùc nµy còng nh­ tiÒm n¨ng t¹o thªm viÖc lµm míi trong t­¬ng lai. + C¬ cÊu viÖc lµm theo ngµnh kinh tÕ. Cho biÕt ngµnh kinh tÕ nµo trong nÒn kinh tÕ quèc d©n cã kh¶ n¨ng thu hót ®­îc nhiÒu lao ®éng nhÊt ë hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai; sù dÞch chuyÓn lao ®éng gi÷a c¸c ngµnh nµy. Trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ngµnh kinh tÕ ®­îc chia lµm 3 khu vùc lín. Khu vùc I: ngµnh n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp; khu vùc II: ngµnh c«ng nghiÖp, x©y dùng, giao th«ng vËn t¶i, khai th¸c má, n¨ng l­îng; khu vùc III: dÞch vô. + C¬ cÊu viÖc lµm theo nghÒ. Cho biÕt nghÒ nµo hiÖn t¹i ®ang t¹o ra ®­îc nhiÒu viÖc lµm nhÊt vµ xu h­íng lùa chän nghÒ nghiÖp trong t­¬ng lai cña ng­êi lao ®éng. + CÊu tróc viÖc lµm theo thµnh phÇn kinh tÕ. Cho biÕt hiÖn t¹i lùc l­îng lao ®éng ®ang tËp trung nhiÒu nhÊt trong thµnh phÇn kinh tÕ nµo vµ xu h­íng dÞch chuyÓn lao ®éng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong t­¬ng lai. Thµnh phÇn kinh tÕ ®­îc chia dùa trªn quan hÖ së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. + Tr×nh ®é v¨n ho¸ vµ ®µo t¹o cña d©n sè theo nhãm tuæi vµ giíi tÝnh, theo vïng. Sù ph©n chia ë trªn chØ mang tÝnh chÊt t­¬ng ®èi víi môc ®Ých ®Ó ng­êi ®äc m­êng t­îng ®­îc vÊn ®Ò. Trong thùc tÕ c¸c ®Æc tr­ng trªn lu«n cã t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau.VÝ dô: ta cã cÊu tróc d©n sè cã viÖc lµm theo giíi vµ tuæi ë khu vùc thµnh thÞ; cÊu tróc d©n sè cã viÖc lµm theo giíi vµ tuæi theo vïng, l·nh thæ… C¸c chØ tiªu ®o l­êng Tû lÖ ng­êi cã viÖc lµm: lµ tû lÖ % cña sè ng­êi cã viÖc lµm so víi d©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ. Tû lÖ ng­êi cã viÖc lµm ®Çy ®ñ: lµ tû lÖ % cña sè ng­êi cã viÖc lµm ®Çy ®ñ so víi d©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ. D©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ (dsh®kt) lµ mét bé phËn d©n sè cung cÊp hoÆc s½n sµng cung cÊp søc lao ®éng cho s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt vµ dÞch vô. Dsh®kt = Nh÷ng ng­êi ®ang lµm viÖc + nh÷ng ng­êi thÊt nghiÖp. Nh÷ng ng­êi ®ang lµm viÖc = Nh÷ng ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng + ngoµi ®é tuæi lao ®éng ®ang tham gia lµm viÖc trong c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nh÷ng ng­êi thÊt nghiÖp lµ nh÷ng ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lao ®éng, cã nhu cÇu t×m viÖc nh­ng hiÖn t¹i ch­a t×m ®­îc viÖc. T¹o viÖc lµm. a) Kh¸i niÖm T¹o viÖc lµm lµ qu¸ tr×nh t¹o ra sè l­îng vµ chÊt l­îng t­ liÖu s¶n xuÊt; sè l­îng vµ chÊt l­îng søc lao ®éng vµ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cÇn thiÕt kh¸c ®Ó kÕt hîp t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng. Nh­ vËy, muèn t¹o viÖc lµm cÇn 3 yÕu tè c¬ b¶n: t­ liÖu s¶n xuÊt, søc lao ®éng vµ c¸c ®iÒu kiÖn KTXH kh¸c ®Ó kÕt hîp t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng. Ba yÕu tè nµy l¹i chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè kh¸c. C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh t¹o viÖc lµm. + Nh©n tè ®iÒu kiÖn tù nhiªn, vèn, c«ng nghÖ: lµ c¸c tiÒn ®Ò vËt chÊt ®Ó tiÕn hµnh bÊt cø mét ho¹t ®éng s¶n xuÊt nµo. §iÒu kiÖn tù nhiªn do thiªn nhiªn ­u ®·i. Vèn do tÝch luü mµ cã hoÆc ®­îc t¹o ra tõ c¸c nguån kh¸c. C«ng nghÖ do tù s¸ng chÕ hoÆc ¸p dông theo nh÷ng c«ng nghÖ ®· cã s½n. Nh©n tè nµy cïng víi søc lao ®éng nãi nªn n¨ng lùc s¶n xuÊt cña mét quèc gia. + Nh©n tè b¶n th©n ng­êi lao ®éng trong qu¸ tr×nh lao ®éng. Bao gåm: thÓ lùc, trÝ lùc, kinh nghiÖm qu¶n lý, s¶n xuÊt cña ng­êi lao ®éng. Ng­êi lao ®éng cã ®­îc nh÷ng thø nµy l¹i phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn sèng, qu¸ tr×nh ®µo t¹o vµ tÝch luü kinh nghiÖm cña b¶n th©n, sù kÕ thõa nh÷ng tµi s¶n ®ã tõ c¸c thÕ hÖ tr­íc. + C¬ chÕ, chÝnh s¸ch kinh tÕ- x· héi cña mçi quèc gia: ViÖc lµm ®­îc t¹o ra nh­ thÕ nµo, chñ yÕu cho ®èi t­îng nµo, víi sè l­îng dù tÝnh bao nhiªu,… phô thuéc vµo c¬ chÕ, chÝnh s¸ch KT-XH cña mçi quèc gia trong tõng thêi kú cô thÓ. + HÖ thèng th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng: ®­îc thùc hiÖn bëi chÝnh phñ vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ, c¸ nh©n cã nhu cÇu tuyÓn dông lao ®éng th«ng qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng nh­ b¸o chÝ, truyÒn h×nh, ®µi ph¸t thanh,…C¸c th«ng tin bao gåm th«ng tin vÒ: sÏ häc nghÒ ë ®©u? nghÒ g×? khi nµo? t×m viÖc ë ®©u?... C¸c chÝnh s¸ch t¹o viÖc lµm. Chóng ta cÇn ph©n biÖt viÖc lµm vµ t¹o viÖc lµm. T¹o viÖc lµm lµ mét qu¸ tr×nh nh­ ®· nãi ë trªn, cßn viÖc lµm lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh Êy. Muèn cã ®­îc nhiÒu viÖc lµm cÇn cã c¸c chÝnh s¸ch t¹o viÖc lµm hiÖu qu¶. Cã thÓ kÓ ra mét sè c¸c chÝnh s¸ch t¹o viÖc lµm nh­: + ChÝnh s¸ch t¹o vèn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ; + ChÝnh s¸ch di d©n ®i vïng kinh tÕ míi; + ChÝnh s¸ch gia c«ng s¶n xuÊt hµng tiªu dïng cho xuÊt khÈu; + ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn ngµnh nghÒ truyÒn thèng; + ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn h×nh thøc héi, hiÖp héi ngµnh nghÒ lµm kinh tÕ vµ t¹o viÖc lµm. + ChÝnh s¸ch xuÊt khÈu lao ®éng; ….. Nh­ vËy trong sè c¸c gi¶i ph¸p t¹o viÖc lµm th× xuÊt khÈu lao ®éng lµ mét gi¶i ph¸p còng ®­îc quan t©m nh­ng cßn kh¸ míi mÎ víi nhiÒu ng­êi. VËy xuÊt khÈu lao ®éng lµ g×? II. XuÊt khÈu lao ®éng Kh¸i niÖm vµ néi dung. a) Kh¸i niÖm. XuÊt khÈu lao ®éng lµ ho¹t ®éng mua_b¸n hµng ho¸ søc lao ®éng néi ®Þa cho ng­êi sö dông lao ®éng n­íc ngoµi. + Ng­êi sö dông lao ®éng n­íc ngoµi ë ®©y lµ chÝnh phñ n­íc ngoµi hay c¬ quan, tæ chøc kinh tÕ n­íc ngoµi cã nhu cÇu sö dông lao ®éng trong n­íc. + Hµng ho¸ søc lao ®éng néi ®Þa: muèn nãi tíi lùc l­îng lao ®éng trong n­íc s½n sµng cung cÊp søc lao ®éng cña m×nh cho ng­êi sö dông lao ®éng n­íc ngoµi. + Ho¹t ®éng mua_ b¸n : thÓ hiÖn ë chç ng­êi lao ®éng trong n­íc sÏ b¸n quyÒn sö dông søc lao ®éng cña m×nh trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh cho ng­êi sö dông lao ®éng n­íc ngoµi ®Ó nhËn vÒ mét kho¶n tiÒn d­íi h×nh thøc tiÒn l­¬ng (tiÒn c«ng). Cßn ng­êi sö dông n­íc ngoµi sÏ dïng tiÒn cña m×nh mua søc lao ®éng cña ng­êi lao ®éng, yªu cÇu hä ph¶i thùc hiÖn c«ng viÖc nhÊt ®Þnh nµo ®ã (do hai bªn tho¶ thuËn) theo ý muèn cña m×nh. Nh­ng ho¹t ®éng mua_b¸n nµy cã mét ®iÓm ®Æc biÖt ®¸ng l­u ý lµ: quan hÖ mua_b¸n ch­a thÓ chÊm døt ngay ®­îc v× søc lao ®éng kh«ng thÓ t¸ch rêi ng­êi lao ®éng. Quan hÖ nµy khëi ®Çu cho mét quan hÖ míi_quan hÖ lao ®éng. Vµ quan hÖ lao ®éng sÏ chØ thùc sù chÊm døt khi hîp ®ång lao ®éng ký kÕt gi÷a hai bªn hÕt hiÖu lùc hoÆc bÞ xo¸ bá hiÖu lùc theo tho¶ thuËn cña hai bªn. b) Néi dung XuÊt khÈu lao ®éng gåm hai néi dung: + §­a ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi; +XuÊt khÈu lao ®éng t¹i chç (XKL§ néi biªn): ng­êi lao ®éng trong n­íc lµm viÖc cho c¸c doanh nghiÖp FDI, c¸c tæ chøc quèc tÕ qua Internet. Do sù giíi h¹n ph¹m vi bµi viÕt em xin ®­îc ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò xuÊt khÈu lao ®éng t­¬ng øng víi néi dung 1_ ®­a ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi. Ng­êi lao ®éng ë ®©y bao gåm: ng­êi lao ®éng lµm c¸c c«ng viÖc nh­ lao ®éng phæ th«ng, s¶n xuÊt, gióp viÖc,…(nh÷ng c«ng viÖc Ýt ®ßi hái vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n); chuyªn gia; tu nghiÖp sinh. Chuyªn gia: lµ nh÷ng ng­êi lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn tõ bËc ®¹i häc trë lªn; Tu nghiÖp sinh (TNS): (Míi chØ cã ë NhËt B¶n, Hµn Quèc) chØ nh÷ng ng­êi lao ®éng ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n cña n­íc nhËp khÈu lao ®éng vµ nÕu muèn vµo lµm viÖc ë c¸c n­íc nµy hä ph¶i ®­îc hîp ph¸p ho¸ d­íi h×nh thøc TNS nghÜa lµ võa lµm võa ®­îc ®µo t¹o tiÕp tôc vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt. C¸c h×nh thøc xuÊt khÈu lao ®éng. H×nh thøc xuÊt khÈu lao ®éng: lµ c¸ch thøc thùc hiÖn viÖc ®­a ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi do nhµ n­íc quy ®Þnh. ë ViÖt Nam cho ®Õn nay ®· tån t¹i mét sè h×nh thøc sau: a) Thêi kú nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung: xuÊt khÈu lao ®éng chñ yÕu th«ng qua c¸c hiÖp ®Þnh liªn chÝnh phñ vµ nghÞ ®Þnh th­; b) B­íc sang thêi kú míi_ thêi kú xuÊt khÈu lao ®éng chÞu t¸c ®éng cña thÞ tr­êng th× nã bao gåm c¸c h×nh thøc sau: * Cung øng lao ®éng theo c¸c hîp ®ång cung øng lao ®éng ®· ký kÕt víi bªn n­íc ngoµi. Néi dung: C¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng sÏ tuyÓn lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi theo c¸c hîp ®ång cung øng lao ®éng. §Æc ®iÓm: + C¸c doanh nghiÖp tù m×nh ®¶m nhiÖm tÊt c¶ c¸c kh©u tõ tuyÓn chän ®Õn ®µo t¹o ®Õn ®­a ®i vµ qu¶n lý ng­êi lao ®éng ë n­íc ngoµi; + C¸c yªu cÇu vÒ tæ chøc lao ®éng do phÝa n­íc tiÕp nhËn ®Æt ra; + Quan hÖ lao ®éng ®­îc ®iÒu chØnh bëi ph¸p luËt cña n­íc tiÕp nhËn; + Qu¸ tr×nh lµm viÖc lµ ë n­íc ngoµi, ng­êi lao ®éng chÞu sù qu¶n lý trùc tiÕp cña ng­êi sö dông lao ®éng n­íc ngoµi; + QuyÒn vµ nghÜa vô cña ng­êi lao ®éng do phÝa n­íc ngoµi b¶o ®¶m. §­a ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi theo hîp ®ång nhËn thÇu, kho¸n c«ng tr×nh ë n­íc ngoµi, ®Çu t­ ra n­íc ngoµi. Néi dung: C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam tróng thÇu, nhËn kho¸n c«ng tr×nh ë n­íc ngoµi hoÆc ®Çu t­ d­íi h×nh thøc liªn doanh liªn kÕt chia s¶n phÈm hoÆc c¸c h×nh thøc ®Çu t­ kh¸c. H×nh thøc nµy ch­a phæ biÕn nh­ng sÏ ph¸t triÓn trong t­¬ng lai cïng víi qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc. §Æc ®iÓm: + C¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam sÏ tuyÓn chän lao ®éng ViÖt Nam nh»m thùc hiÖn c¸c hîp ®ång kinh tÕ, hîp ®ång liªn doanh_ liªn kÕt gi÷a ViÖt Nam vµ n­íc ngoµi; + C¸c yªu cÇu vÒ tæ chøc lao ®éng, ®iÒu kiÖn lao ®éng do doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam ®Æt ra; + C¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam cã thÓ trùc tiÕp tuyÓn dông lao ®éng hoÆc th«ng qua c¸c tæ chøc cung øng lao ®éng trong n­íc; + Doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam trùc tiÕp ®­a lao ®éng ®i n­íc ngoµi, qu¶n lý lao ®éng ë n­íc ngoµi còng nh­ ®¶m b¶o c¸c quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng ë n­íc ngoµi. V× vËy quan hÖ lao ®éng t­¬ng ®èi æn ®Þnh; + C¶ ng­êi sö dông lao ®éng ViÖt Nam vµ lao ®éng ViÖt Nam ®Òu ph¶i tu©n thñ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, phong tôc tËp qu¸n cña n­íc ngoµi. Lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi theo hîp ®ång lao ®éng gi÷a c¸ nh©n ng­êi lao ®éng víi ng­êi sö dông lao ®éng n­íc ngoµi. H×nh thøc nµy ë ViÖt Nam cßn rÊt Ýt v× nã ®ßi hái ng­êi lao ®éng ph¶i cã tr×nh ®é häc vÊn, ngo¹i ng÷ tèt, giao tiÕp réng, t×m hiÓu râ c¸c th«ng tin vÒ ®èi t¸c. §Æc ®iÓm cña xuÊt khÈu lao ®éng. XuÊt khÈu lao ®éng lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ ®ång thêi còng lµ ho¹t ®éng mang tÝnh x· héi cao. XuÊt khÈu lao ®éng lµ ho¹t ®éng kinh tÕ ë tÇm vi m« vµ vÜ m«. Nãi xuÊt khÈu lao ®éng lµ ho¹t ®éng kinh tÕ v× nã ®em l¹i lîi Ých cho c¶ hai bªn tham gia (bªn cung vµ bªn cÇu). ë tÇm vÜ m« bªn cung lµ n­íc xuÊt khÈu lao ®éng, bªn cÇu lµ n­íc nhËp khÈu lao ®éng. ë tÇm vi m« bªn cung lµ ng­êi lao ®éng mµ ®¹i diÖn cho hä lµ c¸c tæ chøc kinh tÕ lµm c«ng t¸c xuÊt khÈu lao ®éng (gäi t¾t lµ doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ), bªn cÇu lµ ng­êi sö dông lao ®éng nø¬c ngoµi. Dï ®øng ë gãc ®é nµo th× víi t­ c¸ch lµ chñ thÓ cña mét ho¹t ®éng kinh tÕ c¶ bªn cung vµ bªn cÇu khi tham gia ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ®Òu nh»m môc tiªu lµ lîi Ých kinh tÕ. Hä lu«n lu«n tÝnh to¸n gi÷a chi phÝ ph¶i bá ra víi lîi Ých thu ®­îc ®Ó cã quyÕt ®Þnh hµnh ®éng cuèi cïng sao cho lîi nhÊt. ChÝnh v× thÕ bªn c¹nh c¸c quèc gia chØ ®¬n thuÇn lµ xuÊt khÈu hay nhËp khÈu lao ®éng th× cßn cã c¶ nh÷ng quèc gia võa xuÊt kh©u võa nhËp khÈu lao ®éng. TÝnh x· héi thÓ hiÖn ë chç: dï c¸c chñ thÓ tham gia xuÊt khÈu lao ®éng víi môc tiªu kinh tÕ nh­ng trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh xuÊt khÈu lao ®éng th× còng ®ång thêi t¹o ra c¸c lîi Ých cho x· héi nh­ gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho mét bé phËn ng­êi lao ®éng, gãp phÇn æn ®Þnh vµ c¶i thiÖn cuéc sèng cho ng­êi d©n, n©ng cao phóc lîi x· héi, ®¶m b¶o an ninh chÝnh trÞ … XuÊt khÈu lao ®éng lµ mét ho¹t ®éng mang tÝnh c¹nh tranh m¹nh. C¹nh tranh lµ quy luËt tÊt yÕu cña thÞ tr­êng. Trong c¹nh tranh ai m¹nh th× th¾ng, yÕu th× thua. Vµ khi xuÊt khÈu lao ®éng vËn ®éng theo quy luËt thÞ tr­êng th× tÊt yÕu nã ph¶i chÞu sù t¸c ®éng cña quy luËt c¹nh tranh vµ mang tÝnh c¹nh tranh. Sù c¹nh tranh ë ®©y diÔn ra gi÷a c¸c n­íc xuÊt khÈu lao ®éng víi nhau vµ gi÷a c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng trong n­íc víi nhau trong viÖc dµnh vµ thèng lÜnh thÞ tr­êng xuÊt khÈu lao ®éng. C¹nh tranh gióp cho chÊt l­îng nguån lao ®éng xuÊt khÈu ngµy cµng ®­îc n©ng cao h¬n vµ ®em l¹i lîi Ých nhiÒu h¬n cho c¸c bªn ®ång thêi còng ®µo th¶i nh÷ng c¸ thÓ kh«ng thÓ vËn ®éng trong vßng xo¸y Êy. Kh«ng cã sù giíi h¹n theo kh«ng gian ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng. ThÞ tr­êng xuÊt khÈu lao ®éng víi mét quèc gia xuÊt khÈu lao ®éng cµng phong phó vµ ®a d¹ng bao nhiªu th× cµng tèt. Nã lµm t¨ng c¸c lo¹i ngo¹i tÖ, gi¶m rñi ro trong xuÊt khÈu lao ®éng vµ nã còng thÓ hiÖn kh¶ n¨ng c¹nh tranh m¹nh mÏ cña quèc gia ®ã. XuÊt khÈu lao ®éng thùc chÊt còng lµ viÖc mua_b¸n mét lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt v­ît ra ph¹m vi biªn giíi quèc gia. Së dÜ vËy v× hµng ho¸ ë ®©y lµ søc lao ®éng_ lo¹i hµng ho¸ kh«ng thÓ t¸ch rêi ng­êi b¸n. Cßn tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña quan hÖ mua_ b¸n ®· ®ù¬c tr×nh bµy ë phÇn II.1 C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn xuÊt khÈu lao ®éng. a)Nhãm nh©n tè kh¸ch quan. * §iÒu kiÖn kinh tÕ chÝnhtrÞ, t×nh h×nh d©n sè_ nguån lao ®éng cña n­íc tiÕp nhËn lao ®éng. C¸c n­íc tiÕp nhËn lao ®éng th­êng lµ c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn hoÆc t­¬ng ®èi ph¸t triÓn nh­ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña m×nh hä l¹i thiÕu hôt nghiªm träng lùc l­îng lao ®éng cho mét hoÆc mét vµi lÜnh vùc nµo ®ã. V× thÕ hä cã nhu cÇu tiÕp nhËn thªm lao ®éng tõ n­íc kh¸c. Sù thiÕu hôt lao ®éng cµng lín trong khi m¸y mãc ch­a thÓ thay thÕ hÕt ®­îc con ng­êi th× nhu cÇu thuª thªm lao ®éng n­íc ngoµi lµ ®iÒu tÊt yÕu. Ngoµi ra, xuÊt khÈu lao ®éng cßn chÞu nhiÒu t¸c ®éng tõ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cã æn ®Þnh hay kh«ng cña n­íc tiÕp nhËn. NÕu nÒn kinh tÕ cã nh÷ng biÕn ®éng xÊu bÊt ngê x¶y ra th× ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng còng sÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. ChÝnh trÞ còng ¶nh h­ëng tíi xuÊt khÈu lao ®éng. NÕu n­íc tiÕp nhËn cã t×nh h×nh chÝnh trÞ kh«ng æn ®×nh th× hä cã thÓ còng kh«ng cã nhu cÇu tiÕp nhËn thªm lao ®éng vµ n­íc xuÊt khÈu lao ®éng còng kh«ng muèn ®­a ng­êi lao ®éng cña m×nh tíi ®ã. Sù c¹nh tranh cña c¸c n­íc xuÊt khÈu lao ®éng kh¸c Sù c¹nh tranh nµy mang t¸c ®éng hai chiÒu. ChiÒu tÝch cùc: thóc ®Èy ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng cña n­íc m×nh kh«ng ngõng tù n©ng cao chÊt l­îng hµng ho¸ søc lao ®éng ®Ó t¨ng tÝnh c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng, t¹o ra sù ph¸t triÓn míi cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng. ChiÒu tiªu cùc: c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh hoÆc tÝnh c¹nh tranh yÕu sÏ bÞ ®µo th¶i. §iÒu kiÖn giao th«ng vËn t¶i, th«ng tin liªn l¹c gi÷a quèc gia xuÊt khÈu lao ®éng vµ quèc gia tiÕp nhËn. NÕu nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy tèt sÏ gãp phÇn lµm gi¶m chi phÝ trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng còng nh­ thuËn lîi trong qu¸ tr×nh ®­a lao ®éng ®i vµ nhËn lao ®éng vÒ. V× thÕ ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng sÏ diÔn ra th­êng xuyªn vµ m¹nh mÏ h¬n. b) Nhãm nh©n tè chñ quan. Bao gåm hÖ thèng c¸c quan ®iÓm, chÝnh s¸ch vµ chñ tr­¬ng cña nhµ n­íc vÒ ho¹t ®«ng xuÊt khÈu lao ®éng. NÕu coi träng xuÊt khÈu lao ®éng, x¸c ®Þnh ®óng vÞ trÝ cña nã trong ph¸t triÓn kinh tÕ_ x· héi sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng vµ ng­îc l¹i. §ång thêi víi qu¸ tr×nh nµy th× c«ng t¸c tæ chøc thùc hiÖn, kiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn còng ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng. Rñi ro vµ h¹n chÕ trong xuÊt khÈu lao ®éng. Rñi ro trong xuÊt khÈu lao ®éng. Rñi ro trong xuÊt khÈu lao ®éng lµ nh÷ng biÕn cè bÊt ngê kh«ng may x¶y ra g©y thiÖt h¹i cho c¸c bªn tham gia xuÊt khÈu lao ®éng. Rñi ro trong xuÊt khÈu lao ®éng ®­îc ph¸t sinh bëi c¸c nguyªn nh©n sau: + Tõ phÝa ng­êi sö dông lao ®éng (®èi t¸c n­íc ngoµi). Khi ng­êi sö dông lao ®éng kh«ng may lµm ¨n thua lç, bÞ ph¸ s¶n,… dÉn ®Õn ph¶i c¾t gi¶m nh©n c«ng hay sa th¶i nh©n c«ng th× hîp ®ång lao ®éng sÏ bÞ chÊm døt tr­íc thêi h¹n.Trong tr­êng hîp nµy ng­êi bÞ h¹i sÏ lµ ng­êi lao ®éng vµ c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng. Ng­êi lao ®éng bÞ mÊt viÖc lµm vµ ph¶i trë vÒ n­íc. Cã ng­êi th× ®· tÝch luü ®ñ tiÒn ®Ó gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng khi vÒ nh­ng còng cã ng­êi th× l¹i r¬i vµo hoµn c¶nh nî chång chÊt. MÆt kh¸c, cã nh÷ng tr­êng hîp do ng­êi sö dông lao ®éng kh«ng tr¶ hoÆc ®¸nh mÊt hé chiÕu cña ng­êi lao ®éng nªn ng­êi lao ®éng kh«ng thÓ trë vÒ n­íc, khiÕn cho hä trë thµnh ng­êi nhËp c­ bÊt hîp ph¸p vµ ph¶i chÞu bÊt cø h×nh ph¹t nµo theo quy ®Þnh cña n­íc së t¹i. Cßn c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng, hä ph¶i chÞu chi phÝ ph¸t sinh ®Ó ®­a ng­êi lao ®éng trë vÒ n­íc còng nh­ tiÒn ®Òn bï cho nh÷ng ng­êi lao ®éng nµy do hîp ®ång bÞ ph¸ vì mµ kh«ng ph¶i do lçi cña ng­êi lao ®éng. Theo tho¶ thuËn sè tiÒn ®ã sÏ ®­îc bªn sö dông lao ®éng hoµn tr¶ nh­ng nÕu hä kh«ng tr¶ th× c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng còng khã mµ ®ßi ®­îc. NÕu cã khiÕu kiÖn th× thñ tôc rÊt r­êm rµ do sù kiÖn ph¸t sinh v­ît ra ngoµi biªn giíi quèc gia vµ chi phÝ rÊt tèn kÐm. V× thÕ, c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng th­êng chÞu thiÖt. Khi ng­êi sö dông lao ®éng cè t×nh thùc hiÖn kh«ng nghiªm tóc hîp ®ång ®· ký nh­ c¾t gi¶m tiÓn l­¬ng, c¾t gi¶m c¸c lîi Ých cña ng­êi lao ®éng nh­: b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ,..; ®¸nh ®Ëp