Thương mại điện tử và thực trạng ứng dụng thương mại điện tử tại Việt Nam

Lời mở đầu Thế kỷ XX vừa khép lại với một dấu ấn vĩ đại trong lịch sử phát triển loài người: sự bùng nổ công nghệ thông tin diễn ra trên toàn thế giới. đưa nhân loại bước qua ngưỡng cửa thế kỷ XXI để đứng trước một nền văn minh mới- nơi giao nhau giữa nền "kinh tế trí thức" và "thời đại Internet", nơi trí thức là chủ thể duy nhất " thông trị" nền kinh tế toàn cầu và Internet sắp đặt thế giới trong một chỉnh thể thống nhất. Bước sang thế kỷ XXI, loài người mở thêm một con đường mới cho sự phát triển kinh tế của mình. Đó là Internet - một thành tựu đỉnh cao của loài người trong thế kỷ XX. Con đường ấy đã làm cho hoạt động thương mại được vận hành theo một cách thức hoàn toàn khác trước. Trước đây, mặc dù đã có rất nhiều các phương tiện điện tử được áp dụng trong hoạt động thương mại, nhưng hết sức đơn sơ, chỉ khi Internet ra đời và được áp dụng rộng rãi trong thương mại, mang lại những lợi ích, hiệu quả vô cùng to lớn, người ta mới chính thức thừa nhận một phương thức thương mại mới. Đó là thương mại điện tử. Hình thức thương mại này, mang lại cho xã hội, các doanh nghiệp, đến từng cá nhân một công cụ hoạt động mới, tiện lợi, dễ dàng và hiệu quả hơn nhiều. Trên thế giới hiện nay, người ta đang gấp rút tiến vào kỷ nguyên kinh tế thông tin - trong đó quan trọng nhất là thương mại điện tử. Thương mại điện tử đã trở thành hình thức thương mại cao nhất từ trước đến nay.ở những nước tiên tiến, thương mại điện tử được áp dụng ngày càng nhiều và tốc độ càng nhanh với hiệu quả hết sức nhãn tiền. Nước ta, một nước đang phát triển, không thể nào không coi trọng. Với mong muốn nước ta bước vào nền kinh tế tri thức trong thế kỷ tới một cách thành công, theo kịp sự phát triển của các nước tiên tiến trên thế giới, trong tiểu luận này chúng em đã chọn đề tài : "Thương mại điện tử và thực trạng ứng dụng thương mại điện tử tại Việt Nam”.Bài tiểu luận được chia thành hai chương: Chương I: Những vấn đề chung về mạng Internet và thương mại điện tử. Chương này giới thiệu một cách khái quát những vấn đề về Internet và thương mại điện tử. Chương II: Thực trạng việc ứng dụng thương mại điện tử tại Việt Nam những kiến nghị về phát triển thương mại điện tử và hướng những ứng dụng thương mại điện tử vào hoạt động kinh doanh ở nước ta. Trong Chương này, tiểu luận sẽ giới thiệu sơ lược về tình hình ứng dụng thương mại điện tử tại Việt Nam và những giải pháp để phát triển thương mại điện tử ở Việt Nam. chương I Những vấn đề chung về mạng internet và thương mại điện tử I. mạng INTERNET 1./ Sự ra đời và phát triển của mạng Internet Lịch sử của INTERNET được bắt đầu từ năm1957: Đây là thời kỳ chiến tranh lạnh giữa các nước thuộc khối xã hội chủ nghĩa và tư bản chủ nghĩa đang diễn ra hết sức gay gắt. ở Mỹ các khoản đầu tư dành cho quân sự là rất lớn. Năm 1957 Mỹ đã hình thành nên một cơ quan nghiên cứu phát triển ARPA (Advanced Research Project Agency), dưới sự quản lý của Uỷ ban phòng vệ DoD (Department of Defence), để phối hợp nghiên cứu khoa học và công nghệ ứng dụng vào lĩnh vực quân sự. Đến năm 1965 ARPA tài trợ cho dự án mạng máy tính TX-2 tại phòng thí nghiệm Lincoln của Viện công nghệ Massachusetts, Lexington và dự án Q-32 hợp tác với công ty phát triển hệ thống (system development) Santa Monica California. Năm 1967 kế hoạch về mạng PS (Packet - Switching) được đưa ra, đồng thời bản kế hoạch đầu tiên về mạng ARPANET (Advanced Research Projects Agency Network) được đưa ra do Lawrence G.Roberts - viện công nghệ Massachusetts. Vào vào tháng 7 năm 1968 ARPA đề nghị kết nối 4 địa điểm đầu tiên bằng các máy tính gồm: Viện nghiên cứu Standford, trường Đại học tổng hợp California ở Los Angeles, UC (University of California) tại Santa Babara và trường Đại học tổng hợp Utah. Đến năm 1969 uỷ ban phòng vệ DoD (Department of Depense) giao cho ARPA đi sâu nghiên cứu về lĩnh vực mạng. Và cũng trong năm 1969 bốn địa điểm trên chính thức được nối thành mạng. Do vậy cho đến nay thì người ta lấy nguồn gốc đầu tiên của Internet là hệ thống máy tính cuả Bộ Quốc Phòng Mỹ, gọi là mạng ARPANET. Đầu năm 1970 Thư điện tử đã bắt đầu được sử dụng. Năm 1973 sự nối kết quốc tế đầu tiên với ARPANET của trường đại học London - Anh. Năm 1979: Nhằm phát triển rộng rãi mạng đã được thiết lập, các nhà khoa học máy tính từ đại học Wisconsin DARPA (Defense Advanced Research Project Agency) và NSF (National Science Foundation) tập trung thảo luận về việc cùng tổ chức một ban nghiên cứu khoa học máy tính, nghiên cứu mạng máy tính. Đến năm 1990 ARPANET được thay thế bằng mạng NSFNET (National Science Foundation Network). NSFNET mang tính chất hoạt động dân sự nhiều hơn. Thực ra trong các số liệu thống kê, người ta chỉ tính mốc thừa nhận một cách rộng rãi sự ra đời của Internet từ năm 1990 khi công nghệ mạng được áp dụng một kỹ thuật mới là World Wide Web(www). Và cũng kể từ thời điểm ấy số người hoà nhập vào mạng Internet mới tăng nên một cách nhanh chóng. Đến năm 1990 số các nước đã tham gia nối với mạng này là: “Canada, Đan Mạch, Phần Lan, Pháp, Nauy, Thuỵ Điển (1988), Australia, Đức, Israel, Italy, Nhật Bản, Mexico, Netherlands, Newzealand, Puerto Rico, Anh (1989), Agentina, Austria, Bỉ, Brazil, Chile, Greece, Ân Độ, Ireland, Hàn Quốc, Thuỵ Sĩ (1990) Sau đó các nước khác cũng tham gia vào mạng toàn cầu Internet: Năm 1991: Croatia, Czech Repuplic, Hongkong, Hungary, Poland, Portugal, Singapore, Taiwan, Tunisia. .... Đến năm 1997: toàn thế giới đã có 110 quốc gia nối mạng Internet, trong đó có Việt Nam. Những địa chỉ của những tổ chức lớn xuất hiện trên Internet là Liên Hợp Quốc (1993), Nhà Trắng (1993), Ngân hàng thế giới (1992), Thủ tướng Nhật (1994), Uỷ ban ngân khố Anh (1994),Thủ tướng Newzealand (1994).....” Trong những năm gần đây Internet đã phát triển một cách nhanh chóng và được ứng dụng một cách rộng rãi trong mọi mặt của đời sống xã hội. Nếu xét lịch sử phát triển của các lĩnh vực thông tin đại chúng khác thì Internet vượt xa tất cả. Điều này cho thấy thế giới có thể sẽ sắp bước vào một xã hội toàn cầu Internet. Người ta đưa ra một ví dụ so sánh để thấy được sự phát triển của Internet so với các phương tiện thông tin đại chúng khác là rất lớn. Hình 1-1:” Sự tăng trưởng của Internet trong các năm 1994-2003, và dự báo mức tăng trưởng năm 2005.” Để đạt được con số 50 triệu người sử dụng đài phát thanh phải chờ sau 40 năm, truyền hình mất 13 năm, truyền hình cáp mất 10 năm, trong khi đó Internet đạt được con số trên chưa đầy 5 năm. Cũng theo tạp chí tin học ngân hàng số 4 tháng 8 năm 2000, Năm 1994 toàn thế giới có khoảng 3 triệu người nối mạng Internet. Năm 1996 con số đã lên tới 67 triệu người. Năm 1997 đã có 110 quốc gia nối mạng Internet. Năm 1998 toàn thế giới đã có hơn 100 triệu người nối mạng Internet Đến cuối năm 1999 toàn thế giới có khoảng 259 triệu người nối mạng Internet.Vào năm 2000 con số này là 349 triệu người. Hiện nay mạng Internet có khoảng 700 triệu người thường xuyên sử dụng, nhưng chủ yếu là ở các nước phát triển. “Dự báo đến 2005 toàn thế giới sẽ có khoảng 765 triệu người nối mạng Internet (gần 1/6 dân số thế giới) Tuy nhiên, sự phát triển của mạng Internet là hết sức chênh lệch giữa các quốc gia, giữa những nước đang phát triển và những nước công nghiệp hóa. Hiện nay, một nửa trong số những người truy cập mạng Internet trên thế giới là thuộc khu vực Bắc Mỹ. Người ta đưa ra một sự so sánh hình tượng rằng cả Châu Phi chưa bằng số người nối mạng ở riêng thành phố New York. “ Khi một công nghệ mới ra đời thì thông thường người ta khó mà lường hết được sự mở rộng của nó. Trước đây khi điện thoại được phát minh, người ta cũng có cảm nghĩ rằng nó là một công cụ hết sức xa vời, nhưng cho đến nay thì không ai là không phải thừa nhận rằng nó đã trở thành một phương thức giao dịch không thể thiếu được trong đời sống hàng ngày. Internet - một công nghệ vượt bậc, là đỉnh cao của thế kỷ XX chắc chắn cũng sẽ như vậy. Hiện nay trên thế giới con số người nối kết với Internet chưa nhiều song chắc chắn rằng trong tương lai không xa Internet sẽ là phương tiện thân thiện của mọi nhà trên khắp hành tinh. 2./ Các khái niệm cơ bản về mạng máy tính và Internet Mạng máy tính là hai hay nhiều máy tính được nối với nhau bằng các thiết bị liên lạc để cùng chia sẻ phần cứng phần mềm và dữ liệu Dựa vào phạm vi phân bổ của mạng có các loại mạng sau: Mạng cục bộ (LAN- Local Area Network): “ Mạng cục bộ là toàn bộ các máy tính được liên kết với nhau thành một mạng trong phạm vi một xí nghiệp, công ty, hay nói chung trong một phạm vi địa lý hẹp nhất định. “ Mạng diện rộng (WAN - Wide Area Network): ” Mạng diện rộng được hiểu hai hay nhiều mạng cục bộ liên kết với nhau sẽ tạo thành liên mạng nội bộ, từ đó hình thành nên khái niệm mạng diện rộng WAN hay mạng Extranet.” Mạng toàn cầu Internet - Nếu như mạng các máy tính được nối với nhau ngày càng trải rộng ở các nước khác nhau trên thế giới lúc này hình thành liên mạng gọi là Global Wide Area Network - mạng diện rộng toàn cầu. Từ thuật ngữ mà giới kỹ thuật vẫn dùng như trên, khi mạng này được trở nên phổ biến, người ta đưa ra khái niệm: "International Network" hay Internet. “Internet là liên mạng - Mạng chung, kết nối mạng cục bộ và mạng diện rộng để trao đổi thông tin, truyền dẫn dữ liệu với nhau không hạn chế địa lý và biên giới “ Hoặc có thể hiểu một cách đơn giản, Internet là một mạng các máy tính được nối với nhau trên khắp hành tinh thông qua đường điện thoại, được ra đời từ năm 1969, bắt đầu từ nước Mỹ, sau đó sang các nước trên toàn Thế giới. 3./ Việc ứng dụng Internet vào hoạt động kinh doanh - và sự xuất hiện khái niệm thương mại điện tử. Thực ra trước đây việc kinh doanh qua điện thoại, truyền hình, phát thanh hay các phương tiện điện tử khác cũng rất phổ biến.Các phương tiện này chỉ phục vụ cho một khía cạnh nào đó của kinh doanh như quảng cáo, truyền tin, hơn nữa lại phải qua một trung gian thực hiện như: đài phát thanh, truyền hình... Nhưng những phương tiện này không tạo ra sự liên hệ trực tiếp, thường xuyên giữa khách hàng và nhà kinh doanh, đặc biệt là sự giao dịch trực tuyến, có hình ảnh nhìn từ nhiều chiều về sản phẩm, dịch vụ, sự trao đổi thú vị hai hay nhiều phía. Trong thập niên cuối cùng của thế kỷ 20, nhờ vào sự phát triển mạnh mẽ của mạng Internet, những ứng dụng của Internet ngày càng được áp dụng phổ biến đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Điều này đã làm thay đổi cả hình thái hoạt động cơ bản của loài người sang một thế giới khác đó là - “thế giới ảo”. Trong đó kinh tế là lĩnh vực chịu ảnh hưởng trực tiếp và sâu sắc nhất. Với Internet nền kinh tế nối mạng ra đời gọi là "Kinh tế Internet" ( Economy Internet). Internet xâm nhập vào hoạt động thương mại, không chỉ đơn thuần là bổ sung thêm một kênh phân phối mới mà còn đem lại hiệu năng vượt trội so với các phương pháp cũ trước đây. Nó đang buộc các nhà kinh doanh hiện nay phải điều chỉnh hoạt động của mình theo một cách thức hoàn toàn khác trước. Đối với những nhà kinh doanh trì trệ rất có thể họ dần dần phải nhường thị trường cho các nhà doanh nghiệp tỏ ra năng động hơn. Internet không chỉ cung cấp một khu chợ cho bán hàng trên mạng mà tạo ra rất nhiều giải pháp kinh doanh điện tử đã và đang tác động trực tiếp đến quá trình chuyển hoá các các hoạt động kinh doanh. Trong bối cảnh ấy hoạt động kinh tế nói chung, hoạt động thương mại nói riêng chuyển sang dạng số hoá, điện tử hoá. Khái niệm kinh doanh điện tử, thương mại điện tử dần dần được hình thành. Thuật ngữ mà người ta dùng để chỉ kinh doanh, thương mại điện tử ở nhiều dạng khác nhau như: "Electronic business" hay "E-Business", "Virtual Business"; "E-trade" "Online Trade" "Cybertrade" "Online selling" hay phổ biến nhất là "Electronic Commerce" hay "E-Commerce" Từ đây, một hình thức kinh doanh mới ra đời đó là thương mại điện tử (E-commerce) và ngày càng phát triển trên toàn thế giới, trước hết là những Doanh Nghiệp có đủ điều kiện áp dụng thương mại điện tử. II./ Thương mại điện tử 1./ Khái niệm về thương mại điện tử (E-commerce) Trước khi đi vào khái niệm về thương mại điện tử chúng ta xem xét qua về khái niệm kinh doanh điện tử: Kinh doanh điện tử ( Electronic Business) là một bước biến đổi cơ bản của các phương thức kinh doanh thông qua việc sử dụng các công nghệ của mạng máy tính Internet, Intranet... Hiện nay có nhiều quan điểm về vấn đề định nghĩa thương mại điện tử. “Quan điểm thứ nhất : Thương mại điện tử được định nghĩa một cách đơn giản là sự chuyển giao các giá trị qua Internet của một trong bốn dạng hoạt động: Mua, Bán, Đầu tư và vay mượn. “ “Quan điểm thứ hai với nghĩa rộng: Thương mại điện tử gồm các giao dịch tài chính và thương mại được thực hiện bằng các phương tiện điện tử. Quan điểm thứ ba xuất phát từ thực tiễn của thương mại điện tử: Thương mại điện tử là các hoạt động thương mại được thực hiện qua mạng thông tin toàn cầu Internet.” Hiểu theo quan điểm thứ hai thì thương mại điện tử thực tế đã tồn tại từ rất lâu. Có lẽ sớm nhất và phổ biến nhất là người ta ứng dụng hoạt động kinh doanh của mình qua điện thoại, sau đó nổi bật nữa là truyền hình, fax, radio...đây cũng là các phương tiện điện tử được ứng dụng khá rộng rãi trong hoạt động thương mại. Tuy nhiên các hình thức này chỉ hỗ trợ cho thương mại. Trong hầu hết các hoạt động thương mại các phương tiện này không thực hiện được một cách hoàn chỉnh. Song nhờ Internet người ta có thể thực hiện hoàn chỉnh một giao dịch thương mại như: mua bán, chào hàng, chọn hàng, ký kết hợp đồng, giao hàng, thanh toán, bảo hành, các dịch vụ sau bán...Do vậy trên thực tiễn nói thương mại điện tử, người ta thường hiểu là loại trừ các phương tiện điện tử không phải là Internet. Thương mại điện tử là hoạt động thương mại bằng phương tiện Internet. Như vậy, theo quan điểm thực tiễn thương mại, có thể đưa ra một định nghĩa về thương mại điện tử như sau:" Thương mại điện tử là việc sử dụng các công nghệ mạng Internet trong các hoạt động giao dịch thương mại" “Electronic commerce is an emerging concept that describes the process of buying and selling or exchanging of products, services, and information via computer networks including the internet” Trong Luật mẫu về thương mại điện tử của Liên Hợp Quốc - UNCITRAL Model Law on electronic commerce - không có điều khoản nào định nghĩa về thương mại điện tử. Tuy nhiên hiểu theo tinh thần điều chỉnh của luật này thì "Electronic Commerce" cần được hiểu theo nghĩa rộng ở trên 2./ Tìm hiểu một số vấn đề có liên quan đến thương mại điện tử 2.1/ Luật mẫu về thương mại điện tử của Liên Hợp Quốc Ngày nay cùng với sự phát triển của thương mại điện tử và đặc tính toàn cầu không biên giới của nó mà các nước, các khu vực và các tổ chức quốc tế đang có rất nhiều nỗ lực nhằm tạo ra một môi trường thống nhất cho thương mại điện tử phát triển. Sự hợp tác toàn cầu, sự thống nhất về mặt chính sách là những vấn đề phải được đề cao trong phát triển thương mại điện tử. Chính vì vậy, việc tạo ra một môi trường áp dụng chung, một định hướng quốc tế các quy chế là hết sức quan trọng. Liên Hợp Quốc với vai trò là một tổ chức quốc tế lớn nhất hành tinh, đã giúp thương mại điện tử quốc tế hình thành nên một bộ khung pháp lý nhằm tạo thuận lợi cho sự phát triển thương mại điện tử, giúp các nước định hướng cho những quy định về thương mại điện tử và giúp các doanh nghiệp vượt qua được những trở ngại pháp luật của các nước. UNCITRAL Model Law on Electronic Commerce (1996) - Luật mẫu UNCITRAL về thương mại điện tử ( gọi tắt là Luật mẫu), được Uỷ ban pháp luật thương mại quốc tế của Liên Hợp Quốc thông qua ngày 12 tháng 6 năm 1996. Luật này được chính thức công bố trong báo cáo của hội nghị lần thứ 6 Đại Hội Đồng Liên Hợp Quốc vào ngày 12 tháng 12 năm 1996. Nguyên văn Luật mẫu được công bố bằng sáu thứ tiếng: Arabic, Trung Quốc, Pháp, Tiếng Anh, Tiếng Nga và tiếng Tây Ban Nha. Trong báo cáo này, xem xét về giá trị pháp lý của các tài liệu lưu giữ bằng máy tính, xác nhận và công nhận pháp lý đối với các trao đổi thoả thuận qua máy tính. Đến kỳ họp lần thứ 23 năm 1990, UNCITRAL đã cho ra đời bản "Nghiên cứu sơ bộ những vấn đề pháp lý liên quan đến thiết lập hợp đồng bằng phương tiện điện tử". Ngày 12 tháng 6 năm 1996 tại kỳ họp thứ 29 Luật mẫu về thương mại điện tử (Model law on Electronic Commerce)đã được thông qua với mục tiêu là đưa ra một hệ thống các quy tắc được thừa nhận, mang tính quốc tế, về việc loại bỏ các trở ngại trong việc công nhận giá trị pháp lý của các thông điệp được lưu chuyển bằng các phương tiện điện tử. Luật mẫu này là cơ sở định hướng giúp cho các nước thành viên đưa ra một đạo luật của mình, trên tinh thần hợp với các quy tắc quốc tế được thừa nhận rộng rãi. Luật mẫu tạo thuận lợi cho việc sử dụng thương mại điện tử, tạo sự bình đẳng cho những người sử dụng tài liệu trên cơ sở giấy tờ và những người sử dụng thông tin trên cơ sở máy tính. Cấu trúc của luật được chia làm hai phần: Phần một liên quan đến những vấn đề chung về thương mại điện tử, Phần còn lại liên quan đến vấn đề thương mại điện tử ở một số lĩnh vực xác định. Điều đáng lưy ý là trong phần hai của Luật mẫu quy định thương mại điện tử trong một số lĩnh vực, đến nay do chưa được hoàn thiện đầy đủ mới công bố có một chương liên quan đến việc áp dụng thương mại điện tử vào lĩnh vực vận tải hàng hóa. Các khía cạnh khác của thương mại điện tử có lẽ được giải quyết trong tương lai, vì vậy Luật mẫu được xem như một công cụ mở và còn được bổ sung theo thực tiễn áp dụng. Điều 1 của Luật mẫu xác định lĩnh vực áp dụng của luật (Sphere of application) Luật này được áp dụng cho bất cứ loại thông tin nào dưới dạng các thông điệp dữ liệu (Data Message) được sử dụng trong các hoạt động thương mại. Thông điệp dữ liệu được định nghĩa trong Điều 2. Cũng trong Điều 1 khái niệm "thương mại" ở đây được giải thích là: "Tất cả các mối quan hệ có bản chất thương mại mặc dù quan hệ có được thực hiện dưới dạng hợp đồng hay không”. Sau đó Luật mẫu đưa ra hàng loạt các lĩnh vực được coi là các lĩnh vực có bản chất thương mại như: mua bán, cung ứng hàng hoá dịch vụ, các hợp đồng phân phối, đại lý thương mại hoặc đại diện thương mại, sản xuất, cho thuê, công việc xây dựng, tư vấn, công việc kỹ thuật, đầu tư, tài chính, ngân hàng, bảo hiểm hợp đồng khai thác, hoặc chuyển giao liên doanh, hoặc các hình thức liên kết công nghiệp khác và kinh doanh vận chuyển hàng hoá, hành khách bằng đường bộ, hàng không, hàng hải, đường sắt...Như vậy quan điểm thương mại ở đây được hiểu theo nghĩa rộng. Điều 2 của Luật mẫu định nghĩa về một số các thuật ngữ được sử dụng trong luật. Thông điệp dữ liệu "Data Message" được xác định: Đây là thông tin được hình thành, gửi, nhận hoặc lưu giữ bằng các phương tiện điện tử, quang học, và các phương tiện có ý nghĩa tương tự bao gồm, nhưng không giới hạn ở: Trao đổi dữ liệu (EDI), thư điện tử (email), điện tín (Telegram), điện báo (telex), hoặc sao chép từ xa (Telecopy). Như vậy mặc dù không có điều khoản nào định nghĩa về thương mại điện tử, song theo quan điểm này thì thương mại điện tử là được hiểu theo nghĩa rộng. Trong Chương II của Luật mẫu quy định về các vấn đề như chứng từ viết, sự thừa nhận về mặt pháp lý với các thông điệp dữ liệu, chữ ký điện tử. Từ Điều 5 đến Điều 10 trong Chương này đề cập đến vấn đề sửa đổi những cản trở pháp lý đối với các giao dịch điện tử trong hoạt động thương mại. Bằng những điều khoản này, các doanh nghiệp thực hiện thương mại điện tử hoàn toàn có thể yên tâm áp dụng thương mại điện tử mà vẫn đảm bảo được giá trị pháp lý và bảo vệ được lợi ích hợp pháp của mình. Các tài liệu điện tử được chính thức thừa nhận trong Điều 5 của Luật mẫu: "Không thể phủ nhận hiệu lực pháp lý, giá trị và khả năng thi hành, cưỡng chế đối với các thông tin chỉ dựa trên một cơ sở là nó có hình thức ở dạng thông điệp dữ liệu". Như vậy các thông tin, tài liệu dưới dạng thông điệp dữ liệu như định nghĩa ở Điều 2 có giá trị pháp lý, giá trị thi hành, hiệu lực như các thông tin ở dạng khác. Đồng thời, trong hoạt động thương mại điện tử, nếu các doanh nghiệp có quy định dẫn chiếu đến Luật mẫu này của Liên Hợp Quốc, thì cũng có thể tránh được trở ngại thông