Tiểu luận Rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế

Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 1 | P a g e Tiểu luận RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN QUỐC TẾ. Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 2 | P a g e MỤC LỤC 1. Các Rủi ro trong thanh toán quốc tế: ...................................................................................... 4 1.1. Khái niệm rủi ro trong TTQT: ......................................................................................... 4 1.2. Giới thiệu các Rủi ro trong thanh toán quốc tế ............................................................... 5 1.2.1. Rủi ro quốc gia, rủi ro chính trị pháp lý .................................................................. 5 1.2.2. Rủi ro về quản lý ngoại hối ....................................................................................... 5 1.2.3. Rủi ro tác nghiệp ....................................................................................................... 6 1.2.4. Rủi ro tín dụng .......................................................................................................... 6 1.2.5. Rủi ro đối tác trong các phương thức thanh toán quốc tế ....................................... 6 2. Các phương thức thanh toán quốc tế ....................................................................................... 7 2.1. Phương thức chuyển tiền (Remittance) ............................................................................ 7 2.1.1. Khái niệm: ................................................................................................................. 7 2.1.2. Sơ đồ - chú thích........................................................................................................ 7 2.1.3. Rủi ro phương thức gặp phải.................................................................................... 8 2.2. Phương thức thanh toán ghi sổ .......................................................................................10 2.2.1. Khái niệm: ................................................................................................................10 2.2.2. Sơ đồ - chú thích: .....................................................................................................10 2.2.3. Rủi ro phương thức gặp phải: .................................................................................10 2.3. Phương thức nhờ thu (Collection) ...................................................................................11 2.3.1. Khái niệm: ................................................................................................................11 2.3.2. Sơ đồ - chú thích: .....................................................................................................11 2.3.3. Rủi ro phương thức gặp phải: .................................................................................12 2.4. Phương thức thanh toán giao chứng từ nhận tiền ..........................................................17 2.4.1. Khái niệm: ................................................................................................................17 2.4.2. Sơ đồ - chú thích: .....................................................................................................17 2.4.3. Rủi ro phương thức gặp phải: .................................................................................18 2.5. Phương thức tín dụng chứng từ (Documentary Credit) .................................................18 2.5.1. Khái niệm: ................................................................................................................18 2.5.2. Sơ đồ - chú thích: .....................................................................................................19 2.5.3. Rủi ro phương thức gặp phải: .................................................................................19 3. Giải pháp hạn chế rủi ro thanh toán quốc tế. .........................................................................23 3.1. Đối với NHTM: ................................................................................................................23 Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 3 | P a g e 3.2. Đối với khách hàng: .........................................................................................................24 3.3. Đối với Nhà nước: ............................................................................................................24 3.4. Đối với NHNN:.................................................................................................................25 Tài liệu tham khảo: .........................................................................................................................26 ] Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 4 | P a g e 1. Các Rủi ro trong thanh toán quốc tế: 1.1. Khái niệm rủi ro trong TTQT: Rủi ro trong hoạt động TTQT của NHTM là vấn đề xảy ra ngoài ý muốn trong quá trình tiến hành hoạt động TTQT và ảnh hưởng xấu đến hoạt động kinh doanh của NHTM. Trong quátrình tiến hành hoạt động TTQT, rủi ro xảy ra khi quyền lợi của một bên tham gia bị vi phạm. Rủi ro không chỉ được hiểu theo nghĩa hẹp là việc chứng từ không được thanh toán, mà còn được hiểu rộng ra là bất kỳ một sự chậm trễ nào trong các khâu của quá trình TTQT. Rủi ro có thể xảy ra với tất cả các bên tham gia: Với người bán, rủi ro xảy ra khi bán hàng không thu được tiền hoặc chậm thu được tiền, rủi ro về thị trường, rủi ro không nhận hàng, rủi ro không thanh toán…; với người mua, rủi ro xảy ra khi người bán giao hàng không đúng với các điều kiện của hợp đồng (không đúng số lượng, chủng loại…), rủi ro không giao hàng, rủi ro trong quá trình vận chuyển Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 5 | P a g e hàng hoá…; với NH có liên quan, rủi ro xảy ra khi người mua hoặc người bán thiếu trung thực, không thực hiện đúng cam kết đã ghi trong hợp đồng, do tỷ giá biến động… 1.2. Giới thiệu các Rủi ro trong thanh toán quốc tế Sự cách biệt về địa lý, ngôn ngữ, hệ thống luật pháp, tập quán kinh doanh…làm cho hoạt động TTQT nói riêng và nghiệp vụ ngân hàng đối ngoại nói chung chứa đựng nhiều rủi ro tiềm ẩn. Bên cạnh các rủi ro vốn có của hoạt động ngân hàng thương mại như: rủi ro thanh khoản, rủi ro lãi suất, rủi ro hoạt động, rủi ro thị trường…hoạt động TTQT chứa đựng nhiều rủi ro đặc thù. Sau đây là một số loại rủi ro mà các ngân hàng thường gặp: 1.2.1. Rủi ro quốc gia, rủi ro chính trị pháp lý Là khả năng mà một quốc gia hoặc người đi vay của một quốc gia nhất định không muốn hoặc không thể thực hiện nghĩa vụ cam kết của mình với đối tác nước ngoài. Rủi ro quốc gia có thể tồn tại các dạng sau: Rủi ro chính trị: Tính ổn định của một quốc gia đóng vai trò rất quan trọng trong giao thương quốc tế. Bất cứ một sự thay đổi nào về chính thể, chính sách của chính phủ đều có thể ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh quốc tế. Chẳng hạn, khi một quốc gia có chiến tranh, cuộc chiến sẽ phá vỡ mối quan hệ giữa quốc gia lâm chiến với một số nước khác trên thế giới. Sự tàn phá của chiến tranh có thể làm cho quốc gia bị nạn giảm hoặc không còn khả năng thực hiện các cam kết đã ký với đối tác quốc tế. Rủi ro kinh tế: Bối cảnh kinh tế của một quốc gia sẽ tác động đến niềm tin của nhà kinh doanh, đầu tư quốc tế đến quốc gia đó. Nếu một quốc gia suy thoái hoặc bị khủng hoảng kinh tế, khả năng thu hút vốn và giao thương quốc tế của nước đó sẽ giảm sút và ngược lại. 1.2.2. Rủi ro về quản lý ngoại hối Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 6 | P a g e Quản lý ngoại hối là hệ thống kiểm soát luồng ngoại hối nhập vào hoặc chuyển ra khỏi một đất nước. Trong quản lý kinh tế, các chính phủ thường ban hành các chính sách nhằm khơi thông hoặc hạn chế luồng ngoại hối nhằm thực hiện chính sách phát triển kinh tế của quốc gia trong từng thời kỳ. Những biện pháp này có thể tạo ra sự chậm trễ trong thanh toán, làm gia tăng chi phí và thời gian của các thương gia và nhà đầu tư quốc tế. 1.2.3. Rủi ro tác nghiệp Rủi ro tác nghiệp là rủi ro xảy ra trong quá trình thực hiện nghiệp vụ. Trong nghiệp vụ tín dụng chứng từ, rủi ro tác nghiệp xảy ra phần lớn là do trình độ của cán bộ nhân viên. Ngoài ra, sự sơ suất, thiếu cẩn thận dẫn đến việc hành động không theo đúng các quy trình, tập quán quốc tế cũng gây ra những rủi ro tác nghiệp nghiêm trọng. Hậu quả của rủi ro tác nghiệp là rất lớn, ảnh hưởng đến uy tín và tài sản của ngân hàng. 1.2.4. Rủi ro tín dụng Rủi ro tín dụng là rủi ro xảy ra khi ngân hàng không thu hồi được các khoản tín dụng đã cấp cho các bên tham gia trong phương thức tín dụng chứng từ. Các khoản tín dụng đó là: mở L/C theo yêu cầu nhà nhập khẩu, cho nhà nhập khẩu vay để thanh toán L/C, chiết khấu bộ chứng từ xuất khẩu theo L/C. 1.2.5. Rủi ro đối tác trong các phương thức thanh toán quốc tế Rủi ro này phát sinh do bởi các nhà kinh doanh xuất nhập khẩu, các ngân hàng đại lý tham gia vào hoạt động thanh toán xuất nhập khẩu không thực hiện đúng nghĩa vụ của mình. Điều này được thể hiện rõ qua các hình thức như: người bán không giao hàng theo đúng hợp đồng (xét về mặt thời gian, số lượng, chủng loại,…). Người mua chậm thanh toán do chưa chuẩn bị kịp tiền thanh toán, thanh toán không đủ, hoặc thậm chí từ chối thanh toán dù người bán đã cung ứng hàng hóa, người mua bị mất khả năng chi trả, vỡ nợ, phá sản; bất đồng về xử lý nghiệp vụ giữa các ngân hàng đại lý, sự yếu Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 7 | P a g e kém về công tác quản lý khách hàng của ngân hàng phục vụ nhà nhập khẩu cộng với tình trạng mất khả năng thanh toán, phá sản của các ngân hàng này. Ngoài các rủi ro trên, thanh toán xuất nhập khẩu còn gặp phải những rủi ro khác như: rủi ro bất khả kháng, lừa đảo (người mua lừa người bán, hoặc người bán lừa người mua, hoặc người mua và người bán thông đồng để chiếm đoạt các khoản tài trợ của ngân hàng), rửa tiền,… rủi ro về thiên tai, hoả hoạn… 2. Các phương thức thanh toán quốc tế 2.1. Phương thức chuyển tiền (Remittance) 2.1.1. Khái niệm: Đây là một phương thức thanh toán trong đó một khách hàng (người trả tiền, người mua, người nhập khẩu…) yêu cầu NH phục vụ mình chuyển một số tiền nhất định cho người hưởng lợi (người bán, người xuất khẩu, người cung ứng dịch vụ…) ở một địa điểm nhất định. NH chuyển tiền phải thông qua đại lý của mình ở nước người hưởng lợi để thực hiện nghiệp vụ chuyển tiền. - Có 3 hình thức:  Hình thức trả tiền ngay  Hình thức trả tiền sau  Hình thức trả tiền trước 2.1.2. Sơ đồ - chú thích Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 8 | P a g e 2.1.3. Rủi ro phương thức gặp phải a) Hình thức ứng trước - Rủi ro đối với nhà nhập khẩu Nhà xuất khẩu có thể chủ tâm không giao hàng hoặc giao không đúng số lượng, chất lượng của hợp đồng. Hàng giao trễ hơn so với quy định Nhà xuất khẩu không giao hàng trong trường hợp nhà xuất khẩu bị phá sản, hoặc không có hàng để giao, hoặc khi giá cả thị trường đang có xu hướng tăng giá nhà xuất khẩu sẽ bán lô hàng này cho người khách hàng khác và chấp nhận khoản phạt trong hợp đồng nếu thấy vẫn có lợi cho mình. Không kiểm soát được việc hàng hóa có được bảo hiểm đầy đủ trong quá trình vận chuyển hay không. Do phải thanh toán trước, nhà nhập khẩu có thể phải chịu áp lực về tài chính. Tình hình sẽ xấu hơn, nếu hàng hóa đến chậm hoặc bị khiếm khuyết thì điều này ngăn cản nhà nhập khẩu bán hàng thu hồi tiền và làm cho lợi nhuận có thể giảm. Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 9 | P a g e - Đối với nhà xuất khẩu Nhà nhập khẩu không chuyển tiền trước khi nhà xuất khẩu đã thu mua hoặc sản xuất hàng. Nhà xuất khẩu phải chịu chi phí quản lý, lưu kho, bảo quản ,.. gây tốn kém. Nhà xuất khẩu phải giao hàng khi nhận được thông báo ghi có vào tải khoản của mình tại ngân hàng. Nhà xuất khẩu có nghĩa vụ bảo đảm giao hàng theo đúng đơn đặt hàng của người mua. b) Đối với phương thức chuyển tiền trả sau và phương thức chuyển tiền trả ngay: Nếu nhà nhập khẩu chậm lập lệnh chuyển tiền (do gặp khó khăn về tài chính hay thiếu thiện chí thanh toán) gửi cho ngân hàng thì nhà xuất khẩu sẽ chậm nhận được tiền thanh toán theo thời hạn quy định mặc dù hàng hóa đã chuyển đi và nhà nhập khẩu đã có thể nhận được và sử dụng hàng hóa rồi. Trường hợp nhà nhập khẩu không nhận hàng thì nhà xuất khẩu phải mất mất chi phí vận chuyển hàng, phải bán rẻ hoặc tái xuất. Do đó, nhà xuất khẩu bị thiệt hại do thu hồi vốn chậm ảnh hưởng đến sản xuất trong tương lai trong khi ngân hàng không có nhiệm vụ và cách thức gì để đôn đốc nhà nhập khẩu nhanh chóng chuyển tiền chi trả nhằm đảm bảo quyền lợi cho nhà xuất khẩu. Tóm lại, việc trả tiền hay không phụ thuộc vào thiện chí của nhà nhập khẩu, nhà nhập khẩu có thể sau khi nhận được hàng nhưng không tiến hành chuyển tiền hoặc cố tình dây dưa kéo dài thời hạn trả tiền để chiếm dụng vốn của nhà xuất khẩu quyền lợi của tổ chức xuất khẩu không được đảm bảo. Chính vì vậy mà trong ngoại thương phương thức chuyển tiền này chỉ áp dụng trong trường hợp các bên mua bán có uy tín và tin cậy lẫn nhau hoặc thường dùng để thanh toán các chi phí liên quan đến xuất nhập khẩu như : bảo hiểm, vận chuyển, bưu điện…. Nghiệp vụ chuyển tiền là phương thức đơn giản, trong đó người chuyển tiền và người nhận tiền tiến hành thanh toán trực tiếp với nhau. Ngân hàng chỉ là trung gian và chỉ hưởng hoa hồng mà không bị rằng buộc bất kỳ trách nhiệm nào. Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 10 | P a g e 2.2. Phương thức thanh toán ghi sổ 2.2.1. Khái niệm: Người bán mở một tài khoản hoặc một quyển sổ để ghi nợ người mua sau khi người bán đã hoàn thành giao hàng hay dịch vụ, đến từng định kỳ có thể là tháng, quý hoặc năm lngười mua trả tiền cho người bán. 2.2.2. Sơ đồ - chú thích: Sơ đồ 1.4 Quy trình trình nghiệp vụ thanh toán ghi sổ (1) Người bán giao hàng hoặc dịch vụ cùng với gửi chứng từ hàng hóa cho người mua (2) Báo nợ trực tiếp giữa người bán và người mua (3) Người mua dùng phương thức chuyển tiền để trả tiền khi đến định kỳ thanh toán 2.2.3. Rủi ro phương thức gặp phải: - Đối với nhà nhập khẩu Nhà xuất khẩu có thể không giao hàng hoặc không giao đúng thời hạn, chủng loại và chất lượng. Nếu hóa đơn thanh toán ghi bằng ngoại tệ, nhà nhập khẩu có thể gặp rủi ro tỷ giá khi ngoại tệ lên giá. - Đối với nhà xuất khẩu Sau khi nhận hàng hóa, nhà nhập khẩu có thể không thanh toán hoặc không thể thanh toán (ví dụ, do các giải pháp kiểm soát ngoại hối), hoặc chủ tâm trì hoãn kéo dài thời Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 11 | P a g e gian thanh toán. Về mặt lý thuyết, cho dù quyền sở hữu hàng hóa có thể được bảo lưu, nhưng thực tế nhà xuất khẩu khó lòng mà kiểm soát được hàng hóa một khi đã chuyển cho nhà nhập khẩu. Ngoài ra, nhà nhập khẩu có thể dàn dựng tranh chấp về chất lượng hoặc khiếu nại về sự khiếm khuyết hay thiếu hụt hàng hóa để yêu cầu giảm giá. Trước tình huống này, nhà xuất khẩu chỉ còn cách lựa chọn : (i) giảm giá, (ii) tìm đối tác mua khác, (iii) chở hàng về nước (rủi ro có thể nước nhập hàng không cho phép gửi trả hàng). Nếu hóa đơn thanh toán ghi bằng ngoại tệ, nhà xuất khẩu có thể gặp rủi ro tỷ giá khi ngoại tệ giảm giá. Nhà xuất khẩu phải gánh chịu chi phí kiểm soát tín dụng và thu tiền. 2.3. Phương thức nhờ thu (Collection) 2.3.1. Khái niệm: Đối với phương thức nhờ thu: Là phương thức mà người bán sau khi hoàn thành nghĩa vụ giao hàng sẽ ký phát hối phiếu đòi tiền người mua, nhờ NH thu hộ số tiền ghi trên hối phiếu đó. Có 2 loại nhờ thu: - Hình thức: o Nhờ thu phiếu trơn (Clean collection): Là phương thức mà người bán nhờ NH thu hộ số tiền ghi trên hối phiếu người mua, nhưng không kèm theo điều kiện o Nhờ thu kèm chứng từ (Documentary collection): Là phương thức mà người bán sau khi hoàn thành nghĩa vụ giao hàng, lập bộ chứng từ nhờ thu (chứng từ gửi hàng và hối phiếu), nhờ NH thu hộ số tiền ghi trên hối phiếu đó. Với điều kiện là người mua trả tiền hoặc chấp nhận trả tiền mới giao toàn bộ chứng từ gửi hàng cho người mua nhận hàng. 2.3.2. Sơ đồ - chú thích: Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 12 | P a g e 2.3.3. Rủi ro phương thức gặp phải: 2.3.3.1. Rủi ro trong phương thức nhờ thu trơn Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 13 | P a g e 2.3.3.2. Rủi ro trong phương thức nhờ thu kèm chứng từ Rủi ro đối với nhà xuất khẩu: Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 14 | P a g e Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 15 | P a g e Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 16 | P a g e Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 17 | P a g e 2.4. Phương thức thanh toán giao chứng từ nhận tiền 2.4.1. Khái niệm: CAD Cash against documents , hay COD: Cash on delivery là phương thức thanh toán trong đó tổ chức nhập khẩu dựa trên cơ sở hợp đồng ngọai thương sẽ yêu cầu ngân hàng mở một tài khoản tín thác (Trust account) để thanh toán tiền cho tổ chức xuất khẩu sau khi xuất trình đầy đủ chứng từ theo thỏa thuận. 2.4.2. Sơ đồ - chú thích: Sơ đồ 1.5 Quy trình phương thức giao chứng từ nhận tiền Qui trình thanh toán: (1) Nhà nhập khẩu yêu cầu ngân hàng mở cho mình một tài khỏan tín thác, số dư tài khỏa bằng 100% trị gía hợp đồng và nó được dùng để thanh toán cho nhà xuất khẩu, theo đúng bản ghi nhớ (Memorandum) thỏa thuận giữa nhà nhập khẩu và ngân hàng . (2) Ngân hàng thông báo cho nhà xuất khẩu biết . Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 18 | P a g e (3) Nhà xuất khẩu giao hàng cho người nhập khẩu theo đúng thỏa thuận trong hợp đồng . (4) Nhà xuất khẩu lập chứng từ xuất trình cho ngân hàng. (5) Ngân hàng kiểm tra chứng từ, đối chiếu với bản ghi nhớ, nếu phù hợp thì thanh toán cho nhà xuất khẩu. (6) Ngân hàng chuyển bộ chứng từ cho nhà nhập khẩu và quyết toán tài khoản tín thác. 2.4.3. Rủi ro phương thức gặp phải: Rủi ro đối với nhà nhập khẩu: Việc thanh toán của NH cho nhà xuất khẩu chỉ căn cứ vào bộ chứng từ xuất trình mà không căn cứ vào việc kiểm tra thực tế hàng hoá. NH chỉ kiểm tra tính hợp lệ bề ngoài của chứng từ. Nếu nhà xuất khẩu chủ tâm gian lận có thể xuất trình chứng từ giả mạo cho NH chỉ định để thanh toán. Như vậy, sẽ không có sự bảo đảm nào cho nhà nhập khẩu rằng hàng hoá sẽ đúng như hợp đồng về số lượng, chủng loại và không bị hư hỏng gì. Trong trường hợp này nhà nhập khẩu vẫn phải hoàn trả đầy đủ tiền đã thanh toán cho NH phát hành. Rủi ro đối với nhà xuất khẩu: một số đối tượng xấu giả danh làm bên nhập khẩu đã tìm cách vô hiệu hóa phương thức CAD bằng cách khi bên nhập khẩu không hoàn thành nghĩa vụ thanh toán, bên xuất khẩu không thể bán lô hàng cho đơn vị nhập khẩu khác và cũng không thể tái xuất lô hàng ra khỏi nước nhập khẩu. Kết cục thường thấy là bên xuất khẩu mất trắng lô hàng. 2.5. Phương thức tín dụng chứng từ (Documentary Credit) 2.5.1. Khái niệm: Phương thức tín dụng chứng từ (L/C): Là một sự thoả thuận mà trong đó một NH (NH mở thư tín dụng) theo yêu cầu của khách hàng (người xin mở thư tín dụng) cam kết sẽ trả một số tiền nhất định cho một người thứ ba (người hưởng lợi số tiền của thư tín dụng) hoặc chấp nhận hối phiếu do người thứ ba ký phát trong phạm vi số tiền đó, khi người thứ ba này xuất trình cho NH một bộ chứng từ thanh toán phù hợp với những quy định đề ra trong thư tín dụng. Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 19 | P a g e 2.5.2. Sơ đồ - chú thích: 2.5.3. Rủi ro phương thức gặp phải: Rủi Ro Thanh Toán Quốc Tế 20 | P a g e Phương thức này hiện đang được sử dụng rất phổ biến, vì nội dung của nó được thực hiện theo “Quy tắc và thực hành thống nhất về tín dụng chứng từ” – UCP600 do Phòng Thương mại Quốc tế tại Paris (ICC) ban hành (bản sửa đổi mới nhất vào năm 1993). Tuy nhiên, khi sử dụng phương thức này cũng có thể xảy ra rủi ro cho các bên tham gia như: a) Rủi ro đối với nhà nhập khẩu: Việc thanh toán của NH cho nhà xuất khẩu chỉ căn cứ vào bộ chứng từ xuất trình mà không căn cứ vào việc kiểm tra thực tế hàng hoá. NH chỉ kiểm tra tính hợp lệ bề ngoài của chứng từ. Nếu nhà xuất khẩu chủ tâm gian lận có thể xuất trình chứng từ giả mạo cho NH chỉ định để thanh toán. Như vậy, sẽ không có sự bảo đảm nào cho nhà nhập khẩ