Tóm tắt Luận án Các yếu tố ảnh hưởng đến áp dụng thành công kiểm soát quá trình bằng thống kê trong các doanh nghiệp sản xuất tại Việt Nam

1 LỜI MỞ ĐẦU Lý do lựa chọn đề tài Toàn cầu hóa tạo ra những cơ hội, nhưng đồng thời cũng đặt ra những thách thức rất to lớn đối với các quốc gia và doanh nghiệp. Để tồn tại, đứng vững và phát triển trong môi trường kinh tế quốc tế cạnh tranh gay gắt thì việc nâng cao khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp nói riêng và của nền kinh tế nói chung là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu. Khả năng cạnh tranh thực sự của một quốc gia, doanh nghiệp phụ thuộc trước hết vào năng suất và chất lượng sản phẩm do các doanh nghiệp tạo ra. Với một nguồn lực đầu vào như nhau tạo ra nhiều sản phẩm chất lượng cao với giá trị gia tăng nhiều hơn là con đường cơ bản đảm bảo cho doanh nghiệp, quốc gia phát triển bền vững Tại Việt Nam, trong những năm gần đây, nhiều mô hình, các công cụ và phương pháp quản trị đã được các doanh nghiệp đưa vào áp dụng như: Hệ thống quản lý chất lượng ISO; Quản lý chất lượng toàn diện (TQM); Sản xuất tinh gọn (Lean); 5S; SQC; SPC đã được đưa vào áp dụng, và đã mang lại hiệu quả rất thiết thực cho các doanh nghiệp. SPC (Statistical Process Control) là phương pháp quản lý cho chương trình kiểm soát chất lượng tại các doanh nghiệp, lợi ích của SPC là: Giảm lãng phí, chi phí trong sản xuất; Cải tiến quy trình; Cải thiện thông tin trong điều hành, quản lý; Giảm mức độ biến đổi của sản xuất; Tăng chất lượng sản phẩm/ dịch vụ, từ đó giảm các khiếu nại của khách hàng, tăng khả năng cạnh tranh. Qua tổng quan các tài liệu cho thấy, hầu hết các nghiên cứu về SPC chủ yếu tập trung vào các khía cạnh: Xây dựng quy trình (các bước) để thực hiện SPC sao cho hiệu quả; Nghiên cứu các yếu tố để thực hiện thành công SPC trong các doanh nghiệp; Kết quả thực hiện thành công của SPC trong các doanh nghiệp. Hưởng ứng phong trào năng suất chất lượng, theo Quyết định số 712/QĐ- TTg phê duyệt Chương trình Quốc gia "Nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, hàng hóa của doanh nghiệp Việt Nam đến năm 2020". Nhiều doanh nghiệp Việt nam nghiên cứu triển khai áp dụng các hệ thống quản lý, các công cụ cải tiến chất lượng. Trong đó, việc nghiên cứu triển khai áp dụng SPC được các doanh nghiệp biết đến và nghiên cứu triển khai áp dụng trong thời gian qua. Song đáng tiếc là hiệu quả từ việc triển khai áp dụng SPC đem lại còn rất hạn chế. Chất lượng sản phẩm hàng hóa do các doanh nghiệp Việt nam sản xuất còn 2 khá thấp trong khi giá thành sản xuất lại cao hơn các nước trong khu vực và và trên thế giớí. Có thể thấy, thông qua nghiên cứu tài liệu đã chỉ ra các nghiên cứu về chủ đề này là ở những quốc gia có trình độ sản xuất phát triển hơn Việt Nam, đặc biệt áp dụng nhiều trong ngành sản xuất công nghiệp. Tại Việt Nam số lượng các nghiên cứu về chủ đề này là chưa nhiều. Đây chính là gợi ý về khoảng trống để tác giả có hướng tiến hành nghiên cứu. Vậy các câu hỏi đặt ra là: Câu hỏi 1: Các yếu tố ảnh hưởng đến áp dụng thành công SPC trong các doanh nghiệp? Câu hỏi 2: Chiều hướng, mức độ tác động của các yếu tố đến áp dụng thành công SPC? Câu hỏi 3: Những giải pháp nào để thực hiện thành công SPC trong các doanh nghiệp? Xuất phát từ những câu hỏi nghiên cứu và những vấn đề lý luận ở trên tác giả quyết định lựa chọn đề tài “Các yếu tố ảnh hưởng đến áp dụng thành công kiểm soát quá trình bằng thống kê (SPC- Statistical Process Control) trong các doanh nghiệp sản xuất tại Việt Nam”. Mục tiêu, phạm vi và đối tượng nghiên cứu Xây dựng mô hình một số yếu tố ảnh hưởng đến áp dụng thành công SPC trong các doanh nghiệp sản xuất tại Việt Nam; Sử dụng mô hình này xác định tính chất tác động và đo lường mức độ tác động của các yếu tố đến áp dụng thành công SPC; Đề xuất các khuyến nghị cho các doanh nghiệp của Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu: Đề tài giới hạn là các doanh nghiệp cơ khí chế tạo, quy mô vừa và nhỏ trong các khu và cụm công nghiệp tại Hà Nội. Đối tượng nghiên cứu: Các yếu tố ảnh hưởng đến áp dụng thành công SPC trong các doanh nghiệp sản xuất tại Việt Nam. Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu định tính: Thực hiện phỏng vấn sâu với 02 đối tượng là các giảng viên tại các trường đại học, và các cán bộ quản lý tại các doanh nghiệp có ứng dụng SPC. Nghiên cứu định lượng: Giai đoạn 1, đánh giá về độ tin cậy và loại bỏ những biến quan sát không phù hợp, thông qua nghiên cứu sơ bộ 84 doanh nghiệp. Giai đoạn 2, nghiên cứu chính thức, để kiểm định mô hình và các giả 3 thuyết nghiên cứu. Tiếp theo thực hiện phân tích ANOVA để kiểm định định sự khác nhau giữa các nhóm doanh nghiệp về áp dụng thành công SPC. Kết quả đạt được của nghiên cứu Về mặt lý luận: Khẳng định các yếu tố ảnh hưởng đến áp dụng thành công SPC trong các doanh nghiệp sản xuất tại Việt Nam. Đồng thời xác định được mức độ tác động của từng yếu tố đến thực hiện thành công SPC. Về mặt thực tiễn: Kết quả nghiên cứu sẽ giúp các doanh nghiệp thấy được mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố thực hiện SPC trong các doanh nghiệp, từ đó tăng nhận thức về tầm quan trọng của SPC trong quản lý hoạt động sản xuất. Kết cấu của luận án Chương 1: Tổng quan nghiên cứu Chương 2: Mô hình và Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Kết quả nghiên cứu Chương 4: Kết luận và kiến nghị CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 1.1 Các khái niệm về SPC Phương pháp SPC (Statistical Process Control) là việc sử dụng một tập hợp các kỹ thuật/ công cụ thống kê để kiểm soát quá trình sản xuất, phân tích và theo dõi nguyên nhân biến đổi các đặc tính chất lượng hay các thông số để từ đó kiểm soát và cải tiến quy trình. Cho đến nay có nhiều các khái niệm khác nhau về SPC được đưa ra. Cụ thể: Theo Juran (1988) thì SPC là áp dụng các kỹ thuật thống kê để đo lường và phân tích sự biến đổi trong quá trình. Theo Oakland (2003), SPC là một hệ thống những thủ tục thống kê được thiết kế thực hiện trong các doanh nghiệp sản xuất để ngăn chặn lỗi và khuyết tật. Theo Ben và Antony, SPC là một kỹ thuật thống kê sử dụng để kiểm soát quá trình và giảm thiểu biến đổi (Ben & Antony, 2000). Theo tác giả Caulcutt (1996), SPC là một tập hợp kỹ thuật thống kê có thể được sử dụng để dễ dàng kiểm soát toàn bộ quá trình sản xuất. 4 Theo Sower, SPC là một hệ thống những thủ tục thống kê được thiết kế thực hiện trong các doanh nghiệp sản xuất để ngăn chặn lỗi và khuyết tật (Sower, 1990) Theo Dale và Shaw, SPC được sử dụng để kiểm soát và quản lý một quá trình (sản xuất hoặc dịch vụ) thông qua việc sử dụng các phương pháp thống kê (Dale & Shaw, 1989). Nói tóm lại: SPC là một tập hợp các kỹ thuật thống kê được sử dụng để kiểm soát quá trình sản xuất (Ben & Antony, 2000; Caulcutt, 1996; Young & Winistorfer, 1999), loại bỏ lỗi, khuyết tật (Sower, 1990; Oakland J. S., 2003), và sử dụng để phân loại, giảm thiểu sự biến động trong quá trình và quản lý một cách có hệ thống (Ben & Antony, 2000; Rosenkrantz, 2002; Juran, 1988). Để hiểu rõ hơn về SPC ta cần làm rõ các thuật ngữ, qúa trình, kiểm soát, biến đổi và thống kê. 1.2 Lợi ích của SPC Giảm lãng phí, chi phí; Cải tiến quy trình, và đầu ra; Có thể dự đoán trước kết quả đạt được; Giảm mức độ biến đổi; Tăng chất lượng sản phẩm/ dịch vụ, làm giảm các khiếu nại của khách hàng; Tăng thị phần và cải thiện hiệu quả kinh doanh; Tăng nhận thức, sự tham gia của mọi người về SPC trong kiểm soát chất lượng; Giảm việc ngừng lại để thử nghiệm, kiểm tra, đánh giá; Giảm thời gian vận chuyển; Giảm thời gian dành cho xử lý các vấn đề chất lượng. 1.3 Các yếu tố thành công Các yếu tố để áp dụng thành công SPC được hiểu là một nhóm các yếu tố đảm bảo cho việc áp dụng thành công phương pháp SPC trong doanh nghiệp. Theo đó, chỉ khi doanh nghiệp đảm bảo được đầy đủ và đồng thời các yếu tố này, nếu không việc áp dụng sẽ không đạt được mục tiêu của doanh nghiệp. 1.4 Thành công của SPC trong doanh nghiệp Trong luận án nghiên cứu của tác giả, kết quả của việc thực hiện SPC thành công cho biết rằng SPC được giới thiệu vào các tổ chức là do các doanh nghiệp muốn nâng cao chất lượng quy trình sản xuất để đáp ứng nhu cầu của khách hàng. Cụ thể trên khía cạnh chất lượng chia ra thành hai loại: Chất lượng cứng; Và chất lượng mềm (Cheng & Dawson, 1998; Deleryd, Deltin, & Klefsjö, 1999). Chi tiết các yếu tố này sẽ được tác giả trình bày trong mục 1.5.3. 5 1 .5 Cá c h ư ớ ng nghiên cứ u về SPC 1 .5 .1 Xây d ự ng q uy trình để th ự c hiện SPC T ừ tổ ng q u an tài liệu ch o thấy q uy trình củ a Lim & cộ ng sự (2015) là t ươ ng đối đầy đủ , q uy trình này tươ ng đối h oàn chỉnh phù hợp với điều kiện thự c tế và x u hướ ng phát triển củ a kh o a họ c cô ng nghệ hiện n ay . 1 .5 .2 Cá c y ếu tố th ự c hiện thà nh cô ng SPC N ghiên cứ u củ a D o es & cộ ng sự (1997): K ết q uả nghiên cứ u chỉ ra 07 yếu tố để triển kh ai SPC thành cô ng gồ m : (i) C am kết củ a lãnh đạo cấp cao; (ii) Làm vi ệc nhó m ; (iii) Các biểu đồ kiểm soát; (iv) X ác định q uá trình ư u tiên; (v) X ác định các đặt tính q u an trọ ng củ a chất lượ ng; (vi) Phân tích hệ thố ng đ o lư ờ ng; (vii) N ghiên c ứ u thử nghiệm . N ghiên cứ u củ a X ie & G oh (1999): N hó m tác giả xác định đượ c 06 yếu tố đó là: (i) C am kết củ a lãnh đạo cấp cao; (ii) Làm việc nhó m ; (iii) Đ ào tạo và giáo d ụ c về SPC ; (iv) X ác định q uá trình ư u tiên; (v) X ác định các đặt tính q u an trọ ng củ a chất lượ ng; (vi) T rao đổi và chia sẻ kiến thứ c . N ghiên c ứ u củ a A nto ny (2000): A nto ny đã chỉ ra 10 yếu tố q u an trọ ng gồ m : (i) C am kết củ a lãnh đạo cấp cao; (ii) Đ ào tạo và giáo dụ c về SPC ; (iii) Làm vi ệc nhó m ; (iv) X ác định q uá trình ư u tiên; (v) X ác định các đặc tính q u an trọ ng củ a chất lượ ng; (vi) Phân tích hệ thố ng đ o lườ ng; (vii) Các biểu đồ kiểm soát; (viii) T rao đổi và chia sẻ kiến thứ c; (ix) N ghiên cứ u thử nghiệm và (x) S ử d ụ ng phần m ề m SPC . N ghiên cứ u củ a R obin so n & cộ ng sự (2000): N ghiên cứ u chỉ ra 07 yếu tố đó là: (i) C am kết củ a lãnh đạo cấp cao; (ii) Làm việc nhó m ; (iii) Các biểu đồ kiểm soát(iv) Đ ào tạo và giáo dụ c về SPC ; (v) X ác định q uá trình ư u tiên; (vi) X ác định đặc tính q u an trọ ng củ a chất lượ ng và (vii) N ghiên cứ u thử nghiệm . N ghiên cứ u củ a A nto ny & T an er (2003): N hó m nghiên cứ u đã chỉ ra 08 yếu tố gồ m : (i) C am kết và th am gia củ a lãnh đạo cấp cao; (ii) Đ ào tạo và giáo d ụ c về SPC ; (iii) N ghiên cứ u thử nghiệm ; (iv) Làm việc nhó m ; (v) Phân tích hệ thố ng đ o lườ ng; (vi) X ác định các đặc tính q u an trọ ng củ a chất lư ợ ng; (vii) Các bi ểu đồ kiểm soát; (viii) G iải thích các biểu đồ kiểm soát . N ghiên cứ u củ a G o rd o n & cộ ng sự (1994): K ết q uả ch o thấy 03 yếu tố là: (i) C am k ết củ a lãnh đạo cấp cao; (ii) Đ ào tạo và giáo dụ c về SPC ; (iii) Làm việc nhó m . 6 N ghiên cứ u củ a H arris & Y it (1994): K ết q uả nghiên có 04 yếu tố làm nên thành cô ng g ồ m có : (i) Đ ào tạo và giáo dụ c về SPC ; (ii) Làm việc nhó m ; (iii) C am kết lãnh đạo cấp cao; (iv) Các biểu đồ kiểm soát (H arris & Y it , 1994) . N ghiên c ủ a R u ngtu san ath am và cộ ng sự (1997): N ghiên cứ u chỉ ra các yếu tố sau : (i) Đ ào tạo và giáo dụ c về SPC ; (ii) Sử dụ ng biểu đồ kiểm soát; (iii) H ỗ trợ kỹ th uật; (iv) B ướ c kiểm tra cuối cù ng; (v) Có các đội cải tiến chất lư ợ ng ; (vi) Cách lấy m ẫu; (vii) H iểu biết về q uá trình . N ghiên cứ u củ a D eleryd và cộ ng sự (1999): N ghiên cứ u chỉ ra 06 yếu tố g ồ m có : (i) C am kết củ a lãnh đạo cấp cao; (ii) G iới thiệu về SPC ; (iii) Đ ào tạo và giáo dụ c về SPC ; (iv) H ỗ trợ liên tụ c; (v) T ruyền thô ng; (vi) K ết cấu phù hợp N ghiên c ứ u củ a R u ng asam y & cộ ng sự (2002): N ghiên cứ u gồ m 10 yếu tố : (i) Các biểu đồ kiểm soát; (ii) T rao đổi và chia sẻ kiến thứ c; (iii) L ư u giữ và cập nhật dữ liệu về q uá trình; (iv) X ác định các đặt tính q u an trọ ng củ a chất l ượ ng; (v) C am kết củ a lãnh đạo cấp cao; (vi) Phân tích hệ thố ng đ o lườ ng; (vii) X ác định q uá trình ư u tiên; (viii) Sử dụ ng phần m ề m SPC ; (ix) Đ ào tạo và giáo d ụ c về SPC ; (x) Làm việc nhó m . N ghiên cứ u củ a G rigg (2004): N ghiên cứ u củ a G rigg chỉ ra 05 yếu tố là: (i) C am k ết củ a lãnh đạo; (ii) S ự hiện diện củ a người q uản lý; (iii) Đ ào tạo về chất lư ợ ng; (iv) Sử dụ ng q uy trình chất lượ ng; (v) H ệ thố ng chất lượ ng hiện tại . N ghiên cứ u củ a Phy anth am ilk u m aran và F ern and o (2008): N ghiên cứ u x em xét 07 y ếu tố chính làm nên thành cô ng củ a các dự án SPC tro ng các cô ng ty này , đồ ng thời với biến điều tiết là th ay đổi văn h oá cũ ng đượ c nghiên cứ u . N ghiên c ứ u củ a R oh ani & cộ ng sự (2009): K ết q uả nghiên cứ u chỉ ra 06 yếu tố để triển kh ai SPC thành cô ng gồ m : (i) V ai trò củ a bộ phận chất lượ ng; (ii) Làm vi ệc nhó m ; (iii) Đ ào tạo và giáo dụ c SPC ; (iv) T riển kh ai SPC ; (v) C am kết củ a lãnh đạo cấp cao; và (vi) T ập tru ng vào q uá trình , có tác độ ng tích cự c với các kết q uả m à d o anh nghiệp đạt đượ c sau khi thự c hiện SPC . N ghiên c ứ u củ a E v an s & M ah anti (2012): N ghiên cứ u lự a chọ n đư ợ c 12 yếu tố phù hợp gồ m : (i) C a m kết và th am gia củ a ngư ời q uả lý; (ii) Các biểu đồ ki ể m soát; (iii) Phân tích hệ thố ng đ o lườ ng; (iv) X ác định q uá trình ư u tiên; (v) Đ ào tạo về SPC ; (vi) T rao đổi và chia sẻ kiến thứ c; (vii) S ử dụ ng phần m ề m SPC ; (viii) Làm việc nhó m ; (ix) N gư ời hư ớ ng dẫn SPC . C ụ thể các yếu tố đó đượ c tổ ng hợp tro ng bảng dưới đây . 7 Bả n g 1- 1: Tổ n g hợ p cá c yế u tố đ ể th ự c hi ện SP C th àn h cô n g TT Tá c gi ả/ N ăm Cá c yế u tố th ực hi ện th àn h cô n g SP C Rungasamy, Antony, & Ghosh, 2002 Xie & Goh, 1999 Antony & Taner, 2003 Does, Schippers, & Trip, 1997 Antony, Alejandro, & Taner, 2000 Rungtusanatham, Anderson, & Dooley, 1999 Evans & Mahanti, 2012 Harris & Yit, 1994 Gordon, Philpot, Bounds, & Long, 1994 Rohani, J. M., Yusof, S. M., & Mohamad, I. 2009 Robinson, Audibert, & Zenda, 2000 Tổng 1 Ca m kế t c ủa lã n h đạ o cấ p ca o x x x x x x x x x x x 11 2 Là m v iệ c n hó m x x x x x x x x x x x 11 3 Đ ào tạ o v à gi áo dụ v ề SP C x x x x x x x x x x 10 4 Tậ p tr u n g v ào qu á t rìn h x x x x x x x x x 9 5 Cá c bi ểu đồ ki ểm so át x x x x x x x x 8 6 X ác đị n h cá c đặ c tín h qu an tr ọn g củ a ch ất lư ợn g (C TQ s Cr iti ca l t o Qu al ity ) x x x x x x x 7 7 Ph ân tíc h hệ th ốn g đo lư ờn g (M SE M ea su re m en t s ys te m ev al u at io n ) x x x x x x 6 8 Tr ao đổ i v à c hi a sẻ ki ến th ức x x x x 4 9 N gh iê n cứ u th ử n gh iệ m x x x x 4 10 Sử du n g ph ần m ền SP C x x x 3 11 N gư ời hư ớn g dẫ n SP C x x 2 12 Lư u tr ữ dữ liệ u x x 2 13 Bộ ph ận ch ất lư ợn g x 1 14 Tr iể n kh ai SP C x 1 Tổ n g số tr íc h dẫ n n gu ồn “ G o o gl e sc ho la r” 75 54 48 47 35 22 16 15 14 12 8 (N gu ồn tá c gi ả tổ n g hợ p) 8 1.5.3 Áp dụng thành công SPC trong các doanh nghiệp Kết quả của việc áp dụng thành công SPC mang lại nhiều giá trị và lợi ích cho doanh nghiệp. Việc xác định được các tiêu chí thể hiện rằng doanh nghiệp đã áp dụng thành công SPC, sẽ giúp có được một đánh giá chính xác việc áp dụng phương pháp này trong các doanh nghiệp. Tất cả những kết quả thể hiện thành công theo Wilkinson (1992) được nhóm và chia theo hai khía cạnh: Thứ nhất, khía cạnh chất lượng cứng bao gồm một loạt các yếu tố liên quan đến quản lý kỹ thuật sản xuất, kiểm soát quá trình triển khai các chức năng chất lượng, phản ánh định hướng công tác quản lý sản xuất trong doanh nghiệp; Thứ hai, khía cạnh chất lượng mềm chú ý, quan tâm hơn đến việc thiết lập nhận thức của người sản xuất, làm tăng hài lòng khách hàng và cải thiện khả năng cũng như kinh nghiệm quản lý Thành công trên khía cạnh chất lượng cứng: Từ tổng quan lý thuyết cho thấy, những nghiên cứu đã chỉ ra các tác động tích cực sau khi SPC được thực hiện trong các doanh nghiệp, chủ yếu liên quan đến các kết quả hữu hình, phản ánh định hướng công tác quản lý sản xuất như: tỷ lệ phế liệu thừa, tỷ lệ làm lại sản phẩm hỏng, năng suất được cải thiện, khả năng thay đổi quy trình giảm và cải thiện chi phí, thời gian luân chuyển giữa các bộ phận sản xuất đã được cải thiện tốt hơn (Cheng & Dawson, 1998; Deleryd, Deltin, & Klefsjö, 1999). Bên cạnh những tác động tích cực ở trên, SPC cũng được nhiều nghiên cứu chỉ ra còn ảnh hưởng tích cực đến năng lực quy trình sản xuất (Cp, Cpk ) của các doanh nghiệp Thành công trên khía cạnh chất lượng mềm: Chất lượng, khía cạnh mềm chủ yếu liên quan đến thiết lập nhận thức của người sản xuất, lợi ích cho khách hàng, và những kết quả vô hình đạt được như: Sự hài lòng của khách hàng được cải thiện, người lao động trong doanh nghiệp có thêm kinh nghiệm đảm bảo chất lượng, khả năng cạnh tranh của công ty cải thiện, từ đó tạo dựng một hình ảnh tốt với các khách hàng (Cheng & Dawson, 1998; Deleryd, Deltin, & Klefsjö, 1999). Khi thực hiện SPC cho chương trình cải tiến chất lượng, để đạt được hiệu quả cao đòi hỏi phải có một bộ phận phụ trách riêng, đồng thời quyền hạn và tính chủ động trong việc ra quyết định của các nhân viên kỹ thuật cũng tăng lên, hoạt 9 động thảo luận nhóm thường xuyên hơn để làm rõ mối quan hệ giữa các bước trong quy t