Tóm tắt Luận án Tín ngưỡng, tôn giáo ở Vĩnh Phúc hiện nay: thực trạng, đặc điểm và những vấn đề đặt ra

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI .. LÊ THỊ VÂN ANH TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO Ở VĨNH PHÚC HIỆN NAY: THỰC TRẠNG, ĐẶC ĐIỂM VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA Chuyên ngành: TÔN GIÁO HỌC Mã số: 62.22.90.01 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÔN GIÁO HỌC Hà Nội - Năm 2013 Công trình được hoàn thành tại: Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam - Học viện KHXH Người hướng dẫn khoa học 1: TS Nguyễn Mạnh Cường Người hướng dẫn khoa học 2: TS Nguyễn Văn Dũng Phản biện 1: GS.TS Đỗ Quang Hưng Phản biện 2: PGS.TS Đỗ Lan Hiền Phản biện 3: TS Chu Văn Tuấn Luận án sẽ được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận án tiến sĩ cấp Học viện Khoa học xã hội, họp tại: Học Viện Khoa học xã hội- Số 477 Nguyễn Trãi, Thanh Xuân Nam, Thanh Xuân, Hà Nội Có thể tìm hiểu luận án tại: - Học viện Khoa học xã hội Việt Nam - Thư viện Quốc gia DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ CÔNG BỐ 1. Lê Thi Vân Anh (2011), “Đôi nét về tích Bà chú Thượng ngàn và ngôi đền liên quan về Tam Đảo - Vĩnh Phúc”, Tạp chí Nghiên cứu tôn giáo (10), tr. 29-35. 2. Lê Thị Vân Anh (2012), “Phật giáo Tây thiên Tam Đảo Vĩnh Phúc”, Tạp chí Nghiên cứu tôn giáo (6), tr. 34- 43. 3. Lê Thị Vân Anh (2013), “Tín ngưỡng, tôn giáo với những vấn đề phát triển du lịch tâm linh ở Vĩnh Phúc”, Tạp chí Công tác tôn giáo (4), tr. 36-39. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm gần đây, nhờ có chính sách đổi mới của Đảng và Nhà nước, vấn đề tín ngưỡng, tôn giáo trong cả nước nói chung, ở từng địa phương nói riêng rất được quan tâm nghiên cứu nhằm đáp ứng nhu cầu hiểu biết về tín ngưỡng, tôn giáo và nhu cầu tín ngưỡng, tôn giáo của người dân cũng như công tác quản lý hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo của các cấp chính quyền trong tình hình mới. Đối với Vĩnh phúc, đời sống vật chất của người dân trong những năm qua đã được nâng cao một cách đáng kể; nhu cầu về đời sống tinh thần của người dân, trong đó có nhu cầu tín ngưỡng, tôn giáo cũng ngày càng phát triển mạnh mẽ. Vĩnh Phúc là địa bàn có nhiều tín ngưỡng, tôn giáo cùng hoạt động; cùng với đó là các cơ sở thờ tự và lực lượng quần chúng tín đồ. Trước hết, đó là các tín ngưỡng truyền thống. Cùng với tục thờ Bách Thần của người dân trong tỉnh còn có các đền thờ Thánh Mẫu Tây Thiên được đặt ở nhiều nơi trên vùng đất Tam Đảo. Hiện nay, ngoài đền Mẫu sinh, đền Mẫu hoá còn có các đền thờ phụng công lao của Thánh Mẫu. Các hoạt động thờ Mẫu thường gắn với nghi thức văn hoá dân gian đặc sắc trên địa bàn tỉnh. Đối với Phật giáo, toàn tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay có 433 ngôi chùa. Nhiều ngôi chùa cổ đã bị hoang phế, nhờ sự giúp đỡ của Giáo hội Phật giáo Việt Nam và Ban Đại diện Tỉnh hội Phật giáo Vĩnh Phúc cũng như công đức của du khách thập phương, nay đã được sửa sang hay khôi phục lại thành những ngôi chùa lớn như: chùa Hà Tiên, Thiền viện Trúc Lâm Tây Thiên, Thiền viện Trúc Lâm Tuệ Đức, v.v Các cơ sở thờ tự này hằng năm thu hút được nhiều du khách về hành hương đất Phật. Bên cạnh tín ngưỡng thờ Mẫu và Phật giáo, tại Vĩnh Phúc còn có Công giáo và đạo Tin Lành. Hiện tại Công giáo ở Vĩnh Phúc có 45 nhà thờ, nhà nguyện với 49 họ đạo thuộc 10 xứ đạo. Riêng đạo Tin Lành, trong tỉnh chỉ có một chi hội được công nhận hoạt động hợp pháp, còn một số điểm nhóm khác đang hoạt động nhưng chưa được chính quyền công nhận. Đồng bào theo Kitô giáo (bao gồm cả Công giáo và đạo Tin Lành) trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc hiện cũng đang có những đổi thay căn bản về cuộc sống. Nhiều nhà thờ Công giáo và Tin Lành được tu sửa khang trang hơn trước. Số tín đồ Kitô giáo ở Vĩnh Phúc cũng đang phát triển. Đa phần đồng bào Kitô giáo sống “tốt đời, đẹp đạo” theo tinh thần Thư chung 1980 của Hội đồng giám mục Việt Nam: “Sống Phúc âm giữa lòng dân tộc”. 2 Là địa bàn giáp ranh giữa vùng đồng bằng với vùng trung du Bắc Bộ, Vĩnh Phúc là nơi giao thoa giữa các nền văn hóa và tín ngưỡng, tôn giáo và cũng là mảnh đất nảy nở nhiều hiện tượng tôn giáo mới. Vào những năm 80 - 90 của thế kỷ XX, nơi đây là điểm hoạt động của nhiều hiện tượng tôn giáo mới như: Long hoa Di lặc, Ngọc Phật Hồ Chí Minh, Hoàng Thiên Long, v.v Hoạt động của các hiện tượng tôn giáo mới này đang diễn ra rất phức tạp và để lại những hậu quả xã hội khó lường. Đặc biệt trong bối cảnh giao lưu và hội nhập quốc tế đang ngày càng mở rộng ra nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, hằng năm Vĩnh Phúc đón nhiều khách du lịch trong nước và quốc tế, là điểm đến của nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước. Là nơi tập trung đông người lao động trong các khu công nghiệp đến từ nhiều vùng khác nhau nên vấn đề tín ngưỡng, tôn giáo - một vấn đề rất nhạy cảm, có thể trở thành đối tượng để nhiều tổ chức, cá nhân lợi dụng vào các mục đích chính trị và kinh tế. Đây là một vấn đề cần đặc biệt quan tâm trong công tác quản lý các hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc. Vấn đề tôn giáo, tín ngưỡng ở Vĩnh Phúc đã được nhiều nhà nghiên cứu đề cập đến ở nhiều góc độ và từ nhiều hướng tiếp cận khác nhau, với các quy mô và phạm vi nghiên cứu khác nhau. Nhưng cho đến nay chưa có một công trình nghiên cứu nào mang tính chất tổng hợp được triển khai dưới góc độ tôn giáo học về vấn đề này. Để có được một bức tranh toàn cảnh về tín ngưỡng, tôn giáo ở Vĩnh Phúc với các đặc điểm cùng những vấn đề đặt ra nhằm, đáp ứng nhu cầu tìm hiểu tín ngưỡng, tôn giáo và nhu cầu tín ngưỡng, tôn giáo của người dân địa phương; mặt khác, phục vụ cho sự phát triển kinh tế và văn hóa - xã hội của tỉnh, trong đó có công tác quản lý nhà nước đối với các hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo và sự phát triển du lịch nói chung, du lịch tâm linh nói riêng, chúng tôi chọn vấn đề: “Tín ngưỡng, tôn giáo ở Vĩnh Phúc - Thực trạng, đặc điểm và những vấn đề đặt ra” làm đề tài luận án tiến sĩ chuyên ngành tôn giáo học. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích nghiên cứu của luận án nhằm làm rõ các tín ngưỡng, tôn giáo đang hiện diện tại Vĩnh Phúc như: Tín ngưỡng thờ Mẫu, tín ngưỡng thờ bách thần, Phật giáo, Công giáo, đạo Tin Lành và các hiện tượng tôn giáo mới. Mối quan hệ giữa các tổ chức chính trị xã hội và chính quyền địa phương với các tổ chức tôn giáo trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc. - Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án: để đạt được mục đích trên luận án cần giải quyết những vấn đề sau: 3 Một là, làm rõ thực trạng của các tín ngưỡng ở Vĩnh Phúc, như tín ngưỡng thờ bách thần, tín ngưỡng thờ Thánh Mẫu Tây Thiên. Hai là, làm rõ thực trạng của các tôn giáo đang hoạt động ở Vĩnh Phúc như Phật giáo, Công giáo và đạo Tin Lành và một số hiện tượng tín ngưỡng tôn giáo mới; Ba là, từ việc tìm hiểu và phân tích thực trạng tín ngưỡng, tôn giáo ở Vĩnh Phúc, luận án nêu lên những đặc điểm của chúng; trên cơ sở đó, nhận diện những vấn đề đặt ra và có những khuyến nghị đối với các tín ngưỡng, tôn giáo và công tác quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo ở tỉnh này. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của luận án bao gồm: Các tín ngưỡng, tôn giáo đang hiện diện tại Vĩnh Phúc và các hiện tượng tôn giáo mới; Mối quan hệ giữa các tổ chức chính trị xã hội và chính quyền địa phương với các tổ chức tôn giáo trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc. - Phạm vi nghiên cứu của luận án : Về lý thuyết, luận án nghiên cứu cơ sở lý luận về tín ngưỡng, tôn giáo trên giác độ khoa học liên ngành và chuyên ngành. Về không gian, luận án nghiên cứu các tín ngưỡng, tôn giáo trên địa bàn toàn tỉnh Vĩnh Phúc và một số vùng phụ cận có liên quan, tập trung vào một số vùng trọng điểm như thành phố Vĩnh Yên, thị xã Phúc Yên, thị trấn Tam Đảo, các huyện Vĩnh Tường, Lập Thạch, v.v; Về thời gian, luận án đề cập tới lịch sử hình thành, quá trình phát triển, đặc biệt tập trung vào thực trạng của các tín ngưỡng, tôn giáo ở Vĩnh Phúc giai đoạn hiện tại. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Luận án dựa trên cơ sở lý luận và phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về tín ngưỡng, tôn giáo.Trong quá trình thực hiện luận án, tác giả đã vận dụng các phương pháp nghiên cứu chuyên ngành và liên ngành như: tôn giáo học, xã hội học tôn giáo, triết học tôn giáo. Đồng thời, luận án cũng vận dụng các phương pháp logic, phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh, quan sát và điều tra khảo sát thực tế. 5. Đóng góp mới của luận án Đây là công trình khoa học đầu tiên trình bày một cách tương đối có hệ thống về quá trình hình thành, phát triển và thực trạng của tín ngưỡng, tôn giáo ở Vĩnh Phúc. Trên cơ sở đó, luận án bước đầu nêu lên các đặc điểm, những vấn đề 4 đặt ra và một số khuyến nghị đối với các cơ sở tín ngưỡng, các tổ chức tôn giáo và các cấp chính quyền trong công tác tôn giáo và quản lý nhà nước về tôn giáo ở Vĩnh Phúc. Luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ cho công tác giảng dạy và nghiên cứu về tín ngưỡng, tôn giáo nói chung, về tín ngưỡng, tôn giáo ở Vĩnh Phúc nói riêng và ở các trung tâm bồi dưỡng lý luận chính trị, các lớp tập huấn trong tỉnh và các vùng phụ cận. Luận án cũng có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho chức sắc, tín đồ các tôn giáo, cán bộ các cấp chính quyền cơ sở làm công tác tôn giáo nói chung và công tác quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo nói riêng trên địa ban Vĩnh Phúc. 6. Kết cấu của luận án Ngoài lời cam đoan, mục lục, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, mở đầu, kết luận, danh mục các bài viết của tác giả có liên quan đến luận án, nội dung của luận án gồm 4 chương với 13 tiết và các tiểu kết chương. Cụ thể: Chương 1: Tổng quan (gồm 4 tiết) Chương 2: Thực trạng tín ngưỡng ở Vĩnh Phúc hiện nay (gồm 3 tiết) Chương 3: Thực trạng các tôn giáo và hiện tượng tôn giáo mới ở Vĩnh Phúc hiện nay (gồm 4 tiết) Chương 4: Một số đặc điểm cơ bản, những vấn đề đặt ra đối với tín ngưỡng, tôn giáo và công tác tôn giáo ở Vĩnh Phúc hiện nay (gồm 2 tiết) 5 NỘI DUNG Chương 1. TỔNG QUAN 1.1. Tổng quan tư liệu, tài liệu về tín ngưỡng, tôn giáo ở Vĩnh Phúc 1.1.1. Các tư liệu, tài liệu liên quan gián tiếp đến đề tài luận án Thứ nhất, các bộ sử lớn của nước ta được các sử gia của các triều đại phong kiến ghi chép và biên soạn; Thứ hai, các công trình nghiên cứu về văn hóa, khoa bảng, phong tục, tập quán; Thứ ba, các công trình nghiên cứu về các vấn đề tôn giáo, tín ngưỡng; Thứ tư, một số văn bản của Đảng, Nhà nước và Đảng bộ, chính quyền tỉnh Vĩnh Phúc liên quan đến vấn đề tôn giáo, tín ngưỡng. 1.1.2. Nguồn tư liệu, tài liệu liên quan trực tiếp đến đề tài luận án Các tư liệu, tài liệu liên quan trực tiếp đến đề tài luận án bao gồm các công trình chuyên khảo, các bài báo khoa học, các kỷ yếu hội thảo khoa học của các nhà khoa học ở trung ương và địa phương đề cập tới các vấn đề tôn giáo, tín ngưỡng ở tỉnh Vĩnh Phúc. 1.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.2.1. Nghiên cứu về tín ngưỡng thờ Mẫu Công trình nghiên cứu tổng quan về tín ngưỡng thờ Mẫu đầy đủ nhất, cụ thể và chi tiết nhất là các công trình của tác giả Ngô Đức Thịnh, Hoàng Thủy; những thông tin và số liệu thống kê qua các bài viết đăng trên website của Sở Văn hóa, Thể thao và Du Lịch tỉnh Vĩnh Phúc. Những tài liệu trên vẫn chưa hệ thống hóa được hệ thống điện thần, điện Mẫu, đặc điểm của tín ngưỡng thờ Mẫu ở Vĩnh Phúc, những vấn đề đặt ra đối với tín ngưỡng thờ Mẫu ở Vĩnh Phúc hiện nay. Những công trình nghiên cứu về tín ngưỡng của dân tộc thiểu số ở Vĩnh Phúc vẫn còn thiếu vắng tín ngưỡng của các tộc người Dao, người Sán Dìu, người Cao Lan. 1.2.2. Nghiên cứu về Phật giáo Những công trình nghiên cứu Phật giáo Vĩnh Phúc còn rất khiêm tốn. Tài liệu có giá trị nhất là các báo cáo sơ kết hoạt động Phật sự của Ban Trị sự Tỉnh hội Phật giáo Vĩnh Phúc các năm 2009, 2010, 2011, đặc biệt là báo cáo tổng kết và phương hướng hoạt động Phật sự trong nhiệm kỳ 2012 - 2015. Các báo cáo đã nêu bật được những nội dung cơ bản của hoạt động Phật sự, những thuận lợi và khó khăn của công tác Phật sự và đề ra những biện pháp khắc phục. Các 6 công trình nghiên cứu Phật giáo ở Vĩnh Phúc tập trung chủ yếu là khu vực Tây Thiên - Tam Đảo. Những tài liệu này được in trong kỷ yếu hội thảo: “Mấy vấn đề Phật giáo ở Tây Thiên - Tam Đảo - Vĩnh Phúc” năm 2006. Những vùng khác như Vĩnh Tường, Vĩnh Yên, v.v dường như còn bỏ ngỏ. Vấn đề đặt ra là phải khái quát một bức tranh tổng thể về Phật giáo Vĩnh Phúc để có cách nhìn toàn diện và sâu sắc hơn. 1.2.3. Nghiên cứu về Công giáo và đạo Tin Lành Những công trình nghiên cứu về Công giáo và đạo Tin Lành ở Vĩnh Phúc rất hiếm, chủ yếu được cung cấp bởi Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Ban Tôn giáo và Ban Dân tộc tỉnh Vĩnh Phúc. Những thông tin về Công giáo và đạo Tin Lành Vĩnh Phúc chỉ nằm rải rác trong các công trình nghiên cứu tôn giáo nói chung. 1.2.4. Nghiên cứu về hiện tượng tôn giáo mới Nếu như các công trình nghiên cứu về tín ngưỡng, Phật giáo, Công giáo và đạo Tin Lành ở Vĩnh Phúc còn khá ít và chưa tập trung thì các công trình nghiên cứu về các hiện tượng tôn giáo mới ở Vĩnh Phúc lại càng nghèo nàn hơn, chủ yếu là một số bài viết đăng trên tạp chí Nghiên cứu tôn giáo và điều tra xã hội học của Viện Nghiên cứu tôn giáo trên địa bàn Vĩnh Phúc. 1.2.5. Những vấn đề đặt ra Đối với tín ngưỡng, cần có những công trình tổng quát và có hệ thống về tín ngưỡng thờ Mẫu, làm rõ hệ thống thần được thờ trong Đạo Mẫu. Đồng thời, cần phải khái quát bức tranh toàn diện về tín ngưỡng thờ bách thần, từ đó đề xuất những giải pháp để phát huy những tác động tích cực, hạn chế những tác động tiêu cực của tín ngưỡng trong đời sống xã hội ở Vĩnh Phúc. Đối với Phật giáo, cần phải làm rõ vai trò của Phật giáo trong đời sống tinh thần của người dân Vĩnh Phúc hiện nay. Đối với Công giáo và đạo Tin Lành, quá trình truyền giáo của hai tôn giáo này vào tỉnh Vĩnh Phúc, cũng như sự phát triển của chúng hiện nay là những vấn đề cần phải làm rõ. Trên cơ sở đó trình bày về đặc điểm, vai trò và ảnh hưởng của chúng trong đời sống xã hội ở tỉnh này. Đối với các hiện tượng tôn giáo mới, cần phải tìm ra nguyên nhân, thực trạng của hiện tượng này và đề xuất những giải pháp nhằm xóa bỏ những tác động xấu của chúng đến xã hội. Vấn đề cuối cùng là tìm hiểu thực trạng của công tác quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo ở Vĩnh Phúc hiện nay Đặc biệt là, cần tập trung làm rõ việc tổ chức thực hiện chương trình hành động của Chính phủ về công tác tôn giáo trên địa bàn tỉnh. 7 1.3. Khung phân tích lý thuyết 1.4. Các khái niệm chính sử dụng trong luận án Luận án tập trung làm rõ nội hàm một số khái niệm chính được sử dụng trong luận án để thống nhất cách hiểu cách viết như: Tôn giáo, Tín ngưỡng, Tổ chức tôn giáo, Cơ sở tôn giáo, Đạo, Tín đồ, Tâm linh, Mẫu, Đạo Mẫu, Thánh Mẫu, Tam Phủ, Mẫu Tam Phủ, Tứ Phủ, Mẫu Tứ Phủ, Hiện tượng tôn giáo mới, v.v... Chương 2 THỰC TRẠNG TÍN NGƯỠNG Ở VĨNH PHÚC HIỆN NAY 2.1. Vị trí địa lý, kinh tế - xã hội, văn hóa và tín ngưỡng, tôn giáo ở Vĩnh Phúc hiện nay 2.1.1. Vị trí địa lý, tình hình kinh tế - xã hội của Vĩnh Phúc hiện nay Vĩnh Phúc - cửa ngõ phía Tây Bắc của Thủ đô Hà Nội, thuộc vùng châu thổ sông Hồng; là một trong bảy tỉnh thuộc vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ. Nhờ lợi thế về điều kiện địa lý tự nhiên và con người nên Vĩnh Phúc là một trong số những tỉnh có tình hình kinh tế phát triển khá ổn định và là một trong những tỉnh đứng đầu miền Bắc về xuất khẩu. Song song với đẩy mạnh phát triển kinh tế, tỉnh còn quan tâm phát triển toàn diện các lĩnh vực văn hóa, y tế, giáo dục; chăm lo đời sống người dân; giữ vững ổn định chính trị, đảm bảo trật tự an toàn xã hội, tạo môi trường ngày càng thuận lợi cho phát triển kinh tế, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân, động viên sức mạnh của các tầng lớp nhân dân cùng hướng tới mục tiêu vì sự phát triển chung của tỉnh nhà. Vì sao VP có c.trình DL tâm linh phát triển như ngày nay? Duy vật lịch sử - Kitô giáo ở VP hiện nay phát triển hay suy tàn - HTTGM và tác động của chúng tới ĐS tâm linh của ời dâ VP ? VP khuếch trương sức mạnh DL tâm linh của PG? Khuyến khích hay ngăn chặn các hiện tượng tôn giáo mới ở VP hiện nay? Giải pháp đồng bộ,KH để quản lý TN,TG ở VP hiện nay? -TN,TG ở VP hiện nay ntn? -Vấn đề quản lý TN,TG ở VP? -Vùng văn hóa đa dạng - Hỗn dung tín ngưỡng, tôn giáo Tín ngưỡng, tôn giáo ở VP có từ khi nào? Câu hỏi nghiên cứu Lý thuyết nghiên cứu Giả thuyết khoa học Kết quả nghiên cứu: Các kết luận ở Chương 2, 3, 4 và phần kết luận Tín ngưỡng, Tôn giáo ở Vĩnh Phúc hiện nay: Thực trạng, đặc điểm và những vấn đề đặt ra 8 2.1.2. Khái quát về văn hóa và tín ngưỡng, tôn giáo ở Vĩnh Phúc hiện nay Vĩnh Phúc là vùng đất có bề dày lịch sử trải qua hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, lại nằm ở vị trí tiếp giáp với 3 vùng văn hóa đặc sắc là văn hóa Thăng Long - Hà Nội, văn hóa miền đất tổ Hùng Vương và văn hóa các dân tộc thiểu số miền núi phía bắc. Con người và vùng đất nơi đây đã để lại một kho tàng di sản văn hoá phong phú và đặc sắc, tạo nên một nét độc đáo riêng. Ngoài những di sản văn hoá vật thể, Vĩnh Phúc còn là vùng văn hoá dân gian đặc sắc với nhiều loại hình. Truyền thuyết dân gian và truyền thuyết lịch sử ở Vĩnh Phúc luôn gắn liền với cội nguồn của dân tộc, được phổ biến và lưu truyền ở nhiều địa phương trong tỉnh. Không gian lịch sử văn hóa ấy của vùng đất Vĩnh Phúc tất yếu dẫn đến một không gian tôn giáo, tín ngưỡng đặc sắc của tỉnh. Nhiều đặc trưng của tâm thức tôn giáo - văn hóa cổ truyền Việt Nam bắt đầu từ vùng đất nơi đây. Về tín ngưỡng, ngoài tục thờ Thánh Mẫu Tây Thiên được đa số người dân tin theo, trên địa bàn tỉnh còn có tục thờ bách thần của người dân thuộc nhiều dân tộc khác nhau như Kinh, Dao, Sán Dìu, v.v...Về tôn giáo, trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc có ba tôn giáo được Nhà nước công nhận tư cách pháp nhân là Phật giáo, Công giáo và đạo Tin Lành. Ngoài 3 tôn giáo kể trên, còn một số điểm nhóm Tin Lành hoạt động tự phát chưa được chính quyền địa phương thừa nhận. Vĩnh Phúc cũng là nơi xuất hiện một số hiện tượng tôn giáo mới như: Ngọc Phật Hồ Chí Minh, Long Hoa Di Lặc, Hoàng Thiên Long, v.v 2.2. Tín ngưỡng thờ bách thần ở Vĩnh Phúc 2.2.1. Về nguồn gốc tín ngưỡng thờ bách thần của người dân Vĩnh Phúc Vĩnh Phúc cũng như các tỉnh khác trong khu vực, có nhiều thành phần dân tộc cùng với đời sống tín ngưỡng đa dạng. Tín ngưỡng thờ bách thần ở Vĩnh Phúc tập trung vào hai nhóm cơ bản, đó là: tín ngưỡng thờ nhiên thần và tín ngưỡng thờ nhân thần. Người ta không chỉ thờ phụng ở đình, đền, am, miếu, mà còn khấn vái “tứ phương”, kể cả ở những gốc cây, mô đất, hòn đá, khúc sông. Tín ngưỡng thờ bách thần rất đa dạng, có những vị thần được tôn thờ theo truyền thuyết dân gian, có những vị là anh hùng dân tộc, những người có công với nước được vua phong, có những vị thần là tổ nghề có công đem nghề mới đến cho dân làng để phát triển kinh tế nên được người dân tôn thờ. 2.2.2. Cơ sở hình thành hệ thống thờ tự tín ngưỡng bách thần ở Vĩnh Phúc Hệ thống thờ tự tín ngưỡng bách thần ở Vĩnh Phúc hình thành trên ba cơ sở cơ bản, tạo thành 3 nhóm: đó là truyền thuyết dân gian; những anh hùng dân tộc có công với làng, với nước và tổ nghề dân gian. Nhóm đền thờ những vị thần, vị thánh dân gian ở Vĩnh Phúc rất phong phú và đa dạng. Mỗi ngôi đền đều gắn liền với một truyền thuyết riêng biệt; nhóm đền thờ những người có công với đất nước và địa phương được phong thần cũng rất phong phú. Mỗi ngôi đền, ngôi đình đều có những câu chuyện riêng, kiểu kiến trúc riêng, nhưng có lẽ lối 9 kiến trúc thời Hậu Lê là phổ biến nhất; ngoài ra, ở Vĩnh Phúc còn có nhóm đền thờ tổ nghề. Những vị thần được thờ phụng ở đây có thể là Thành hoàng của một ngôi làng nào đó, có thể không phải là Thành hoàng làng mà thờ theo những công trạng nhất định. 2.2.3. Hệ thống đền, đình thờ bác