Tóm tắt luận án Tư duy chính trị Hồ Chí Minh -Những đặc điểm chủ yếu và ý nghĩa phương pháp luận

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ THANH DUNG T¦ DUY CHÝNH TRÞ Hå CHÝ MINH - NH÷NG §ÆC §IÓM CHñ YÕU Vµ ý NGHÜA PH¦¥NG PH¸P LUËN Chuyên ngành: Chính trị học Mã số : 62 31 20 01 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHÍNH TRỊ HỌC HÀ NỘI - 2014 Công trình được hoàn thành tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Người hướng dẫn khoa học: GS, TS Nguyễn Văn Huyên Phản biện 1:......................................................... ......................................................... Phản biện 2:......................................................... ......................................................... Phản biện 3:......................................................... ......................................................... Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện họp tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Vào hồi...... giờ....... ngày...... tháng...... năm 2014 Có thể tìm hiểu luận án tại: Thư viện Quốc gia và Thư viện Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh 1MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cho đến nay, trong giới nghiên cứu về Hồ Chí Minh nói chung và sự nghiệp chính trị của Người nói riêng, chủ yếu tập trung khai thác và làm rõ những sáng tạo, độc đáo thể hiện trong tư tưởng và hành vi chính trị Người. Những tư tưởng và hành vi đó không có ngay mà được chín dần, được kiểm tra, sàng lọc và ngày càng hoàn thiện. Chúng là kết quả của một quá trình tư duy và trải nghiệm, của những phép thử đúng - sai, và của cả niềm tin, ước vọng cá nhân. Vậy, nguồn gốc, căn nguyên đưa tới những sáng tạo trong tư tưởng và hành động chính trị Hồ Chí Minh là gì? Ralph Waldo emerson từng viết: “Tổ tiên của mọi hành động là tư duy”. Mọi tư tưởng, hành động của con người trước hết được bắt nguồn từ tư duy. Tư duy đúng sẽ chi phối tư tưởng và hành động đúng. Để có tư tưởng và hành động chính trị đúng trước hết phải bắt nguồn từ một tư duy khoa học, cách mạng. Chính cách tư duy ở mỗi người khác nhau sẽ tạo nên tư tưởng và hành động khác nhau. Vậy, ở Hồ Chí Minh có tư duy chính trị đặc sắc như thế nào để tạo ra những sáng tạo riêng có trong tư tưởng và hành vi chính trị Người? Tư duy chính trị Hồ Chí Minh có đặc điểm gì để xác lập những tư tưởng chính trị làm biến đổi cả bản đồ thế giới trong thế kỷ XX? Công cuộc đổi mới ở Việt Nam được chính thức bắt đầu từ năm 1986 với sự đổi mới trước hết là tư duy. Thực chất là đổi mới tư duy chính trị trên các phương diện kinh tế, văn hóa, xã hội. Đổi mới tư duy chính trị là cơ sở, định hướng cho quá trình đổi mới toàn diện ở Việt Nam. Trong quá trình đổi mới, Đảng Cộng sản Việt Nam đã không ngừng vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, lấy đó làm nền tảng lý luận cho quá trình đổi mới. Sau gần 30 năm thực hiện, bên cạnh những kết quả đạt được là rất lớn, thực tiễn cách mạng đang đặt ra những yêu cầu mới đòi hỏi cả Hệ thống chính trị cần đẩy mạnh hơn nữa, phát huy sức mạnh đoàn kết toàn dân, tinh thần, trí tuệ, bản lĩnh, khí phách của người Việt Nam để xây dựng một nước Việt Nam giàu mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Hơn bao giờ hết, cần khai thác những di sản mà Hồ Chí Minh để lại cần được khai thác nhằm tìm thấy những chỉ dẫn quí báu cho sự nghiệp cách mạng hiện nay. Việc tìm hiểu những đặc điểm chủ yếu của tư duy chính trị Hồ Chí Minh do đó không chỉ giải mã được cội nguồn của những sáng tạo trong tư tưởng và hành động chính trị Hồ Chí Minh mà còn lấy đó làm cơ sở lý luận cho sự nghiệp đổi mới hiện nay. Sự nghiên cứu không chỉ bổ sung những hiểu biết sâu sắc về sự nghiệp chính trị Hồ Chí Minh mà còn góp phần vào việc nghiên cứu con người chính trị với những năng lực và tố chất cần có của một lãnh tụ. Đây cũng là cơ sở để góp thêm những nghiên cứu trong lịch sử tư tưởng và các lý thuyết chính trị trong ngành chính trị học ở Việt Nam. Đề tài do đó có giá trị lý luận và thực tiễn to lớn. Nhận thức sự cần thiết của việc nghiên cứu, học viên lựa chọn đề tài "Tư duy chính trị Hồ Chí Minh - những đặc điểm chủ yếu và ý nghĩa phương pháp luận" làm luận án Tiến sỹ của mình. 22. Mục đích, nhiệm vụ của luận án 2.1. Mục đích Trên cơ sở lý luận về tư duy, tư duy chính trị và tư duy chính trị Hồ Chí Minh, luận án phân tích làm rõ những yếu tố hình thành tư duy chính trị Hồ Chí Minh; phân tích và rút ra những đặc điểm thể hiện qua nội dung và phương pháp tư duy chính trị Hồ Chí Minh; ý nghĩa phương pháp luận của những đặc điểm đó đối với công cuộc đổi mới tư duy chính trị ở Việt Nam hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ của luận án Để thực hiện mục tiêu trên, luận án giải quyết các nhiệm vụ sau: - Làm rõ những vấn đề lý luận về tư duy, tư duy chính trị, tư duy chính trị Hồ Chí Minh và những yếu tố hình thành tư duy chính trị Hồ Chí Minh - Làm rõ những đặc điểm chủ yếu về nội dung và phương pháp của tư duy chính trị Hồ Chí Minh - Chỉ ra ý nghĩa phương pháp luận của tư duy chính trị Hồ Chí Minh đối với việc tiếp tục đổi mới tư duy chính trị trong sự nghiệp đổi mới ở nước ta hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu - Những đặc điểm chủ yếu của tư duy chính trị của Hồ Chí Minh. - Ý nghĩa phương pháp luận đối với sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Tiếp cận từ góc độ triết học khoa học hoặc Hồ Chí Minh học đã có rất nhiều công trình nghiên cứu với các cách kiến giải khác nhau. Đề tài chỉ nghiên cứu từ góc độ triết học chính trị để tìm hiểu những nét độc đáo trong tư duy chính trị Hồ Chí Minh. Luận án không nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung mà thông qua việc nghiên cứu những tư tưởng chính trị, hành vi chính trị để tìm hiểu tư duy chính trị của Người. Tuy nhiên, cuộc đời Hồ Chí Minh là cuộc đời chính trị, hoạt động chính trị là hoạt động chủ yếu chi phối mọi tư tưởng trên các lĩnh vực khác. Mọi tư duy, suy nghĩ của Người về các lĩnh vực khác của đời sống cũng không thoát ly khỏi mục đích chính trị. Bởi chính trị của Người là chính trị nhân văn, vì con người, lấy tự do, hạnh phúc của con người là mục tiêu.Vì vậy, có thể nói phạm vi nghiên cứu trực tiếp đến đề tài hẹp nhưng lại được thực hiện trên phổ rộng lớn của tư duy nhận thức và cuộc đời, sự nghiệp, tư tưởng Hồ Chí Minh. Cụ thể: - Về thời gian: Tư duy chính trị Hồ Chí Minh hình thành, phát triển gắn với cuộc đời hoạt động chính trị phong phú của Người. Đó là quá trình liên tục được bổ sung, phát triển và hoàn thiện. Vì thế, để nhận diện và làm rõ những đặc điểm chủ yếu của tư duy chính trị Hồ Chí Minh cần gắn với cuộc đời, sự nghiệp chính trị của Hồ Chí Minh. - Về không gian: cuộc đời hoạt động chính trị Hồ Chí Minh vô cùng phong phú, được hình thành từ sự trải nghiệm thực tiễn của các nước trên thế giới. Do đó, luận án 3trên cơ sở lần theo quá trình hoạt động của Người ở các nước qua các bài viết, bài nói và những câu chuyện về cuộc đời sự nghiệp của Người để tìm ra những đặc điểm chủ yếu trong tư duy chính trị Hồ Chí Minh. - Về mặt nội dung: Tư duy chính trị Hồ Chí Minh có phạm vi rất rộng, luận án không nghiên cứu cấu trúc, chức năng, hình thái của tư duy như góc độ của tâm lý học, mà chỉ giới hạn, tìm hiểu các dấu hiệu đặc trưng của tư duy chính trị Hồ Chí Minh dưới góc độ triết học chính trị. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu - Luận án được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và của Đảng Cộng sản Việt Nam về cách mạng Việt Nam. - Phương pháp luận của việc thực hiện luận án là biện chứng duy vật và quan điểm lịch sử. - Ngoài ra luận án còn sử dụng những phương pháp cụ thể như: lịch sử và lô gic, so sánh, phân tích, tổng hợp, gắn lý luận với thực tế, phỏng vấn chuyên gia, phân tích văn bản.v.v.. 5. Đóng góp khoa học của luận án 5.1. Đóng góp về mặt khoa học - Luận án đã góp phần làm rõ và sâu sắc thêm những vấn đề về tư duy duy, tư duy chính trị, tư duy chính trị Hồ Chí Minh và những yếu tố tác động đến sự hình thành tư duy chính trị Hồ Chí Minh. - Luận án phân tích và khái quát được một số đặc điểm chủ yếu về nội dung và phương pháp tư duy chính trị Hồ Chí Minh. Từ đó luận giải nguồn gốc của những sáng tạo trong tư tưởng và hành vi chính trị Hồ Chí Minh là từ tư duy. - Rút ra một số nhận xét khoa học đóng góp vào sự phát triển của phân ngành tư tưởng chính trị Việt Nam thông qua nghiên cứu trường hợp tư duy chính trị Hồ Chí Minh. 5.2. Đóng góp về mặt thực tiễn - Trên cơ sở khái quát những đặc trưng cơ bản của tư duy chính trị Hồ Chí Minh để phân tích, làm rõ và khẳng định giá trị, tầm vóc vĩ đại của Người thông qua sự vận dụng của Đảng và nhân dân ta trong giai đoạn hiện nay. - Các dữ liệu, tri thức của luận án có thể làm tài liệu giảng dạy cho các lớp học có mục tiêu hướng tới tăng cường năng lực tư duy chính trị và hành vi chính trị của cán bộ lãnh đạo, quản lý. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 6.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ góp phần xây dựng khung lý thuyết về tư duy, tư duy chính trị nói chung và tư duy chính trị Hồ Chí Minh nói riêng. Đó là cơ sở, là công cụ để phân tích và hiểu sâu cơ sở hình thành và những đặc trưng cơ bản của tư duy chính trị Hồ Chí Minh. Đây là một nội dung chưa được nghiên cứu một cách 4chuyên biệt và có hệ thống nhưng lại rất cần thiết để cắt nghĩa nguồn gốc hình thành tư tưởng và hành vi chính trị của con người nói chung và của Hồ Chí Minh nói riêng. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận án sẽ góp vào bức tranh tổng thể trong nghiên cứu về Hồ Chí Minh và coi đó như một trường hợp chính trị điển hình để, vận dụng trong thực tiễn chính trị hiện nay. Luận án là tài liệu tham khảo và gợi mở cho những công trình nghiên cứu về chính trị học, Hồ Chí Minh học và những chuyên ngành liên quan. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận án gồm 4chương, 9 tiết. Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1. Nhóm các công trình nghiên cứu đề cập đến tư duy Đây là một trong những hướng thu hút nhiều người nghiên cứu nhất và có nhiều thành công. Qua các công trình khoa học, các tác giả đã phân tích, làm rõ những vấn đề như nguồn gốc, bản chất, đặc điểm của tư duy và tư duy biện chứng duy vật; lịch sử hình thành, phát triển của tư duy biện biện chứng duy vật; mối quan hệ giữa nội dung và phương pháp, trình độ và năng lực của tư duy, các nguyên tắc và quy luật của tư duy và tư duy biện chứng duy vật; mối quan hệ giữa tư duy hình thức và tư duy biện chứng… Thông qua đó, các tác giả đã góp phần làm sâu sắc thêm những vấn đề lý luận chung nhất về tư duy và tư duy biện chứng duy vật, đặt cơ sở thế giới quan, phương pháp luận để xây dựng phương pháp tư duy khoa học và sử dụng phương pháp ấy trong nhận thức và cải tạo thế giới. Đồng thời thông qua các công trình nghiên cứu, tác giả đặt ra và gợi mở nhiều vấn đề cần được quan tâm, tiếp tục nghiên cứu và giải quyết. Ngoài ra, nghiên cứu tư duy gắn với sự nghiệp đổi mới, phát triển kinh tế - xã hội đã nhận được sự quan tâm của nhiều nhà khoa học trong nước, đặc biệt từ sau khi Đảng ta tiến hành công cuộc đổi mới đất nước từ 1986 tới nay. Cách tiếp cận và nội dung có những điểm khác nhau, song điểm chung của các công trình là giải quyết các vấn đề lý luận chung về tư duy và tư duy biện chứng duy vật gắn liền với sự nghiệp đổi mới, xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Đóng góp của các công trình khoa học là làm sáng tỏ lý luận chung về đổi mới tư duy, vai trò của đổi mới tư duy đối với sự nghiệp đổi mới, xây dựng chủ nghĩa xã hội, thực trạng tư duy của chúng ta hiện nay, những căn bệnh cần khắc phục trong tư duy của chúng ta và nguyên nhân của nó. Sau khi phân tích, làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn, các tác giả đề xuất phương hướng, biện pháp khắc phục những hạn chế, tiêu cực trong cách nghĩ, cách làm của cán bộ ta nhằm đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới nói chung và đổi mới tư duy nói riêng do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo. Trong đó, các tác giả đều khẳng định tính khoa học, cách 5mạng của tư duy biện chứng duy vật cho đội ngũ cán bộ, đảng viên, đó là cách tốt nhất để khắc phục những hạn chế trong tư duy của chúng ta. 1.2. Các công trình về tư tưởng chính trị, tư duy chính trị Đây là nội dung còn ít được nghiên cứu cả trong và ngoài nước. Các nghiên cứu đã đưa ra nhiều quan niệm khác nhau về tư duy chính trị, nhưng nhìn chung đều thống nhất rằng, tư duy chính trị là một quá trình tập hợp và chuyển hóa thông tin để hình thành những quan điểm dựa trên tri thức về các vấn đề chính trị. Các tác giả đã phân biệt tư duy chính trị với tư duy về chính trị. Chính trị tất nhiên là một yếu tố quan trọng của tư duy chính trị. Tư duy về chính trị muốn nói đến các vấn đề bền vững về tư tưởng và đạo đức được đề cập đến ngôn ngữ chính trị về các vấn đề liên quan đến cách thành viên của cộng đồng chính trị như giới hạn của tự do của con người, các phương pháp ảnh hưởng đến bình đẳng xã hội hay điều gì tạo ra chiến tranh, … Tư duy chính trị muốn nói đến một hệ thống các tư duy - thực tiễn liên quan đến hành động tập thể, phân biệt với tư duy nghệ thuật, tư duy lịch sử, tư duy đạo đức. Nhưng tư duy chính trị phải bao gồm ít nhất 6 đặc trưng: i) Sắp xếp ý nghĩa của các mục tiêu xã hội, các yêu cầu, các quá trình và các cấu trúc theo tầm quan trọng hay mức độ khẩn cấp; ii) Huy động sự ủng hộ bằng cách chấp nhận, biện hộ, chỉ trích hoặc phản đối các thực thể tập thể, thủ tục và các hoạt động của họ; iii) phản ánh sự ổn định hay bất ổn qua việc tính toán các kế hoạch hợp tác, sự bất đồng, sự xung đột về quan niệm và tranh luận của các nhóm; iv) ra quyết định và hoạch định chính sách thông qua các kế hoạch xây dựng và chỉ đạo tập thể và đưa ra tầm nhìn chung; v) nắm giữ quyền lực của ngôn từ thông qua các kỹ năng thuyết phục, hùng biện,thể hiện cảm xúc hay đe dọa; vi) đưa ra chủ đề cho hiện tại: phân chia và điều chỉnh các lĩnh vực và ranh giới thẩm quyền giữa các lĩnh vực xã hội, đồng thời vẫn duy trì được các đặc quyền chính trị trong mức hạn định. Bên cạnh đó, các nghiên cứu cũng đã bàn đến cấu trúc của tư duy chính trị, các phương pháp tư duy chính trị và các yếu tố tác động đến quá trình hình thành, định hình tư duy chính trị của các cá nhân, các cộng đồng, khẳng định ảnh hưởng của tư duy chính trị đến đời sống chính trị của các quốc gia, đến quan hệ giữa tư duy chính trị và văn hóa chính trị, trách nhiệm công dân… 1.3. Những công trình nghiên cứu liên quan đến tư duy, tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh Các công trình khoa học mặc dù đã đi đến một quan niệm thống nhất có một tư duy chính trị Hồ Chí Minh, nhưng mới chỉ dừng lại ở dạng nêu vấn đề hoặc nghiên cứu phương pháp luận, phương pháp cách mạng hay phương pháp tư duy nói chung. Chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên biệt về tư duy chính trị Hồ Chí Minh để vận dụng vào thực tiễn chính trị hiện nay ở nước ta. Những công trình này cung cấp cách tiếp cận đa chiều để tác giả có các khái niệm công cụ và tri thức chuyên ngành khi nghiên cứu luận án. Các nghiên cứu trong và ngoài nước đã có đóng góp nhất định vào qua trình khám phá về tư duy, về hoạt động của bộ não con người và bước đầu đề cập 6đến một loại hình tư duy của con người: tư duy chính trị. Tuy nhiên, các nghiên cứu bàn trực tiếp đến tư duy chính trị Hồ Chí Minh còn rất ít và tản mạn. Điều này tuy gây khó khăn cho tác giả khi nghiên cứu, nhưng cũng tạo nên tính mới của đối tượng và phương pháp tiếp cận. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài sẽ góp phần khỏa lấp một "khoảng trống" trong nghiên cứu Hồ Chí Minh và nghiên cứu chính trị học. Luận giải một vấn đề ít được đặt ra trong nghiên cứu nên đề tài khó khăn khi kế thừa những công trình liên quan trực tiếp. Điều này sẽ không tránh khỏi những khó khăn trong nghiên cứu đề tài, nhất lại là một luận án với những chuẩn qui pháp lý và những giới hạn về thời gian, thời lượng cũng như độ chín của người nghiên cứu. Tuy nhiên, nhận thức là một quá trình mà càng tìm hiểu đối tượng ta lại càng thấy sự hiểu biết của mình càng nhỏ bé. Hơn nữa, việc hiểu một cách đầy đủ và toàn diện về một con người nằm ngoài năng lực của bất kỳ ai. Đặc biệt là việc nghiên cứu một nhân vật lịch sử hay cá nhân con người Hồ Chí Minh, ta cũng chỉ mong hiểu được một góc cạnh trong bức tranh tổng thể ấy. Điều đó là hết sức cần thiết cho việc hiểu con người tổng thể một cách sâu sắc hơn, toàn diện hơn. Đó cũng đồng thời góp thêm những tri thức nhỏ bé trên con đường khoa học rộng lớn. Chương 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TƯ DUY CHÍNH TRỊ VÀ CÁC YẾU TỐ HÌNH THÀNH TƯ DUY CHÍNH TRỊ HỒ CHÍ MINH 2.1. Những vấn đề lý luận về tư duy, tư duy chính trị và tư duy chính trị Hồ Chí Minh 2.1.1. Khái niệm tư duy Tư duy là một khái niệm phức tạp với nhiều sự luận giải khác nhau trên nhiều phương diện, góc độ phụ thuộc vào lập trường triết học hay lĩnh vực nghiên cứu, chuyên ngành nghiên cứu.v.v… Song các định nghĩa đều có điểm chung là: quá trình con người tư duy phải đi liền với nhận thức, đi từ cảm nhận thực tế khách quan đến phân tích và suy xét thực tế khách quan (có cả phán đoán, phán đoán là biểu hiện của tư duy, nó xác định giá trị đúng, sai của một đối tượng được con người tư duy) theo lôgic cần thiết để nhận biết sâu sắc thực tế khách quan (thông qua ngôn ngữ, dấu hiệu hay hình tượng) và đề ra phương hướng vận động cùng giải pháp cải biến thực tế khách quan nhằm đem lại lợi ích cho chính con người và cho cộng đồng. Luận án không đi tìm hiểu tư duy với tư cách là quá trình tâm lý phức tạp như cách tiếp cận của tâm lý học; cũng không nghiên cứu tư duy với tư cách là mổ sẻ quá trình hoạt động của các nơ ron thần kinh trong phân tâm học… Ở đây nghiên cứu tư duy với tư cách là hoạt động diễn ra trong bộ não người với các thao tác phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu nhằm hình thành những quan điểm, tư tưởng, lời nói, hành động để cải tạo hiện thực khách quan. Đó là giai đoạn cao của quá trình nhận thức bao gồm việc thu nhận, xử lý thông tin và sản sinh ra tri thức mới bằng các thao tác phân tích, tổng hợp, so sánh… nhằm nhận thức và cải tạo thế giới thông qua hoạt động thực tiễn của con người. 7Tư duy xuất hiện khi thực tiễn nảy sinh vấn đề, nói cách khác, thực tiễn đặt ra vấn đề đòi hỏi phải tư duy. Khi thực tiễn đặt ra tác động, truyền tải tri thức vào bộ óc con người, khi đó, trong bộ óc diễn ra quá trình phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu… tức các thao tác tư duy diễn ra nhằm xử lý thông tin. Kết quả của quá trình ấy sẽ thể hiện qua ngôn ngữ (gồm lời nói và chữ viết, hành vi). Trong quá trình ấy tri thức và hoàn cảnh thực tiễn được xem là nguyên liệu, đầu vào của tư duy. Từ tri thức về sự vật mà con người có những hành động tương ứng. Đến lượt mình, chính những hành động thực tiễn ấy lại cung cấp cứ liệu cho một quá trình tư duy mới. Vậy, tư duy được xét đến bao gồm nội dung tư duy, cách thức tư duy và sản phẩm của tư duy. Nội dung tư duy chính là tình huống do thực tiễn đặt ra và nó sẽ được phản ánh xuyên suốt trong quá trình tư duy thông qua các thao tác phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu.. để tạo ra sản phẩm của tư duy là tư tưởng, quan điểm, hành vi. Sản phẩm của tư duy là tri thức (những hiểu biết về sự vật, hiện tượng). Tri thức ấy biểu hiện qua tư tưởng, quan điểm, hành vi của con người. Vậy, tư tưởng, quan điểm, hành vi là biểu hiện cho những hiểu biết của con người về thế giới khách quan, đó là sản phẩm của quá trình phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu diễn ra trong bộ óc của con người. Do đó, tìm hiểu tư duy (với tư cách là quá trình) khác với tìm hiểu tư tưởng (với tư cách là kết quả của quá trình tư duy), mặc dù giữa chúng có mối quan hệ mật thiết, không tách rời nhau. Tư tưởng - dưới bất cứ hình thức biểu hiện nào (khái niệm, phạm trù, quan điểm, chính kiến…) đều là kết quả của tư duy. Tư duy đúng sẽ dẫn đến tư tưởng, hành động đúng và ngược lại sẽ dẫn đến tư tưởng, hành động sai. * Phân loại tư duy: Có nhiều cách phân loại dựa vào những tiêu chí khác nhau: - Dựa theo cấp độ của tư duy, có tư duy kinh nghiệm, tư duy lý luận. Tư duy kinh nghiệm là một gia