Tóm tắt Luận văn Một số giải pháp để từng bước xây dựng và hoàn thiện hệ thống giao dịch quyền chọn chứng khoán tập trung trên thị trường chứng khoán Việt Nam

iLỜI MỞ ĐẦU Thị trường chứng khoán Việt Nam là một thị trường còn non trẻ và đang trong quá trình hoàn thiện, phát triển nên độ bất ổn và rủi ro cao là không tránh khỏi. Chính vì vậy, vấn đề đặt ra là phải có những công cụ và biện pháp nhằm giúp cho các nhà đầu tư trên thị trường hạn chế thua lỗ và bảo vệ lợi nhuận trong quá trình đầu tư. Trên thế giới, đặc biệt là tại các thị trường chứng khoán phát triển thì Quyền chọn là một trong những công cụ phổ biến được các nhà đầu tư tin tưởng sử dụng trong trường hợp thị trường có biến động mạnh và bất ổn. Thị trường tài chính Việt Nam đang trong quá trình hội nhập nên việc lựa chọn sử dụng công cụ này cũng là một sự điều chỉnh hợp lý. Luận văn sẽ đi vào nghiên cứu, làm rõ một số khái niệm, vấn đề về Quyền chọn chứng khoán, một số chiến lược kinh doanh Quyền chọn để minh chứng sự hiệu quả của việc sử dụng công cụ này trong việc bảo vệ lợi nhuận cũng như hạn chế rủi ro đối với các nhà đầu tư khi tham gia vào thị trường. Đồng thời, cũng chỉ ra đây là một xu thế tất yếu từng bước hoàn thiện Thị trường chứng khoán nói riêng và thị trường tài chính Việt Nam nói chung. Ngoài ra, tại với điều kiện thực tế của thị trường chứng khoán Việt Nam hiện nay thì việc áp dụng Quyền chọn riêng lẻ trên từng cổ phiếu là thích hợp nhất, do đó phạm vi luận văn sẽ chỉ đề cập đến Quyền chọn trên cổ phiếu mà không đề cập đến Quyền chọn chỉ số chứng khoán và các loại. Thông qua việc nghiên cứu tổ chức sàn giao dịch quyền chọn chứng khoán tại các thị trường phát triển trên thế giới như Mỹ, Nhật, Châu Âu, và thực tế tại Việt Nam để xây dựng một mô hình sàn giao dịch tập trung phù hợp với điều kiện thị trường. Đồng thời, luận văn sẽ đề xuất một số giải pháp để từng bước xây dựng và hoàn thiện hệ thống giao dịch quyền chọn chứng khoán tập trung trên thị trường chứng khoán Việt Nam. ii CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN CHỌN 1.1. Giới thiệu về công cụ phái sinh và quyền chọn. 1.1.1. Công cụ phái sinh Công cụ phái sinh có thể được định nghĩa là các công cụ tài chính mà giá trị của nó phụ thuộc (bắt nguồn từ) giá trị của các tài sản cơ sở. Công cụ phái sinh sẽ không tồn tại nếu không có sự tồn tại của các tài sản cơ sở. Các loại công cụ phái sinh  Hợp đồng kỳ hạn (Forward contracts): là hợp đồng mua hay bán một số lượng nhất định đơn vị tài sản cơ sở ở một thời điểm xác định trong tương lai theo một mức giá xác định ngay tại thời điểm thỏa thuận hợp đồng.  Hợp đồng tương lai (Futures): là một hợp đồng được tiêu chuẩn hóa, được giao dịch trên thị trường giao dịch hợp đồng tương lai, để mua hay bán một số loại hàng hóa nhất định ở một mức giá nhất đinh, vào một ngày xác định trong tương lai.  Hợp đồng hoán đổi (SWAPS): là một công cụ tài chính phái sinh trong đó hai bên đối tác trao đổi một dòng tiền (cash flow) này lấy một dòng tiền khác của bên kia. Những dòng tiền này gọi là các nhánh của SWAP (legs).  Quyền mua trước: Là một quyền lựa chọn mua có thời gian rất ngắn, Quyền cho phép một cổ đông mua cổ phiếu mới phát hành với mức giá đã ấn định trong một khoảng thời gian xác định.  Chứng quyền: Là quyền cho phép mua một số cổ phần xác định của một cổ phiếu với một giá xác định, trong một thời hạn nhất định. 1.1.2. Quyền chọn  Định nghĩa Quyền chọn là một hợp đồng ký kết giữa một bên là “người ký phát” (Writer/Seller) và một bên là người mua hợp đồng (Buyer) trong đó, cho phép người mua hợp đồng được quyền mua hoặc bán cho người ký phát hợp đồng một số lượng tài sản với một giá cả nhất định trong một khoảng thời hạn quy định của tương lai.  Hợp đồng Quyền chọn mua (Call Options): Quyền chọn mua trao cho người mua (người nắm giữ) quyền, nhưng không phải nghĩa vụ, được mua một tài sản cơ sở vào một thời điểm hay trước một thời điểm trong tương lai với một mức giá xác định. iii  Hợp đồng Quyền chọn bán (Put Options): Quyền chọn bán trao cho người mua (người nắm giữ) quyền, nhưng không phải nghĩa vụ, được bán một tài sản cơ sở vào một thời điểm hay trước một thời điểm trong tương lai với một mức giá xác định.  Hợp đồng quyền chọn kiểu châu Âu và hợp đồng quyền chọn kiểu Mỹ - Quyền chọn kiểu châu Âu (European Options): Là quyền chọn chỉ cho phép người nắm giữ thực hiện quyền Mua hoặc Bán của mình vào ngày đáo hạn của hợp đồng. - Quyền chọn kiểu Mỹ (American Options): Là quyền chọn cho phép người nắm giữ thực hiện quyền Mua hoặc Bán của mình vào bất kỳ thời điểm nào trong thời gian hiệu lực của hợp đồng kể từ khi ký kết hợp đồng cho đến ngày đáo hạn của hợp đồng. Các chủ thể tham gia thị trường Quyền chọn a) Người bán quyền: Là những chủ thể mà sẽ cung cấp quyền lựa chọn cho thị trường. Người bán quyền có thể là cá nhân, tổ chức và cũng có thể là các nhà tạo lập thị trường. b) Người mua quyền  Chủ thể phòng ngừa rủi ro (hedger): Là những tổ chức tài chính, phi tài chính hay những cá nhân tham gia thị trường quyền chọn có nhu cầu giao dịch các tài sản cơ sở như ngoại tệ, chứng khoán, vàng, lãi suất và có những lo ngại về sự biến động của giá cả hàng hóa, tỷ giá, lãi suất làm ảnh hưởng đến kết quả hoạt động kinh doanh, lợi ích của họ.  Chủ thể đầu cơ: Là các chủ thể tham gia vào thị trường với mục đích là chấp nhận rủi ro để tìm kiếm lợi nhuận. c) Chủ thể trung gian - Các môi giới và nhà môi giới trên sàn giao dịch (Broker) - Trung tâm thanh toán bù trừ - Công ty thanh toán bù trừ quyền chọn (Option clearing coporation – OCC) 1.2. Điều kiện để triển khai giao dịch Quyền chọn trên thị trường chứng khoán Để các giao dịch Quyền chọn có thể áp dụng trên thị trường chứng khoán thì thị trường cần đáp ứng được một số điều kiện sau: Thứ nhất, cần có một hệ thống văn bản luật pháp quy định rõ ràng về điều kiện thành lập, tham gia và hoạt động của thị trường giao dịch Quyền chọn. iv Thứ hai, thị trường cần phải phát triển khá đầy đủ, có tính thanh khoản cao, thông tin minh bạch và đặc biệt phải có một số lượng đủ lớn các nhà đầu tư tài chính có đủ kiến thức và kinh nghiệm để dẫn dắt thị trường. Thứ ba, cần xây dựng được một tập hợp các tiêu chuẩn áp dụng cho hợp đồng Quyền chọn cũng như một cơ sở hạ tầng công nghệ hiện đại phục vụ cho các giao dịch Quyền chọn. 1.3. Các chiến lược phòng ngừa và kinh doanh quyền chọn Về cơ bản, có bốn chiến lược sử dụng quyền chọn để phòng ngừa rủi ro và tìm kiếm lợi nhuận: - Mua Quyền chọn Mua - Bán Quyền chọn Mua - Mua Quyền chọn Bán - Bán Quyền chọn Bán Quyền chọn có thể được kết hợp với cổ phiếu, trái phiếu hoặc một quyền chọn khác để tạo ra các chiến lược đa dạng. Việc kết hợp các chiến lược với nhau như thế nào là tùy thuộc vào kinh nghiệm, khả năng chịu đựng rủi ro và mục tiêu lợi nhuận của nhà đầu tư. Quyền chọn là một công cụ “bảo hiểm” rủi ro trước sự biến động bất thường của thị trường chứng khoán và là một công cụ quản lý rủi ro, cung cấp đòn bẩy tài chính cao, giúp đa dạng hóa danh mục đầu tư và bảo vệ lợi nhuận cho nhà đầu tư. Tuy nhiên, Quyền chọn có thể mang lại những rủi ro không giới hạn nếu không có biện pháp quản lý, giám sát và điều chỉnh hợp lý của các cơ quan, tổ chức quản lý thị trường. 1.4. Định giá quyền chọn Quyền chọn là một tài sản có giá trị, chỉ cần một sự thay đổi nhỏ của giá chứng khoán cơ sở cũng có thể làm biến đổi lớn tới khả năng sinh lời của hợp đồng, do đó cần phải có những mô hình định giá một cách chính xác và nạp dữ kiện vào máy tính để nhanh chóng điều chỉnh giá bán hợp đồng theo sự biến động của giá chứng khoán cơ sở trên thị trường. Hiện nay, có hai mô hình chính được sử dụng trong việc định giá Quyền chọn mà các thị trường trên thế giới đang áp dụng đó là sử dụng mô hình Nhị phân và mô hình Black-Scholes. Việc sử dụng mô hình nào chịu ảnh hưởng khá nhiều bởi sự phát triển của nguồn thông tin trên thị trường và trình độ cũng như kinh nghi ệm của nhà đầu tư. vCHƯƠNG 2 GIAO DỊCH QUYỀN CHỌN CHỨNG KHOÁN TẠI MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM 2.1. Tổ chức sàn giao dịch Quyền chọn chứng khoán tại một số nước trên thế giới Trên thị trường tài chính thế giới hiện nay hiện có ba trung tâm tập trung số lượng cũng như giá trị giao dịch của Quyền chọn cổ phiếu đó là tại: Sàn giao dịch chứng khoán Chicago (CBOE), Sàn giao dịch chứng khoán TOKYO (TSE) và Sàn giao dịch quyền chọn Châu Âu (Euronex N.V). Về cơ bản, thì mô hình giao dịch và thanh toán của hầu hết các Sàn giao dịch Quyền chọn đều được diễn ra như sau: - Bước 1: Người mua/bán truyền lệnh cho môi giới của mình tiến hành giao dịch quyền chọn - Bước 2: Môi giới Người mua/bán truyền lệnh cho môi giới trên sàn của công ty mình - Bước 3: Các nhà môi giới trên sàn gặp gỡ trên sàn giao dịch quyền chọn và thống nhất giá - Bước 4: Thông tin về giao dịch được báo cáo cho trung tâm thanh toán bù trừ (OCC) - Bước 5: Nhà môi giới trên sàn thông báo giá cho người môi giới của người mua/bán - Bước 6: Môi giới của người mua/bán thông báo giá về cho người mua và người bán - Bước 7: Người mua (bán) ký gửi phí quyền chọn cho người môi giới - Bước 8: Môi giới của người mua/bán ký gửi phí quyền chọn và tiền ký quỹ cho Công ty thanh toán của mình - Bước 9: Công ty thanh toán của người môi giới của bên mua và bên bán ký gửi phí quyền chọn và tiền ký quỹ cho trung tâm thanh toán bù trừ. 2.2. Bài học kinh nghiệm rút ra về giao dịch quyền chọn cho thị trường chứng khoán Việt Nam. Thứ nhất, phát triển tuần tự từng bước một: từ áp dụng quyền chọn mua cổ phiếu riêng lẻ trước, rồi đến quyền chọn bán và cuối cùng là đối với quyền chọn chỉ số chứng khoán. Thứ hai, cần đầu tư xây dựng một cơ sở hạ tầng kỹ thuật hiện đại và xây dựng vi được một hệ thống pháp lý hoàn chỉnh. Thứ ba, không thể tổ chức một hệ thống giao dịch quyền chọn dưới hình thức công ty cổ phần như mô hình Sàn giao dịch quyền chọn châu Âu. Thứ tư, có thể áp dụng mô hình sàn giao dịch quyền chọn tương tự như tại sàn TSE của Nhật bản. 2.3. Thực trạng về giao dịch quyền chọn trên thị trường tài chính và thị trường chứng khoán Việt Nam. Các văn bản pháp lý liên quan đến chính sách quản lý ngoại hối và quyền chọn ngoại tệ được ban hành khá nhiều nhưng chúng vẫn chưa quy định cụ thể và thúc đẩy được các giao dịch mua bán quyền chọn phát triển, nó chỉ mang tính thức thời bổ sung cho thị trường, mang tính chất ngắn hạn chứ chưa có một bộ luật thống nhất. Đối với quyền chọn cổ phiếu chúng ta dường như chưa có văn bản pháp luật nào quy định, hướng dẫn cụ thể giúp việc giao dịch quyền chọn chứng khoán được diễn ra suôn sẻ ngoài một số công văn cho phép các tổ chức thí điểm triển khai nghiệp vụ. Hiện tại, giao dịch Quyền chọn tài chính nói riêng và giao dịch Quyền chọn chứng khoán trên thị trường tài chính Việt Nam nói chung vẫn đang ở giai đoạn rất sơ khai, số lượng cũng như giá tr ị của các hợp đồng là không đáng kể. Đặc biệt là giao dịch Quyền chọn chứng khoán, mới chỉ được thí điểm ở một số công ty chứng khoán như VCBS. vii CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP TRIỂN KHAI CÁC GIAO DỊCH QUYỀN CHỌN CHỨNG KHOÁN TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM 3.1. Sơ lược về thị trường chứng khoán Việt Nam Thị trường Chứng khoán Việt Nam chính thức được thành lập và đi vào hoạt động vào tang 07/2000. Tuy còn non trẻ nhưng thị trường chứng khoán Việt Nam đã sớm khẳng định tầm vóc và vị thế của mình. Với hai Sở giao dịch chứng khoán, 539 công ty niêm yết, có mức vốn hóa đạt khoảng 40% GDP, thị trường chứng khoán đã đóng vai trò tích cực đối với sự phát triển của các doanh nghiệp, sự năng động của nền kinh tế và hình ảnh của một Việt Nam ngày càng phồn thịnh, phát triển và hòa nhập với nền kinh tế quốc tế. 3.2. Xu hướng áp dụng giao dịch quyền chọn trên thị trường chứng khoán Việt Nam 3.2.1. Xu hướng phát triển của thị trường chứng khoán giai đoạn 2011 – 2020. Thị trường chứng khoán sẽ được phát triển dựa trên chuẩn mực chung của thị trường và các thông lệ quốc tế phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh của Việt Nam. Phát triển đồng bộ, toàn diện thị trường theo nhiều cấp độ, đa dạng hóa các dịch vụ, sản phẩm bảo đảm các giao dịch luôn được quản lý chặt chẽ và diễn ra thông suốt. 3.2.2. Xu hướng áp dụng giao dịch quyền chọn trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Khi Quyền chọn chứng khoán được áp dụng giao dịch trên thị trường nó sẽ tạo ra một lượng hàng hóa có chất lượng cũng như t ạo cơ hội cho các nhà đầu tư nhỏ lẻ, không đủ năng lực tài chính để tham gia mua bán trực tiếp trên thị trường tham gia, tạo ra sân chơi mới cho các nhà đầu tư có kinh nghiệm và kiến thức. Một cổ phiếu muốn trở thành hàng hóa cơ sở của các hợp đồng Quyền chọn thì phải đáp ứng được các yêu cầu khắt khe và phải có những uy tín nhất định trên thị trường, chính vì vậy, bằng việc theo dõi phản ứng của thị trường, người điều hành công ty niêm yết sẽ có những điều chỉnh phù hợp trong hoạt động kinh doanh của công ty mình. Hợp đồng Quyền chọn có thể được sử dụng như một công cụ bảo hiểm hiệu quả cho nhà đầu tư đối với các rủi ro do sự biến động giá cổ phiếu. viii Sự hình thành và phát triển giao dịch Quyền chọn sẽ góp phần hoàn thiện hơn thị truường chứng khoán nói chung và thị trường tài chính nói riêng, thu hút vốn nhàn rỗi trong dân cư phục vụ cho việc thúc đẩy nền kinh tế tăng trưởng và phát triển bền vững. 3.2.3. Đánh giá những thuận lợi, khó khăn và khả năng áp dụng giao dịch quyền chọn trên thị trường chứng khoán Việt Nam  Thuận lợi Nền kinh tế Việt Nam phát triển ổn định, môi trường chính trị an toàn, số lượng các doanh nghiệp trong diện cổ phần hóa là điều kiện thuận lợi để phát triển thị trường. Trong giai đoạn hiện nay, sức cầu về đầu tư chứng khoán của công chúng ngày một cao, lượng vốn tiềm năng trong dân chúng lớn, cộng với sự gia tăng mạnh mẽ của các dòng vốn bên ngoài là điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện áp dụng các giao dịch quyền chọn trên thị trường chứng khoán.  Khó khăn Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn còn có một số khó khăn gây cản trở cho việc áp dụng các giao dịch quyền chọn: Sự hiểu biết của công chúng về các công cụ này còn khá hạn chế. Hệ thống quản lý, giám sát thị trường chưa hiệu quả cộng với sự yếu kém về công nghệ và dịch vụ của các tổ chức tài chính trung gian. Với những thành tựu đạt được của thị trường chứng khoán Việt Nam trong thời gian qua là nền tảng cần thiết để xây dựng và phát triển quyền chọn cổ phiếu., đó là điều kiện tất yếu khách quan đế phát triển thị trường chứng khoán và là một nhu cầu không thể thiếu cho các nhà đầu tư và các doanh nghiệp. 3.3. Giải pháp 3.3.1. Hoàn thiện hệ thống luật pháp cho thị trường quyền chọn Nhà nước cần có sự nới lỏng vai trò điều hành của mình vào thị trường tài chính, để từ đó thị trường hoạt động theo đúng cung cầu và bộc lộ các rủi ro, buộc các tổ chức, cá nhân phải quan tâm hơn đến việc sử dụng các công cụ phái sinh như quyền chọn để giảm thiệt hại do các rủi ro gây ra. 3.3.2. Nhóm giải pháp đối với các công ty chứng khoán Đối với các công ty chứng khoán thì điều cần thiết là phải chủ động quảng bá, giới thiệu thông tin về các sản phẩm, dịch vụ quyền chọn tới khách hàng, đồng thời không ngừng cải tiến, đa dạng hóa các sản phẩm, dịch vụ của mình. Bên cạnh đó, cũng phải chú ý không ngừng nâng cao trình độ chuyên môn của ix đội ngũ cán bộ kinh doanh quyền chọn. Đồng thời với đó là thực hiện liên kết, hợp tác với các công ty, tổ chức tài chính có kinh nghiệm trên thế giới để học hỏi và rút ra những bước đi cho riêng mình. 3.3.3. Nhóm giải pháp khác Thành lập các công ty định giá quyền chọn độc lập, là nơi cung cấp thông tin, dịch vụ cho các nhà đầu tư trên thị trường. Các cơ quan chức năng thường xuyên có các buổi giới thiệu thông tin, bổ xung kiến thức về chứng khoán phái sinh nói chung và Quyền chọn nói riêng cho công chúng đầu tư. 3.4. Kiến nghị - Mở rộng số lượng các công ty chứng khoán và tổ chức tài chính trong diện được thử nghiệm cungc ấp dịch vụ quyền chọn chứng khoán. - Sau bước thử nghiệm, nếu thị trường phát triển theo hướng tốt thì tiến hành cấp phép cho đại đa số các công ty chứng khoán được cung cấp dịch vụ quyền chọn và hình thành một sàn giao dịch tập trung. - Thực hiện chuẩn hóa các quy định trong hợp đồng quyền chọn - Hoàn thiện hơn nữa hệ thống giám sát hai cấp: Bao gồm cấp giám sát do UBCKNN thực hiện và Cấp giám sát do các tổ chức thực hiện như: Sở giao dịch chứng khoán Tp. HCM, Trung tâm lưu ký chứng khoán xKẾT LUẬN Việc áp dụng Quyền chọn vào thị trường chứng khoán Việt Nam là một xu thế tất yếu trong việc hội nhập vào nền kinh tế thế giới nói chung và thị trường tài chính thế giới nói riêng. Nó không chỉ cung cấp thêm cho các nhà đầu tư trên thị trường thêm nhiều lựa chọn đầu tư mà còn làm tăng tính thanh khoản cho thị trường, tăng cường, bổ sung kiến thức cho các nhà đầu tư, tạo ra sân chơi bình đẳng cho các nhà đầu tư ngoại Xuất phát từ thực trạng tình hình thị trường chứng khoán Việt Nam hiện nay, đề tài: Giao dịch Quyền chọn trên Thị trường chứng khoán Việt Nam đã được lựa chọn và nghiên cứu với mong muốn tìm ra một hướng để phát triển thị trường này với một số đóng góp như sau: 1. Với cơ sở hạ tầng và quy mô hạn chế của thị trường chứng khoán Việt Nam hiện nay thì việc áp dụng Quyền chọn trên cổ phiếu là một lựa chọn phù hợp để làm cơ sở tiến đến áp dụng tất cả các loại quyền chọn đang phổ biến trên thế giới. Ngoài ra, việc lựa chọn mô hình phù hợp đóng vai trò quyết định trong việc áp dụng và triển khai giao dịch quyền chọn vào thị trường chứng khoán Việt Nam. Theo quan điểm chủ quan của tác giả thì việc phát triển tuần tự các lại quyền chọn như thị trường chứng khoán Mỹ và mô hình quản lý như thị trường chứng khoán Nhật Bản là phù hợp nhất cho thị trường chứng khoán Việt Nam hiện nay khi muốn áp dụng các giao dịch quyền chọn. Đồng thời, trong quá trình đó phải luôn cập nhật các kinh nghiệm, cải tiến các phương pháp quản lý tổ chức từ các thị trường phát triển như châu Âu. 2. Để có thể thực hiện áp dụng giao dịch quyền chọn một cách phổ biến hiện nay tác giả đã đưa ra một số giải pháp gồm: cần hoàn thiện khung pháp lý, các tổ chức định mức tín nhiệm, các công ty định giá quyền chọn, hệ thống báo giá tự động, quy trình giao dịch thanh toán bù trừ tự động, nhân sự có chuyên môn cao và hệ thống thông tin hiệu quả. Cần xây dựng những định chế tài chính đóng vai trò là người tạo lập thị trường và đảm bảo khả năng thanh toán cổ phiếu cũng như ti ền khi thị trường có biến động mạnh nhằm đảm bảo sự phát triển ổn định và bền vững của thị trường quyền chọn nói riêng và của thị trường chứng khoán nói chung. 3. Đưa ra một số kiến nghị về việc mở rộng đối tượng các công ty chứng khoán và tổ chức tài chính được phép thử nghiệm cung cấp các dịch vụ liên quan đến quyền chọn, một số chuẩn mực về các hợp đồng quyền chọn khi bắt đầu cho thực xi hiện giao dịch tại Việt Nam. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, do những nguyên nhân khách quan như hoạt động giao dịch quyền chọn trên thị trường tài chính Việt Nam khá mờ nhạt, thị trường đang trong xu hướng ảm đạm, và một số nguyên nhân chủ quan nên đề tài vẫn còn có những hạn chế nhất định. Tác giả mong muốn nhận được sự tham gia đóng góp của các nhà khoa học, các cán bộ chuyên môn, các đồng nghiệp trong và ngoài ngành quan tâm đến việc phát triển một thị trường giao dịch quyền chọn để có thể hoàn thiện đề tài nghiên cứu tốt hơn./