Tóm tắt Luận văn - Phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh tại Công ty Dịch vụ Tiết kiệm Bưu điện

i MỞ ĐẦU Trong hơn 10 năm xây dựng và phát triển, tiếp cận và thích nghi với thị trường tài chính tiền tệ, Công ty Dịch vụ Tiết kiệm Bưu điện (VPSC) trực thuộc Tổng Công ty Bưu chính Việt Nam (VNPOST) luôn phải đối mặt với nhiều thách thức trong đó thách thức lớn nhất mà VPSC đã, đang và sẽ phải đối đầu là nguy cơ gia tăng của các loại rủi ro. Vì vậy, VPSC đã từng bước tổ chức thực hiện quản lý, phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh. Tuy nhiên, công tác này hiện đang thiếu vắng tính chuyên nghiệp; thiên về ngắn hạn mà thiếu tính bền vững, lâu dài; thiên về xử lý hậu quả mà tính phòng ngừa còn kém; thiên về các yếu tố định tính mà chưa có khả năng lượng hóa cụ thể rủi ro. Để tạo nền móng phát triển vững chắc, có thể khẳng định, VPSC sẽ phải bước lại những bước đi căn bản để xây dựng và cơ cấu lại toàn bộ khuôn khổ và hạ tầng quản lý, phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh. Xuất phát từ thực tế trên, học viên lựa chọn đề tài “Phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh tại Công ty Dịch vụ Tiết kiệm Bưu điện” làm đề tài luận văn thạc sỹ kinh tế. Trên cơ sở đề tài lựa chọn, luận văn đã xác định mục đích nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu. Từ đó, luận văn sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, Phương pháp thống kê, Phương pháp phân tích, Phương pháp so sánh để giải quyết các vấn đề trong nghiên cứu. Luận văn được kết cấu 3 chương chính: Chương 1: Lý luận cơ bản về phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp dịch vụ tiết kiệm bưu điện. Chương 2: Thực trạng phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh tại Công ty dịch vụ tiết kiệm bưu điện. Chương 3: Giải pháp tăng cường phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh tại Công ty dịch vụ tiết kiệm bưu điện. ii CHƯƠNG 1 LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ PHÒNG NGỪA RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP DỊCH VỤ TIẾT KIỆM BƯU ĐIỆN 1.1 Khái quát về hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp dịch vụ TKBĐ 1.1.1 Khái niệm dịch vụ TKBĐ, doanh nghiệp dịch vụ TKBĐ Dịch vụ TKBĐ là dịch vụ của một trung gian tài chính phi ngân hàng là doanh nghiệp dịch vụ TKBĐ nhằm huy động những món tiền nhỏ lẻ từ dân cư cho chính phủ vay những món tiền lớn, dài hạn; thực hiện một số dịch vụ bổ trợ như dịch vụ thanh toán, dịch vụ chuyển tiềnthông qua các điểm cung cấp dịch vụ bưu chính viễn thông. 1.1.2 Hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp dịch vụ TKBĐ Doanh nghiệp dịch vụ TKBĐ (sau đây gọi tắt là doanh nghiệp TKBĐ) cung cấp hai loại hình dịch vụ chủ yếu là dịch vụ huy động tiền gửi và dịch vụ cho vay. Dịch vụ huy động tiền gửi bao gồm các hình thức: tiết kiệm có kỳ hạn, tiết kiệm không kỳ hạn, và tiết kiệm không kỳ hạn. Dịch vụ cho vay với đối tượng cho vay là Chính phủ và các tổ chức Chính phủ nhằm bổ sung nguồn vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng và các công trình trọng điểm quốc gia. Ngoài ra, doanh nghiệp TKBĐ còn cung cấp dịch vụ đại lý dịch vụ tài chính bán lẻ, dịch vụ chuyển khoản 1.2 Phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp dịch vụ TKBĐ 1.2.1 Rủi ro trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp dịch vụ TKBĐ Rủi ro trong hoạt động kinh doanh là khả năng (hay xác suất) xảy ra những thiệt hại về kinh tế mà doanh nghiệp phải gánh chịu trong quá trình thực hiện các hoạt động kinh doanh mà doanh nghiệp không dự kiến trước được. Xuất phát từ đặc thù của dịch vụ TKBĐ, luận văn đi nghiên cứu ba loại rủi ro cơ bản là rủi ro thanh khoản, rủi ro lãi suất và rủi ro tác nghiệp. Trước hết là rủi ro thanh khoản. Rủi ro thanh khoản là tình trạng doanh nghiệp TKBĐ không cân đối đủ tiền để có thể đáp ứng các khoản phải trả được yêu cầu thanh toán, dẫn đến nguy cơ mất khả năng thanh toán. iii Loại rủi ro tiếp theo là rủi ro lãi suất. Rủi ro lãi suất được hiểu là khả năng tổ chức tài chính chịu thiệt hại do biến động của lãi suất thị trường. Một loại rủi ro nữa mà doanh nghiệp TKBĐ phải đối đầu là rủi ro tác nghiệp. Rủi ro tác nghiệp được hiểu là rủi ro về những tổn thất trực tiếp hay gián tiếp phát sinh từ sự không thích hợp của những quy trình nội bộ, con người và hệ thống không đầy đủ hoặc không hoạt động hoặc xuất phát từ các sự kiện bên ngoài. Ngoài các rủi ro cơ bản nêu trên, trong doanh nghiệp TKBĐ còn gặp một số rủi ro khác như: rủi ro đối tác, rủi ro từ môi trường kinh tế - xã hội ... 1.2.2 Phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh dịch vụ TKBĐ Phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh thực chất là một quy trình được thiết lập trong quá trình xây dựng kế hoạch phát triển doanh nghiệp, nhằm xác định những sự vụ có nguy cơ dẫn đến những hệ quả xấu cho doanh nghiệp để từ đó chủ động đưa ra những giải pháp ứng phó phù hợp, kịp thời nhằm tối đa hóa lợi nhuận của doanh nghiệp với mức độ rủi ro có thể chấp nhận. Để phòng ngừa rủi ro hiệu quả, doanh nghiệp TKBĐ phải xây dựng quy trình và biện pháp phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh. Về cơ bản, quy trình phòng ngừa rủi ro bao gồm các nội dung: Nhận biết rủi ro (nhận dạng nguy hiểm và rủi ro), Đo lường rủi ro và Kiểm soát rủi ro. Các biện pháp phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh mà các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp TKBĐ nói riêng phải thực hiện bao gồm: Nâng cao nhận thức về rủi ro, Ban hành quy định về tiêu chuẩn và yêu cầu tối thiểu đối với hệ thống quản lý rủi ro, Xây dựng và hoàn thiện bộ máy giám sát rủi ro độc lập 1.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh dịch vụ TKBĐ Xét từ bên trong doanh nghiệp, có bốn nhân tố ảnh hưởng đến công tác phòng ngừa rủi ro: Môi trường phòng ngừa rủi ro, Cơ chế hoạt động và cơ chế quản trị doanh nghiệp, Cơ cấu tổ chức, thẩm quyền, chất lượng nhân sự đối với bộ phận phòng ngừa rủi ro và Hệ thống kiểm soát, theo dõi đo lường rủi ro. Xét bên ngoài doanh nghiệp, có 2 nhân tố ảnh hưởng đến công tác phòng ngừa rủi ro là môi trường kinh tế và môi trường chính trị và pháp lý. iv CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG PHÒNG NGỪA RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH TẠI CÔNG TY DỊCH VỤ TIẾT KIỆM BƯU ĐIỆN 2.1 Giới thiệu về Công ty Dịch vụ Tiết kiệm Bưu điện VPSC được thành lập vào năm 1999 và là đơn vị thành viên hạch toán phụ thuộc VNPOST. Trên mạng lưới 839 bưu cục, VPSC cung cấp hai nhóm sản phẩm dịch vụ chính là Huy động nguồn tiền nhàn rỗi của các tầng lớp dân cư và Cho vay. Hơn 10 năm xây dựng và phát triển, VPSC đã đạt được kết quả kinh doanh đáng khích lệ. Giai đoạn 2005-2007 là giai đoạn VPSC hoạt động kinh doanh ổn định và hiệu quả, lợi nhuận trước thuế tăng trưởng vượt bậc qua các năm. Tuy nhiên, năm 2008, VPSC ghi nhận số lỗ lên đến gần 20 tỷ đồng. Sang năm 2009, trên thực tế, lợi nhuận trước thuế năm 2009 của VPSC là hơn 179 tỷ đồng nhưng theo quy định của VNPOST, VPSC kết chuyển toàn bộ lãi lên VNPOST và đưa lợi nhuận về 0 trên báo cáo tài chính. 2.2 Thực trạng phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh tại VPSC 2.2.1. Thực trạng rủi ro trong hoạt động kinh doanh tại VPSC Trong hoạt động kinh doanh, VPSC đã phải đối mặt và chịu những tổn thất do các loại rủi ro gây nên. Trước hết là rủi ro lãi suất. Giai đoạn 2005-2007 là giai đoạn lãi suất vận động tương đối ổn định, không có những chuyển biến mạnh và bất ngờ cho nên rủi ro lãi suất không xảy ra, hoạt động kinh doanh của VPSC vận hành thuận lợi. Bước sang năm 2008, lãi suất biến động nhanh, mạnh và khó lường; rủi ro lãi suất thực sự đã xảy ra với những tổn thất nặng nề ở tất cả các tổ chức trung gian tài chính trong đó có VPSC. Kết quả là năm 2008 VPSC lỗ gần 105 tỷ đồng – một con số quá lớn (gấp 2 lần vốn chủ sở hữu của VPSC). Loại rủi ro tiếp theo mà VPSC gặp phải là rủi ro thanh khoản. Giai đoạn 2005-2009, VPSC duy trì tốt các tài sản có tính thanh khoản cao để đảm bảo khả năng chi trả cho khách hàng, phần lớn các chỉ tiêu thanh khoản đều trên ngưỡng an toàn. Từ năm 2007 trở về trước, với môi trường kinh doanh tương đối ổn định, v thanh khoản của VPSC rất tốt. Tuy nhiên, những diễn biến bất lợi trên thị trường tài chính tiền tệ từ cuối năm 2007 và lan rộng trong năm 2008 đã làm cho VPSC phải đối mặt với rủi ro thanh khoản. Với những nỗ lực phi thường, VPSC đã vượt qua cơn bão thanh khoản và chứng tỏ sự vững vàng của mình trước những thử thách và biến chuyển khó lường của thị trường tài chính tiền tệ. Bên cạnh hai loại rủi ro trên, VPSC còn phải đối mặt với rủi ro tác nghiệp trong đó nguy hiểm nhất là rủi ro đạo đức. Đặc điểm của rủi ro đạo đức và tổn thất do nó gây ra cho VPSC giai đoạn 2005-2009 là quy mô số tiền bị chiếm đoạt ngày càng lớn, thủ đoạn ngày càng tinh vi và tất cả các vụ việc đều đến khi vỡ lở hoặc do “thủ phạm” tự khai báo trong đó điển hình là năm 2009 xảy ra 06 vụ rủi ro đạo đức với số tiền bị chiếm đoạt lên đến hơn 20 tỷ đồng. Ngoài ra VPSC còn gặp phải rủi ro do quy trình nghiệp vụ, rủi ro công nghệ, rủi ro pháp lý, rủi ro sai lầm trong chiến lược, rủi ro từ môi trường kinh tế... 2.2.2 Thực trạng phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh tại Công ty Dịch vụ Tiết kiệm Bưu điện VPSC đã thực hiện phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh bằng sáu nhóm biện pháp, bao gồm: Xây dựng hệ thống quy trình và văn bản pháp lý; vận hành mạng tin học; thực hiện hậu kiểm đối với tất cả các giao dịch phát sinh tại từng bưu cục trên cả nước; thực hiện cơ chế kiểm tra trực tiếp, kiểm tra nội bộ định kỳ và đột xuất; tổ chức các lớp tập huấn, đào tạo và thường xuyên cập nhật tình hình mạng lưới và diễn biến của thị trường tài chính ngân hàng. 2.3 Đánh giá thực trạng phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh tại Công ty Dịch vụ Tiết kiệm Bưu điện 2.3.1 Những kết quả đạt được Một là, bước đầu xây dựng được hệ thống quy trình nghiệp vụ, văn bản pháp lý, hệ thống kiểm tra nội bộ, kiểm tra gián tiếp, phân cấp trách nhiệm quản lý rủi ro cho một số phòng ban trong công ty. Hai là, xây dựng và nâng cao ý thức nhận diện rủi ro và phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh cho toàn thể cán bộ công nhân viên công ty và các cấp tham gia cung ứng dịch vụ TKBĐ. vi Ba là, duy trì và phát triển hoạt động kinh doanh từ khi thành lập cho đến ngày nay, không để xảy ra những rủi ro quá lớn, ảnh hưởng đến niềm tin của khách hàng dành cho VPSC. Bốn là, VPSC đã bước đầu thành công trong việc phòng chống một số loại rủi ro như rủi ro thanh khoản, rủi ro hoạt động, rủi ro pháp lý 2.3.2 Hạn chế và nguyên nhân Công tác phòng ngừa rủi ro của VPSC tồn tại bốn hạn chế cơ bản: rủi ro vẫn xảy ra và gây nên những tổn thất tương đối lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận của VPSC; nhận thức về rủi ro chưa toàn diện, đầy đủ và trong rủi ro tác nghiệp chỉ chú trọng vào rủi ro đạo đức; VPSC thụ động trong công tác phòng ngừa rủi ro và biện pháp phòng ngừa rủi ro còn ở mức sơ khai, đơn giản. Những hạn chế trên bắt nguồn từ chín nguyên nhân. Nguyên nhân thứ nhất là cơ chế quản trị doanh nghiệp chưa phù hợp. Nguyên nhân thứ hai là cơ chế hoạt động của VPSC bị bó hẹp, thụ động dễ làm xuất hiện các rủi ro cơ bản trong hoạt động kinh doanh. Nguyên nhân thứ ba là VPSC chưa tổ chức được bộ máy quản lý rủi ro chuyên nghiệp có cơ cấu tổ chức đầy đủ, khoa học, có đủ quyền hạn và trách nhiệm trong việc dự báo và xử lý các loại rủi ro. Nguyên nhân thứ tư là VPSC chưa có một chiến lược định hướng quản lý toàn diện các loại rủi ro mà VPSC có thể phải đối mặt trong hoạt động kinh doanh. Nguyên nhân thứ năm là VPSC chưa xây dựng quy trình phòng ngừa rủi ro hoàn chỉnh. Nguyên nhân thứ sáu là nhân sự bộ phận quản lý rủi ro của VPSC vừa thiếu vừa yếu. Nguyên nhân thứ bảy là nền tảng công nghệ và khả năng ứng dụng công nghệ của VPSC còn ở mức thấp. Nguyên nhân thứ tám là cơ sở pháp lý về hoạt động của VPSC chưa thực sự rõ ràng. Nguyên nhân thứ chín là môi trường kinh tế vĩ mô có nhiều biến động phức tạp. vii CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH TẠI CÔNG TY DỊCH VỤ TIẾT KIỆM BƯU ĐIỆN 3.2 Giải pháp tăng cường phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh tại VPSC thời gian tới 3.2.1 Hoàn thiện mô hình tổ chức và cơ chế quản trị doanh nghiệp Trong giai đoạn trước mắt, mô hình tổ chức quản lý và cơ chế quản trị doanh nghiệp phải được đổi mới, hoàn thiện theo những định hướng: Quy định phương án tổ chức của đơn vị chủ quản dịch vụ theo hướng VPSC phải là đơn vị hạch toán độc lập và Quy định rõ ràng nhiệm vụ và mối quan hệ giữa đơn vị chủ quản dịch vụ với các đơn vị thành viên khác trong dây chuyền cung ứng dịch vụ TKBĐ. 3.2.2 Đổi mới cơ chế hoạt động theo hướng mở cho VPSC VPSC cần được cho phép sử dụng linh hoạt nguồn vốn huy động được, tiến tới cung cấp tín dụng cho các cá nhân, doanh nghiệp trong nền kinh tế; tham gia thị trường mở, và thực hiện các nghiệp vụ kinh doanh, đầu tư tài chính khác. Mặt khác, VPSC cần được linh hoạt áp dụng các mức lãi suất đầu ra khác nhau tương ứng với từng hợp đồng, được lựa chọn và quy định thời gian định giá lại lãi suất. 3.2.3 Tổ chức bộ phận quản lý và phòng ngừa rủi ro độc lập VPSC cần thành lập phòng Quản lý rủi ro trực thuộc sự quản lý, điều hành trực tiếp của Ban giám đốc VPSC. 3.2.4 Xây dựng và phổ biến chiến lược quản lý rủi ro Chiến lược quản lý rủi ro của VPSC phải được xây dựng một cách cẩn trọng, chi tiết và đầy. Mặt khác, chiến lược đó phải được phổ biến rộng rãi cho cán bộ công nhân viên trong công ty, giúp họ nhận biết và là tuyến đầu phát hiện kiểm soát rủi ro. 3.2.5 Xây dựng Quy trình phòng ngừa rủi ro chuẩn mực trong toàn hệ thống Đi kèm với chiến lược quản lý và phòng ngừa rủi ro, VPSC cũng cần phải xây dựng cho mình một quy trình quản lý và phòng ngừa rủi ro. Quy trình này được thiết kế mang tính đồng bộ và có sự gắn kết với việc xây dựng và thực thi chiến lược quản lý và phòng ngừa rủi ro mà VPSC đã đề ra. viii 3.2.6 Xây dựng đội ngũ nhân sự quản lý rủi ro đủ về số lượng, đảm bảo chất lượng VPSC cần xây dựng cho mình một đội ngũ nhân sự của bộ phận quản lý và phòng ngừa rủi ro thực sự giỏi, được đào tạo chính quy và bài bản trong lĩnh vực tài chính ngân hàng, có kiến thức chuyên môn và kinh nghiệm thực tiễn sâu rộng, đầy lòng nhiệt huyết với công việc. 3.2.7 Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra trực tiếp Yêu cầu cần thiết là VPSC phải tăng cường công tác kiểm tra trực tiếp trên toàn hệ thống TKBĐ. Bên cạnh đó, VPSC cần phải phối hợp chặt chẽ với các cấp bưu điện nhằm tận dụng ưu thế về khoảng cách địa lý và nguồn nhân lực sẵn có của các đơn vị này. 3.2.8 Ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại trong phòng ngừa rủi ro Trước mắt, VPSC cần phải thực hiện các giải pháp phát triển, ứng dụng công nghệ thông tin: Nối mạng cho toàn bộ bưu cục trên mạng lưới, Xây dựng chiến lược phát triển công nghệ thông tin trong dài hạn và Tăng cường đầu tư cho ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại vào hoạt động kinh doanh và phòng ngừa rủi ro. 3.3 Các kiến nghị Luận văn đưa ra một số kiến nghị đối với Nhà nước, NHNN và Bộ tài chính, bao gồm: Hoàn thiện môi trường pháp lý liên quan đến hoạt động dịch vụ TKBĐ và an toàn hoạt động của VPSC; Ổn định môi trường chính trị - xã hội và tăng trưởng kinh tế, ổn định đồng tiền quốc gia; Có chính sách về lãi suất đầu ra của dịch vụ TKBĐ linh hoạt và Thay đổi cơ chế hoạt động của dịch vụ TKBĐ, cho phép VPSC cung cấp các dịch vụ tín dụng, các sản phẩm tài chính thấu chi cho khách hàng của mình. Đồng thời, luận văn còn đề ra một số kiến nghị đối với VNPOST: Xem xét các chế độ tài chính, chế độ phân chia cước, phân cấp quản lý và cung ứng dịch vụ; Thúc đẩy quá trình sắp xếp lại cơ cấu tổ chức của VPSC; Thường xuyên đôn đốc, kiểm tra, giám sát các bộ phận tham gia cung cấp dịch vụ và Đưa ra định hướng, chiến lược phát triển dịch vụ TKBĐ cũng như VPSC một cách rõ ràng, cụ thể trong chiến phát triển chung của ngành. ix KẾT LUẬN Mặc dù VPSC đã ra đời và hoạt động được hơn 10 năm nhưng những lý luận và mô hình hoạt động thực tiễn về quản lý, phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh còn hết sức mới mẻ. Những bài học từ tổn thất do các loại rủi ro gây nên trong giai đoạn 2005 - 2009 là hồi chuông cảnh báo cho nguy cơ rủi ro luôn tiềm ẩn trong hoạt động kinh doanh tại VPSC. Vì vậy, cần thiết phải tăng cường công tác phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh để thúc đẩy hoạt động kinh doanh phát triển an toàn, hiệu quả, trong giới hạn rủi ro của VPSC. Trên cơ sở áp dụng lý luận vào thực tiễn, tác giả đã góp phần hoàn thiện lý luận cơ bản về phòng ngừa rủi ro trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp TKBĐ, mô tả hiện trạng rủi ro, các biện pháp phòng ngừa rủi ro và đánh giá các kết quả, hạn chế của công tác phòng ngừa rủi ro tại VPSC giai đoạn 2005-2009. Từ việc chỉ ra các nguyên nhân của các hạn chế trong công tác phòng ngừa rủi ro tại VPSC, luận văn đã đề ra giải pháp và kiến nghị nhằm tăng cường công tác phòng ngừa rủi ro tại VPSC giai đoạn 2011-2015.