Vai trò của Ngoại giao văn hoá đối với sự phát triển của Du lịch Việt Nam

Vai trò của Ngoại giao văn hoá đối với sự phát triển của Du lịch Việt Nam Nguyễn Hoàng Anh Trường Đại học KHXH&NV Luận văn ThS. Chuyên ngành: Du lịch Người hướng dẫn: TS. Hoàng Thị Điệp Năm bảo vệ: 2012 Abstract: Thông qua việc phân tích đặc thù và tính độc lập của ngành du lịch, mối quan hệ, tác động qua lại giữa du lịch và ngoại giao văn hoá trên phương diện lý luận để từ đó xác định đặc điểm của ngành du lịch trong kỷ nguyên toàn cầu hóa. Khẳng định đóng góp của Ngoại giao văn hoá trong thành tựu chung của Việt Nam thời kỳ Đổi mới, trong đó có du lịch. Trên cơ sở xu hướng phát triển du lịch thế giới, dự báo du lịch Việt Nam trong thời kỳ hội nhập, từ đó đề xuất một số giải pháp và kiến nghị nhằm phát huy vai trò của Ngoại giao văn hoá đối với du lịch và tận dụng mối quan hệ đối ngoại thuận lợi để thúc đẩy du lịch Việt Nam phát triển phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng XHCN và chủ động hội nhập với khu vực và Quốc tế của nước ta từ nay đến năm 2020. Keywords: Du lịch; Ngoại giao văn hóa; Phát triển Du lịch. Content: 3 MỤC LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG CHỮ VIẾT TẮT ....................................................... 3 DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU .......................................................................... 4 MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 7 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................ 7 2. Ý nghĩa khoa học của đề tài ........................................................................... 7 3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ..................................................................... 8 4. Đối tượng nghiên cứu của đề tài .................................................................... 8 5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 9 6. Kết cấu của luận văn ...................................................................................... 9 Chương 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NGOẠI GIAO VĂN HÓA VÀ MỐI QUAN HỆ GIỮA NGOẠI GIAO VĂN HÓA VÀ DU LỊCH ................... 10 1.1. Ngoại giao văn hoá trong thời toàn cầu hoá ở Việt Nam .......................... 10 1.1.1. Khái niệm Ngoại giao văn hoá ............................................................... 10 1.1.2. Nội hàm của Ngoại giao văn hoá ........................................................... 13 1.1.3. Nguyên tắc hoạt động của Ngoại giao văn hóa ...................................... 16 1.2. Đặc điểm của ngành Du lịch trong giai đoạn hiện nay ............................ 18 1.2.1. Quá trình toàn cầu hoá tác động đến du lịch .......................................... 18 1.2.2. Xu hướng phát triển của ngành Du lịch ................................................. 25 1.3. Quan hệ tương hỗ giữa du lịch và ngoại giao văn hoá .............................. 30 1.3.1. Ảnh hưởng của du lịch đối với ngoại giao văn hoá ............................... 30 1.3.2. Những tác động của các hoạt động ngoại giao văn hoá tới du lịch ....... 35 Tiểu kết ................................................................................................................ 37 Chương 2. THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA NGOẠI GIAO VĂN HÓA ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN CỦA DU LỊCH VIỆT NAM THỜI KỲ ĐỔI MỚI. ..... 38 2.1. Một số nét về ngành Du lịch Việt Nam thời kỳ đổi mới ........................... 38 2.1.1. Tiềm năng – lợi thế cơ bản của Du lịch Việt Nam ................................ 38 2.1.2. Một số khó khăn, thách thức đối với ngành du lịch Việt Nam .............. 39 2.1.3. Tình hình phát triển du lịch thời gian qua ở Việt Nam .......................... 40 2.2. Vai trò của các hoạt động Ngoại giao văn hóa đối với du lịch ................. 44 2.2.1. Ngoại giao văn hóa góp phần quảng bá hình ảnh đất nước ................... 44 2.2.2. Ngoại giao văn hóa góp phần làm giàu bản sắc văn hóa Việt Nam....... 49 2.2.3.Ngoại giao văn hóa góp phần thu hút khách du lịch ............................... 53 2.2.4. Ngoại giao văn hóa thúc đẩy đầu tư, thương mại về du lịch.................. 57 2.2.5. Một số tồn tại .......................................................................................... 61 2.3. Đóng góp của Du lịch trong thành tựu ngoại giao văn hoá thời kỳ Đổi mới .................................................................................................................... 62 2.3.1. Góp phần quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam ................ 62 2.3.2. Tăng lượng khách du lịch quốc tế vào Việt Nam .................................. 63 2.3.3. Những ảnh hưởng tiêu cực của du lịch .................................................. 67 Tiểu kết ................................................................................................................ 68 4 Chương 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA NGOẠI GIAO VĂN HÓA ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN CỦA DU LỊCH VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020 ................................................................... 69 3.1. Chiến lược Ngoại giao văn hoá của Việt Nam đến năm 2020 ..................... 69 3.1.1. Định hướng của Đảng Cộng sản Việt Nam về Ngoại giao văn hóa trong thời kỳ tới ......................................................................................................... 69 3.1.2. Mục tiêu và quan điểm phát triển Ngoại giao văn hóa đến năm 2020 ... 70 3.2. Những giải pháp nhằm tăng cường vai trò của Ngoại giao văn hoá đối với sự phát triển của du lịch Việt Nam ...................................................................... 71 3.2.1. Tăng cường sự phối hợp giữa các Bộ, ngành trong việc triển khai các hoạt động Ngoại giao văn hóa và du lịch ......................................................... 71 3.2.2. Bồi dưỡng đội ngũ cán bộ làm công tác Ngoại giao tại các Bộ, ngành . 76 3.2.3. Mỗi người dân Việt Nam cần trở thành đại sứ văn hóa, đại sứ du lịch . 79 3.2.4. Nâng cao hàm lượng văn hóa trong các hoạt động kinh tế, chính trị, ngoại giao và du lịch ........................................................................................ 81 3.2.5. Đẩy mạnh quảng bá hình ảnh Việt Nam ................................................ 82 3.2.6. Đa dạng hóa các loại hình vận dộng danh hiệu quốc tế ......................... 85 3.2.7. Tăng cường vai trò của báo chí truyền thông ......................................... 85 Tiểu kết ............................................................................................................. 88 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 89 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................. 91 Vai trò của Ngoại giao văn hoá đối với sự phát triển của Du lịch Việt Nam Nguyễn Hoàng Anh – Học viên CH7 5 MỞ ĐẦU 1. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài Mục đích nghiên cứu - Chiến lược Ngoại giao văn hoá góp phần hỗ trợ sự phát triển của Du lịch mà vẫn bảo vệ được mục tiêu phát triển của đất nước. - Tìm hiểu những ảnh hưởng của du lịch đối với ngoại giao văn hoá trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế hiện nay. - Đánh giá vai trò của ngoại giao văn hoá đối với du lịch, những tác động tích cực và tiêu cực. - Trên cơ sở thực trạng du lịch hiện nay, đưa ra những đề xuất phương hướng, giải pháp nhằm góp phần nâng cao vai trò của Ngoại giao văn hóa đối với du lịch, phù hợp với tiềm năng du lịch của Việt Nam và xu thế hội nhập của khu vực và thế giới. Nhiệm vụ nghiên cứu Thực hiện mục tiêu trên, luận văn có những nhiệm vụ chính sau đây: - Thông qua việc phân tích đặc thù và tính độc lập của ngành du lịch, mối quan hệ, tác động qua lại giữa du lịch và ngoại giao văn hoá trên phương diện lý luận để từ đó xác định đặc điểm của ngành du lịch trong kỷ nguyên toàn cầu hóa. - Khẳng định đóng góp của Ngoại giao văn hoá trong thành tựu chung của Việt Nam thời kỳ Đổi mới, trong đó có du lịch. - Trên cơ sở xu hướng phát triển du lịch thế giới, dự báo du lịch Việt Nam trong thời kỳ hội nhập, từ đó đề xuất một số giải pháp và kiến nghị nhằm phát huy vai trò của Ngoại giao văn hoá đối với du lịch và tận dụng mối quan hệ đối ngoại thuận lợi để thúc đẩy du lịch Việt Nam phát triển phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng XHCN và chủ động hội nhập với khu vực và Quốc tế của nước ta từ nay đến năm 2020. 2. Đối tượng nghiên cứu của đề tài - Luận văn lấy việc phân tích mối quan hệ giữa du lịch thông qua những tác động tương hỗ tới ngoại giao văn hoá của Việt Nam làm đối tượng nghiên cứu. - Lấy Việt Nam trong quan hệ với thế giới làm không gian nghiên cứu. - Luận văn tập trung vào phân tích về vai trò của Ngoại giao văn hoá đối với sự phát triển của du lịch Việt Nam đến năm 2020. - Những thành tựu, hạn chế về du lịch chỉ tập trung chủ yếu vào đánh giá tình hình và số liệu về lượng khách du lịch quốc tế. Vai trò của Ngoại giao văn hoá đối với sự phát triển của Du lịch Việt Nam Nguyễn Hoàng Anh – Học viên CH7 6 - Nội dung nghiên cứu vai trò Ngoại giao văn hoá được giới hạn qua các tác động về kinh tế, văn hóa, chính trị, ngoại giao và an ninh quốc phòng đối với du lịch. Luận văn cũng trình bày tác động của du lịch đối với Ngoại giao văn hoá. 3. Phương pháp nghiên cứu. Trên cơ sở phương pháp luận Macxít, luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cơ bản sau: phân tích, tổng hợp, hệ thống, phương pháp chuyên gia, phương pháp lịch sử và logic. Bên cạnh đó, phương pháp thống kê, dự báo cũng được vận dụng nhằm góp phần bộ trợ cho công tác nghiên cứu và thực hiện luận văn. 4. Kết cấu của luận văn. Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, nội dung của Luận văn được chia làm 3 chương: Chương 1: Mối quan hệ giữa du lịch và Ngoại giao văn hóa. Một số vấn đề lý luận. Chương 2: Những đóng góp tích cực của Ngoại giao văn hóa đối với sự phát triển của du lịch Việt Nam thời kỳ đổi mới. Chương 3: Một số giải pháp và kiến nghị nhằm phát huy vai trò của Ngoại giao văn hóa đối với sự phát triển của du lịch Việt Nam đến năm 2020. Vai trò của Ngoại giao văn hoá đối với sự phát triển của Du lịch Việt Nam Nguyễn Hoàng Anh – Học viên CH7 7 Chương 1. MỐI QUAN HỆ GIỮA DU LỊCH VÀ NGOẠI GIAO VĂN HÓA. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN. 1.1. Ngoại giao văn hoá trong thời toàn cầu hoá ở Việt Nam. 1.1.1. Khái niệm Ngoại giao văn hoá. Ngoại giao văn hóa rất đa dạng, là lĩnh vực đặc biệt của hoạt động ngoại giao liên quan đến việc sử dụng văn hóa như là đối tượng và phương tiện nhằm đạt được những mục tiêu cơ bản của chính sách đối ngoại quốc gia, tạo hình ảnh tốt đẹp của đất nước, quảng bá văn hóa và ngôn ngữ quốc gia trên thế giới. Đồng thời, sử dụng nội dung ngoại giao, quan hệ ngoại giao để tôn vinh giá trị văn hóa dân tộc; giao lưu, trao đổi để các quốc gia, các dân tộc ngày càng hiểu biết và tôn trọng các giá trị văn hóa và bản sắc của nhau. Tại Việt Nam, khái niệm ngoại giao văn hóa còn khá mới mẻ. Các nhà hoạch định chính sách, các học giả đều đang giới thiệu những định nghĩa của riêng mình về khái niệm này. Tựu chung lại, các học giả đều thống nhất chung ở một số quan điểm như: Đầu tiên, hầu hết các học giả đều công nhận rằng Ngoại giao văn hóa là một trong những trụ cột của Ngoại giao Việt Nam. Theo nguyên Ủy viên Bộ chính trị, nguyên Phó thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm thì “gắn kết cùng Ngoại giao chính trị, Ngoại giao kinh tế, Ngoại giao văn hóa tạo nên một mặt trận chung, đưa lại kết quả chung của Ngoại giao”. Một điểm thứ hai mà các học giả Việt Nam đồng tình với nhau đó là thông qua các công cụ văn hóa để thực hiện một cách hiệu quả hơn chính sách đối ngoại của đất nước chính là tôn chỉ của Ngoại giao văn hóa. Điểm thứ ba là với Ngoại giao văn hóa, lợi ích quốc gia phải được đảm bảo, hình ảnh đất nước, con người Việt Nam phải được quảng bá ra thế giới, với bạn bè quốc tế. Một trong những đặc điểm quan trọng của ngoại giao văn hóa là phương thức thực hiện đa dạng, không chỉ bằng con đường chính thức của nhà nước mà bằng cả con đường “không chính thức”, bao gồm các hình thức giao lưu, trao đổi phong phú giữa các cá nhân, tổ chức các quốc gia. Chính vì vậy mà ngoại giao văn hóa được áp dụng dễ dàng, linh hoạt và kết quả đạt được cũng nhanh chóng mà không kém phần hiệu quả so với các hình thức ngoại giao kinh tế, chính trị hay quân sự. 1.1.2. Nội hàm của Ngoại giao văn hoá. i) Mở đường cho các hoạt động đối ngoại của đất nước: ii) Tạo điều kiện mở rộng các hoạt động du lịch. iii) Quảng bá hình ảnh đất nước và con người Việt Nam trên trường quốc tế. iv) Vận động công nhận các giá trị văn hóa. Vai trò của Ngoại giao văn hoá đối với sự phát triển của Du lịch Việt Nam Nguyễn Hoàng Anh – Học viên CH7 8 v) Tiếp thu tinh hoa văn hóa thế giới. 1.1.3. Nguyên tắc hoạt động của Ngoại giao văn hóa i) Phục vụ lợi ích quốc gia. ii) Tránh các xung đột văn hóa. iii) Phối hợp chặt chẽ giữa các Bộ, các ngành và các địa phương. iv) Tăng cường xã hội hóa. 1.2. Đặc điểm của ngành Du lịch trong giai đoạn hiện nay. 1.2.1. Quá trình toàn cầu hoá tác động đến du lịch. Sự tác động của hội nhập kinh kế quốc tế đến văn hóa, du lịch được thể hiện trên một số phương diện như: Tạo điều kiện mở rộng giao lưu quốc tế, tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau giữa các dân tộc, giúp họ tiếp thu tinh hoa văn hóa và văn minh nhân loại, làm giàu và phong phú thêm văn hóa dân tộc mình. Việc hội nhập quốc tế đã giúp rút ngắn khoảng cách địa lý giữa các dân tộc. Một nền kinh tế mở tất yếu kéo theo nền văn hóa mở, đó là quy luật chung. Chính hội nhập kinh tế quốc tế tạo khả năng làm phong phú thêm bản sắc và hiện đại nền văn hóa dân tộc. Nền kinh tế trong đó có du lịch của các nước tăng thêm sự phụ thuộc và tác động lẫn nhau. Việc giao lưu, trao đổi các hoạt động kinh tế nói chung và du lịch nói riêng để tìm kiếm lợi ích giữa các nước, các nền kinh tế ngày càng tăng lên tạo cơ sở cho xu hướng đối thoại, hợp tác, biết mình, biết ta diễn ra mạnh mẽ. Toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế góp phần làm lành mạnh hóa các quan hệ quốc tế, tạo thuận lợi cho du lịch thế giới phát triển. Toàn cầu hóa kinh tế làm thay đổi tư duy (cách nghĩ) và hành động (cách làm) của mỗi nước, mỗi hãng sản xuất, kinh doanh du lịch phải hiểu biết thị trường thế giới và đặc điểm khách du lịch ở các châu lục khác nhau. Bằng cách đó mở ra những địa bàn và cách thức hoạt động mới, những thị trường mới và những đối tác du lịch mới của mỗi nước. Đầu tư trực tiếp nước ngoài tạo nên nhân tố quan trọng của toàn cầu hóa và được khuyến khích thông qua việc gỡ bỏ các hệ thống pháp lý đang hiện hành đối với các nhà đầu tư nước ngoài. Trong ngành du lịch, xu hướng toàn cầu hóa giúp cho các điểm đến thu hút được nguồn vốn đầu tư để cải thiện các dịch vụ trong du lịch ở mọi lĩnh vực: vận chuyển, cơ sở hạ tầng kỹ thuật, cơ sở lưu trú, các trung tâm thương mại và dịch vụ khác, đồng thời cũng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và tạo cơ hội việc làm cho cư dân địa phương. Xu thế toàn cầu hóa cũng giúp cho các nhà đầu tư của nước ngoài tận dụng được tiềm năng của mỗi quốc gia về cảnh quan, môi trường (biển, núi, khí hậu) thông qua các dự án du lịch. Vai trò của Ngoại giao văn hoá đối với sự phát triển của Du lịch Việt Nam Nguyễn Hoàng Anh – Học viên CH7 9 Ngoài ra phải kể đến tác động của toàn cầu hóa cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ đã tạo nên các trào lưu du lịch mới, ví dụ như: “Du lịch tự do của thế hệ trẻ”. Du lịch cũng như mọi ngành kinh tế khác ra đời và phát triển gắn liền với nhu cầu vật chất và tinh thần ngày càng tăng của con người. Ngày nay, du lịch đã tự khẳng định là một ngành kinh tế mũi nhọn, chiếm tỷ trọng rất lớn trong nền kinh tế quốc dân. Do đặc thù của ngành, du lịch có quan hệ mật thiết với Ngoại giao văn hóa. Xét về bản chất, có thể coi du lịch là một trong những công cụ chính sách của Ngoại giao văn hóa. Trong quan hệ quốc tế hiện đại, du lịch ngày càng có ảnh hưởng tới các mối quan hệ ngoại giao. Đến lượt mình, quá trình toàn cầu hóa – một trong những nét đặc trưng của quan hệ quốc tế đương đại cũng đang làm thay đổi cơ cấu, hình thức quản lý, các loại hình du lịch. 1.3. Quan hệ tương hỗ giữa du lịch và ngoại giao văn hoá. 1.3.1. Ảnh hưởng của du lịch đối với ngoại giao văn hoá. Cùng với sự tăng trưởng lượng khách du lịch, chiếm tỷ lệ lớn với dân số địa phương, sự phát triển của ngành du lịch có những tác động nhất định đến kinh tế, xã hội và các hoạt động ngoại giao của mỗi quốc gia. * Những tác động tới xã hội từ du lịch. - Giao lưu văn hóa: Sự giao lưu văn hóa mang lại lợi ích cho cả hai bên, đồng thời tạo điều tiết lợi nhuận kinh tế, tài chính cho nước chủ nhà. - Khôi phục lại các ngành nghề thủ công và lễ hội truyền thống: tại nhiều nước, du khách là chất xúc tác cơ bản trong việc khôi phục lại các ngành nghề thủ công và các lễ hội truyền thống. - Phát triển nông thôn: thông thường, các hoạt động du lịch diễn ra ngoài phạm vi đô thị, do đó nó góp phần tạo thêm nhiều cơ hội việc làm và thu nhập cho các vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa. Nguồn thu nhập thêm này góp phần ổn định các cộng đồng địa phương và hạn chế luồng di cư về các đô thị. - Cơ hội việc làm, góp phần xóa đói giảm nghèo cho những người dân vùng sâu, vùng xa: Du lịch là một ngành đòi hỏi nhiều nhân lực phục vụ. Sự ra đời và phát triển của các loại hình du lịch sinh thái, du lịch văn hóa, du lịch cộng đồng và du lịch nông thôn đã chú trọng tới vấn đề tạo việc làm và thu nhập cho người dân địa phương và coi đây là vấn đề ưu tiên hàng đầu bằng cách hướng dẫn, khuyến khích người dân địa phương sản xuất ra các sản phẩm, cung cấp hàng hóa và dịch vụ cho ngành du lịch. - Nâng cao mức sống: do nhiều công trình cơ sở hạ tầng được thiết kế nhằm phục vụ mục đích phát triển du lịch, phần lớn các nhà lập kế hoạch đã chọn phương án chia sẻ các điều kiện thuận lợi cho cộng đồng địa phương, ví dụ như hệ thống đường xá, nguồn nước sạch, hệ thống thoát nước và nguồn điện Vai trò của Ngoại giao văn hoá đối với sự phát triển của Du lịch Việt Nam Nguyễn Hoàng Anh – Học viên CH7 10 * Những tác động tới kinh tế từ du lịch. - Phát triển du lịch quốc tế góp phần tăng thu ngoại tệ cho quốc gia: Đây là tác động trực tiếp nhất của du lịch đối với nền kinh tế, nhiều nước trong khu vực và trên thế giới. - Phát triển du lịch nội địa góp phần tăng thu nhập quốc gia: Du lịch phát triển đã tích cực góp phần vào quá trình tạo nên thu nhập quốc dân thông qua việc tiêu thụ một lượng hàng hóa, đồ lưu niệm, thực phẩm chế biến, xây dựng các cơ sở vật chất kỹ thuật làm tăng thêm tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Du lịch tham gia tích cực vào quá trình phân phối lại thu nhập quốc dân giữa các vùng miền, tác động tích cực vào việc cấu trúc lại thu nhập và chi tiêu của dân cư qua đó làm cân đối giữa các vùng. Du lịch nội địa phát triển tốt sẽ là điều kiện tăng cường sức khỏe cho nhân dân lao động, nhờ đó góp phần làm tăng năng suất lao động xã hội. - Du lịch là hoạt động xuất khẩu tại chỗ hàng hóa hữu hình và vô hình có hiệu quả cao nhất: Tính hiệu quả cao trong kinh doanh du lịch thể hiện trước nhất ở chỗ, du lịch là một ngành “xuất khẩu tại chỗ” những hàng hóa công nghiệp, hàng tiêu dùng, thủ công mỹ nghệ, đồ cổ phục chế, nông lâm sản theo giá bán lẻ cao hơn (nếu thông qua xuất khẩu sẽ theo giá bán buôn). Được trao đổi thông qua con đường du lịch, các hàng hóa được xuất khẩu mà không phải chịu hàng rào thuế quan mậu dịch quốc tế. Không chỉ là ngành “xuất khẩu tại chỗ hàng hóa hữu hình”, du lịch còn là ngành “xuất khẩu tại chỗ dịch vụ vô hình”. Đó là các cảnh quan thiên nhiên, khí hậu và ánh nắng mặt trời vùng nhiệt đới, những giá trị của những di tích lịch sử - văn hóa, tính độc