Báo cáo Quan sát địa cầu hổ trợ cho việc lập bản đồ sinh thái truyền thống và bảo tồn đa dạng sinh học Việt Nam- Dự án (eo-stem)

Dự án Hỗ trợ Quan sát Trái đất phục vụ Lập bản đồ Sinh thái truyền thống và Bảo tồn Đa dạng Sinh học Ở Việt Nam (EO-STEM): Gói công việc 3 Báo cáo sô 9: Sử dụng các phương pháp có sự tham gia, hệ thống thông tin địa lý và quan sát địa câu đê lập bản đô kiên thức sinh thái truyên thông Xã hông hạ huyện a lưới, Thừa Thiên Huế, Việt Nam Tháng 8, 2006 Báo cáo cho: Cơ quan Hàng không Canada Saint Hubert, Québec Báo cáo bởi: Hatfi eld Consultants Ltd. This document contains information proprietary to the Canadian Space Agency or to a third party to which the Canadian Space Agency may have legal obligation to protect such information from unauthorized disclosure, use or duplication. Any disclosure, use or duplication of this document or of any of the information contained herein for other than the specifi c purpose for which it was disclosed is expressly prohibited except as the Canadian Space Agency may otherwise agree to in writing. Suite 201 – 1571 Bellevue Ave., West Vancouver, BC, Canada V7V 1A6 • Tel: 1.604.926.3261 • Fax: 1.604.926.5389 • www.hatfieldgroup.com SỬ DỤNG CÁC PHƯƠNG PHÁP CÓ SỰ THAM GIA, HỆ THỐNG THÔNG TIN ĐỊA LÝ VÀ QUAN SÁT ĐỊA CẦU ĐỂ LẬP BẢN ĐỒ KIẾN THỨC SINH THÁI TRUYỀN THỐNG XÃ HỒNG HẠ HUYỆN A LƯỚI, THỪA THIÊN-HUẾ, VIỆT NAM BÁO CÁO SỐ 9: QUAN SÁT ĐỊA CẦU HỔ TRỢ CHO VIỆC LẬP BẢN ĐỒ SINH THÁI TRUYỀN THỐNG VÀ BẢO TỒN ĐA DẠNG SINH HỌC VIỆT NAM- DỰ ÁN (EO-STEM) (HỢP ĐỒNG SỐ. 9F028-4-5007/01) Báo cáo cho: CƠ QUAN HÀNG KHÔNG VŨ TRỤ CANAĐA ROOM 1 E-103E (MAIL ROOM) SAINT HUBERT, QUÉBEC J3Y 8Y9 Báo cáo bởi: HATFIELD CONSULTANTS SUITE 201 – 1571 BELLEVUE AVENUE WEST VANCOUVER, BC V7V 1A6 THÁNG 12, 2006 STEM1173.2 EO-STEM Báo Cáo Số 9 i Hatfield MỤC LỤC MỤC LỤC........................................................................................................ i DANH MỤC HÌNH ......................................................................................... iii DANH MỤC PHỤ LỤC................................................................................... v LỜI CẢM ƠN ................................................................................................ vi 1.0 GIỚI THIỆU.......................................................................................... 1 1.1 CÁC GIAI ĐOẠN CỦA CÔNG VIỆC TEK................................................................1 1.2 TÓM LƯỢC BÁO CÁO............................................................................................1 2.0 TỔNG QUAN VỀ PHƯƠNG PHÁP TEK VÀ ỨNG DỤNG CỦA NÓ ........................................................................................................ 3 2.1 LỊCH SỬ VÀ GIÁ TRỊ CỦA TEK..............................................................................3 2.2 TẦM QUAN TRỌNG CỦA BẢN ĐỒ ........................................................................5 2.3 CƠ SỞ CỦA SỰ LỒNG GHÉP TEK, GIS VÀ EO ...................................................6 3.0 THÀNH PHẦN TEK CỦA DỰ ÁN EO-STEM ...................................... 8 3.1 KHU VỰC THỬ NGHIỆM VÀ CÁC THÔN...............................................................8 3.2 TEK VÀ BỐI CẢNH VĂN HÓA CỦA CÁC THÔN ...................................................9 3.3 THU THẬP DỮ LIỆU CỘNG ĐỒNG: PHƯƠNG PHÁP VÀ CÁC CHỦ ĐỀ ........... 11 3.4 ĐỘI NGŨ THAM GIA CÔNG TÁC DỰA VÀO THÔN BẢN....................................12 4.0 THU THẬP TEK VÀ THỒNG TIN ĐA DẠNG SINH HỌC DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG............................................................................ 14 4.1 LẬP KẾ HOẠCH THU THẬP DỮ LIỆU TEK THÔN BẢN .....................................14 4.2 CHUẨN BỊ BẢN ĐỒ GIS VÀ HÌNH ẢNH EO.........................................................15 4.3 THU THẬP DỮ LIỆU NHÓM..................................................................................15 4.3.1 Đặc điểm và Lịch sử Thôn................................................................................16 4.3.2 Thiết lập địa phận thôn .....................................................................................16 4.3.3 Xác định các loại rừng và các khu vực sử dụng đất ........................................17 4.3.4 Xác định sự đa dạng sinh học và sử dụng đất .................................................20 4.4 THU THẬP DỮ LIỆU GIS DI ĐỘNG ......................................................................23 5.0 LỒNG GHÉP BẢN ĐỒ TEK VÀ CÁC HÌNH ẢNH EO, VÀ THIẾT LẬP DỮ LIỆU CƠ SỞ THÔN ............................................................ 24 5.1 SƠ LƯỢC ĐẶC ĐIỂM VÀ RANH GIỚI THÔN ......................................................25 5.2 CÁC LOẠI RỪNG VÀ SỬ DỤNG ĐẤT..................................................................27 5.3 ĐA DẠNG SINH HỌC VÀ SỬ DỤNG ĐẤT............................................................30 5.4 TỔ HỢP TEK VÀ CÁC BẢN ĐỒ DỰA VÀO EO ...................................................32 6.0 SỰ TRÌNH DIỄN CÁC BẢN ĐỒ VÀ PHẢN HỒI TỪ THÔN .............. 35 6.1 LẬP KẾ HOẠCH CHO CÁC CUỘC GẶP GỠ PHẢN HỒI Ở THÔN ..................... 35 EO-STEM Báo Cáo Số 9 ii Hatfield 6.2 CHUẨN BỊ CÁC BẢN ĐỒ TEK VÀ CÁC HÌNH ẢNH EO ...................................... 36 6.3 CÁC HOẠT ĐỘNG PHẢN HỒI Ở THÔN............................................................... 37 6.3.1 Các cuộc gặp Xã và Thôn ................................................................................ 37 6.3.2 Thẩm tra biên giới............................................................................................. 39 6.3.3 Sự thẩm tra phân loại rừng TEK....................................................................... 41 6.3.4 Thông tin đa dạng sinh học .............................................................................. 45 6.3.5 So sánh sự phân loại EO và TEK..................................................................... 46 6.3.6 Sự thu thập dữ liệu và sự thẩm tra................................................................... 48 7.0 SỰ ĐÁNH GIÁ VỀ TEK, GIS VÀ SỰ LỒNG GHÉP EO.................... 50 7.1 CÁC CÔNG CỤ GEOMATICS ĐỂ HỖ TRỢ THU THẬP DỮ LIỆU TEK............... 50 7.1.1 Các địa phận thôn bản ..................................................................................... 50 7.1.2 Các loại rừng và sử dụng đất ........................................................................... 50 7.1.3 Dữ liệu đa dạng sinh học.................................................................................. 51 7.1.4 Việc ứng dụng hình ảnh EO và sự phân loại.................................................... 51 7.1.5 Các nghiên cứu TEK khác................................................................................ 53 7.2 MỐI LIÊN HỆ GIỮA TEK VÀ EO........................................................................... 54 8.0 KẾT LUẬN ......................................................................................... 57 9.0 CÁC HOẠT ĐỘNG TEK CỦA EO-STEM TRONG TƯƠNG LAI....... 59 9.1 CẬP NHẬT CÁC BẢN ĐỒ CHO TẤT CẢ CÁC THÔN.......................................... 59 9.2 MỞ RỘNG VIỆC LẬP BẢN ĐỒ DỰA VÀO THÔN BẢN ....................................... 59 9.3 XÂY DỰNG TIỀM NĂNG VÀ NĂNG LỰC............................................................. 60 10.0 KẾT THÚC ......................................................................................... 57 EO-STEM Báo Cáo Số 9 iii Hatfield DANH MỤC HÌNH Hình 1 Sự lồng ghép TEK, GIS và EO. ....................................................................7 Hình 2 Xã Hồng Hạ và các khu vực nghiên cứu trong thành phố Huế và Hành Lang Xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam......................................9 Hình 3 Các vị trí của 5 thôn và các tên tương ứng nằm trong xã Hồng Hạ và Hành Lang Xanh, Tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. ..............................10 Hình 4 Hình ảnh từ các thôn ở xã Hồng Hạ, đó là phụ nữ trong trang phục truyền thống và nhà của trưởng xã....................................................11 Hình 5 Những người dân trong thôn Pa Ring trong suốt buổi lập bản đồ đất bao phủ chuyển kiến thức của họ thành lớp bao phủ acetate..............16 Hình 6 Các ranh giới thôn, các suối và đồi với nhữung tên địa phương mà đã được sử dụng như là cơ sở cho việc lập bản đồ thôn sau này dưới EO-STEM. ...................................................................................18 Hình 7 Các loại rừng được xác định bởi những người dân trong trong thôn.............................................................................................................19 Hình 8 Ông Liêm đang trao đổi khả năng ứng dụng tiềm tàng của hình ảnh EO với các người dân của thôn Cân Tôm; bản công việc và hình ảnh vệ tinh nằm trong background. ....................................................20 Hình 9 Biểu đồ đa dạng sinh học và một đồ thị hình tròn “sau đó và bây giờ”. ............................................................................................................21 Hình 10 Ví dụ về một bản đồ acetate đang hoạt động.............................................22 Hình 11 Lập bản đồ TEK bằng cách sử dụng GIS di động tại thôn Cân Sam. ...........................................................................................................23 Hình 12 Thôn Pahy và các đặc điểm địa lý quan trọng với các địa danh truyền thống cũng như là các ranh giới sử dụng đất được mô tả bởi những người dân trong thôn. ...............................................................25 Hình 13 Sự lệ thuộc vào các sản phẩm lâm nghiệp trước đây và hiện nay của thôn Pahy.............................................................................................26 Hình 14 Bản đồ TEK về sử dụng đất và bao phủ rừng của thôn Pahy. ...................27 Hình 15 Các loại sử dụng đất và rừng bao phủ ở Pahy và các thôn láng giềng. ..........................................................................................................28 Hình 16 Các loại rừng chồng lên nhau ở các thôn Pahy và Cân Sam.....................29 Hình 17 Bản đồ TEK về đa dạng sinh học ở thôn Pahy...........................................30 EO-STEM Báo Cáo Số 9 iv Hatfield Hình 18 Bản đồ TEK về các dạng đất ở thôn Pahy. ................................................31 Hình 19 Pahy Sử dụng đất và bản đồ đa dạng sinh học ở thôn Pahy. ....................33 Hình 20 Bản đồ đa dạng sinh học vùng của xã Hồng Hạ. .......................................34 Hình 21 Mô tả cảnh quan 3D của thôn Pahy sử dụng hình ảnh SPOT. ..................37 Hình 22 Cuộc gặp xã với các đại diện của tất cả 5 thôn. Toàn bộ các bản đồ thôn được trình diễn; Valter Blazevic giải thích một bản đồ tổ hợp mô tả sự chồng lên nhau của biên giới thôn và sự mâu thuẩn trong các loại rừng giữa các thôn láng giềng. ............................................38 Hình 23 Bản đồ phác họa mẫu về sự mở rộng biên giới của thôn Cân Sam như đã được vẽ bởi những người dân trong thôn sử dụng bút điện tử và máy vi tính để bàn; các thành viên của đội EO-STEM đã chú thích trên bản đồ. ............................................................................40 Hình 24 Các loại rừng xuất phát từ SPOT và TEK cho khu vực chồng lên nhau giữa các thôn Pahy, Pa Ring và Cân Sam (cũng xem Hình 16). .....................................................................................................42 Hình 25 Các loại rừng xuất phát từ SPOT và TEK cho thôn Pahy. .........................43 Hình 26 Những người dân thôn Pahy đã thực hiện những thay đổi đối với sử dụng đất/ các loại bao phủ đất dựa vào sự phân loại xuất phát từ EO. .........................................................................................................44 Hình 27 Những người dân trong thôn xác định các loại thực vật trên bản đồ sơ bộ về đa dạng sinh học vùng............................................................45 Hình 28 Các loại TEK giai đoạn 2 và các thay đổi giai đoạn 3 từ thôn Cân Tôm.............................................................................................................46 Hình 29 Những người dân trong thôn duyệt lại các bản đồ và tạo các đặc điểm mới của bản đồ sử dụng một máy vi tính để bàn. .............................48 Hình 30 Phần bản đồ cơ sở SPOT được sử dụng cho việc thu thập dữ liệu thôn bản. Những người dân trong thôn đã có thể xác định các mô hình sử dụng đất chung và các dạng bao phủ rừng dựa trên hình ảnh ở quy mô vùng hơn là quy mô thôn. ....................................................52 Hình 31 Các loại xuất phát từ EO đã được sử dụng để tạo ra một bản đồ tỷ lệ lớn cho việc thu thập dữ liệu thôn bản trong giai đoạn 3 của công việc TEK.............................................................................................53 Hình 32 Các cảnh quan phía Bắc của Richmond Golf ở Đông Nam vịnh Hudson (trái) và Labrador Peninsula (phải)- Canada, như đã được quan sát bởi Landsat TM............................................................................54 EO-STEM Báo Cáo Số 9 v Hatfield DANH MỤC PHỤ LỤC Phụ lục 1 Lịch sử thôn Phụ lục 2 Phân laọi rừng dựa vào TEK Phụ lục 3 Sử dụng đất và bản đồ che phủ rừng Phụ lục 4 Ranh giới thôn cập nhật Phụ lục 5 Đa dạng sinh học: các loài thực vật quan trọng nhất Phụ lục 6 Đánh giá đa dạng sinh học dựa vào cộng đồng Phụ lục 7 Đa dạng sinh học cấp thôn dựa vào TEK và bản đồ đất Phụ lục 8 Lồng ghép TEK và ảnh viễn thám Radar vào vùng Bắc Canada EO-STEM Báo Cáo Số 9 vi Hatfield LỜI CẢM ƠN Báo cáo này là một phần của dự án (EO-STEM) Quan sát địa cầu hỗ trợ lập bản đồ sinh thái truyền thống và bảo tồn đa dạng sinh học ở Việt Nam. Đây là dự án được tài trợ bỡi cơ quan vũ trụ canađa (CSA)và Chương trình phát triên ứng dụng quan sát địa cầu (EOADP). Các nhà Tư vấn Hatfield thực hiện dự án EO-STEM với sự trợ giúp của của một số cơ quan Canađa bao gồm cơ quan nghiên cứu Môi trường Strata360 và ÆRDE. Các hoạt động lập bản đồ sinh thái truyền thống đã được thực hiện để hỗ trợ cho Chi cục Kiểm lâm Thừa Thiên Huế - WWF “Dự án Hành Lang Xanh: Góp phần vào mục tiêu bảo tồn toàn cầu tại một vùng cảnh quan hiệu suất cao”. Đây là một dự án 4 năm từ tháng Sáu năm 2004 với sự tài trợ của Ngân Hàng thế giới – Quỹ Môi trường toàn cầu (GMOA5301) với sự đồng tài trợ của WWF chương trình Mekong, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế và tổ chức SNV (Cơ quan phát triển Quốc tế Hà lan). Chúng tôi xin chân thành cảm ơn ông Hoàng Ngọc Khanh, giám đốc dự án hành Lang xanh và đông thời là Chi cục Trưởng Chi cục Kiểm Lâm Thừa thiên Huế, Tiến sĩ Chris Dickinson và Bà Trần Minh Hiền về sự hỗ trợ trong quá trình thực hiện dự án. Cung thực hiện hoạt động này của dự án, chúng tôi xin chân thành cảm ơn Ông Đặng Thanh Liêm, ông Ngô Tùng Đức và Ông Lê Văn Hùng đã tham gia trong công việc hiện trường với các thanh viên dự án EO-STEM. EO-STEM Báo Cáo Số 9 1 Hatfield 1.0 GIỚI THIỆU Báo cáo này trình bày kết quả các hoạt động thực hiện của một hợp phần trong dự án (EO_STEM) “Quan sát địa cầu hỗ trợ lập bản đồ sinh thái truyền thống và bảo tồn đa dạng sinh học ở Việt Nam”. Báo cáo tóm lược các haọt động trong gói công việc số 3: Lồng ghép dữ liệu địa cầu với kiến thức sinh thái truyền thống. Báo cáo thực hiện một trong những nội dung cam kết trong hợp đồng của Công ty Tư vấn Hatfield với cơ quan Vũ trụ canada theo hợp đồng sốt 9F028-4- 5007/01. Các mục tiêu chính của dự án EO-STEM là nhằm cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho Chính phủ Việt Nam thông qua Dự án Hành lang xanh (HLX) đang được thực hiện với WWF và Chính phủ Việt Nam (Tỉnh Thừa Thiên Huế và Chi cục Kiểm lâm). Các mục đích của dự án EO-STEM được liên kết trực tiếp với các mục đích của dự án HLX nhằm duy trì và đảm bảo sự bền vững của đa dạng sinh học cao ở khu vực HLX tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam. Kết quả mong đợi và lĩnh vực chính của hợp phân này của dự án là sử dụng tiến trình tham gia dựa vào cộng đồng để tài liệu hóa kiến thức sinh thái truyền thống và liên kết thông tin này với dữ liệu quan sát địa cầu bằng cách áp dụng kỷ thuật hệ thống thông tin địa lý toàn cầu (GIS). 1.1 CÁC GIAI ĐOẠN CỦA CÔNG VIỆC TEK Hợp phần TEK của EO-STEM được thực hiện trong 3 giai đọan: Giai đọan 1: Đánh giá nhu cầu được hiện vào tháng Tư và tháng Năm năm 2005 để xác thực định vai trò tiềm năng thực hiện TEK trong kế hoạch làm việc của các bên và trên cơ sở đa dạng sinh học đã nghiên cứu của dự án HLX và CCKL Thừa Thiên Huế (xem báo cáo ban đầu). Tiếp tục thảo luận và làm việc với các thôn bản trong vùng dự án HLX trong tháng 12 năm 2005 và kết quả đạt được là chọn các thôn bản điểm để làm mô hình về TEK, EO và GIS. Việc thiết lập lần thứ 2 trong hoạt động của pha 1 là xây dựng phương pháp và thủ tục cần thiết để hướng dẫn lồng gfhép công nghệ TEK, GIS và EO với các giá trị ứng dụng về các vấn đề đa dạng sinh học. Giai đọan 2: Thu thập dữ liệu TEK thôn bản đã được thực hiện vào tháng Tư và Năm năm 2006 bỡi đội ngũ các nhà tư vấn Canada và Việt Nam. Giai đọan 3: Báo cáo phản hồi các kết quả để kiểm chứng thôn bản được thực hiện vào tháng Mười năm 2006. Các bản đồ TEK đã được trình bày tại các thôn đã được lựa chọn và thảo luận lại lần nữa cùng thôn bản. Trên cơ sở thảo luận của thôn bản thì các phiên bản được hiệu chỉnh và sẽ được xuất bản và báo cáo với cộng đồng vào tháng Ba năm 2007. 1.2 TÓM LƯỢC BÁO CÁO Bổ sung vào phần giới thiệu của hợp phần TEK như đã mô tả ở phần 1.0, nội dung và kết quả của báo cáo này được trình bày trong 8 phần. mỗi một phần mô tả sơ khởi một chủ đề liên quan đến vai trò hiện tại và tiềm năng tương lai của kiến thức sinh thaúi truyền thống, GIS và EO liên kết với các vấn đề về bảo tồn EO-STEM Báo Cáo Số 9 2 Hatfield đa dạng sinh học và quản lý bảo vệ rừng. Nội dung cung cấp trong phần báo cáo chính được thể hiện bổ sung ở phần Phụ lục vào cuối phần báo cáo chính này. Phần 2.0. Phần này trình khái quát và tóm lược phương pháp và ứng dụng của nó trong việc áp dụng thu thập dữ liệu dựa vào thôn bản đại diện cho kiến thức sinh thái và môi trường truyền thống. Phương pháp TEK luôn gắn kết với lập bản đồ và cả hai công nghệ lập bản đồ và ứng dụng TEK cùng với EO tạo ra nguồn thông tin có thể thấy trước cho tiềm nang thực hiện bởi công nghệ TEK. Một sự chuyển giao quan trọng hợp phần TEK của dự án EO-STEM sẽ là sự chuyển giao giá trị kết hợp giữa TEK dựa vào thôn bản và EO với áp dụng đa dạng sinh học. Phần 3.0. Phần này mô tả việc xây dựng phương pháp, lập kế hoạch và chuẩn bị các công nghệ bản đồ GIS và ảnh viễn thám EO, lựa chọn tiêu chí vùng và thôn điểm cho hợp hần TEK của dự án EO-STEM. Bước này được xác định rất quan trọng về các khái niệm về văn hóa của thôn cũng như nguồn kiến thức sinh thái và tất cả các quyết định đưa ra đều dựa vào sự thảo luận giữac các chuyên gia TEK Canađa và Việt Nam. Phần 4.0. Phần này mô tả các dữ liệu TEK thu thập dựa vào thôn bản và triển khai theo phương pháp và chủ đề đáp ứng yêu cầu mục tiêu của hợp phần TEK. Sử dụng ảnh viễn thám EO và Thông tin địa lý di động GIS trong thu thập dữ liệu TEK cũng được mô tả trong phần này. Phần 5.0. Phần này mô tả sự kết hợp giữa dữ liệu TEK thôn bản và EO bằng sử dụng GIS. Kết quả được trình bày qua các bản đồ cùng các chú giải để xác định các kết quả tất cả các chủ đề bao gồm dữ liệu TEK. Phần 6.0. Phần này mô tả một sự đánh giá các thiết lập dữ liệu TEK và các dữ liệu khác hỗ trợ thông tin thu thập từ thôn bản. đặc biệt chú trọng đến tầm quan trọng và các phương cách kết hợp TEK, GIS và ảnh viễn thám EO gắn kết với các giá trị đa dạng sinh học. Phần 7.0. Phần này trình bày kết luận rút ra từ phân tích các dữ liệu đa dnạg sinh học TEK thu thập được trong giai đọan 1 và giai đọan 2 của công việc cộng đồng. Phần 8.0. Phần này trình bày kết luận