Cổ phần hoá các Doanh nghiệp nhà nước ở VN

Cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ë vÞªt nam I) Më ®Çu C«ng cuéc c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n­íc ë viÖt Nam hiÖn ®ang b­íc sang mét giai ®o¹n míi. TÝnh hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ tiÕn tr×nh héi nhËp quèc tÕ, gia nhËp WTO vµo n¨m 2005 ®· Ðp buéc ViÖt Nam ph¶i cã sù c¶i c¸ch c¨n b¶n vÒ lý luËn, t­ t­ëng vµ vÒ tæ chøc thùc hiÖn ®èi víi qu¸ tr×nh c¶i c¸ch c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ë ViÖt Nam. Do ®ã viÖc ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty cæ phÇn lµ mét yªu cÇu kh¸ch quan ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ vµ héi nhËp quèc tÕ ë ViÖt Nam. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng th× tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· ®­îc ®Èy m¹nh. Trong nh÷ng thêi gian ®Çu tiÕn tr×nh cá phÇn ho¸ thùc hiÖn ú ¹ch; lÊy vÝ dô trong kho¶ng thêi gian tõ n¨m 1996 ®Õn 1998 míi chØ cã kho¶ng 30 c«ng ty ®­îc cæ phÇn ho¸ nh­ng ®Õn nh÷ng n¨m sau nµy do cã c¸c chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ t¸c ®éng nªn tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ ®­îc ®Èy m¹nh. Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc vÒ ch­¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ ë n­íc ta vÉn cßn gÆp rÊt nhiÒu v­íng m¾c cÇn ph¶i th¸o gì,kh¾c phôc. Muèn ph¸t triÓn kinh tÕ vµ héi nhËp kinh tÕ thµnh c«ng ViÖt nam cÇn ph¶i nç lùc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Tr­íc m¾t vÊn ®Ò x©y dùng vÒ mÆt lÝ luËn vµ ch­¬ng tr×nh thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖnp nhµ n­íc ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò träng t©m trong néi dung c¸c cuéc héi nghÞ Trung ­¬ng ®¶ng cña c¸c kho¸ gÇn ®©y. VÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc hiÖn nay, ®­îc xem lµ mét vÊn ®Ò träng t©m cu¶ ch­¬ng tr×nh ho¹t ®éng cña §¶ng vµ nhµ n­íc trong thêi kú ®æi míi . II) Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn liªn quan ®Õn cæ phÇn ho¸ 1) TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña viÖc xuÊt hiÖn h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn vµ xÝ nghiÖp cæ phÇn trong chñ nghÜa t­ b¶n: Nh­ chóng ta ®· biÕt c«ng ty cæ phÇn lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp trong ®ã c¸c cæ ®«ng gãp vèn kinh doanh vµ chiô tr¸ch nhiÖm trong ph¹m vi phÇn gãp vèn cña m×nh trªn c¬ së tù nguyÖn ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nh»m thu lîi nhuËn. C«ng ty cæ phÇn ra ®êi tõ cuèi thÕ kû XVI ë c¸c n­íc ph¸t triÓn tÝnh ®Õn nay lÞch sö ph¸t triÓn còng mÊy tr¨m n¨m. C«ng ty cæ phÇn lµ sù h×nh thµnh mét kiÓu tæ chøc doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Nã ra ®êi kh«ng n»m trong ý muèn chñ quan cña bÊt cø lùc l­îng nµo mµ lµ mét qu¸ tr×nh kinh tÕ kh¸ch quan mµ chñ yÕu lµ do c¸c nguyªn nh©n d­íi ®©y . Qu¸ tr×nh x· héi ho¸ t­ b¶n, t¨ng c­êng tÝch tô vµ tËp trung t­ b¶n ngµy cµng cao lµ nguyªn nh©n hµng ®Çu thóc ®Èy c«ng ty cæ phÇn ra ®êi. Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, quy luËt gi¸ trÞ t¸c ®éng m¹nh sù c¹nh tranh khèc liÖt gi÷a c¸c nhµ t­ b¶n, buéc hä t×m c¸ch c¶i tiÕn n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt nh»m sao cho gi¸ trÞ hµng ho¸ c¸ biÖt cña m×nh thÊp h¬n hoÆc b»ng møc gi¸ trÞ hµng ho¸ x· héi th× míi cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn. §iÒu nµy th­êng chØ nh÷ng nhµ t­ b¶n lín quy m« s¶n xuÊt ë møc ®é nhÊt ®Þnh th× míi cã kh¶ n¨ng ®Ó trang bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i, lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, do ®ã míi cã thÓ dµnh th¾ng lîi trong c¹nh tranh. Cßn nhµ t­ b¶n nµo cã gi¸ trÞ hµng ho¸ c¸ biÖt cao h¬n møc gi¸ trÞ hµng ho¸ x· héi th× sÏ bÞ thua lç vµ ®iÒu nµy tÊt yÕu sÏ dÉn tíi ph¸ s¶n. §Ó tr¸nh nh÷ng kÕt côc bi th¶m cã thÓ x¶y ra trong c¹nh tranh, c¸c nhµ t­ b¶n nhá võa tù tÝch tù vèn ®Ó më réng quy m« s¶n xuÊt vµ hiÖn ®¹i ho¸ c¸c trang thiÕt bÞ, t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. Song ®©y lµ biÖn ph¸p hÕt søc khã kh¨n vµ h¬n n÷a viÖc tÝch tô vèn ph¶i trong th¬× gian dµi míi cã thÓ thùc hiÖn ®­îc. Mét lèi tho¸t nhanh h¬n, cã hiÖu qu¶ h¬n lµ c¸c nhµ t­ b¶n võa vµ nhá cã thÓ tho¶ hiÖp vµ liªn minh víi nhau tËp trung c¸c t­ b¶n c¸ biÖt cña hä l¹i thµnh mét t­ b¶n lín ®Ó ®ñ søc c¹nh tranh vµ dµnh ­u thÕ víi c¸c nhµ t­ b¶n kh¸c. Tõ h×nh thøc tËp trung vèn nh­ vËy c¸c c«ng ty cæ phÇn dÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ. Mét nguyªn nh©n n÷a còng ®ãng vai trß quan träng trong sù xuÊt hiÖn cña c¸c c«ng ty cæ phÇn vµ xÝ nghiÖp cæ phÇn ®ã lµ sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña nÒn ®¹i c«ng nghiÖp-c¬ khÝ, cña tiÕn bé kü thuËt t¹o ®éng lùc thóc ®Èy c«ng ty cæ phÇn ra ®êi vµ ph¸t triÓn. Nh­ chóng ta ®· biÕt mÆc dï ra ®êi tõ rÊt sím song ph¶i ®îi ®Õn cuèi thÕ kû XIX th× c¸c c«ng ty cæ phÇn míi ph¸t triÓn mét c¸ch réng r·i vµ trë nªn phæ biÕn trong c¸c n­íc t­ b¶n. C«ng ty cæ phÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ, phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ yªu cÇu kh¾c nghiÖt cña c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Sù ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt vµ do tr×nh ®é kü thuËt ngµy cµng ph¸t triÓn cao, ®ßi hái t­ b¶n cè ®Þnh t¨ng lªn, vµ v× thÕ quy m« tèi thiÓu mµ mét nhµ t­ b¶n ph¶i cã ®Ó cã thÓ kinh doanh dï trong ®iÒu kiÖn b×nh th­êng còng ngµy cµng lín h¬n. VÝ dô muèn x©y dùng mét nhµ m¸y luyÖn thÐp, mét hÖ thèng ®­êng s¾t, mét nhµ m¸y ®iÖn... th× ph¶i cã mét sè t­ b¶n t­¬ng ®èi lín. Mét nhµ t­ b¶n c¸ biÖt kh«ng thÓ ®¸p øng ®­îc sè vèn ®ã, ph¶i cã sù liªn minh , tËp trung nhiÒu t­ b¶n c¸ biÖt cßn ®ang ph©n t¸n trong nÒn kinh tÕ b»ng c¸ch gãp vèn ®Ó cïng kinh doanh. Víi sù tËp trung vèn nh­ vËy ®· h×nh thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn. MÆt kh¸c, do kü thuËt ngµy cµng ph¸t triÓn, lµm xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu ngµnh, lÜnh vùc kinh doanh vµ nh÷ng mÆt hµng míi cã hiÖu qu¶ h¬n, ®· thu hót c¸c nhµ t­ b¶n ®æ x« vµo c¸c ngµnh, lÜnh vùc vµ ¸c mÆt hµng míi nµy, b»ng c¸ch di chuyÓn t­ b¶n tõ c¸c ngµnh, lÜnh vùc vµ c¸c mÆt hµng kinh doanh kÐm hiÖu qu¶. §iÒu nµy cµng g©y ra nhiÒu khã kh¨n cho c¸c t­ b¶n khi thùc hiÖn di chuyÓn vèn, bëi v× hä kh«ng thÓ bçng chèc xo¸ bá ngay c¸c xÝ nghiÖp cò ®Ó thu håi vèn sang x©y dùng ngay mét doanh nghiÖp míi, mµ chØ cã thÓ rót bít vµ chuyÓn dÇn tõng bé phËn mµ th«i.Qu¸ tr×nh ®ã cã thÓ kÐo dµi do vËy hä cã thÓ mÊt thêi c¬. M©u thuÉn nh­ vËy chØ ®­îc gi¶i quyÕt b»ng c¸ch c¸c nhµ t­ b¶n c¸ biÖt liªn minh víi nhau, cïng nhau gãp vèn ®Ó x©y dùng c¸c doanh nghiÖp lín. Cïng chung môc ®Ých ®i t×m lîi nhuËn siªu ng¹ch, hä ®· gÆp nhau vµ nhanh chãng tho¶ thuËn, cïng nhau gãp vèn thµnh lËp c¸c c«ng ty cæ phÇn ®Ó cïng kinh doanh. Mét lý do kh¸c còng ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng ®ã lµ sù ph©n t¸n t­ b¶n ®Ó r¸nh rñi ro trong c¹nh tranh vµ t¹o thÕ m¹nh vÒ qu¶n lý. S¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn, tr×nh ®é kü thuËt cµng cao, c¹nh tranh cµng khèc liÖt th× sù rñi ro trong kinh doanh, ®e do¹ ph¸ s¶n ®èi víi c¸c nhµ t­ b¶n cµng lín. §Ó tr¸nh gÆp ph¸ s¶n, c¸c nhµ t­ b¶n ph¶i ph©n t¸n t­ b¶n cña m×nh ®Ó tham gia vµo nhiÒu t­ b¶n kh¸c biÖt, nghÜa lµ tham gia ®Çu t­ kinh doanh ë nhiÒu ngµnh, nhiÒu lÜnh vùc, nhiÒu c«ng ty kh¸c nhau. Víi c¸ch lµm nµy, mét mÆt c¸c nhµ t­ b¶n t×m c¸ch chia sÎ rñi ro. Nh­ng mÆt kh¸c do cïng ®­îc mét sè ®«ng ng­êi cïng tham gia qu¶n lý, tËp trung ®­îc nhiÒu trÝ tuÖ cña nhiÒu ng­êi, c«ng ty cæ phÇn h¹n chÕ sù rñi ro trong kinh doanh. Cho ®Õn nay, c«ng ty cæ phÇn lµ h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt khinh doanh ®­îc c¸c nhµ t­ b¶n ­a chuéng nhÊt nªn nã ®­îc h×nh thµnh vµ ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ. §ång thêi sù ph¸t triÓn réng r·i cña chÕ ®é tÝn dông t¹o ®éng lùc thóc ®Èy c«ng ty cæ phÇn ra ®¬× vµ ph¸t triÓn. Nh­ chóng ta ®· biÕt tÝn dông lµ quan hÖ kinh tÕ d­íi h×nh thøc quan hÖ tiÒn tÖ cho ng­êi kh¸c vay trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó thu håi mét mãn lêi gäi lµ lîi tøc. MÆt kh¸c sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµnh ho¸, dÉn ®Õn sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i thÞ tr­êng, trong ®ã cã thÞ tr­êng vèn. Nguyªn nh©n ra ®êi vµ ph¸t triÎn cña thÞ tr­êng vèn lµ do ®Æc ®iÓm cña sù vËn ®éng vèn tiÒn tÖ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, vµ l­u th«ng kh«ng ¨n khíp nhau vÒ kh«ng gian vµ thêi gian, lµm n¶y sinh t×nh h×nh cã doanh nghiÖp ®· tiªu thô ®­îc hµng ho¸ nh­ng ch­a ®­îc sö dông- tøc lµ cã kho¶n tiÒn t¹m thêi nhµn rçi. Ng­îc l¹i, cã nh÷ng doanh nghiÖp ch­a tiªu thô ®­îc ®­îc hµng ho¸ nh­ng l¹i cã nhu cÇu vÒ vèn cho s¶n xuÊt, kinh doanh...Trong c¸c tÇng líp d©n c­ cã mét bé phËn kh«ng sö dông hÕt ngay sè tiÒn kiÕm ®­îc mµ ®Ó sö dông c¸c môc ®Ých kh¸c nhau cña ®êi sèng- tøc lµ cã mét kho¶n tiÒn nhµn rçi; ng­îc l¹i mét bé phËn d©n c­ kh¸c l¹i cÇn tiÒn cho nhu cÇu chi tiªu... tøc lµ thiÕu vèn. §èi víi doanh nghiÖp vµ d©n c­ cã tiÒn nhµn rçi, víi t­ c¸ch lµ ng­êi chñ së h÷u tiÒn tÖ hä muèn tiÒn cña m×nh sÏ sinh lêi; ng­îc l¹i ®èi víi c¸c doanh nghiÖp vµ d©n c­ cÇn sö dông sè tiÒn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, hä còng s½n sµng chÊp nhËn tr¶ nh÷ng mãn tiÒn lêi nhÊt ®Þnh. M©u thuÉn nµy ®­îc gi¶i quyÕt th«ng qua h×nh thøc tÝn dông. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña tÝn dông lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, tÝn dông cã vai trß to lín trong qóa tr×nh c¹nh tranh, lµm gi¶m chi phÝ l­u th«ng vµ ®Èy nhanh qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. TÝn dông cã vai trß ®éng lùc thóc ®Èy viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c c«ng ty cæ phÇn, bëi v×: ViÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu trong c«ng ty cæ phÇn kh«ng thÓ nµo thùc hiÖn ®­îc nÕu kh«ng cã thÞ tr­êng tiÒn tÖ ph¸t triÓn, nÕu kh«ng cã nh÷ng doanh nghiÖp vµ d©n c­ cã nhu cÇu sö dông vèn tiÒn tÖ trªn thÞ tr­êng. Thùc tiÔn ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty cæ phÇn trªn thÕ giíi ®Òu chøng tá viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu chØ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c ng©n hµng, ®«i khi cßn do b¶n th©n ng©n hµng tiÕn hµnh. Ch¼ng h¹n ë §øc n¨m 1986, trong ngµnh c«ng nghiÖp ®iÖn lùc cã 39 c«ng ty cæ phÇn. HÇu hÕt c¸c c«ng ty nµy ®Òu n¶y sinh tõ sù gióp ®ì cña c¸c ng©n hµng. Nh­ vËy vÒ lÞch sö còng nh­ vÒ logic, tÝn dông cã tr­íc khi thµnh lËp c«ng ty cæ phµn, tÝn dông lµ c¬ së trùc tiÕp, lµ ®éng lùc thóc ®Èy c«ng ty cæ phÇn ra ®êi vµ ph¸t triÓn. Tuy nhiªn c«ng ty cæ phÇn kh«ng ®ång nhÊt víi h×nh thøc tÝn dông. Khi mua cæ phiÕu ng­êi mua kh«ng ph¶i lµ ng­êi cho vay cña c«ng ty cæ phÇn mµ lµ ng­êi chñ chung cña c«ng ty ®ã. Nh­ng trªn thùc tÕ, viÖc bá tiÒn ra mua cæ phiÕu ch¼ng qua lµ chuyÓn ho¸ vèn ®ã thµnh vèn sinh lîi tøc. §øng vÒ mÆt kinh tÕ thuÇn tuý, th× kh«ng hÒ coi chñ cæ phÇn víi ng­êi chñ cho vay lµ mét, ng­êi chñ cho vay ®ßi hái ph¶i cã ng­êi vay vµ ®èi lËp víi ng­êi vay. Chñ cæ phÇn kh«ng ®ßi hái ph¶i cã ng­êi vay. Tr¸i l¹i, sù xuÊt hiÖn c«ng ty cæ phÇn cã nghÜa lµ thñ tiªu ng­êi vay vµ thay vµo ®ã b»ng ng­êi qu¶n lý, ng­êi gi¸m ®èc lµm thuª... Lîi tøc cña vèn cho vay còng ph¶i cã lîi nhuËn doanh nghiÖp vµ ®èi lËp víi lîi nhuËn doanh nghiÖp víi t­ c¸ch lµ thu nhËp do quyÒn së h÷u mang l¹i; lîi tøc cæ phiÕu mµ chñ cæ phiÕu nhËn ®­îc cã nghÜa lµ toµn bé lîi nhuËn chuyÓn ho¸ thµnh h×nh th¸i lîi tøc. Nh­ vËy c«ng ty cæ phÇn lµ mét lo¹i h×nh doanh nghiÖp míi: mét lo¹i h×nh doanh nghiÖp ph¸t triÓn trªn c¬ së tÝn dông. C«ng ty cæ phÇn lµ mét kiÓu tæ chøc doanh nghiÖp cã nhiÒu ­u thÕ. V× thÕ c¸c Nhµ n­íc t­ b¶n ®éc quyÒn ngay khi ra ®êi ®· coi träng lo¹i h×nh nµy. NhiÒu nhµ t­ b¶n ®éc quyÒn ®· sö dông c¸c tæ chøc tµi chÝnh, quan hÖ tµi chÝnh, c«ng cô tµi chÝnh ®a d¹ng ®Ó t¹o kh¶ n¨ng thùc tÕ trong viÖc huy ®éng vèn d­íi h×nh thøc ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, ®ång thêi sö dông quyÒn lùc trong viÖc t¹o ra m«i tr­êng kinh tÕ, yÕu tè t©m lý còng nh­ c¬ së ph¸p luËt thuËn lîi thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸, t¹o ®iÒu kiÖn ra ®êi c¸c c«ng ty cæ phÇn. Víi c¸c t¸c ®éng nµy, c«ng ty cæ phÇn ®· ph¸t triÓn m¹nh vµ thÞnh hµnh trong giai ®o¹n CNTB ®éc quyÒn Nhµ n­íc vµ trë thµnh hiÖn t­îng kinh tÕ phæ biÕn trong c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn. VÝ dô ë Mü ®Õn n¨m 1939 sè c«ng ty cæ phÇn chiÕm 51,7% tæng sè c¸c tæ chøc kinh doanh c«ng nghiÖp vµ chiÕm 92,6% gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng c«ng nghiÖp. Nh­ vËy c«ng ty cæ phÇn lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ kh¸ch quan do ®ßi hái cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng, nã lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh tËp trung t­ b¶n. Nã diÔn ra mét c¸ch m¹nh mÏ cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ vµ sù tù do c¹nh tranh d­íi CNTB. M¸c kh¼ng ®Þnh:"Ngµy nay sù thu hót lÉn nhau gi÷a c¸c nhµ t­ b¶n riªng lÎ vµ xu h­íng tËp trung tá ra m¹nh h¬n bao giê hÕt". Tõ ®©y ®¸nh dÊu mét thêi kú ph¸t triÓn réng kh¾p cña c¸c c«ng ty cæ phÇn, ®ång thêi nã trë thµnh mét m« h×nh tæ chøc s¶n xuÊt phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c n­íc trªn thÕ giíi. 2) LÞch sö ra ®êi cña c¸c c«ng ty cæ phÇn Giai do¹n 1: Giai ®o¹n mÇm mèng Ban ®Çu chØ lµ c¸c xÝ nghiÖp TBCN riªng lÎ, dÇn dÇn ph¸t triÓn thµnh doanh nghiÖp gãp vèn. N¨m 1553 c«ng ty cæ phÇn ®Çu tiªn ë Anh víi sæ vèn 600 b¶ng Anh vµ ®­îc thµnh lËp th«ng qua ph¸t hµnh 240 cæ phiÕu. §Õn nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XVII n­íc Ph¸p ban hµnh s¾c lÖnh vÒ c«ng ty. N¨m 1773 t¹i Lu©n §«n Anh h×nh thµnh së giao dÞch chøng kho¸n vµ n¨m 1801 chÝnh thøc ®­îc thµnh lËp, ë MÜ lµ n¨m 1877. H×nh th¸i ®Çu tiªn cña c«ng ty cæ phÇn lµ doanh nghiÖp gãp vèn hoÆc doanh nghiÖp nhãm b¹n. §Æc ®iÓm cña c«ng ty cæ phÇn thêi kú nµy lµ: vèn cæ phÇn th­êng do th­¬ng nh©n ®øng ra tæ chøc ®­îc h×nh thµnh ë lÜnh vùc thu lîi nhuËn lín. Ngµnh c«ng nghiÖp lµ mét trong nh÷ng ngµnh ®Çu tiªn mµ cã c«ng ty cæ phÇn ra ®êi. Giai ®o¹n II: giai ®o¹n h×nh thµnh Sau mét thêi gian dµi ph¸t triÓn, ®Õn nöa ®Çu thÕ kû XIX c¸c c«ng ty cæ phÇn chÝnh thøc ra ®êi víi tæ chøc vµ h×nh thøc ph©n phèi riªng. Gi÷a thÕ kû XVIII ®Õn ®©ï thÕ kû XIX c«ng ty cæ phÇn xuÊt hiÖn trong nh­ng ngµnh quan träng vµ cÇn cã sù huy ®éng vèn kh¸ lín nh­ trong ngµnh giao th«ng vËn t¶i ®­êng s«ng, ®­êng s¾t. Cã thÓ nãi trong giai ®o¹n nµy n­íc Anh lµ n­íc cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nhÊt thÕ giíi do vËy ®©y còng ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng n­íc ®i ®Çu trong viÖc h×nh thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn ®Æc biÖt trong lÜnh vùc th­¬ng nghiÖp. Do vËy n­íc Anh lµ n­íc cã nhiÒu c«ng ty cæ phÇn nhÊt trong giai ®o¹n nµy. Tuy nhiªn, tr­íc nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XIX c«ng ty cæ phÇn cßn Ýt, h×nh thøc ch­a ®a d¹ng, quy m« nhá. Giai ®o¹n III: Giai ®o¹n ph¸t triÓn Sau nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XIX, c«ng ty cæ phÇn ph¸t triÓn rÊt nhanh ë tÊt c¶ c¸c ngµnh, c¸c n­íc më réng quy m«. C¸c tæ chøc ®éc quyÒn ra ®êi nh­ xanhdican, t¬r¬t, c¸c ten . §ång thêi víi ®ã lµ sù h×nh thµnh c¸c trung t©m tµi chÝnh quèc tÕ, giao dÞch chøng kho¸n. ë n­íc Anh vµo n¨m 1910 cã 20 së giao dÞch chøng kho¸n, n¨m 1930 cã 86000 c«ng ty cæ phÇn. ë MÜ n¨m 1909 cã 22000 c«ng ty cæ phµn, n¨m 1939 sè c«ng ty cæ phÇn chiÕm 51% trong tæng sè c¸c xÝ nghiÖp. Giai ®o¹n IV: Giai ®o¹n tr­ëng thµnh C¸c c«ng ty cæ phÇn kh«ng chØ ë trong 1 l·nh thæ quèc gia nhÊt ®Þnh mµ nã ®­îc ®Æt ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi hay cßn gäi lµ c¸c c«ng ty ®a quèc gia hay xuyªn quèc gia. Bªn c¹nh ®ã c¸c c«ng ty cæ phÇn kh«ng chØ thu hót nh÷ng th­¬ng nh©n giµu cã mua cæ phÇn mµ nã cßn thu hót ng­êi c«ng nh©n mua cæ phÇn. Ngoµi viÖc quy m« ®­îc më réng ngµy cµng lín th× c¬ cÊu tæ chøc cña c¸c c«ng ty cæ phÇn ngµy cµng hoµn thiÖn, ph¸p luËt ngµy cµng kiÖn toµn. 3) Sù cÇn thiÕt cña viÖc h×nh thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn ë ViÖt Nam Cæ phÇn ho¸ lµ chuyÓn ®æi doanh nghiÖp nhµ n­íc tõ mét chñ së h÷u duy nhÊt(toµn d©n) thµnh doanh nghiÖp ®a së h÷u theo ®ã tuú vÞ trÝ vµ tÝnh chÊt cô thÓ cña doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ quèc d©n mµ nhµ n­íc gÜ­ vai trß chi phèi hoÆc kh«ng cÇn gi÷ vai trß chi phèi n÷a. Kinh tÕ thÞ tr­êng vµ sù h×nh thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn ë ViÖt Nam Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng th× sù c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp ngµy cµng gay g¾t , muèn ®øng v÷ng trªn thÞ tr­êng ®ßi hái cÇn cã sè vèn lín cho s¶n xuÊt th× míi cã kh¶ n¨ng tån t¹i, ph¸t triÓn trªn thÞ tr­êng. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc còng kh«ng thÓ tr¸nh khái t×nh tr¹ng nµy. Nh­ chóng ta ®· thÊy c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc do tr­íc ®©y tÊt c¶ ®Òu do Nhµ n­íc bao cÊp nªn khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng th­êng lµm ¨n thua lç, kÐm hiÖu qu¶ nªn nhµ n­íc l¹i ph¶i tiÕp tôc bá vèn vµo ®Ó tr¸nh khái t×nh tr¹ng c¸c doanh nghiÖp ®ã bÞ ph¸ s¶n. Nh­ vËy khi cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc sÏ gióp cho nguån vèn t¨ng lªn. Bëi v× dï b¸n mét phÇn tµi s¶n doanh nghiÖp b»ng h×nh thøc b¸n cæ phÇn, hoÆc gäi thªm vèn b»ng h×nh thøc ph¸t hµnh cæ phiÕu , th× vèn doanh nghiÖp t¨ng lªn trong khi vèn h÷u h×nh cña doanh nghiÖp vÉn cßn nguyªn ®Êy. Vèn t¨ng lªn sÏ gióp cho doanh nghiÖp ph¸t triÓn tµi s¶n cè ®Þnh vµ gióp cho ph¸t triÓn c¶ vèn l­u ®éng, cµng cÇn thiÕt ®èi víi doanh nghiÖp ®ang lµm ¨n cã hiÖu qu¶. §Æc biÖt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vèn ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. Trong thùc tiÔn cæ phÇn ho¸ , vèn nhµ n­íc vÉn cã thÓ t¨ng lªn do ®Þnh gi¸ l¹i tµi s¶n doanh nghiÖp theo gi¸ thÞ tr­êng vµ gi¸ c¶ cña nh÷ng th­¬ng hiÖu næi tiÕng. Ch¼ng h¹n trong 12 ®¬n vÞ cña tæng c«ng ty thñy tinh vµ gèm x©y dùng th× gi¸ trÞ tµi s¶n ®­îc ®¸nh gi¸ l¹i t¨ng thªm 22 tû ®ång, gi¸ trÞ cña th­¬ng hiÖu lµ 37 tû ®ång, lµm cho tæng vèn cña nhµ n­íc t¨ng thªm 59 tû ®ång. §ã lµ ch­a kÓ, nay tÝnh ®óng gi¸ c¶ quyÒn së dông ®Êt th× vèn cña nhµ n­íc cßn t¨ng lªn nhiÒu n÷a. Nh­ vËy ®Ó cã thÓ huy ®éng ®­îc nguån vèn lín mµ kh«ng cÇn ®Õn nguån vèn trî cÊp cña nhµ n­íc th× cÇn ph¶i cæ phÇn ho¸, nhÊt lµ trong giai ®o¹n hÞªn nay n­íc ta ®ang b­íc vµo thêi kú kinh tÕ thÞ tr­êng, nhu cÇu vèn rÊt bøc xóc. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu còng cè vµ n©ng cao vai trß kinh tÕ cña nhµ n­íc Cñng cè vai trß cña doanh nghiÖp nhµ n­íc- bé phËn r­êng cét, n¨ng ®éng cña kinh tÕ nhµ n­íc, nhê hiÖu qu¶ ngµy cµng cao cña nã vµ lùc l­îng vËt chÊt, tµi chÝnh to lín do nhµ n­íc chi phèi ®­îc. §©y lµ môc ®Ých bao trïm vµ còng lµ hÖ qu¶ tÊt yÕu cña c¸c môc ®Ých trªn. NÕu b¸n, kho¸n, cho thuª, gi¶i thÓ hoÆc chuyÓn ®æi thµnh doanh nghiÖp t­ nh©n t­ b¶n chñ nghÜa th× kh«ng thuéc ph¹m trï "cæ phÇn ho¸" doanh nghiÖp nhµ n­íc cña ta. Trong tr­êng hîp cô thÓ nhÊt ®Þnh mµ chuyÓn ®æi thµnh hîp t¸c, th× vÉn thuéc ph¹m trï "cæ phÇn ho¸ " doanh nghiÖp nhµ n­íc cña ta. Trong tr­êng hîp cô thÓ nhÊt ®Þnh mµ chuyÓn ®æi thµnh doanh nghiÖp hîp t¸c, th× vÉn cßn thuéc ph¹m trï "cæ phÇn ho¸" vµ vÉn cã thÓ chÊp nhËn ®­îc. §Ó ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n­íc ®¹t hiÖu qu¶ tèt nhÊt th× vÊn ®Ò tèi ­u nhÊt lµ cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, v× khi doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ vÉn thuéc lo¹i doanh nghiÖp nhµ n­íc, vÉn b¶o ®¶m vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n­íc. Tuy nhiªn, chóng ta cã bµi häc kinh nghiÖm s©u s¾c kh«ng thÓ x©y dùng chñ nghÜa x· héi víi tèc ®é qu¸ nhanh, v­ît qu¸ kh¶ n¨ng hiÖn t¹i cña nÒn kinh tÕ, mµ ph¶i cã b­íc ®i v÷ng ch¾c. Cho nªn ph­¬ng ¸n tèt nhÊt cña ch­¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ Nhµ n­íc nªn gi÷ cæ phÇn chi phèi trong c¸c lÜnh vùc, nh÷ng ngµnh, nh÷ng kh©u then chèt cña nÒn kinh tÕ quèc d©n ®Ó gi÷ quyÒn ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ n­íc ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ b¶o ®¶m ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Còng cÇn tr¸nh t×nh tr¹ng ë nh÷ng n¬i vèn kinh doanh cã hiÖu qu¶, lóc ®Çu nhµ n­íc cã tû lÖ cæ phÇn chi phèi, nh­ng vÒ sau cø gi¶m dÇn, ®Õn møc kh«ng chi phèi n÷a. Nh­ vËy ®©y chÝnh lµ ph­¬ng ¸n tèt gióp cho nhµ n­íc cã thÓ chi phèi ®­îc trong rÊt nhiÒu ngµnh then chèt quan träng cña ®Êt n­íc nh»m ph¸t triÓn n­íc ta ®i theo con ®­êng chñ nghÜa x· héi. ChÝnh ®iÒu nµy gióp cho nhµ n­íc võa qu¶n lý ®­îc nÒn kinh tÕ mét c¸ch cã hiÖu qu¶ l¹i võa cã thÓ huy ®éng ®­îc nguån vèn lín trong kinh doanh vµ kinh nghiÖm qu¶n lý cña nh÷ng nhµ kinh doanh giái, nhµ kinh doanh doanh n­íc ngoµi ®ång thêi l¹i khuyÕn khÝch ®­îc ng­êi lao ®éng s¶n xuÊt. Bªn c¹nh ®ã viÖc cæ phÇn ho¸ cßn t¹o nªn ®éng lùc trùc tiÕp cho c¸c nhµ ®Çu t­, nh÷ng ng­êi bá vèn vµo s¶n xuÊt kinh doanh. ë ®©y chñ së h÷u rÊt cô thÓ, ®ã lµ c¸c cæ ®«ng, lîi Ých rÊt cô thÓ ®ã lµ lîi tøc cña c¸c cæ phÇn. Lîi tøc cæ phÇn lµ ®éng c¬ trùc tiÕp th«i thóc c¸c cæ ®«ng mµ ®¹i diÖn lµ héi ®ång qu¶n trÞ quan t©m qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ ngµy cµng cao. Lîi tøc cæ phÇn hiÖn nay th­êng ®¹t 12%-15%, nghÜa lµ cao h¬n møc l·i suÊt ng©n hµng. ChÝnh ®iÒu nµy ®· gióp cho ng­êi kinh doanh tÝch cùc lao ®éng. ChÝnh nh÷ng ®iÒu trªn ®· dÉn tíi 1 ®iÒu tÊt yÕu lµ ®¶m b¶o vµ më réng viÖc lµm, t¨ng thu nhËp cña ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp, ®¶m b¶o môc tiªu cña ®Êt n­íc lµ lµm cho "d©n giµu, n­íc m¹nh". NÒn kinh tÕ n­íc ta ®ang trªn con ®­êng ®æi míi theo h­íng kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cu¶ nhµ n­íc, nªn ®ßi hái cÇn rÊt nhiÒu nguån lùc tham gia vµo qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t tri