Đề tài Cơ sở cảnh quan học của khai thác yếu tố tự nhiên trong quy hoạch xây dựng đô thị

BÁO CÁO ĐỀ TÀI NCKH CẤP BỘ CƠ SỞ “CẢNH QUAN HỌC” CỦA KHAI THÁC CÁC YẾU TỐ TỰ NHIÊN TRONG QUY HOẠCH XÂY DỰNG ĐÔ THỊ VIỆT NAM Cơ quan chủ trì đề tài: Trường đại học Kiến trúc Hà Nội Chủ nhiệm đề tài: TS. KTS Doãn Quốc Khoa Tham gia: PGS.TS.KTS Huỳnh Đăng Hy – Hội QH phát triển ĐT VN TSKH Phạm Hoàng Hải – Viện Địa lý ThS.KTS Nguyễn Hồng Diệp – Viện QH đô thị & NT Bộ XD KTS Nguyễn Văn Hoà - Viện Kiến trúc nhiệt đới KTS Đặng Đình Chính - Viện Kiến trúc nhiệt đới Hà Nội ngày tháng năm 2009 CƠ QUAN CHỦ TRÌ ĐỀ TÀI Hà Nội ngày tháng năm 2009 CHỦ NHIỆM ĐỀ TÀI TS.KTS Doãn Quốc Khoa Hà Nội ngày tháng năm 2009 CƠ QUAN QUẢN LÝ ĐỀ TÀI Hà Nội ngày tháng năm 2009 CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG NGHIỆM THU HÀ NỘI 6 - 2009 MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU 1 1- Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu : 1 2- Mục đích nghiên cứu: 2 3- Đối tượng nghiên cứu: 2 4- Phương pháp nghiên cứu 3 5- Các khái niệm cơ bản 3 6- Sơ đồ nghiên cứu 3 7- Những chữ viết tắt 3 CH−ƠNG I- TỔNG QUAN VỀ KHAI THÁC YẾU TỐ TỰ NHIÊN TRONG QUY HOẠCH XÂY DỰNG ĐÔ THỊ Vμ CẢNH QUAN HỌC 4 1.1- Khai thác yếu tố tự nhiên trong QHXD đô thị thế giới 4 1.1.1- Khai thác YTTN trong QHXD đô thị cổ trung đại 4 1.1.2- Khai thác YTTN trong QHXD đô thị thế giới cận hiện đại 10 1.2- Khai thác yếu tố tự nhiên trong QHXD Việt Nam 16 1.2.1- Khai thác YTTN trong QHXD đô thị cổ trung đại 16 1.2.2- Khai thác YTTN trong QHXD đô thị cận đại 20 1.2.3- Khai thác YTTN trong QHXD đô thị hiện đại 22 1.2.4- Nội dung khai thác các yếu tố tự nhiên trong quy định pháp lý về QHXD đô thị 33 1.2.5- Các nghiên cứu liên quan đến khai thác YTTN trong lĩnh vực kiến trúc và QHXD Việt Nam 41 1.3- Xu h−ớng QHXD đô thị với vấn đề khai thác YTTN 48 1.3.1- Xu h−ớng chung về QHXD trên thế giới 48 1.3.2 – Khía cạnh khai thác YTTN trong Định h−ớng QHXD đô thị Việt Nam 52 1.4- Cảnh quan học và quy hoạch xây dựng đô thị 55 1.4.1- Lịch sử hình thành phát triển 55 1.4.2- Lý luận cơ bản về cảnh quan 58 1.4.3- ứng dụng cảnh quan học trong QHXD thế giới 71 1.4.4- Cảnh quan học ở Việt Nam 75 1.5- Kết luận chương 1 79 CH−ƠNG II- CƠ SỞ CẢNH QUAN HỌC CỦA KHAI THÁC YẾU TỐ TỰ NHIÊN TRONG QUY HOẠCH XÂY DỰNG ĐÔ THỊ 82 2.1- Cảnh quan đô thị 82 2.1.1- Khái niệm cảnh quan đô thị 82 2.1.2- Các thành tố và cấu trúc của cảnh quan đô thị 84 2.1.3- Các quy luật vận động của cảnh quan đô thị 88 2.2- Vai trò của yếu tố tự nhiên trong quy hoạch xây dựng đô thị 92 2.2.1- Vai trò của YTTN trong các chức năng của không gian đô thị 92 2.2.2- Vai trò YTTN trong mô hình cơ cấu không gian đô thị 94 2.2.3- Vai trò YTTN trong bố cục không gian kiến trúcđô thị 96 2.2.4- Vai trò của YTTN trong xây dựng phát triển đô thị 99 2.3- Phân vùng và phân loại cảnh quan tự nhiên Việt Nam phục vụ QHXD đô thị 100 2.3.1- Các vùng cảnh quan tự nhiên Việt Nam 100 2.3.2- Các loại cảnh quan tự nhiên Việt Nam 105 2.4- Phương pháp đánh giá cảnh quan 113 2.4.1- Mục đích đánh giá cảnh quan 113 2.4.2- Các hình thức đánh giá 114 2.4.3- Các nội dung đánh giá 115 2.4.4- Công cụ đánh giá cảnh quan 116 2.5- Khai thác YTTN trong Kiến trúc cảnh quan và quy hoạch cảnh quan 117 2.5.1- Kiến trúc cảnh quan 117 2.5.2- Đồ án quy hoạch cảnh quan 121 2.6- Kết luận chương II 125 CHƯƠNG III- MÔ HÌNH VÀ GIẢI PHÁP KHAI THÁC YẾU TỐ TỰ NHIÊN TRONG ĐỒ ÁN QUY HOẠCH CHUNG XÂY DỰNG ĐÔ THỊ 127 3.1- Quan điểm, mục tiêu và mô hình cấu trúc đô thị trên cơ sở khai thác yếu tố tự nhiên 127 3.1.1- Quan điểm, mục tiêu khai thác yếu tố tự nhiên trong quy hoạch xây dựng đô thị 127 3.1.2- Mô hình cấu trúc không gian đô thị trên cơ sở khai thác YTTN 130 3.2- Khai thác yếu tố tự nhiên trong đồ án quy hoạch chung xây dựng đô thị 134 3.2.1- Đánh giá yếu tố tự nhiên trong đồ án QH chung đô thị 134 3.2.2- Giải pháp chọn đất xây dựng đô thị trên cơ sở khai thác yếu tố tự nhiên 139 3.2.3- Giải pháp tổ chức cơ cấu quy hoạch trên cơ sở khai thác yếu tố tự nhiên 141 3.2.4- Giải pháp bố cục kiến trúc đô thị trên cơ sở khai thác yếu tố tự nhiên 144 3.3- Ví dụ ứng dụng đề tài trong thực tiễn 146 3.3.1- Khai thác yếu tố tự nhiên trong định h−ớng phát triển không gian thành phố Hà Nội 146 3.3.2- Đánh giá điều kiện tự nhiên phục vụ quy hoạch chung xây dựng Đảo Phú Quốc 155 3.4- Kết luận chương III 166 PHẦN KẾT LUẬN 167 - Kết luận 167 - Kiến nghị 169 TÀI LIỆU THAM KHẢO 170 PHẦN PHỤ LỤC 173 Phụ lục 1: Vấn đề khai thác yếu tố tự nhiên trong Quy hoạch thành phố Matscơva 173 Phụ lục 2: Vấn khai thác yếu tố tự nhiên trong thực tiễn quy hoạch và phát triển thành phố Singapore 184 Phụ lục 3: Đánh giá điều kiện tự nhiên đảo Phú Quốc đối với các ngành du lịch, nông – lâm – ngư nghiệp theo chuyên ngành cảnh quan học. 191 PHẦN MỞ ĐẦU 1- Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu : Thông thường “cảnh quan đô thị” được hiểu theo nghĩa của nhận thức thị giác (là hình ảnh mà con người thu nhận được trong quá trình tiếp xúc với không gian đô thị) hoặc theo cách của kiến trúc cảnh quan (là hệ thống các thành phần của không gian mở đô thị: các công viên, khu cây xanh – mặt nước, các đường phố, quảng trường, các sân v−ờn công trình ...). Tuy nhiên, còn một cách hiểu khái niệm “cảnh quan” khác th−ờng sử dụng trong ngành địa lý liên quan đến việc nghiên cứu cấu trúc chức năng và đánh giá tổng hợp điều kiện tự nhiên phục vụ cho hoạt động khai thác lãnh thổ. Trong cấu trúc không gian đô thị, yếu tố tự nhiên (YTTN) có vai trò đặc biệt quan trọng, vừa là nền tảng hình thành đô thị, vừa là thành phần trong tất cả các không gian chức năng của đô thị. Vấn đề nhận thức, đánh giá đặc điểm và nghiên cứu đề xuất giải pháp khai thác YTTN là một khía cạnh quan trọng trong các nội dung thiết kế quy hoạch xây dựng (QHXD) đô thị: đánh giá đặc điểm hiện trạng; luận chứng các cơ sở quy hoạch; đề xuất giải pháp quy hoạch: về không gian, hạ tầng kỹ thuật – môi trường .... Tuy nhiên, trong quá trình lập đồ án QHXD đô thị hiện nay, các yếu tố tự nhiên thường nghiên cứu tách rời từng yếu tố, chưa thể hiện rõ tính tổng hợp, đồng nhất chưa thấy rõ quan hệ tương hỗ chặt chẽ giữa các yếu tố và sự vận động biến đổi theo các quy luật tự nhiên đáng ra không thể tuỳ tiện làm biến đổi. Đây chính là một trong những nguyên nhân ảnh h−ởng tiêu cực đến môi trường tự nhiên, đến sự phát triển bền vững, giảm hiệu quả kinh tế và không tạo được bản sắc địa phương. Môn “Cảnh quan học” là một chuyên ngành của Địa lý học, chuyên nghiên cứu cấu trúc cảnh quan lãnh thổ, phân định các đơn vị cảnh quan (các thể tổng hợp tự nhiên), nghiên cứu cấu trúc chức năng và đánh giá chúng nhằm đáp ứng các nhu cầu phát triển kinh tế lãnh thổ, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường. Việc nghiên cứu cảnh quan không đơn thuần chỉ là hệ thống tự nhiên mà còn bao gồm các hệ thống tự nhiên - kỹ thuật do có sự tham gia tác động của con người. Như vậy giữa QHXD với cảnh quan học có mối liên quan chặt chẽ do có chung đối tượng nghiên cứu: các yếu tố, điều kiện tự nhiên trên một khu vực nhất định và các tác động của chúng với hoạt động con người cũng như ngược lại. Các kết quả nghiên cứu của cảnh quan học chính là cơ sở cho QHXD, từ quy hoạch vùng, quy hoạch chung cho đến các quy hoạch chi tiết. Đồng thời, không gian xây dựng cũng là đối tượng của cảnh quan học để nghiên cứu về tác động của con người đối với tự nhiên và ngược lại. Nhiều nước trên thế giới, trong đó có Liên Xô (cũ) đã vận dụng các nghiên cứu về địa lý, đặc biệt là môn “cảnh quan học” làm một trong những cơ sở của công tác quy hoạch xây dựng (QHXD) đô thị. Trong thành phần lập đồ án QHXD, thường có sự tham gia của chuyên gia “cảnh quan học”. ở Trung Quốc hiện nay, môn “Cảnh quan học” là một trong những cơ sở quan trọng của QHXD. Chuyên ngành “Quy hoạch cảnh quan” với việc ứng dụng các tiến bộ công nghệ thông tin và viễn thám, là một phương tiện hữu hiệu trong nghiên cứu QHXD, góp phần nâng cao chất lượng đồ án và bảo vệ môi trường cảnh quan thiên nhiên. "Cảnh quan học" hiện là một chuyên ngành của Viện Địa lý thuộc Viện Khoa học công nghệ Việt nam. Trong những năm qua, Viện đã nghiên cứu và lập các bản đồ phân vùng cảnh quan của cả nước và từng vùng lãnh thổ. Cảnh quan được phân chia thành các hạng và các nhóm, loại cảnh quan khác nhau, trong đó mỗi vùng có các đặc điểm đặc trưng, điều kiện tự nhiên và những tiềm năng tài nguyên thiên nhiên, nguồn lực tự nhiên khác nhau. Các nghiên cứu của Viện Địa lý về cảnh quan đã được ứng dụng phục vụ cho các ngành kinh tế trong hoạt động khai thác sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách hợp lý và bền vững, ví dụ như các ngành nông nghiệp, lâm nghiệp, khai thác khoáng sản ... Tuy nhiên, đối với ngành QHXD cho đến nay chưa có sự gắn kết chặt chẽ và sử dụng có hiệu quả các nghiên cứu của chuyên ngành cảnh quan thuộc Viện Địa lý vào thực tiễn QHXD. Chính vì vậy, đề tài nghiên cứu khoa học xác định các Cơ sở “cảnh quan học” của khai thác các yếu tố tự nhiên trong quy hoạch xây dựng đô thị Việt Nam là rất cần thiết để giúp các nhà QHXD và quản lý QH nhận thức, đánh giá và đề xuất giải pháp khai thác, sử dụng hợp lý các YTTN, đảm bảo tính tổng hợp và hài hoà giữa cấu trúc nhân tạo – tự nhiên, góp phần nâng cao chất lượng của đồ án và phát triển đô thị bền vững. 2- Mục đích nghiên cứu: Xác định các cơ sở lý luận của “Cảnh quan học” phục vụ cho việc nghiên cứu đề xuất giải pháp khai thác các YTTN trong QHXD đô thị Việt Nam. Cụ thể: - Nhận thức về yếu tố tự nhiên và vai trò của YTTN trong QHXD đô thị - Phân loại cảnh quan tự nhiên phục vụ QHXD đô thị - Đề xuất quan điểm, nguyên tắc mô hình và giải pháp khai thác YTTN trong QHXD Kết quả nghiên cứu của đề tài là tài liệu tham khảo cho các nhà quản lý, các nhà thiết kế quy hoạch xây dựng ở trung ương và địa phương và là tài liệu tham khảo trong giảng dạy, học tập tại các cơ sở đào tạo kiến trúc sư. 3- Đối tượng và giới hạn nghiên cứu: Đối tượng: Khía cạnh khai thác YTTN trong nội dung đồ án QHXD đô thị Giới hạn nghiên cứu: - Khía cạnh khai thác sử dụng các YTTN trong phần quy hoạch không gian - Loại QHXD: đồ án QH chung đô thị 4- Phương pháp nghiên cứu: - Điều tra khảo sát, thu thập thông tin số liệu, tài liệu về cảnh quan học và quy hoạch xây dựng đô thị - Phương pháp điều tra xã hội học - Phương pháp thống kê. - Phương pháp phân tích, tổng hợp, đánh giá các số liệu - Phương pháp hội thảo lấy ý kiến chuyên gia và các nhà quản lý khoa học cảnh quan và quy hoạch xây dựng đô thị 6- S¬ ®å nghiªn cøu Më ®Çu tæng quan vÒ c¶nh quan häc vµ vÊn ®Ò khai th¸c yÕu tè tù nhiªn c¬ së c¶nh quan häc cña khai th¸c YTTN trong QHXD ®« thÞ C¶nh quan häc Khai th¸c YTTN Trong QHXD ®« thÞ thÕ giíi khai th¸c YTTN trong QHXD ®« thÞ ViÖt Nam Xu h−íng QHXD ®« thÞ víi vÊn ®Ò khai th¸c YTTN  C¶nh quan ®« thÞ YTTN trong QHXD ph¸t triÓn KÕKÕtt lluuËËnn KÕKÕKÕttt llluuuËËËnnn ®« thÞ Ph©n vïng ph©n lo¹i c¶nh quan tù nhiªn trong QHXD kiÕn tróc c¶nh quan vµ quy ho¹ch c¶nh quan KÕKÕtt lluuËËnn KÕKÕKÕttt llluuuËËËnnn KÕt luËn KÕt luËn N©ng cao chÊt l−îng khai th¸c YTTN trong QHXD ®« thÞ Quan ®iÓm, Môc tiªu cÊu tróc ®« thÞ trªn c¬ së khai th¸c YTTN  Khai th¸c YTTN trong ®å ¸n quy ho¹ch chung ®« thÞ  VÝ dô øng dông thùc tiÔn KÕt luËn KÕt luËn kÐt luËn vµ kiÕn nghÞ Nh÷ng ch÷ viÕt t¾t - QHXD: quy ho¹ch x©y dùng - §T: ®« thÞ - TP: thµnh phè - TX: thÞ x· - NT: n«ng th«n - CQ: c¶nh quan - KT: kiÕn tróc - HT: h¹ tÇng  - TCKG: tæ chøc kh«ng gian - YTTN: yÕu tè tù nhiªn - NCKH: nghiªn cøu khoa häc - CSDL: c¬ së d÷ liÖu - HTTT§L: HÖ th«ng tin ®Þa lý - CSDL§LTH: c¬ së d÷ liÖu ®Þa lý tæng hîp - GIS: HÖ th«ng tin ®Þa lý Ch−¬ng I- tæng quan vÒ khai th¸c yÕu tè tù nhiªn trong quy ho¹ch x©y dùng ®« thÞ vμ c¶nh quan häc 1.1- vÊn ®Ò khai th¸c yÕu tè tù nhiªn trong quy ho¹ch x©y dùng ®« thÞ thÕ giíi 1.1.1- VÊn ®Ò khai th¸c YTTN trong QHXD ®« thÞ cæ trung ®ai 1.1.1.1- Khai th¸c YTTN trong QHXD ®« thÞ cæ trung ®¹i ph−¬ng T©y (Trung cËn ®«ng vµ ch©u ¢u) a- C¶nh quan ®« thÞ Ai cËp thêi cæ ®¹i (tõ 3000 n¨m tr.CN): C¸c ®« thÞ Ai cËp ®Òu quy tô däc 2 bªn bê s«ng Nil thÓ hiÖn vai trß cña yÕu tè mÆt n−íc trong chän ®Þa ®iÓm vµ lµ c¬ së h×nh thµnh hÖ thèng ®« thÞ cña Ai cËp cæ ®¹i. Trong c¬ cÊu kh«ng gian ®« thÞ, khu vùc cã ®Þa h×nh cao, ®åi nói ®−îc dµnh cho c¸c khu t«n gi¸o nh− ë thµnh phè Thebes. Nh÷ng kiÕn thøc thiªn v¨n häc ®· ®−îc vËn dông trong nhËn thøc vÒ c¶nh quan ®« thÞ, vÝ dô nh− viÖc bè trÝ c¸c c«ng tr×nh ®Òn ®µi trªn 2 bªn bê s«ng Nil cña thµnh phè Tepbo “liªn quan ®Õn mÆt trêi mäc vµo mïa hÌ, vµo mïa ®«ng, liªn quan ®Õn mét sè sao trêi”. §Æc ®iÓm YTTN còng lµ c¬ së cho bè côc kh«ng gian. C¸c c¹nh dµi cña ®« thÞ cã m¹ng kh«ng gian h×nh häc lu«n song song víi ®−êng ®i cña mÆt trêi (thÝch øng víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu), vÝ dô nh− m¹ng kh«ng gian cña thµnh phè Kahun . §Æc ®iÓm ®Þa h×nh lµ c¬ së cña m¹ng kh«ng gian tù do nh− ë thµnh phè Tel En Amana, trôc kh«ng gian chÝnh cña thµnh phè lµ con ®−êng lín réng 60m ch¹y l−în theo s«ng Nil tõ Nam lªn B¾c. b- QHXD ®« thÞ L−ìng hµ cæ ®¹i: Mét sè yÕu tè c¶nh quan tù nhiªn lµ c¬ së cho viÖc chän ®Þa ®iÓm x©y dùng ®« thÞ nh− s«ng ¥-ph¬-rat ®èi víi thµnh phè Babilon hoÆc ®Þa h×nh ®åi nói ®èi víi thµnh phè Hafaga, Hattousa. YÕu tè tù nhiªn còng quyÕt ®Þnh gi¶i ph¸p tæ chøc c¬ cÊu chøc n¨ng ®« thÞ. VÝ dô tiªu biÓu lµ thµnh phè Babilon víi s«ng ¥-ph¬-rat ch¶y ë gi÷a chia thµnh phè lµm 2 phÇn, ®¹i lé R−íc lÔ lín nhÊt ch¹y song song víi s«ng, tõ ®ã chia ra c¸c ®−êng nhá thµnh m¹ng l−íi gÇn nh− th¼ng gãc víi nhau (H×nh 1.02g). Mét sè ®« thÞ cã cÊu tróc kh«ng gian tù do phï hîp víi ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh ®åi nói vÝ dô nh− thµnh phè Hattousa vµ thµnh phè Hafaga (H×nh 1.02e vµ H×nh 1.02h) c- §« thÞ Hy L¹p cæ ®¹i: VÒ lý luËn, vai trß cña c¸c YTTN trong x©y dùng ®« thÞ thêi nµy ®· ®−îc nhËn thøc kh¸ ®Çy ®ñ, tiªu biÓu nh− quan ®iÓm cña 2 triÕt gia næi tiÕng Plato: (428-348 TrCN) vµ Aristotl (384 – 322 TrCN) vÒ viÖc lùa chän ®Þa ®iÓm x©y dùng ®« thÞ “ph¶i dùa trªn h−íng giã, c¸c nguån n−íc vµ tµi nguyªn yÕu tè tù nhiªn, c¸c thµnh phè nªn cã rõng” vµ “VÞ trÝ thµnh phè kh«ng nªn qu¸ xa hoÆc qu¸ gÇn bê biÓn. Thµnh phè ph¶i ®ãn ®−îc h−íng giã tèt (giã §«ng hoÆc cã thÓ h−íng B¾c) vµ khai th¸c lîi dông ®Þa h×nh tèt cho c¸c chøc n¨ng t«n gi¸o vµ phßng thñ”. Thùc tiÔn x©y dùng ®« thÞ thêi kú nµy "®a sè c¸c §T ®Òu ®−îc chän x©y dùng d−íi ch©n nói, trong thung lòng hay gÇn biÓn" nh»m khai th¸c yÕu tè ®Þa h×nh hoÆc mÆt n−íc, vÝ dô nh− thµnh phè Aten, thµnh phè Pergame ... Trong tæ chøc c¬ cÊu, c¸c khu cã ®Þa h×nh cao ®−îc dµnh cho chøc n¨ng t«n gi¸o nh− Acropon ë thµnh phè Aten. Bè côc kh«ng gian kiÕn tróc ®« thÞ thêi nµy cã 2 d¹ng s¬ ®å chÝnh: « cê vµ tù do. ë c¸c ®« thÞ cã bè côc tù do, c¸c ®−êng phè, nh÷ng qu¶ng tr−êng c«ng céng cïng víi c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc ®−îc h×nh thµnh trong sù kÕt hîp víi ®Þa h×nh tù nhiªn, do ®ã c¸c ®« thÞ nµy th−êng cã c¸c h×nh th¸i kh«ng gian rÊt ®a d¹ng nh− ë TP Aten. §èi víi d¹ng cÊu tróc h×nh häc, mÆt b»ng ®« thÞ tuy cã d¹ng « bµn cê nh−ng cÊu tróc tæng thÓ mÆt b»ng (®−êng bao, ®−êng ph©n chia c¸c khu chøc n¨ng) vÉn tu©n theo h×nh thÓ tù nhiªn cña ®Þa h×nh. C¸c ®−êng phè trùc giao chñ yÕu còng theo h−íng B¾c - Nam, §«ng - T©y ®¶m b¶o cho c¸c c«ng tr×nh x©y dùng cã ®−îc m«i tr−êng vi khÝ hËu tèt. VÝ dô ®« thÞ Milet, thµnh phè Olymthe, thµnh phè Priene. d- §« thÞ La M∙ cæ ®¹i Thêi kú nµy, lý luËn vÒ kiÕn tróc ®−îc hoµn thiÖn thªm víi "M−êi cuèn s¸ch vÒ kiÕn tróc " cña Vitruvius ( ThÕ kû I CN), trong quy ho¹ch ®« thÞ, «ng ®· sö dông hoa giã. Trong thùc tiÔn, vÞ trÝ x©y dùng ®« thÞ th−êng ®−îc chän trªn ®Ønh ®åi nói hoÆc c¸c khu ®Êt cao h¬n xung quanh. Bè côc m¹ng kh«ng gian còng cã 2 d¹ng. D¹ng quy t¾c, d¹ng « bµn cê ®Òu ®Æn, ph¸t triÓn theo 2 trôc ®−êng chÝnh ch¹y theo h−íng B¾c-Nam vµ §«ng - T©y nh»m thÝch øng víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu. §Æc ®iÓm nµy thÓ hiÖn trong tæ chøc kh«ng gian ë thµnh phè Trever, ë c¸c Tr¹i lÝnh La M· mµ sau nµy mét sè lµ tiÒn th©n cho c¸c thµnh phè Trung ®¹i, thµnh phè Timgad ë Algieri. Lo¹i tù do, xuÊt ph¸t tõ viÖc khai th¸c yÕu tè ®Þa h×nh vµ mÆt n−íc, vÝ dô nh− cÊu tróc kh«ng gian thµnh phè R«ma víi viÖc khai th¸c c¸c ngän ®åi, thµnh phè Pompei, thµnh phè Constantinople ... e- §« thÞ Ch©u ¢u trung cæ §©y lµ thêi kú mµ kinh tÕ - x· héi chÞu ¶nh h−ëng nÆng nÒ cña Gi¸o héi Thiªn chóa, NhËn thøc vÒ khai th¸c yÕu tè tù nhiªn vÉn lµ sù tiÕp tôc cña truyÒn thèng HY - LA nh−ng ë møc ®é triÖt ®Ó h¬n trong khai th¸c c¶nh quan cho chøc n¨ng sö dông cña ®« thÞ. VÞ trÝ x©y dùng ®« thÞ ®−îc ph©n bè r¶i r¸c trong vïng n«ng th«n vµ th−êng chän vÞ trÝ trªn ®åi cao (v× môc ®Ých qu©n sù). Kh«ng gian ®« thÞ Ýt cã d¹ng h×nh häc mµ chñ yÕu tù do, nh»m khai th¸c, kÕt hîp chÆt chÏ vµ hµi hoµ víi yÕu tè ®Þa h×nh cña c¶nh quan tù nhiªn. C¸c yÕu tè nh− ®åi nói, b¸n ®¶o thung lòng... ®−îc khai th¸c lµm giíi h¹n vµ gãp phÇn ®Þnh h×nh kh«ng gian kiÕn tróc cho ®« thÞ. QHXD ®« thÞ Trung ®¹i ®−îc ®¸nh gi¸ lµ “thÝch øng tinh vi víi ®Þa h×nh, khÝ hËu, gãp phÇn t¹o nªn gi¸ trÞ ®Æc s¾c cña kh«ng gian kiÕn tróc ®« thÞ Trung ®¹i”. §iÓn h×nh cho c¸c ®« thÞ thêi kú nµy: Mont Sait Michel víi viÖc khai th¸c c¶ qu¶ ®åi vµ mÆt n−íc xung quanh. HÇu hÕt sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c thµnh phè Ch©u ¢u thÕ kû XIV ®Òu g¾n liÒn víi mét con s«ng nhÊt ®Þnh. g- §« thÞ Thêi kú Phôc h−ng (thÕ kû XV – XVI) Thµnh tùu ®¸ng kÓ cña lÜnh vùc quy ho¹ch x©y dùng ®« thÞ lµ lÜnh vùc lý luËn víi c¸c h×nh mÉu lý t−ëng vÒ QHXD ®« thÞ. VÒ nhËn thøc, vai trß c¸c yÕu tè c¶nh quan ®−îc coi träng trong QHXD. Leon Battista Alberty (1404- 1472), ®· kh¼ng ®Þnh “®« thÞ ph¶i ®−îc thiÕt kÕ ®Ó thÝch øng víi c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, võa tiÖn dông võa ®Ñp. Thµnh phè vµ m«i tr−êng xung quanh thµnh phè nh− nh÷ng thµnh phÇn h÷u c¬ phô thuéc vµo nhau, nghÖ thuËt x©y dùng ®« thÞ kh«ng chØ ®ãng khung trong nh÷ng g× cã ë bªn trong t−êng thµnh phè mµ cßn ph¶i hoµn thiÖn ngo¹i vi thµnh phè, c¶i thiÖn khÝ hËu vµ t¹o thµnh kiÕn tróc phong c¶nh. Do nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö , thêi kú Phôc h−ng hÇu nh− kh«ng cã c¸c ®« thÞ míi hoµn toµn ®−îc x©y dùng trän vÑn mµ chñ yÕu lµ c¶i t¹o vµ x©y dùng c¸c tæng thÓ kiÕn tróc trong c¸c ®« thÞ ®−îc x©y dùng tõ tr−íc. C¸c YTTN ®Æc biÖt lµ mÆt n−íc ®−îc khai th¸c triÖt ®Ó vµ khÐo lÐo, t¹o nªn c¸c di s¶n kiÕn tróc §T nh− c¸c TP Venis, Phloranx¬, Roma ... h- Thêi kú ®« thÞ Barocco vµ Cæ ®iÓn ch©u ¢u (thÕ kû XVII-XVIII) VÒ lý luËn, mét sè trµo l−u t− t−ëng thêi kú nµy cã ¶nh h−ëng tÝch cùc ®Õn nhËn thøc vµ lý luËn vÒ ®« thÞ nãi chung còng nh− khai th¸c yÕu tè tù nhiªn trong QHXD ®« thÞ nãi riªng. Tiªu biÓu trong sè ®ã lµ RenÐ Descartes (1596-1650). Lµ mét trong nh÷ng ng−êi ®Æt nÒn t¶ng cho t− duy khoa häc hiÖn ®¹i, quan ®iÓm cña «ng trong thiÕt kÕ ®« thÞ lµ "Thµnh phè kh«ng ph¶i lµ kÕt qu¶ cña ngÉu nhiªn mµ lµ cña t− duy vµ −íc muèn cña con ng−êi...". Tiªu biÓu cho thùc tiÔn QHXD ®« thÞ thêi kú nµy lµ §iÖn Versailes x©y dùng vµo thÕ kû XVII ë Ph¸p. Khai th¸c vµ sö lý bÒ mÆt ®Þa h×nh, kÕt hîp mÆt n−íc nh©n t¹o, c©y xanh vµ c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc - ®iªu kh¾c. KTS Le Notre ®· t¹o nªn mét tæng thÓ c¶nh quan v−ên - c«ng viªn hµi hoµ. S«ng Send vµ 2 khu rõng Boulogne vµ Vincennes ë 2 ®Çu thµnh phè ®· ®−îc Haussmann khai th¸c triÖt ®Ó trong quy ho¹ch c¶i t¹o thµnh phè Paris cña «ng. ë n−íc Nga, s«ng Neva vµ vÞnh PhÇn lan lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh vÞ trÝ x©y dùng mét TP më ra biÓn B¾c cña ®Õ quèc Nga ®ang ph¸t triÓn: TP Saint Peters-bourg. C¸c YTTN còng lµ c¬ së cho bè côc kh«ng gian thµnh phè víi viÖc khai th¸c ®¶o Vaxiliepxki, khai th¸c ë nam s«ng Neva, x©y dùng ph¸o ®× Petropaplopxcaia, toµ nhµ Bé H¶i qu©n ... còng nh− m¹ng ®−êng t¸n x¹ h−íng vÒ mÆt n−íc s«ng Neva. ë Hµ lan, c¬ cÊu kh«ng gian thµnh phè Amsterdam lµ sù ph¸t triÓn trªn c¬ së hÖ thèng kªnh ®µo, t¹o nªn gi¸ trÞ ®Æc s¾c mµ c¸c giai ®o¹n quy ho¹ch x©y dùng tiÕp sau vÉn khai th¸c ph¸t huy.. 1.1.1.2- §« thÞ Trung Hoa a-VÒ lý luËn Lµ mét trong nh÷ng c¸i n«i v¨n minh cña loµi ng−êi, ë Trung hoa c¸c nguyªn t¾c TCKG kiÕn tróc nãi chung vµ ®« thÞ nãi riªng ®−îc xuÊt ph¸t tõ viÖc thÝch øng víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn, ®Æc ®iÓm kü thuËt vËt liÖu x©y dùng, võ