Đề tài Nghiên cứu tiến trình hoạt động của TTCK Việt Nam trong giai đoạn vừa qua nhằm tìm ra được những giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động

LêI NãI §ÇU LÞch sö ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n (TTCK) ®· kh¼ng ®Þnh vai trß c¬ b¶n vµ rÊt quan träng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ khai th¸c vµ n©ng cao hiÖu qu¶ lu©n chuyÓn mäi nguån vèn trong nÒn kinh tÕ. Thø nhÊt, thÞ tr­êng chøng kho¸n cung cÊp kªnh huy ®éng mäi nguån vèn trong nÒn kinh tÕ th«ng qua hµng lo¹t c¸c c«ng cô tµi chÝnh víi c¸c møc ®é rñi ro kh¸c nhau tõ thÊp ®Õn cao.Thø hai, thÞ tr­êng chøng kho¸n gi¶i quyÕt c¬ b¶n m©u thuÉn gi÷a ng­êi cung cÊp vèn (chØ muèn cung cÊp vèn trong thêi gian ng¾n hoÆc cã thÓ rót vèn ®Çu t­ bÊt cø lóc nµo nh»m tr¸nh rñi ro) vµ ng­êi sö dông vèn (muèn ®­îc sö dông vèn l©u dµi cho c¸c môc ®Ých ®Çu t­ dµi h¹n theo chiÒu s©u ®Ó thu lîi nhuËn lín vµ bÒn v÷ng h¬n). Sím nhËn thøc ®­îc vai trß trªn cña TTCK, ngay tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña c«ng cuéc c¶i tæ nÒn kinh tÕ, §¶ng vµ nhµ n­íc ta ®· chñ tr­¬ng ph¶i x©y dùng vµ ph¸t triÓn TTCK ViÖt Nam cã trËt tù, d­íi sù qu¶n lý cña nhµ n­íc trªn c¬ së ®¹t ®­îc sù chÝn muåi vÒ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt nh»m khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt nguån vèn h¹n hÑp cña nÒn kinh tÕ, ®¶m b¶o ®­îc môc tiªu vèn trong n­íc lµ quyÕt ®Þnh trong chiÕn l­îc huy ®éng vµ sö dông c¸c nguån vèn. Trªn c¬ së chñ tr­¬ng nµy, ngay tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1990 chóng ta ®· rÊt tÝch cùc häc hái kinh nghiÖm tõ c¸c n­íc ®i tr­íc, ®ång thêi chuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn TTCK ViÖt Nam. Ngµy 20/7/2000 võa qua, Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n (TTGDCK) Tp Hå ChÝ Minh ®· chÝnh thøc khai tr­¬ng ®i vµo ho¹t ®éng, ®©y lµ cét mèc quan träng trong tiÕn tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam, ®ång thêi lµ mét b­íc ®ét ph¸ quan träng trong chiÕn l­îc khai th¸c vµ sö dông hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc tµi chÝnh phôc vô sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc trong thÕ kû 21.Tuy nhiªn cÇn nhËn thøc râ r»ng sù hiÖn diÖn cña mét thÓ chÕ kinh tÕ bËc cao nh­ thÞ tr­êng chøng kho¸n dï lµ d­íi h×nh thøc s¬ khai, trong mét nÒn kinh tÕ mµ tr×nh ®é ph¸t triÓn nãi chung cßn thÊp, cÊu tróc thÓ chÕ c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ nµy vÉn cßn ch­a hoµn thiÖn th× tù nã chøa ®ùng hµng lo¹t vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn cÇn suy xÐt kü cµng.Víi ®Ò tµi nµy chóng ta sÏ nghiªn cøu tiÕn tr×nh ho¹t ®éng cña TTCK ViÖt Nam trong giai ®o¹n võa qua nh»m t×m ra ®­îc nh÷ng gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng. Em ®ang lµ sinh viªn nªn nhËn thøc cßn h¹n chÕ, bµi viÕt nµy ch¾c ch¾n kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng sai sãt. Em mong c« th«ng c¶m. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« gi¸o ®· gãp ý kiÕn cho bµi ®Ò ¸n cña em.  NéI DUNG I.T×m hiÓu vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n: 1.LÞch sö ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n(TTCK): Gi÷a thÕ kû 15 ë T©y ph­¬ng, t¹i nh÷ng thµnh phè trung t©m bu«n b¸n, c¸c th­¬ng gia th­êng tô tËp t¹i mét "khu chî riªng" ®Ó thùc hiÖn viÖc mua b¸n trao ®æi c¸c lo¹i hµng ho¸ (chñ yÕu lµ n«ng s¶n, kho¸ng s¶n), ngo¹i tÖ vµ gi¸ kho¸n ®éng s¶n.Phiªn "chî riªng" ®­îc diÔn ra ®Çu tiªn vµo n¨m 1453 t¹i mét l÷ ®iÓm cña gia ®×nh Vanber ë Bruges (BØ). B¶ng hiÖu cña l÷ ®iÓm nµy lµ "MËu dÞch tr­êng" hay cßn gäi lµ "Së giao dÞch". "MËu dÞch tr­êng" bao gåm ba néi dung chÝnh: mËu dÞch tr­êng hµng ho¸, mËu dÞch tr­êng ngo¹i tÖ vµ mËu dÞch tr­êng gi¸ kho¸n ®éng s¶n. MËu dÞch tr­êng Auvers ph¸t triÓn rÊt nhanh. Gi÷a thÕ kû 16, viªn quan ®¹i thÇn tµi chÝnh Anh quèc Theomes Gresham ®Õn ®©y thÞ s¸t vµ sau ®ã ®· thiÕt lËp mét mËu dÞch tr­êng t¹i London, n¬i mµ sau nµy ®­îc gäi lµ Së giao dÞch chøng kho¸n London. C¸c mËu dÞch tr­êng kh¸c còng lÇn l­ît ®­îc thµnh lËp t¹i Ph¸p, §øc vµ B¾c ¢u.Sau ®ã mét thêi gian khi mµ mét MËu dÞch tr­êng kh«ng cßn ®ñ søc cho c¸c giao dÞch víi ba néi dung kh¸c nhau th× giao dÞch hµng ho¸ ®· ®­îc t¸ch thµnh c¸c khu th­¬ng m¹i vµ giao dÞch ngo¹i tÖ ®­îc t¸ch ra thµnh thÞ tr­êng hèi ®o¸i, giao dÞch gi¸ kho¸n ®éng s¶n t¸ch ra thµnh thÞ tr­êng chøng kho¸n. VËy lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n ®· xuÊt hiÖn tõ thÕ kû XV. Sù h×nh thµnh thÞ tr­êng chøng kho¸n còng ®ång thêi víi thÞ tr­êng hèi ®o¸i vµ c¸c lo¹i thÞ tr­êng kh¸c.Qu¸ tr×nh c¸c giao dÞch chøng kho¸n ®­îc diÔn ra vµ h×nh thµnh TTCK mét c¸ch tù ph¸t còng t­¬ng tù t¹i Ph¸p, Hµ Lan, c¸c n­íc T©y, B¾c ¢u vµ B¾c Mü. Cho ®Õn nay, trªn thÕ giíi ®· cã gÇn 200 TTCK, n»m ë hÇu hÕt c¸c ch©u lôc, trong ®ã cã nhiÒu thÞ tr­êng ®­îc thµnh lËp c¸ch ®©y vµi tr¨m n¨m nh­ Hµ Lan, Ph¸p, Anh vµo thÕ kû 17; ë Mü, T©y §øc, NhËt vµo thÕ kû 18, 19; ë c¸c n­íc trong khu vùc §«ng Nam ¸ vµo nh÷ng n¨m 60-70 cña thÕ kû 20; ë c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa cò nh­ Ba Lan, Hungari, Céng hoµ SÐc, Céng hoµ liªn bang Nga vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1990 vµ ViÖt Nam vµo ngµy 1/7/2000 võa qua Së giao dÞch chøng kho¸n ®· ®­îc thµnh lËp t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh ®¸nh dÊu mét b­íc ph¸t triÓn míi cho nÒn kinh tÕ n­íc nhµ. LÞch sö ph¸t triÓn c¸c thÞ tr­êng chøng kho¸n thÕ giíi tr¶i qua mét sù ph¸t triÓn lóc lªn lóc xuèng theo kiÓu r¨ng c­a. Thêi kú huy hoµng nhÊt lµ vµo nh÷ng n¨m1875-1913, TTCK ph¸t triÓn m¹nh cïng víi sù t¨ng tr­ëng m¹nh cña nÒn kinh tÕ. Nh­ng råi ®Õn "ngµy thø n¨m ®en tèi" 29/10/1929 ®· lµm TTCK New York vµ c¸c TTCK T©y, B¾c ¢u vµ NhËt B¶n khñng ho¶ng, mÊt lßng tin. Sau thÕ chiÕn thø II c¸c TTCK phôc håi, vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Nh­ng cuéc "khñng ho¶ng tµi chÝnh" n¨m 1987 mét lÇn n÷a ®· lµm cho TTCK thÕ giíi ®iªn ®¶o. HËu qu¶ cña nã cßn nÆng nÒ h¬n cuéc khñng ho¶ng 1929. Còng nh­ quy luËt cña tù nhiªn "hÕt m­a lµ n¾ng lªn". Sau gÇn 2 n¨m mÊt lßng tin TTCK thÕ giíi l¹i ®i vµo giai ®o¹n æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. Theo t¹p chÝ The Economic 14/5/1994 ( UBS ) ®· thèng kª l·i thùc hiÖn trong ®Çu t­, møc trung b×nh hµng n¨m tõ 1984 ®Õn 1993 ( % tÝnh theo ®ång ®« la Mü) cña mét sè n­íc nh­ sau: N­íc  Cæ phÇn  Tr¸i phiÕu  TiÒn mÆt   Ph¸p  18,0  14,0  10,0   Hµ Lan  17,0  11,0  8,0   Anh  14,5  9,5  7,5   §øc  13,0  9,5  7,5   Thôy SÜ  12,0  6,5  5,5   ý  12,0  14,0  9,3   NhËt  11,3  11,4  9,5   Mü  10,5  9,0  3,0   óc  9,0  9,5  5,5   Canada  3,0  9,4  4,5   §Õn nay, hÇu hÕt c¸c quèc gia cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®Òu cã TTCK. TTCK ®· trë thµnh mét ®Þnh chÕ tµi chÝnh kh«ng thÓ thiÕu ®­îc trong ®êi sèng kinh tÕ cña nh÷ng n­íc theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. Ph­¬ng thøc tæ chøc, giao dÞch cña TTCK ®· ®­îc c¶i tiÕn kh«ng ngõng. §Æc biÖt khi ngµnh ®iÖn tö, tin häc ph¸t triÓn, tin häc ®­îc øng dông vµo TTCK, th× TTCK ®· trë thµnh mét ngµnh c«ng nghÖ cã kü thuËt riªng (c«ng nghÖ chøng kho¸n). TTCK ®· cã kü thuËt c«ng nghÖ riªng. Nh­ng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ tÊt c¶ c¸c TTCK trªn thÕ giíi ngµy nay ®Òu gièng nhau. Tïy theo ®Æc ®iÓm kinh tÕ, x· héi vµ t©m lý d©n chóng cña mçi n­íc, hä cã c¸ch tæ chøc vµ giao dÞch riªng. Nh­ng dï tæ chøc theo ph­¬ng c¸ch nµo, th× ®¹i c­¬ng c¸c thÞ tr­êng chøng kho¸n còng ®Òu dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n liªn quan ®Õn chøng kho¸n, tæ chøc thÞ tr­êng, giao dÞch vµ sù kiÓm so¸t cña nhµ n­íc. 2.Ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n: 2.1.ThÞ tr­êng chøng kho¸n ®Æc ®iÓm vµ c¬ cÊu cña TTCK: ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mét thÞ tr­êng cã tæ chøc vµ ho¹t ®éng cã ®iÒu kiÖn, ë ®ã thùc hiÖn mua b¸n c¸c chøng kho¸n, lµ n¬i gÆp gì gi÷a cung vµ cÇu vÒ chøng kho¸n, vµ qua ®ã gi¸ chøng kho¸n ®­îc h×nh thµnh qua cung cÇu thÞ tr­êng. Nh­ vËy TTCK lµ chiÕc cÇu nèi gi÷a ho¹t ®éng cña c¸c nhµ kinh doanh víi nhau, tøc lµ gi÷a ng­êi cÇn vèn (ph¸t hµnh phiÕu vay nî - chøng kho¸n ) vµ ng­êi cã vèn ( chñ nî - nhµ ®Çu t­ ). ViÖc mua b¸n chøng kho¸n ®­îc tiÕn hµnh tù do nhÊt ®Þnh trong quan hÖ thÞ tr­êng, gi¸ c¸c chøng kho¸n ph¶n ¸nh c¸c quan hÖ cung - cÇu. §Æc ®iÓm cña TTCK : TTCK cã nh÷ng tÝnh chÊt néi t¹i trong c¬ chÕ ho¹t ®éng cña m×nh nh­ tÝnh gi¸n tiÕp cña lo¹i h×nh ®Çu t­, tÝnh trung gian cña ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n, tÝnh t­¬ng ®èi trong viÖc ®¸nh gi¸ chÊt l­îng hµng ho¸ ( chøng kho¸n ), tÝnh phong phó ®a d¹ng cña c¸c h×nh thøc mua b¸n (hiÖn t¹i, t­¬ng lai, thanh to¸n ngay, thanh to¸n chËm...). §¸ng l­u ý lµ tÝnh dÔ tho¸t ly gi÷a cung cÇu vÒ chøng kho¸n vµ ngay gi÷a "cÇu thùc" vµ "cÇu ¶o", tÝnh nhanh chãng tøc th× cña c¸c giao dÞch chøng kho¸n, tÝnh nh¹y c¶m vµ dÔ lan to¶ cña c¸c xu h­íng vµ t©m lý mua b¸n. §ång thêi, TTCK cßn mang tÝnh ®a chiÒu, khi lªn khi xuèng cña thÞ gi¸ chøng kho¸n, kh¸c víi tÝnh chÊt mét chiÒu cña c¸c thÞ tr­êng hµng ho¸ dÞch vô th«ng th­êng chØ cã ®i lªn hoÆc ®i xuèng kÐo dµi. Do vËy, kinh doanh trªn TTCK cã ®Æc tr­ng næi bËt lµ tÝnh chÊt may rñi vµ tÝnh ®Çu c¬ cao bªn c¹nh tÝnh ®ét biÕn cña lîi nhuËn thu ®­îc trªn TTCK. C¬ cÊu cña thÞ tr­êng chøng kho¸n: ThÞ tr­êng chøng kho¸n th­êng ®­îc ph©n chia thµnh hai cÊp:cÊp I vµ cÊp hai ( cßn gäi lµ thÞ tr­êng s¬ cÊp vµ thÞ tr­êng thø cÊp ). -ThÞ tr­êng cÊp I (thÞ tr­êng s¬ cÊp) lµ n¬i chøng kho¸n ph¸t hµnh lÇn ®Çu khi t¹o lËp doanh nghiÖp, hoÆc doanh nghiÖp huy ®éng thªm vèn, hoÆc khi chÝnh phñ c¸c cÊp ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, c«ng tr¸i...§ã lµ giai ®o¹ ®éng viªn vèn tµi chÝnh, lµ giai ®o¹n phøc t¹p nhÊt, v× nÕu x¸c ®Þnh kh«ng ®óng c¸c ®iÒu kiÖn ph¸t hµnh cã thÓ lµm cho chøng kho¸n kh«ng tiªu thô ®­îc vµ g©y mÊt uy tÝn cho ng­êi ph¸t hµnh. Do vËy, trong phÇn lín c¸c tr­êng hîp, tæ chøc ph¸t hµnh chøng kho¸n ®Òu cã sù tham gia cña ng©n hµng vµ c¸c c«ng ty chuyªn doanh. Tuú thuéc t×nh h×nh cung - cÇu, gi¸ chøng kho¸n ë thÞ tr­êng cÊp I cã thÓ thÊp hoÆc cao h¬n gi¸ danh nghÜa. Víi c¸c lo¹i chøng kho¸n thanh to¸n thu nhËp b×nh th­êng th× gi¸ chøng kho¸n phô thuéc vµo thêi gian gÇn lóc thanh to¸n. - ThÞ tr­êng cÊp II ( thÞ tr­êng thø cÊp ) lµ n¬i mua b¸n l¹i chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh ë thÞ tr­êng s¬ cÊp. §©y lµ n¬i thu hót sù chó ý cña c«ng chóng, lµ n¬i giao dÞch hµng ngµy gi÷a c¸c nhµ m«i giíi chøng kho¸n vµ c¸c th©n chñ cña hä. ë ®©y, c¸c nhµ ®Çu t­ cã thÓ b¸n chøng kho¸n vµo bÊt kú lóc nµo. So víi tÝn dông th«ng th­êng, h×nh thøc mua b¸n chøng kho¸n ë thÞ tr­êng cÊp II linh ho¹t h¬n, mÒm dÎo h¬n. ThÞ tr­êng cÊp II cã mét sè d¹ng: Së giao dÞch chøng kho¸n th«ng th­êng, thÞ tr­êng ngoµi së giao dÞch chøng kho¸n. ThÞ tr­êng nµy cã c¬ chÕ phøc t¹p, lµm m«i giíi cho sù biÕn ®éng cung cÇu, cho phÐp x¸c ®Þnh ®­îc gi¸ hiÖn thùc cña c¸c cæ phiÕu, tr¸i phiÕu. Gi÷a thÞ tr­êng cÊp I vµ thÞ tr­êng cÊp II cã sù phô thuéc lÉn nhau. ThÞ tr­êng cÊp hai kh«ng thÓ tån t¹i nÕu kh«ng cã sù ph¸t hµnh chøng kho¸n cã thÓ chuyÓn nh­îng t¹i thÞ tr­êng cÊp mét. MÆt kh¸c sù thµnh c«ng cña thÞ tr­êng cÊp II t¹o ®iÒu kiÖn cho thÞ tr­êng cÊp mét thµnh c«ng. 2.2.Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña TTCK: ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mét ®Þnh chÕ tµi chÝnh ph¸t triÓn cao trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, ho¹t ®éng theo c¬ chÕ riªng biÖt, ®­îc tiªu chuÈn ho¸ vµ mang tÝnh quèc tÕ.TTCK ho¹t ®éng theo nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n sau: - TTCK ho¹t ®éng th«ng qua nh÷ng ng­êi m«i giíi trung gian. Nguyªn t¾c nµy nh»m ®¶m b¶o cho c¸c lo¹i chøng kho¸n ®­îc giao dÞch lµ chøng kho¸n thùc vµ hîp ph¸p,nh»m b¶o vÖ lîi Ých cña ng­êi ®Çu t­, tr¸nh ®­îc sù lõa g¹t hoÆc sai lÇm do kh«ng cã kh¶ n¨ng dù ®o¸n. Nh÷ng ng­êi lµm c«ng viÖc m«i giíi thùc hiÖn lÖnh mua vµ b¸n cña kh¸ch hµng, vµ hä ®­îc h­ëng tû lÖ hoa hång do kh¸ch hµng tr¶. -TTCK lµ thÞ tr­êng c¹nh tranh hoµn h¶o. Gi¸ cña chøng kho¸n ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së quan hÖ cung-cÇu chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng, vµ ®­îc thùc hiÖn gi÷a c¸c nhµ m«i giíi chøng kho¸n. Kh«ng mét ai trong TTCK cã thÓ ®Þnh gi¸ mét c¸ch ®éc ®o¸n. -TÊt c¶ mäi ho¹t ®éng trªn TTCK ®Òu ®­îc c«ng khai ho¸ cho tÊt c¶ thµnh viªn tham gia vµ d©n chóng biÕt. §©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña TTCK. -TTCK ho¹t ®éng tu©n theo hÖ thèng kÕ to¸n theo tiªu chuÈn quèc tÕ. Mäi c«ng ty ®· ®¨ng ký vµ cã cæ phÇn niªm yÕt ë TTCK ph¶i b¸o c¸o ®Þnh kú theo ®óng tiªu chuÈn, vµ c¸c b¸o c¸o chØ cã gi¸ trÞ khi ®· cã sù kiÓm tra vµ x¸c nhËn cña c¬ quan kiÓm to¸n. TÊt c¶ c¸c tµi liÖu ®· ®­îc kiÓm to¸n ®­îc c«ng bè c«ng khai trªn thÞ tr­êng, lµm chç dùa ®¸ng tin cËy cho c¸c thµnh viªn tham gia thÞ tr­êng vµ g©y niÒm tin cho d©n chóng. Ho¹t ®éng trªn nh»m t¹o ra m«i tr­êng kinh doanh trong TTCK "trong suèt nh­ pha lª".Mäi kh¸ch hµng ®Òu cã kh¶ n¨ng nh×n thÊu suèt thÞ tr­êng, vµ ®­îc th«ng b¸o ®Çy ®ñ vÒ c¸c sù viÖc ®ang x¶y ra. - Mäi ho¹t ®éng cña TTCK ®Òu ®­îc ph¸p chÕ ho¸ b»ng c¸c ®¹o luËt, quy chÕ, ®iÒu lÖ cña TTCK nh»m b¶o vÖ cho c¸c nhµ ®Çu t­. NhiÖm vô chÝnh cña viÖc ph¸p chÕ ho¸ TTCK lµ t¹o ra mét thÞ tr­êng trung thùc, trËt tù vµ cã hiÖu qu¶, ®ång thêi t¹o ra mét s©n ch¬i b»ng ph¼ng cho c¸c nhµ ®Çu t­, b¶o vÖ c¸c nhµ ®Çu t­ tr¸nh khái sù lõa ®¶o, b¶o vÖ vèn ®Çu t­. ThÞ tr­êng chøng kho¸n th­êng ®­îc thÓ hiÖn chñ yÕu t¹i së giao dÞch chøng kho¸n vµ mét phÇn ë nh÷ng ng©n hµng lín. PhÇn lín c¸c së giao dÞch chøng kho¸n thuéc së h÷u cña c¸c thµnh viªn tham gia, cã thÓ do t­ nh©n hoÆc mét nhãm c¸c c«ng ty cæ phÇn, tuy nhiªn trong mét sè Ýt tr­êng hîp cho chÝnh phñ n¾m gi÷. LÞch sö ph¸t triÓn TTCK tr¶i qua 100 n¨m cho thÊy nÕu kh«ng hoµn thiÖn bé khung ph¸p chÕ cho TTCK ®Ó h¹n chÕ c¸c tiªu cùc, cã thÓ dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña nÒn tµi chÝnh quèc gia. 2.3 C¸c c«ng cô chñ yÕu cña thÞ tr­êng chøng kho¸n: C«ng cô chñ yÕu cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ®ã lµ c¸c lo¹i chøng kho¸n. Chøng kho¸n lµ chøng tõ x¸c nhËn quyÒn vÒ tµi s¶n, vèn, lîi nhuËn vµ thu nhËp cña ng­êi chñ së h÷u chøng tõ ®ã ®èi víi ng­êi ph¸t hµnh. Chøng kho¸n bao gåm : cæ phiÕu, tr¸i phiÕu vµ c¸c lo¹i chøng tõ kh¸c do héi ®ång chøng kho¸n cña tõng quèc gia quy ®Þnh. C¨n cø vµo lîi tøc ng­êi ta ph©n chia chøng kho¸n thµnh hai lo¹i: -Chøng kho¸n cã lîi tøc cè ®Þnh: chñ së h÷u cña c¸c lo¹i chøng kho¸n nµy ®­îc h­ëng mét lîi tøc cè ®Þnh, lÜnh vµo kú h¹n ®· ®­îc Ên ®Þnh tr­íc khi ph¸t hµnh. Lîi tøc ®­îc h­ëng vµ kú h¹n nhËn l·i kh«ng thay ®æi, kh«ng phô thuéc vµo t×nh tr¹ng tµi chÝnh cña c¸c c¬ quan ph¸t hµnh. Lo¹i nµy bao gåm: C«ng tr¸i, tr¸i phiÕu vµ kú phiÕu. -Chøng kho¸n cã lîi tøc kh«ng cè ®Þnh: tuú hoµn c¶nh cña c¸c c«ng ty ph¸t hµnh, ®Õn cuèi mçi niªn kho¸, c¸c c«ng ty sÏ Ên ®Þnh lîi tøc chia cho c¸c chñ së h÷u cña c¸c chøng kho¸n nµy, vµ Ên ®Þnh ngµy tr¶ c¸c lîi tøc ®ã. Nh­ vËy cæ tøc cã thÓ nhiÒu, Ýt, hay kh«ng cã. Lo¹i nµy bao gåm c¸c cæ phÇn. C¨n cø vµo h×nh thøc, chøng kho¸n ph©n thµnh ba lo¹i: -Chøng kho¸n kh«ng ghi tªn: trªn ®ã kh«ng ghi tªn chñ së h÷u, v× vËy bÊt kú ng­êi nµo cÇm chøng kho¸n ®ã ®­îc coi lµ chñ hîp ph¸p. C¸c chøng kho¸n khong ghi tªn gåm cã hai phÇn: PhÇn chÝnh cã ghi c¸c ®iÒu liªn quan ®Õn chøng kho¸n (cæ phÇn, tr¸i phiÕu....), c¬ quan ph¸t hµnh(tªn, trô së, sè vèn....) mÖnh gi¸, n¬i vµ ngµy ph¸t hµnh. PhÇn phô chia thµnh nhiÒu «, gäi lµ tøc phiÕu, trªn mçi tøc phiÕu cã ghi sè thø tù (tr­êng hîp c¸c cæ phÇn) hay ghi kú h¹n (tr­êng hîp c¸c tr¸i phiÕu). -Chøng kho¸n cã ghi tªn: Trªn ®ã cã ghi râ c¬ quan ph¸t hµnh lo¹i chøng kho¸n, mÖnh gi¸, n¬i vµ ngµy ph¸t hµnh, vµ nhÊt lµ tªn vµ ®Þa chØ cña ng­êi chñ së h÷u. ë mÆt ®»ng sau cã b¶ng chia ra lµm nhiÒu khung. Tªn vµ ®Þa chØ cña ng­êi chñ së h÷u chøng kho¸n cã ghi tªn ®­îc ghi trong mét quyÓn sæ ®¨ng ký. -Chøng kho¸n hçn hîp: Trªn chøng kho¸n lo¹i nµy cã ghi tªn vµ ®Þa chØ cña ng­êi chñ së h÷u, vµ chØ cã thÓ chuyÓn nh­îng theo ®óng nh­ thñ tôc cña chøng kho¸n cã ghi tªn( nghÜa lµ ph¶i söa tªn cña ng­êi chñ së h÷u trªn sæ ®¨ng ký vµ trªn chøng kho¸n ). Nh÷ng chøng kho¸n hçn hîp cã kÌm theo c¸c tøc phiÕu, cã thÓ xÐ rêi ra ®Ó lÜnh lîi tøc nh­ c¸c chøng kho¸n kh«ng ghi tªn. Tãm l¹i c¸c chøng kho¸n hçn hîp chØ ghi tªn ®èi víi vèn, chø kh«ng ghi tªn ®èi víi tiÒn lêi. §Æc biÖt trong c¸c tr­êng hîp sau ®©y b¾t buéc chøng kho¸n ph¶i lµ h×nh thøc cã ghi tªn: +C¸c cæ phÇn ch­a hoµn toµn gi¶i phãng(cæ phÇn ch­a gãp ®ñ vèn ghi ë mÖnh gi¸) +C¸c cæ phÇn hiÖn vËt(tr­êng hîp hïn vèn b»ng hiÖn vËt)trong thêi gian hai n¨m kÓ tõ ngµy ph¸t hµnh. +C¸c cæ phÇn ®Ó ®¶m b¶o cña c¸c héi viªn héi ®ång qu¶n trÞ. +C¸c cæ phÇn cña c¸c c«ng ty cã vèn bÊt ®Þnh. +C¸c cæ phÇn cña c¸c xÝ nghiÖp mµ ®iÒu lÖ ®· quy ®Þnh buéc ph¶i ë h×nh thøc cã ghi tªn. C¸c chøng kho¸n kh«ng ghi tªn cã thÓ chuyÓn nh­îng nhanh chãng h¬n c¸c chøng kho¸n cã ghi tªn. a,Cæ phiÕu: Cæ phiÕu lµ c¸c chøng tõ do c¸c c«ng ty hay tæ chøc tµi chÝnh cæ phÇn ph¸t hµnh x¸c nhËn quyÒn së h÷u cña nh÷ng ng­êi cã cæ phiÕu ®èi víi c«ng ty hay tæ chøc ®ã. Cæ phiÕu kh«ng cã kú h¹n tån t¹i cïng víi sù tån t¹i cña doanh nghiÖp ph¸t hµnh ra nã. ViÖc Ên ®Þnh gi¸ ph¸t hµnh cæ phiÕu cã thÓ cã c¸c tr­êng hîp sau : -Ph¸t hµnh b×nh gi¸, nghÜa lµ sè tiÒn ph¶i tr¶ ®Ó mua cæ phiÕu b»ng mÖnh gi¸. -Gi¸ ph¸t hµnh thÊp, khi c«ng ty ®ang gÆp khã kh¨n trong ho¹t ®éng, cÇn t¨ng thªm vèn, ®Ó thu hót ng­êi mua ph¶i b¸n cæ phiÕu víi gi¸ thÊp h¬n mÖnh gi¸. -Gi¸ ph¸t hµnh cao, khi c«ng ty ®ang ho¹t ®éng thÞnh v­îng, cÇn t¨ng thªm vèn, c«ng ty cã thÓ ph¸t hµnh cæ phiÕu cao h¬n mÖnh gi¸. TrÞ gi¸ vµ gi¸ c¶ cæ phiÕu th­êng xoay quanh gi¸ trÞ gèc cña nã vµ lîi tøc cæ phÇn mµ cæ phiÕu ®aÞ diÖn. ThÞ gi¸ cæ phiÕu lµ gi¸ c¶ cña cæ phiÕu b¸n trªn thÞ tr­êng. ThÞ gi¸ cæ phiÕu phô thuéc trùc tiÕp vµo l·i nhËn ®­îc theo cæ phÇn, do vËy l·i cæ phÇn cµng nhiÒu th× ng­êi mua tr¶ gi¸ cæ phiÕu cµng cao. MÆt kh¸c, thÞ gi¸ cæ phiÕu cßn tû lÖ nghÞch víi l·i suÊt thÞ tr­êng tiÒn tÖ, l·i suÊt thÞ tr­êng tiÒn tÖ cµng thÊp th× thÞ gi¸ cæ phiÕu cµng cao. Nhµ ®Çu t­ lu«n so s¸nh l·i nhËn ®­îc theo cæ phiÕu víi lîi tøc nhËn ®­îc khi hä göi tiÒn vµo ng©n hµng. NÕu l·i suÊt cña ng©n hµng tr¶ thÊp th× hä sÏ dån tiÒn ®Ó mua cæ phiÕu, lµm cho gi¸ cæ phiÕu lªn cao. Bªn c¹nh c¸c cæ phiÕu th«ng th­êng(c¸c cæ phiÕu cã quyÒn bá phiÕu bÇu héi ®ång ®iÒu hµnh ) cßn cã c¸c lo¹i cæ phiÕu ®Æc biÖt. Ai mua lo¹i cæ phiÕu nµy th× kh«ng cã quyÒn bÇu héi ®ång ®iÒu hµnh c«ng ty, nh­ng ®­îc ®¶m b¶o thu nhËp æn ®Þnh, cã quyÒn ­u ®·i h¬n so víi c¸c lo¹i cæ phiÕu th«ng th­êng khi tr¶ lîi tøc hoÆc gi¶i thÓ c«ng ty. Lîi tøc cña cæ phiÕu nµy còng kh¸c so víi c¸c lo¹i cæ phiÕu th­êng. §èi víi lo¹i cæ phiÕu th­êng th× lîi tøc thay ®æi theo møc lîi nhuËn cña c«ng ty. §èi víi c¸c lo¹i cæ phiÕu ­u ®·i lîi tøc ®­îc quy ®Þnh theo mét tû lÖ phÇn tr¨m cè ®Þnh, kh«ng thay ®æi theo møc lîi nhuËn cña c«ng ty. b,Tr¸i phiÕu vµ c¸c lo¹i tr¸i phiÕu: Tr¸i phiÕu lµ chøng tõ x¸c nhËn quyÒn chñ nî cña ng­êi cã tr¸i phiÕu ®èi víi ng­êi ph¸t hµnh vÒ sè tiÒn ghi trªn chøng tõ ®ã. Ng­êi ph¸t hµnh tr¸i phiÕu cam kÕt sau thêi gian nhÊt ®Þnh sÏ tr¶ cho ng­êi së h÷u tr¸i phiÕu vèn ®· vay vµ mét møc l·i ®­îc Ên ®Þnh tr­íc. Tr¸i phiÕu ®­îc ph©n lo¹i nh­ sau: Theo t­ c¸ch ng­êi ph¸t hµnh, chia ra : -C«ng tr¸i lµ tr¸i phiÕu do chÝnh phñ trung ­¬ng hoÆc chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ph¸t hµnh nh»m huy ®éng nguån vèn tµi trî c¸c dù ¸n ®Çu t­ h¹ tÇng nh­ x©y dùng tr­êng häc, cÇu c¶ng...víi kú h¹n kh¸c nhau tuú thuéc môc ®Ých sö dông vèn cña tõng dù ¸n, cã kú h¹n trªn mét n¨m hoÆc dµi h¹n tõ 10 n¨m ®Õn 30 n¨m. - Tr¸i phiÕu do c¸c doanh nghiÖp ph¸t hµnh, gäi lµ tr¸i phiÕu c«ng ty,®­îc dïng ®Ó tµi trî cho c¸c dù ¸n ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña c¸c xÝ nghiÖp, hay nãi c¸ch kh¸c ®ã lµ mét kho¶n cho vay víi thêi h¹n dµi do hai bªn tho¶ thuËn, cã thÓ kÐo dµi tõ 10 n¨m ®Õn 30 n¨m víi l·i suÊt cè ®Þnh. Theo khu vùc ph¸t hµnh, chia ra: - Tr¸i phiÕu trong n­íc: Tr¸i phiÕu ®­îc ph¸t hµnh vµ l­u hµnh trong n­íc. - Tr¸i phiÕu quèc tÕ: do chÝnh phñ mét n­íc hoÆc xÝ nghiÖp ph¸t hµnh tr¸i phiÕu trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ n­íc ngoµi. Theo quy ®Þnh l·i suÊt, chia ra: - Tr¸i phiÕu l·i suÊt cè ®Þnh: l·i suÊt ®· quy ®Þnh døt kho¸t kh«ng thay ®æi. - Tr¸i phiÕu cã l·i suÊt kh«ng cè ®Þnh: c¨n cø vµo l·i suÊt cña thÞ tr­êng. Theo yªu cÇu thanh to¸n, cã c¸c lo¹i: -Tr¸i phiÕu phæ th«ng; ®Õn kú h¹n thanh to¸n c¶ gèc lÉn l·i. -Tr¸i phiÕu cã thÓ chuyÓn ®æi: lµ tr¸i phiÕu cã mèi liªn hÖ thanh to¸n gi÷a tr¸i phiÕu víi cæ phiÕu. -Tr¸i phiÕu cã xæ sè, mçi lÇn tróng ng­êi chñ së h÷u ®­îc sè tiÒn lín, sè tróng rÊt Ýt ái. -Tr¸i phiÕu ®­îc hoµn vèn b»ng c¸ch mçi n¨m ®­îc nhËn mét phÇn vèn vµ l·i. BÊt kú c«ng ty nµo lËp ra theo ®óng ph¸p luËt còng ®­îc quyÒn ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. Toµn thÓ héi viªn c«ng ty ph¶i ®ång lßng chÊp thuËn th× c«ng ty míi ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®­îc. VÒ thêi gi¸ cña c«ng tr¸i trªn thÞ tr­êng còng cã thÓ cã ba tr­êng hîp:Thêi gi¸ cña thÞ tr­êng b»ng mÖnh gi¸; Thêi gi