Đề tài Thủ tục tố tụng dân sự áp dụng ở tòa án cấp sơ thẩm, phúc thẩm trong trường hợp các đương sự thỏa thuận được với nhau về các vấn đề cần giải quyết tro

§Ò sè 19 Thủ tục tố tụng dân sự áp dụng ở tòa án cấp sơ thẩm, phúc thẩm trong trường hợp các đương sự thỏa thuận được với nhau về các vấn đề cần giải quyết trong vụ án và kiến nghị hoàn thiện pháp luật về vấn đề này. MỤC LỤC BÀI LÀM Trong tố tụng dân sự, việc các đương sự thỏa thuận được với nhau về việc giải quyết các vấn đề của vụ án được pháp luật khuyến khích bởi nó góp phần làm cho các tranh chấp dân sự được giải quyết nhanh chóng, ổn định các quan hệ xã hội. Đồng thời khi các đương sự thỏa thuận được với nhau thì nguy cơ đổ vỡ các mối quan hệ xã hội sẽ được giảm đi, lại có thể làm giảm những chi phí phát sinh từ tố tụng dân sự cho các chủ thể trong hoạt động này. I. Thủ tục tố tụng dân sự tại tòa án cấp sơ thẩm, phúc thẩm trong trường hợp các đương sự thỏa thuận được với nhau về các vấn đề cần giải quyết trong vụ án. Trong quá trình giải quyết vụ án dân, các đương sự có thể thỏa thuận với nhau về việc giải quyết các vấn đề của vụ án và thỏa thuận này được pháp luật tôn trọng. Cơ sở pháp lý để các đương sự có thể thỏa thuận với nhau về các vấn đề cần giải quyết trong vụ án là quyền tự định đoạt của đương sự quy định tại khoản 2 Điều 5 Bộ luật tố tụng dân sự (BLTTDS): “Trong quá trình giải quyết vụ việc dân sự, các đương sự có quyền chấm dứt, thay đổi các yêu cầu của mình hoặc thỏa thuận với nhau một cách tự nguyện, không trái pháp luật và đạo đức xã hội”. 1. Thủ tục tại tòa án cấp sơ thẩm trong trường hợp các đương sự thỏa thuận được với nhau về các vấn đề trong vụ án. Trong giai đoạn sơ thẩm vụ án dân sự, các đương sự có thể tự thỏa thuận với nhau về việc giải quyết vụ án, tuy nhiên việc thỏa thuận này cũng có thể có sự tham gia của Tòa án thông qua thủ tục hòa giải vụ án dân sự tại Tòa án. Các đương sự tự thỏa thuận với nhau về việc giải quyết các vấn đề trong vụ án. Trường hợp các đương sự tự thỏa thuận và không yêu cầu Tòa án tiếp tục giải quyết vụ án thì Tòa án ra quyết định đình chỉ giải quyết vụ án dân sự (điểm đ khoản 1 Điều 192 BLTTDS) Trong trường hợp sau khi thụ lý vụ án, trong thời gian chuẩn bị xét xử sơ thẩm các đương sự tự thỏa thuận được với nhau về việc giải quyết toàn bộ vụ án thì Tòa phải lập biên bản về sự thỏa thuận đó và ra quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự theo quy định tại Điều 187 BLTTDS (mục 7 Phần I Nghị quyết 01/2005/NQ-HĐTP). Để tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho các đương sự thỏa thuận với nhau về việc giải quyết vụ án thì tại phiên tòa sơ thẩm dân sự, pháp luật tố tụng cũng tạo điều kiện để các đương sự thương lượng với nhau. Theo quy định về thủ tục hỏi tại phiên tòa dân sự sơ thẩm thì trong trường hợp các đương sự thỏa thuận với nhau về việc giải quyết vụ án và sự thỏa thuận này là tự nguyện, không trái pháp luật, đạo đức xã hội thì Hội đồng xét xử công nhận sự thỏa thuận của đương sự về việc giải quyết vụ án (điều 220 BLTTDS), quyết định này có hiệu lực pháp luật ngay khi ban hành. Đây là điểm mới quan trọng của BLTTDS so với các văn bản trước đây của Việt Nam về thủ tục tiến hành phiên tòa dân sự sơ thẩm. Trường hợp các đương sự thỏa thuận với nhau thông qua thủ tục hòa giải tại Tòa án. Nói tới vấn đề thỏa thuận của các đương sự trong giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự, chúng ta không thể không nói đến thủ tục hòa giải tại tòa án cấp sơ thẩm bởi đây là một hoạt động rất quan trọng trong giai đoạn này, đồng thời hoạt động này có sự chủ động tham gia của tòa án trong việc giúp đỡ các bên thỏa thuận với nhau. 1.2.1. Ý nghĩa của thủ tục hòa giải vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm. Về mặt tố tụng: nếu việc hoà giải thành sẽ giúp Toà án không phải mở phiên toà xét xử sơ thẩm, giảm bớt một giai đoạn trong quá trình tố tụng, tránh được việc kháng cáo, kháng nghị, khiếu nại và góp phần tiết kiệm thời gian, tiền bạc của Nhà nước và các bên đương sự. Trong trường hợp hoà giải không thành thì công tác hoà giải cũng giúp Thẩm phán nắm vững hơn về tình tiết vụ án và khúc mắc của đương sự, từ đó có thể đưa ra hướng giải quyết đúng đắn hơn. Về mặt kinh tế: việc hoà giải thành sẽ tiết kiệm thời gian, chi phí cho đương sự cũng như cho Toà án. Về mặt xã hội: Trong các thủ tục tố tụng thì hoà giải là thủ tục thể hiện rõ nét quyền tự định đoạt của các đương sự. Tại đó, đương sự có quyền thương lượng, đưa ra những yêu cầu, đề nghị với đương sự khác, có quyền chấm dứt vụ án hoặc tiếp tục kéo dài… Thông qua hoà giải, các đương sự có điều kiện để nắm vững những vấn đề pháp lý có liên quan đến vụ tranh chấp, về quyền và nghĩa vụ của mình, từ đó rút ra cách xử sự phù hợp với quy định của pháp luật, đồng thời có thể tránh được hậu quả đáng tiếc xảy ra khi các quan hệ pháp luật đang tranh chấp bị đổ vỡ. Việc hoà giải thành giúp Toà án giải quyết được mâu thuẫn giữa các đương sự, góp phần xây dựng khối đoàn kết trong nhân dân, đảm bảo cho các quan hệ xã hội phát triển lành mạnh. 1.2.2. Phạm vi và nội dung hòa giải vụ án dân sự. Theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự thì thủ tục hòa giải dân sự tại tòa án cấp sơ thẩm là một thủ tục bắt buộc và là trách nhiệm của tòa án: “Trong thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án, Toà án tiến hành hoà giải để các đương sự thoả thuận với nhau về việc giải quyết vụ án, trừ những vụ án không được hoà giải hoặc không tiến hành hoà giải được quy định tại Điều 181 và Điều 182 của Bộ luật này” (khoản 1 Điều 180 BLTTDS). Như vậy, theo quy định của điều luật này thì tòa án phải tiến hành hòa giải khi giải quyết hầu hết các vụ án dân sự, chỉ trừ những vụ án thuộc trường hợp mà pháp luật quy định không được hòa giải hoặc không tiến hành hòa giải được. Theo Điều 181 BLTTDS thì những vụ án dân sự không được hòa giải gồm hai trường hợp: Yêu cầu đòi bồi thường gây thiệt hại đến tài sản của Nhà nước; những vụ án dân sự phát sinh từ giao dịch trái pháp luật hoặc trái đạo đức xã hội. Còn theo Điều 182 BLTTDS, những vụ án không tiến hành hòa giải được bao gồm các trường hợp: Bị đơn đã được Toà án triệu tập hợp lệ đến lần thứ hai mà vẫn cố tình vắng mặt; đương sự không thể tham gia hoà giải được vì có lý do chính đáng; đương sự là vợ hoặc chồng trong vụ án ly hôn là người mất năng lực hành vi dân sự. 1.2.3. Nguyên tắc tiến hành hòa giải. Trong quá trình tiến hành hòa giải, tòa án phải tuân thủ chặt chẽ những nguyên tắc mà pháp luật đã quy định. Theo khoản 2 Điều 180 BLTTDS, việc hòa giải vụ án dân sự phải được tiến hành theo các nguyên tắc sau: - Tôn trọng sự tự nguyện thoả thuận của các đương sự, không được dùng vũ lực hoặc đe doạ dùng vũ lực, bắt buộc các đương sự phải thoả thuận không phù hợp với ý chí của mình. - Nội dung thoả thuận giữa các đương sự không được trái pháp luật hoặc trái đạo đức xã hội. 1.2.4. Thủ tục tiến hành phiên hòa giải. Theo quy định tại Điều 184 BLTTDS, thành phần phiên hòa giải bao gồm: Thẩm phán chủ trì phiên hòa giải; thư ký tòa án ghi biên bản hòa giải; các đương sự trong vụ án hoặc người đại diện hợp pháp của họ. Trong một vụ án có nhiều đương sự, mà có đương sự vắng mặt trong phiên hoà giải, nhưng các đương sự có mặt vẫn đồng ý tiến hành hoà giải và việc hoà giải đó không ảnh hưởng đến quyền, nghĩa vụ của đương sự vắng mặt thì Thẩm phán tiến hành hoà giải giữa các đương sự có mặt; nếu các đương sự đề nghị hoãn phiên hoà giải để có mặt tất cả các đương sự trong vụ án thì Thẩm phán phải hoãn phiên hoà giải. Trong phiên hòa giải sẽ có người phiên dịch nếu đương sự không biết tiếng Việt. Trước khi tiến hành phiên hòa giải, Toà án phải thông báo cho các đương sự, người đại diện hợp pháp của đương sự biết về thời gian, địa điểm tiến hành phiên hoà giải, nội dung các vấn đề cần hoà giải (Điều 183 BLTTDS). Cũng theo quy định tại Điều 185 BLTTDS thì khi tiến hành hoà giải, thẩm phán chủ trì phiên hòa giải phổ biến cho các đương sự biết các quy định của pháp luật có liên quan đến việc giải quyết vụ án để các bên liên hệ đến quyền, nghĩa vụ của mình, phân tích hậu quả pháp lý của việc hoà giải thành để họ tự nguyện thoả thuận với nhau về việc giải quyết vụ án. Như vậy, Tòa án giải thích cho các đương sự hiểu rõ các quy định pháp luật có liên quan, đồng thời đóng vai trò là người trung gian để giúp các bên thương lượng với nhau về việc giải quyết vụ án mà không can thiệp vào nội dung sự việc các đương sự cần thỏa thuận. Nói cách khác, trong phiên hòa giải vụ án dân sự, việc hòa giải thành hay không thành chủ yếu phụ thuộc vào thiện chí của các bên tranh chấp và tòa án chỉ đóng vai trò giúp đỡ các bên thương lượng, giải quyết các tranh chấp. Nếu các đương sự thỏa thuận được với nhau về các vấn đề cần giải quyết trong vụ án thì Tòa án lập biên bản hòa giải thành, trong đó nêu rõ nội dung tranh chấp và những nội dung các bên đã thỏa thuận được. Biên bản này là căn cứ để Tòa án ra quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự. Theo quy định tại Điều 187 BLTTDS, khi hết thời hạn bảy ngày kể từ ngày lập biên bản hòa giải thành mà không có đương sự nào thay đổi ý kiến về sự thỏa thuận đó thì thẩm phán chủ trì phiên hòa giải hoặc một thẩm phán được Tòa án phân công ra quyết định công nhận sự thỏa thuận của đương sự. Trong thời hạn năm ngày làm việc kể từ ngày ra quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự, Tòa án phải gửi quyết định đó cho các đương sự và viện kiểm sát cùng cấp. Theo mục 7 Phần II, Nghị quyết của Hội đồng thẩm phán TANDTC số 02/2006/NQ-HĐTP hướng dẫn thi hành các quy định trong Phần thứ hai “Thủ tục giải quyết vụ án tại tòa án cấp sơ thẩm” của Bộ luật tố tụng dân sự, thì Tòa án chỉ ra quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự nếu các đương sự thỏa thuận được với nhau về toàn bộ nội dung của vụ án, trong đó bao gồm cả vấn đề án phí sơ thẩm dân sự. Trong trường hợp quy định tại khoản 3 Điều 184 BLTTDS mà các đương sự có mặt thỏa thuận với nhau về việc giải quyết vụ án thì thỏa thuận này chỉ có giái trị đối với những người có mặt trong phiên hòa giải và được thẩm phán ra quyết định công nhận nếu không làm ảnh hưởng đến quyền, nghĩa vụ của đương sự vắng mặt. Nếu thỏa thuận của họ có ảnh hưởng đến quyền, nghĩa vụ của đương sự vắng mặt thì thỏa thuận này chỉ được Tòa án công nhận nếu được đương sự vắng mặt tại phiên hòa giải đồng ý bằng văn bản. Quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự có hiệu lực pháp luật ngay sau khi được Tòa án ban hành và đương sự không có quyền kháng cáo, viện kiểm sát không có quyền kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm đối với quyết định này ( khoản 1 Điều 188 BLTTDS). Tuy nhiên quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự có thể bị kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm nếu có căn cứ cho rằng sự thoả thuận đó là do bị nhầm lẫn, lừa dối, đe doạ hoặc trái pháp luật, trái đạo đức xã hội (khoản 2 Điều 188 BLTTDS). Quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự đã đóng lại quy trình tố tụng đối với việc giải quyết vụ án dân sự tại Tòa án cấp sơ thẩm, Tòa án không phải mở phiên tòa để xét xử vụ án đó nữa. Trong trường hợp các đương sự chỉ thỏa thuận được với nhau về việc giải quyết một phần vụ án thì Tòa án ghi những vấn đề mà đương sự thỏa thuận được và không thỏa thuận được vào biên bản hòa giải theo quy định tại khoản 1 Điều 186 BLTTDS và ra quyết định đưa vụ án ra xét xử, trừ trường hợp có căn cứ để tạm đình chỉ hoặc đình chỉ giải quyết vụ án. 2. Thủ tục tố tụng tại Tòa án cấp phúc thẩm trong trường hợp các đương sự thỏa thuận được với nhau về các vấn đề trong vụ án. Theo hướng dẫn tại Mục 5 Phần III Nghị quyết 05/2006/NQ-HĐTP ngày 4/8/2006 về phúc thẩm dân sự thì trường hợp trước khi mở phiên tòa phúc thẩm, các đương sự đã tự thỏa thuận được với nhau về việc giải quyết vụ án và các đương sự yêu cầu Tòa án cấp phúc thẩm công nhân sự thỏa thuận của họ, thì Tòa án yêu cầu các đương sự làm văn bản ghi rõ nội dung thỏa thuận và nộp cho Tòa án cấp phúc thẩm để đưa vào hồ sơ vụ án. Văn bản này được coi như chứng cứ mới bổ sung cho việc xem xét lại vụ án. Tại phiên tòa phúc thẩm, Hội đồng xét xử phúc thẩm hỏi lại các đương sự về sự thỏa thuận của họ. Nếu sự thỏa thuận đó trên tinh thần tự nguyện, không trái pháp luật, đạo đức xã hội thì Hội đồng xét xử vào phòng nghị án thảo luận và ra bản án phúc thẩm sửa bản án sơ thẩm, công nhận sự thỏa thuận của các đương sự. Còn tại phiên tòa phúc thẩm các đương sự thỏa thuận được với nhau về việc giải quyết vụ án thì thỏa thuận này được ghi vào biên bản phiên tòa nếu sự thỏa thuận đó là tự nguyện, không trái pháp luật và đạo đức xã hội. Hội đồng xét xử sẽ thảo luận và ra bản án phúc thẩm sửa bản án sơ thẩm, công nhận sự thỏa thuận của các đương sự. II. Một số điểm bất cập về thủ tục tố tụng tại Tòa án cấp sơ thẩm, phúc thẩm trong trường hợp các đương sự thỏa thuận được với nhau về các vấn đề của vụ án và kiến nghị hoàn thiện pháp luật về vấn đề này. 1. Một số điểm bất cập. Thứ nhất, quy định về phạm vi hòa giải đối với giao dịch trái pháp luật hoặc trái đạo đức xã hội trong BLTTDS và BLDS còn có sự mâu thuẫn. Theo Điều 5 và Điều 180, Điều 220 BLTTDS quy định đương sự có quyền thỏa thuận với nhau về việc giải quyết vụ án, nhưng việc thỏa thuận đó phải “không trái pháp luật” và đạo đức xã hội. Còn theo quy định tại Điểm b, Khoản 1, Điều 122 BLDS thì một trong những điều kiện để giao dịch dân sự có hiệu lực pháp luật là “mục đích và nội dung của giao dịch “không vi phạm điều cấm” của pháp luật và không trái đạo đức xã hội. Như vậy, giữa “luật nội dung” và “luật hình thức” quy định không thống nhất với nhau, dẫn tới khó khăn cho đương sự trong việc thực hiện các quyền và nghĩa vụ của mình cũng như việc ra quyết định của Tòa án. Thứ hai, các quy định hòa giải đối với vụ án dân sự còn chưa thật hợp lý, dẫn tới những khó khăn trong quá trình thực hiện. Mâu thuẫn trong các quy định của pháp luật như tại khoản 3 Điều 64 BLTTDS quy định về quyền và nghĩa vụ của người bảo vệ quyền lợi cho đương sự được tham gia vào phiên hòa giải, nhưng Điều 184 BLTTDS thì không quy định về sự có mặt trong phiên hòa giải của đối tượng này. Vì vậy, trên thực tế đã xảy ra trường hợp Tòa án không cho phép người bảo vệ quyền và lợi ích của đương sự tham gia vào phiên hòa giải, làm ảnh hưởng tới quyền lợi của đương sự. Tại khoản 3 Điều 184 BLTTDS quy định nếu các đương sự đề nghị hoãn phiên hòa giải để có mặt tất cả các đương sự trong vụ án thì Thẩm phán phải hoãn phiên hòa giải. Trường hợp này nên giải thích rõ chỉ cần một đương sự yêu cầu hoãn hay phải tất cả các đương sự có mặt yêu cầu thì Thẩm phán mới hoãn phiên hòa giải. Tại Điều 183 BLTTDS chỉ quy định trước khi tiến hành phiên hoà giải, Toà án phải thông báo cho các đương sự, người đại diện hợp pháp của đương sự biết về thời gian, địa điểm tiến hành phiên hoà giải, nội dung các vấn đề cần hoà giải, mà không quy định cụ thể phải thông báo trước một thời gian hợp lý để các đương sự chuẩn bị những điều kiện cần thiết cho phiên hoà giải, do đó trên thực tế có những trường hợp đương sự không được thông báo kịp thời. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật tố tụng dân sự. Thứ nhất, sửa đổi quy định về phạm vi hòa giải đối với các giao dịch dân sự. Để đảm bảo sự thống nhất giữa các quy định của BLDS và BLTTDS, nên sửa đổi, bổ sung quy định tại điểm b, Khoản 2, Điều 180 BLTTDS theo hướng việc hòa giải được tiến hành theo nguyên tắc: “Nội dung, mục đích thỏa thuận giữa các đương sự không vi phạm điều cấm của pháp luật, không trái đạo đức xã hội”. Thứ hai, cần khắc phục tình trạng mâu thuẫn giữa các quy định của pháp luật tố tụng dân sự như: bổ sung về quyền tham gia phiên hòa giải của người bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự tại Điều 184 BLTTDS; bổ sung quy định về thời hạn mà Tòa án phải thông báo cho các đương sự biết về thời gian, địa điểm tiến hành, nội dung của phiên hòa giải… Tuy còn một số những hạn chế như trên nhưng nhìn một cách tổng quát thì có thể thấy rằng pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam đã tạo ra một khuôn khổ pháp lý tương đối thông thoáng để các đương sự trong các vụ án dân sự có điều kiện giải quyết tranh chấp thông qua con đường thương lượng, dàn xếp, theo đúng tinh thần của các quan hệ pháp luật dân sự. TÀI LIỆU THAM KHẢO Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình luật tố tụng dân sự Việt Nam, Nguyễn Công Bình (chủ biên), NXB Tư pháp, Hà Nội, 2005. Bộ luật tố tụng dân sự 2005; Nghị quyết 05/2006/NQ-HĐTP ngày 4/8/2006 hướng dẫn thi hành một số quy định trong phần thứ ba “thủ tục giải quyết vụ án dân sự tại tòa án cấp phúc thẩm” của Bộ luật tố tụng dân sự. Nghị quyết số 01/2005/NQ-HĐTP ngày 31/3/2005 hướng dẫn thi hành một số quy định trong phần thứ nhất “Những quy định chung” của Bộ luật tố tụng dân sự. Bộ luật dân sự 2005. Hoà giải trong pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam : Khoá luận tốt nghiệp / Nguyễn Kiều Oanh; Người hướng dẫn: ThS. Trần Anh Tuấn . - Hà Nội, 2010 Lê Thu Hà, Bình luận khoa học một số vấn đề của pháp luật tố tụng dân sự và thực tiễn áp dụng, NXB. Tư pháp, Hà Nội, 2006.