Đề tài Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam

MỤC LỤC Phần một LÝ THUYẾT MỸ HỌC TIẾP NHẬN ► VÀI NÉT VỀ LÝ THUYẾT MỸ HỌC TIẾP NHẬN / 1 ► Lý luËn tiÕp nhËn v¨n häc ë ViÖt Nam / 5 Phần hai tiÕp nhËn th¬ §­êng t¹i ViÖt Nam ► Qu¸ tr×nh tiÕp nhËn th¬ §­êng t¹i ViÖt Nam / 7 ► §­êng thi trong SGK Phæ th«ng ë ViÖt Nam / 11 ► tiÕp nhËn Phong kiÒu d¹ b¹c t¹i ViÖt Nam / 26 ► TIẾP NHẬN HOÀNG HẠC LÂU Ở VIỆT NAM / 33 ► TIẾP NHẬN TỲ BÀ HÀNH TẠI VIỆT NAM / 44 Tµi liÖu tham kh¶o / 63 Phần một LÝ THUYẾT MỸ HỌC TIẾP NHẬN ► VÀI NÉT VỀ LÝ THUYẾT MỸ HỌC TIẾP NHẬN Mỹ học tiếp nhận là khuynh hướng trong phê bình nghiên cứu văn học, xuất phát từ ý tưởng cho rằng, TPVH chỉ ra đời trong quá trình gặp gỡ tiếp xúc giữa văn bản tác phẩm với độc giả. Đối tượng nghiên cứu chủ yếu của mỹ học tiếp nhận là sự tiếp nhận, tức là sự cảm nhận tác phẩm văn học của độc giả. Xét về nguồn gốc, mỹ học tiếp nhận là sự phản ứng đối với mỹ học nội quan, đối với tư tưởng về tính tự trị của nghệ thuật. “Mỹ học tiếp nhận đoạn tuyệt với những ý niệm về tính độc lập của nghệ thuật khỏi văn cảnh xã hội lịch sử, nó gia nhập lĩnh vực nghiên cứu độc giả và xã hội”. Do vậy, mỹ học tiếp nhận đặc biệt chú ý đến các hiện tượng của văn hóa đại chúng (văn chương giải trí, các loại ấn phẩm báo chí), nó có mối liên hệ với các nghiên cứu xã hội học, khoa học sư phạm, các bộ môn nghiên cứu văn học ứng dụng. Ngọn nguồn của mỹ học tiếp nhận có giải thích học và hiện tượng học của Husserl, chủ nghĩa cấu trúc trường phái Prague, trường phái hình thức Nga những năm 20 thế kỷ XX, xã hội học văn học v.v. Người tiên phong của mỹ học tiếp nhận là R. Ingarden. Ông đã tu chỉnh khái niệm cụ thể hóa và tái lập trong công trình Về việc nhận thức tác phẩm văn học nghệ thuật. Ingarden chịu ảnh hưởng mạnh mẽ hiện tượng học của Husserl, trước hết là ý tưởng về tính chủ định. Chính ý tưởng này đã trở thành luận chứng triết học cho bản chất giao tiếp của nghệ thuật, giải thích tính chất tích cực, sáng tạo của sự tiếp nhận ở độc giả. Đầu những năm 40 thế kỷ XX, một đại diện của chủ nghĩa cấu trúc trường phái Prague là Felix Vodicka cho rằng, không phải tất cả những sự cụ thể hóa có thể có xét từ góc độ những ý đồ của cá nhân độc giả, đều có thể trở thành mục tiêu nghiên cứu, mà chỉ những sự cụ thể hóa nào cho thấy có diễn ra sự gặp gỡ cấu trúc tác phẩm và cấu trúc các chuẩn mực văn học do thời đại lịch sử cụ thể quy định, những chuẩn mực mà người tiếp nhận là đại diện. Biểu hiện hoàn chỉnh nhất của các nguyên tắc mỹ học tiếp nhận, tính đến nay, là ở công trình của các nhà nghiên cứu thuộc trường phái Konstanz ra đời ở CHLB Đức những năm 60. Đại diện là H. R. Jauss, W. Iser, R. Warning, G. Grimm v.v. Mỹ học tiếp nhận của trường phái này đặt mục tiêu cách tân và mở rộng sự phân tích của nghiên cứu văn học bằng cách đưa vào lược đồ quá trình văn học sử một bậc độc lập mới, đó là độc giả. Luận đề trung tâm là: giá trị thẩm mỹ, tác động thẩm mỹ và tác động văn học sử của tác phẩm đều dựa trên cơ sở sự khác biệt giữa tầm chờ đợi (tầm đón đợi) của tác phẩm và độc giả, được thực hiện dưới dạng kinh nghiệm thẩm mỹ và kinh nghiệm sống thực tế mà người đọc có được. Kết hợp phân tích đồng đại và lịch đại về sự tiếp nhận, H. R. Jauss đã miêu tả lịch sử tiếp nhận như là quá trình khai triển dần dần tiềm năng nghĩa ở tác phẩm vốn được hiện thời hóa trong các giai đoạn lịch sử của sự tiếp nhận. Theo ông, chỉ có nhờ vào trung giới của độc giả, tác phẩm mới hòa hợp với tầm kinh nghiệm biến đổi của một truyền thống nào đó mà trong khuôn khổ của nó liên tục diễn ra sự phát triển của tiếp nhận từ thụ động, đơn giản, đến hiểu một cách có phê phán, tích cực; từ chỗ dựa vào các chuẩn mực thẩm mỹ được thừa nhận đến chỗ thừa nhận các chuẩn mực mới. Tác phẩm văn học không thể được coi như cái hoàn toàn mới, dựa vào những tín hiệu lộ liễu, hoặc ẩn dấu chứa đựng bên trong, nó tạo cho công chúng độc giả một cách tiếp nhận hoàn toàn xác định, nó kích thích độc giả nhớ lại những gì đã đọc, đưa độc giả vào một trạng thái xúc cảm nhất định. Theo H. R. Jauss, tương quan giữa tác phẩm và công chúng không phải chỉ một chiều mang tính chất quyết định luận. Có những tác phẩm vào lúc xuất hiện không hướng vào một công chúng nào thật xác định, nhưng những tác phẩm ấy phá hủy không thương tiếc tầm chờ đợi văn học quen thuộc, đối với điều đó cần phải có thời gian để sản sinh một công chúng, một môi trường độc giả có khả năng coi tác phẩm ấy là “của mình”. Tầm chờ đợi văn học khác với tầm chờ đợi thực tiễn sống ở chỗ, nó không chỉ bảo lưu kinh nghiệm trước kia, mà còn dự báo khả năng chưa có, mở rộng không gian hạn hẹp của hành vi xã hội, làm nảy sinh những mong muốn, nhu cầu mới. W. Iser trong công trình Cấu trúc vẫy gọi của văn bản đã đưa vào phạm trù tính bất định của tác phẩm văn học do R. Ingarden nêu ra, cho rằng kinh nghiệm thẩm mỹ được hình thành chính là nhờ có những vùng bất định hoặc những điểm trống trong văn bản. Ông đã dày công soạn thảo cả một danh mục những điều kiện và thủ pháp sản sinh những điểm trống ở văn bản. Tuy nhiều luận điểm và định nghĩa đã được luận chứng khá kỹ, song mỹ học tiếp nhận với tư cách là hệ thống lý thuyết vẫn còn chưa hoàn chỉnh. Như G. Grimm nhận xét, những khó khăn gắn với việc xây dựng một lý thuyết tiếp nhận thống nhất, có gốc rễ ở tính phức tạp và đa thành phần của chính đối tượng nghiên cứu, đòi hỏi sự tiếp cận phân tích liên ngành và đa ngành. Hiện tại các chuyên gia mới chỉ ghi nhận một số lĩnh vực và khuynh hướng nghiên cứu của mỹ học tiếp nhận: + Mỹ học tiếp nhận nhận thức lý thuyết (giải thích học và hiện tượng học); + Mỹ học tiếp nhận mô tả tái tạo (chủ nghĩa cấu trúc, những người kế tục chủ nghĩa hình thức Nga); + Mỹ học tiếp nhận xã hội học thực nghiệm (xã hội học về thị hiếu đọc); + Mỹ học tiếp nhận tâm lý (nghiên cứu tâm lý các thế hệ độc giả); + Mỹ học tiếp nhận lý thuyết giao tiếp (nghiên cứu ký hiệu học); + Mỹ học tiếp nhận thông tin xã hội (nghiên cứu vai trò xã hội của các phương tiện truyền thông đại chúng). MỘT SỐ KHÁI NIỆM, THUẬT NGỮ: Kinh nghiệm thẩm mỹ: một trong những phạm trù trung tâm của mỹ học tiếp nhận do R. Ingarden nêu ra trong cuốn Cụ thể hóa và tái lập. Khái niệm này được H. R. Jauss tu chỉnh trong cuốn Văn học sử như là sự khiêu khích nghiên cứu văn học hay cuốn Kinh nghiệm thẩm mỹ và giải thích văn học. Kinh nghiệm thẩm mỹ cho phép người đọc đột phá về phía tương lai, mở cho con người những khả năng mới, làm sống lại cái quá khứ đã bị lãng quên; cho phép người đọc nhập vai đối với cái được mô tả và biểu hiện, tạo cho người đọc khả năng tham dự trò chơi độc đáo, đồng nhất mình với những gì được hình dung là lý tưởng; nó cũng cho phép người đọc thưởng thức những cái mà trong cuộc đời thực không thể thực hiện được. H. R. Jauss cho rằng, bản chất sâu xa của kinh nghiệm thẩm mỹ không phải ở sự tiếp nhận nhạy bén cái mới, không phải ở cái ấn tượng sửng sốt chứa đựng trong sự làm quen với thế giới khác; bản chất ấy là ở việc quay lại thời gian đã mất, tìm kiếm cái quá vãng đã bị lãng quên từ lâu mà con đường đi đến phải qua “cánh cửa của sự nhận biết lặp lại”. Khoảng cách thẩm mỹ: khái niệm xác định mức độ bất ngờ của tác phẩm đối với độc giả, và theo quan niệm của mỹ học tiếp nhận, nó xác định giá trị thi học của tác phẩm. Sự ngạc nhiên hay thất vọng xâm chiếm người tiếp nhận khi gặp gỡ tác phẩm đã cám dỗ sự chờ đợi của anh ta, theo H. R. Jauss, đó là tiêu chuẩn xác định giá trị thẩm mỹ của tác phẩm. Khoảng cách giữa tầm chờ đợi của độc giả và tầm chờ đợi của tác phẩm, tức giữa cái quen biết thuộc kinh nghiệm thẩm mỹ và sự tất yếu “biến đổi tầm” mà sự tiếp nhận tác phẩm mới đòi hỏi, theo quan niệm của mỹ học tiếp nhận, khoảng cách ấy xác định tính nghệ thuật của tác phẩm văn học. Trong trường hợp khoảng cách thẩm mỹ được rút ngắn lại, ý thức cảm thụ của người tiếp nhận không đòi hỏi xúc tiếp với tầm kinh nghiệm thẩm mỹ mới, thì tác phẩm tiếp cận phạm trù “tiêu dùng”. Nghệ thuật đó không đòi hỏi thay đổi tầm chờ đợi của người tiếp nhận, ngược lại nó hoàn toàn đáp ứng sự chờ đợi ấy, thỏa mãn nhu cầu của người tiếp nhận là gặp lại các mẫu mực quen thuộc về thẩm mỹ. Cụ thể hóa: thuật ngữ của mỹ học tiếp nhận, chỉ quá trình độc giả tái tạo tác phẩm nghệ thuật, đem ý niệm và xúc cảm của mình, dựa trên cơ sở tầm chờ đợi của bản thân mình, lấp đầy nghĩa vào những điểm trống, những vùng bất định trong khung cấu trúc nghệ thuật của tác phẩm. Theo R. Ingarden, tác phẩm văn học mang tính nghệ thuật chỉ là một thứ khung sườn, độc giả sẽ phủ da đắp thịt lên khung sườn ấy. Có vô số sự cụ thể hóa của cùng một tác phẩm, mỗi lần đọc lại tạo ra một sự cụ thể hóa mới, khác với sự cụ thể hóa cũ. R. Ingarden chia ra 4 kiểu khác nhau: 1. từ chỗ đứng người tiêu dùng hồn nhiên; 2. từ lập trường thẩm mỹ chuyên biệt; 3. từ lập trường của những quyền lợi chính trị và tôn giáo nhất định với mục tiêu cổ động; 4. từ lập trường nghiên cứu khoa học. R. Ingarden cho rằng, chỉ có sự cụ thể hóa diễn ra theo cách thứ 2 mới đáp ứng được trọng trách của tác phẩm nghệ thuật. Tất cả những kiểu cụ thể hóa khác đều là sự chối bỏ ít hay nhiều lý tưởng nội quan của tác phẩm. Cùng với khái niệm cụ thể hóa, R. Ingarden còn đề xuất khái niệm tái cấu trúc và giải thích nó như là sự khách quan hóa nội dung đề tài tác phẩm mà độc giả thực hiện sau khi cụ thể hóa. Felix Vodicka cho rằng, không phải tất cả những sự cụ thể hóa có thể có xét từ góc độ những ý đồ của cá nhân độc giả, đều có thể trở thành mục tiêu nghiên cứu, mà chỉ những sự cụ thể hóa nào cho thấy có diễn ra sự gặp gỡ cấu trúc tác phẩm và cấu trúc các chuẩn mực văn học do thời đại lịch sử cụ thể quy định, những chuẩn mực mà người tiếp nhận là đại diện. Đồng nhất hóa: thuật ngữ của mỹ học tiếp nhận, chỉ sự tự đồng nhất của độc giả với các nhân vật văn học; việc độc giả trải nghiệm thế giới hư cấu của tác phẩm nghệ thuật như là thế giới cụ thể sống động có thực, trải nghiệm này nảy sinh trên cơ sở niềm tin của độc giả vào tính thực tại của ảo giác nghệ thuật. W. Iser xem quá trình đọc như là sự xung đột thường xuyên của hai xu hướng: một mặt độc giả có nhu cầu đồng nhất hóa, tin vào ảo giác, mặt khác là “mỉa mai văn bản”, đặt toàn bộ các liên hệ cấu trúc của văn bản trước sự hoài nghi. W. Iser nhận xét rằng, trong quá trình đọc, có sự nảy sinh hình thức tham gia của độc giả vào tác phẩm, khi anh ta bị lôi kéo vào văn bản đến mức anh ta có cảm tưởng là bất cứ khoảng cách nào giữa anh ta và những điều xảy ra trong tác phẩm, cũng đều đã mất đi. Kết quả là diễn ra sự “tan” ranh giới giữa chủ thể và khách thể, đưa đến sự tách vỡ cá nhân của bản thân độc giả. Hiện thời hóa: thuật ngữ của mỹ học tiếp nhận, chỉ việc độc giả làm sống động, vật thể hóa các chi tiết hoặc các đoạn của tác phẩm văn học, biến những cảnh thoáng qua thành bức tranh khai triển, làm nảy nở một mạng lưới liên tưởng và xúc cảm. R. Ingarden quan niệm, hiện thời hóa là một trong những cách khách quan hóa và cụ thể hóa sự miêu tả nghệ thuật, ở mức nhất định nó được lập chương trình bởi bản thân văn bản văn học. Độc giả nghe và tiếp nhận, rồi sau đó hiện thời hóa, tức là vật thể hóa, làm sống động - nhờ khai triển và bổ sung bằng tưởng tượng của bản thân - không phải bất cứ cái gì, mà chỉ những điều ám chỉ chứa trong tác phẩm: các chi tiết, đường nét, ngôn từ, hình ảnh v.v. Trong việc hiện thời hóa các mảng của văn bản, độc giả giữ lấy một sự tự do đáng kể khỏi ý chí tác giả, nhưng không thể hoàn toàn lạ hóa khỏi tác phẩm. Theo R. Ingarden, hiện thời hóa (cũng như cụ thể hóa) các chi tiết nội dung - là phần khó thực hiện nhất trong sự tiếp nhận của độc giả. Ở đây nảy sinh sự lệch lạc đáng kể nhất khỏi chủ định của tác giả, ở đây độc giả được độc lập nhiều nhất. Các hình ảnh thị giác thường được hiện thời hóa nhiều hơn so với các hình ảnh âm thanh và nhịp điệu. Các bức tranh được hiện thời hóa trong quá trình tiếp nhận hầu như không bao giờ hoàn tất hoàn chỉnh; chúng rải rác trong tác phẩm và chỉ gắn độc giả với những mảng nhỏ, những chi tiết, xuất hiện một cách bất thường, không rõ rệt theo quy luật. Tầm chờ đợi: thuật ngữ của mỹ học tiếp nhận, chỉ một đồng bộ các ý niệm thẩm mỹ, xã hội chính trị, tâm lý v.v, quy định quan hệ của tác giả, và do vậy, của tác phẩm, với xã hội (và với những dạng công chúng độc giả khác nhau), cũng như quan hệ của độc giả với tác phẩm, như vậy nó quy định cả tính chất sự tác động của tác phẩm đến xã hội lẫn việc xã hội tiếp nhận tác phẩm. H. R. Jauss phân thành tầm chờ đợi được mã hóa trong tác phẩm và tầm chờ đợi của độc giả. Sự tiếp nhận tác phẩm và sự hình thành kinh nghiệm thẩm mỹ của độc giả được thực hiện trong tiến trình tương tác của hai tầm chờ đợi ấy. H. R. Jauss nhận xét, tầm chờ đợi của tác phẩm là bình ổn, khác với tầm chờ đợi của người tiếp nhận vốn luôn luôn biến đổi. ► Lý luËn tiÕp nhËn v¨n häc ë ViÖt Nam Tõ sau n¨m 1980, vÊn ®Ò lý luËn tiÕp nhËn ®· g©y ®­îc sù chó ý cña giíi nghiªn cøu phª b×nh. §· cã nh÷ng bµi nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy xuÊt hiÖn trªn c¸c b¸o, t¹p chÝ: N¨m 1974, trªn T¹p chÝ V¨n häc sè 4, NguyÔn V¨n H¹nh ®· ®Ò cËp vÊn ®Ò nµy nh­ mét “kh©u th­êng thøc”. N¨m 1980, Hoµng Trinh t×m hiÓu vÊn ®Ò tiÕp nhËn v¨n häc trong mèi quan hÖ víi v¨n häc so s¸nh. ¤ng ®· ®­a ra c¸c “h×nh th¸i” vµ “cÊp ®é tiÕp nhËn” (T¹p chÝ V¨n häc, sè 4/1980). Bµi viÕt Nghiªn cøu sù tiÕp nhËn v¨n ch­¬ng trªn quan ®iÓm liªn ngµnh cña NguyÔn V¨n D©n trªn t¹p chÝ V¨n häc sè 4/1986, ®Ò cËp con ®­êng t×m ra “gi¸ trÞ thÈm mÜ cña t¸c phÈm”. Cïng sè nµy cã bµi Giao tiÕp trong v¨n häc cña Hoµng Trinh bµn tiÕp vÒ “ng­êi ®äc” v.v Cã thÓ nãi trong c«ng t¸c “nghiªn cøu v¨n häc ë n­íc ta nhiÒu n¨m nay, mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®­îc coi lµ næi bËt nhÊt lµ vÊn ®Ò ®¸nh gi¸ t¸c phÈm v¨n häc. Chóng ta cã thÓ ®iÓm qua c¸c hiÖn t­îng ®¸nh gi¸ t¸c phÈm: - §¸nh gi¸ kh«ng chÝnh x¸c do th¸i ®é bÞ chi phèi bëi ®éng c¬ c¸ nh©n. - Cã kho¶ng c¸ch gi÷a d­ luËn phª b×nh vµ gi¸ trÞ thùc cña t¸c phÈm. - §ång nhÊt ®iÓn h×nh x· héi víi ®iÓn h×nh nghÖ thuËt. - Kh«ng quan t©m ®ång ®Òu mäi t¸c phÈm. - Thiªn vÒ chª hoÆc khen mµ kh«ng ®¸nh gi¸ ®óng s¸t t¸c phÈm. - HiÓu sai t¸c phÈm, g¸n ghÐp cho s¸ng t¸c nh÷ng c¸i nã kh«ng cã. TÊt c¶ c¸c hiÖn t­îng trªn ®Òu do ch­a n¾m b¾t ®óng ®èi t­îng. §iÒu nµy cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò chÝnh trÞ, x· héi víi nh÷ng biÕn ®éng cña v¨n häc, nghÖ thuËt. N­íc ta chÞu ¶nh h­ëng s©u s¾c cña nÒn v¨n häc phong kiÕn l©u dµi vµ vÒ mÆt truyÒn thèng, cã kh«ng Ýt nh÷ng mÆt yÕu kÐm, l¹c hËu. ChÝnh nh÷ng ®iÒu nµy ®· t¹o nªn “sù b¶o thñ v¨n häc”. Sù b¶o thñ v¨n häc nµy trong ®iÒu kiÖn x· héi hiÖn nay lµm h¹n chÕ qu¸ tr×nh v¨n häc d©n téc h­íng vÒ t­¬ng lai. Bëi, chÝnh c¸i tÝnh truyÒn thèng cña v¨n häc n­íc nhµ ®· t¹o ra c¸ch øng xö víi nh÷ng t¸c phÈm: chØ lµ khen, chª hoÆc chØ tËp trung vµo mét sè t¸c phÈm... ë n­íc ta khi mµ gi¸o tr×nh Lý luËn v¨n häc ®· cã bµi TiÕp nhËn v¨n häc (H,1986) th× c«ng chóng tiÕp nhËn v¨n häc tõ n¨m 1986 trë vÒ ®©y ®· kh¸c so víi c«ng chóng tiÕp nhËn v¨n häc tr­íc n¨m 1985 rÊt nhiÒu. Ng­êi ta kh«ng cßn ®Õn víi t¸c phÈm v¨n häc nh­ lµ ®Õn víi b¶n sao cña hiÖn thùc ®Ó xem c¸c nh©n vËt trong t¸c phÈm cã gièng ngoµi hiÖn thùc, “ngang tÇm” víi hiÖn thùc hay kh«ng, mµ chñ yÕu ®Ó xem t¸c phÈm v¨n häc nãi g× vÒ hiÖn thùc, cã t­ t­ëng míi g× vÒ hiÖn thùc. Víi sù cè g¾ng nç lùc nh»m du nhËp vµ tham kh¶o lý luËn v¨n häc n­íc ngoµi, b»ng nhiÒu kªnh th«ng tin kh¸c nhau chóng ta ®· giíi thiÖu ®­îc nhiÒu vÒ c¸c tr­êng ph¸i, trµo l­u lý luËn v¨n häc n­íc ngoµi trªn c¸c b¸o vµ t¹p chÝ chuyªn ngµnh nh­ V¨n nghÖ, Nhµ v¨n, T¹p chÝ v¨n häc, T¹p chÝ th«ng tin khoa häc x· héi, V¨n häc n­íc ngoµi v.v. VÒ m¶ng s¸ch nghiªn cøu chóng ta ®Æc biÖt chó ý ®Õn cuèn C¸c vÊn ®Ò khoa häc cña v¨n häc (Tr­¬ng §¨ng Dung chñ biªn, Nxb KHXH, H, 1990) chóng ta cã thÓ thÊy ®­îc vai trß cña cuèn s¸ch qua Lêi giíi thiÖu cña nhµ nghiªn cøu Phan Ngäc “®©y lµ lÇn ®Çu tiªn ë ViÖt Nam xuÊt b¶n mét tuyÓn tËp kh¼ng ®Þnh cã thÓ nghiªn cøu v¨n häc mét c¸ch kh¸ch quan”. TuyÓn tËp nµy ®· giíi thiÖu ®­îc nh÷ng c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau cña nh÷ng häc gi¶ n­íc ngoµi uy tÝn ë thÕ kû XX nh­ Bakhtin, Jakopson, Lotman... C«ng tr×nh nµy ®· khëi nguån cho hµng lo¹t c¸c c«ng tr×nh kh¸c nh­ Tõ ký hiÖu häc ®Õn thi ph¸p häc cña Hoµng Trinh (1992); TriÕt häc vµ mü häc ph­¬ng T©y hiÖn ®¹i (NguyÔn Hµo H¶i chñ biªn, 1992 vµ M­êi tr­êng ph¸i lý luËn v¨n häc ph­¬ng T©y ®­¬ng ®¹i (1998) cña Ph­¬ng Lùu. Song song víi ®ã lµ m¶ng s¸ch dÞch lý luËn v¨n häc. Mét sè tr­êng ph¸i lín ®· ®­îc giíi thiÖu: CÊu tróc vµ ký hiÖu häc, chñ nghÜa h×nh thøc Nga, ph©n t©m häc nghÖ thuËt, mü häc tiÕp nhËn vµ hiÖn t­îng häc, chñ nghÜa hËu hiÖn ®¹i v.v. §ç Lai Thuý víi cuèn NghÖ thuËt nh­ lµ thñ ph¸p (Nxb Héi nhµ v¨n, 2001) ®· giíi thiÖu mét c¸ch tr©n träng chñ nghÜa h×nh thøc Nga. Ng­êi cã thµnh tÝch lín nhÊt trong viÖc giíi thiÖu lý thuyÕt tiÕp nhËn ë n­íc ta cho ®Õn hiÖn nay lµ Tr­¬ng §¨ng Dung. ¤ng ®· dÞch mét sè nghiªn cøu lý thuyÕt cña R.Ingarden, Hans Robert Jauss... Míi ®©y «ng ®· cho ra cuèn chuyªn luËn T¸c phÈm v¨n häc nh­ lµ qu¸ tr×nh (Nxb KHXH, 2004). Cuèn chuyªn luËn nµy dùa trªn c¬ së nh÷ng thµnh tùu cña triÕt häc, mü häc vµ lý luËn v¨n häc hiÖn ®¹i, hËu hiÖn ®¹i ®· ®­a ra nh÷ng b×nh diÖn ®Ó tiÕp cËn ph­¬ng thøc tån t¹i cña c¸c t¸c phÈm v¨n häc. Trªn c¬ së ®ã, t¸c phÈm v¨n häc ®­îc xem nh­ lµ nh÷ng cÊu tróc ®ang chê ®­îc gi¶i m·, ®­îc nh×n nhËn nh­ lµ qu¸ tr×nh, mét qu¸ tr×nh mang tÝnh t¹o nghÜa mang tÝnh chÊt quan hÖ cña v¨n b¶n häc. Phần hai tiÕp nhËn th¬ §­êng t¹i ViÖt Nam ► Qu¸ tr×nh tiÕp nhËn th¬ §­êng t¹i ViÖt Nam Tõ ph­¬ng diÖn thÓ lo¹i cho ®Õn ®Ò tµi, chñ ®Ò, tõ phÇn th¬ ch÷ H¸n cho ®Õn th¬ N«m cña d©n téc ta ®Òu ghi dÊu Ên ®Ëm nÐt cña §­êng thi. C¸c nhµ Nho ViÖt Nam ®· coi c¸c danh gia Trung Quèc lµ cæ nh©n cña m×nh, lÊy th¬ §­êng lµm khu«n mÉu, coi lµ “khu«n vµng, th­íc ngäc”. ThÓ §­êng luËt ®· ®­îc dïng phæ biÕn víi niªm, luËt chÆt chÏ râ rµng. Chóng ta còng qu¸ quen víi nh÷ng bµi th¬ ViÖt víi nh÷ng h×nh ¶nh ­íc lÖ t­îng tr­ng “tïng, cóc, tróc, mai”, nh÷ng h×nh ¶nh thiªn nhiªn trong th¬ §­êng… ThÕ kû XV khi ch÷ N«m thÞnh hµnh, chóng ta kh«ng thÓ bá qua ®­îc ¶nh h­ëng cña th¬ §­êng trong c¸c t¸c phÈm ch÷ N«m. V¨n häc ViÖt Nam ®· tõng b­íc chuyÓn tõ thÓ H¸n v¨n sang v¨n häc viÕt ch÷ N«m. §©y lµ lóc ®· diÔn ra truyÒn thèng diÔn ca th¬ §­êng. C¸c tuyÓn tËp th¬ §­êng đã xuất hiện, tuyÓn chän vµ dÞch ®i dÞch l¹i thơ Đường nhiÒu lÇn… Trong giai ®o¹n nµy hÇu nh­ chóng ta tiÕp nhËn, hiÓu th¬ §­êng chñ yÕu qua nguyªn t¸c vµ qua c¸c b¶n dÞch. TiÕp nhËn th¬ §­êng qua c¸c b¶n dÞch lµ ®Æc ®iÓm s¸ng t¹o cña ViÖt Nam. Nhµ nghiªn cøu NguyÔn Qu¶ng Tu©n ®· t×m ®­îc nh÷ng b¶n dÞch th¬ §­êng sím nhÊt ®­îc s­u tÇm trong Hång §øc quèc ©m thi tËp thÕ kØ XV. Tú bµ hµnh - mét t¸c phÈm næi tiÕng cña B¹ch C­ DÞ còng giµnh ®­îc sù quan t©m s©u s¾c víi nhiÒu dÞch phÈm cña nhiÒu dÞch gi¶ kh¸c nhau. §Æc biÖt trong TruyÖn KiÒu chøa sè l­îng rÊt lín nh÷ng c©u th¬ sử dụng ngữ liệu từ thơ §­êng. H×nh thøc “thæng” th¬ §­êng còng thÓ hiÖn sù tiÕp nhËn, sù giao l­u gi÷a hai nÒn v¨n häc. 1. Th¬ §­êng trªn c¸c b¸o, t¹p chÝ: §«ng D­¬ng t¹p chÝ do F.H.SChneider ph¸t hµnh n¨m 1913, ra ®êi vµ tån t¹i trong vßng 4 n¨m, víi môc ®Ých tuyªn truyÒn cho v¨n ho¸ Ph¸p, do vËy dÞch phÈm th¬ §­êng tån t¹i rÊt Ýt, sè l­îng kh«ng ®¸ng kÓ, cã thÓ ®Õm trªn ®Çu ngãn tay. N¨m 1917, víi sù ra ®êi cña Nam Phong t¹p chÝ (do Ph¹m Quúnh chñ biªn), th¬ §­êng ®· t×m ®­îc ®Êt ®øng cho m×nh. Cã thÓ nãi, ®©y lµ mét t¹p chÝ ®i ®Çu trong viÖc dÞch, giíi thiÖu th¬ §­êng vµ ®Ó l¹i nhiÒu b¶n dÞch cã gi¸ trÞ. Sù ra ®êi cña tê b¸o nµy còng n»m trong môc ®Ých cña bän thùc d©n Ph¸p lµ tuyªn truyÒn cho v¨n häc Ph¸p vµ ®Ò x­íng cho mét sè t­ t­ëng yªu n­íc duy t©n gi¶ hiÖu nh»m ®¸nh l¹c h­íng quÇn chóng. Ng­êi phô tr¸ch phÇn dÞch th¬ §­êng lµ Tïng V©n l¹i lµ ng­êi cã t©m huyÕt trong viÖc chÊn h­ng l¹i v¨n häc cæ. ¤ng ®· cïng víi §«ng Ch©u NguyÔn H÷u TiÕn vµ Së Cuång Lª D­ ®em hÕt t©m huyÕt tiÕn hµnh dÞch vµ giíi thiÖu th¬ §­êng cho giíi t©n häc. HÇu hÕt c¸c b¶n dÞch cña «ng ®Òu cã hai phÇn, nguyªn v¨n vµ dÞch th¬ nh»m gióp cho ng­êi th­ëng thøc th¬ §­êng cã ®iÒu kiÖn tiÕp xóc trùc tiÕp víi v¨n b¶n ch÷ H¸n. NhiÒu bµi th¬ ®­îc dÞch ®i dÞch l¹i nhiÒu lÇn nh­ Cung o¸n, §ç bÕn TÇn Hoµi, Xu©n d¹ l÷ ho