Luận án Ảnh hưởng của các khía cạnh lòng tin đến hành vi chia sẻ tri thức của giảng viên các trường đại học tại Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- NGUYỄN QUỲNH HOA ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC KHÍA CẠNH LÒNG TIN ĐẾN HÀNH VI CHIA SẺ TRI THỨC CỦA GIẢNG VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TẠI HÀ NỘI LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH QUẢN TRỊ NHÂN LỰC HÀ NỘI - NĂM 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- NGUYỄN QUỲNH HOA ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC KHÍA CẠNH LÒNG TIN ĐẾN HÀNH VI CHIA SẺ TRI THỨC CỦA GIẢNG VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TẠI HÀ NỘI Chuyên ngành: QUẢN TRỊ NHÂN LỰC Mã số: 9340404 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. NGUYỄN THÀNH ĐỘ HÀ NỘI - NĂM 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng cả danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi thực hiện và không vi phạm sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày. tháng..năm 2022 Nghiên cứu sinh Nguyễn Quỳnh Hoa ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i MỤC LỤC ..................................................................................................................... ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................................v DANH MỤC BẢNG .................................................................................................... vi DANH MỤC HÌNH VẼ ............................................................................................. viii PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................1 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ...............................................................8 1.1. Tổng quan các nghiên cứu hành vi chia sẻ tri thức .........................................8 1.1.1. Khái niệm và vai trò của chia sẻ tri thức trong quản trị tri thức ......................8 1.1.2. Tổng quan các nghiên cứu liên quan đến hành vi chia sẻ tri thức ....................11 1.1.3. Tổng quan các nghiên cứu về hành vi chia sẻ tri thức của giảng viên trong trường đại học ........................................................................................................13 1.2. Tổng quan các nghiên cứu về lòng tin và các khía cạnh của lòng tin ..........18 1.2.1. Phương pháp tiếp cận và tổng quan các nghiên cứu về lòng tin ..................18 1.2.2. Tổng quan các nghiên cứu có liên quan đến các khía cạnh lòng tin của giảng viên đại học .............................................................................................................24 1.3. Tổng quan các nghiên cứu về mối quan hệ giữa khía cạnh lòng tin và hành vi chia sẻ tri thức ......................................................................................................27 1.4. Kết luận rút ra từ tổng quan và khoảng trống nghiên cứu ...........................33 1.4.1. Các nội dung kế thừa ....................................................................................33 1.4.2. Khoảng trống nghiên cứu .............................................................................34 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................................36 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ............................37 2.1. Lý thuyết về Chia sẻ tri thức và hành vi chia sẻ tri thức ..............................37 2.1.1. Các lý thuyết liên quan đến hành vi chia sẻ tri thức .....................................37 2.1.2. Hành vi chia sẻ tri thức của giảng viên ........................................................44 2.2. Lý thuyết về lòng tin và các khía cạnh của lòng tin .......................................47 2.2.1. Các lý thuyết về lòng tin ...............................................................................47 2.2.2. Phát triển các khái niệm về lòng tin và các khía cạnh của lòng tin ..............51 iii 2.2.3. Đặc điểm của giảng viên đại học và các khía cạnh lòng tin của giảng viên 57 2.3. Mô hình và giả thuyết nghiên cứu ...................................................................62 2.3.1. Căn cứ xây dựng mô hình nghiên cứu ..........................................................62 2.3.2. Đề xuất mô hình nghiên cứu ........................................................................64 2.3.3. Các giả thuyết nghiên cứu ............................................................................67 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................74 CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................76 3.1. Quy trình và phương pháp nghiên cứu ...........................................................76 3.1.1. Quy trình nghiên cứu ....................................................................................76 3.1.2. Phương pháp phát triển thang đo ..................................................................77 3.2. Xác định mẫu điều tra và phương pháp thu thập dữ liệu .............................78 3.3. Nghiên cứu định tính ........................................................................................79 3.3.1. Thiết kế và mẫu nghiên cứu định tính ..........................................................79 3.3.2. Thu thập dữ liệu ............................................................................................89 3.3.3. Phân tích dữ liệu ...........................................................................................90 3.4. Nghiên cứu định lượng .................................................................................. 101 3.4.1. Nghiên cứu định lượng sơ bộ .................................................................... 101 3.4.2. Nghiên cứu định lượng chính thức ............................................................ 103 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ......................................................................................... 105 CHƯƠNG 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................... 106 4.1. Bối cảnh các trường đại học tại Hà Nội và tình hình chia sẻ tri thức của các giảng viên ............................................................................................................... 106 4.1.1. Khái quát về các trường đại học ................................................................ 106 4.1.2. Đặc điểm tình hình môi trường giáo dục và chia sẻ tri thức ở các trường đại học tại Hà Nội ...................................................................................................... 107 4.2. Kết quả nghiên cứu ảnh hưởng của các khía cạnh lòng tin đến hành vi chia sẻ tri thức của các giảng viên đại học .................................................................. 110 4.2.1. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu ............................................................... 110 4.2.2. Kiểm định thang đo ................................................................................... 112 4.2.3. Phân tích hồi quy tương quan và kiểm định giả thuyết ............................. 117 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ......................................................................................... 135 iv CHƯƠNG 5 THẢO LUẬN VÀ CÁC KHUYẾN NGHỊ TỪ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................................................................................... 136 5.1. Thảo luận kết quả nghiên cứu ...................................................................... 136 5.1.1. Ảnh hưởng của khía cạnh lòng tin từ năng lực chuyên môn đến hành vi chia sẻ tri thức của giảng viên ..................................................................................... 137 5.1.2. Ảnh hưởng của Khía cạnh cảm xúc của lòng tin đến hành vi chia sẻ tri thức của giảng viên ...................................................................................................... 140 5.1.3. Ảnh hưởng của Khía cạnh lòng tin vào tính chính trực đến hành vi chia sẻ tri thức của giảng viên ......................................................................................... 142 5.1.4. Ảnh hưởng của khía cạnh đạo đức của lòng tin đến hành vi chia sẻ tri thức của giảng viên ...................................................................................................... 144 5.1.5. Tác động của biến điều tiết “sự lo lắng bị mất thể diện” lên mối quan hệ của các khía cạnh lòng tin đến hành vi chia sẻ tri thức của giảng viên ..................... 145 5.1.6. Sự khác biệt của các biến kiểm soát nhân khẩu học đối với hành vi chia sẻ tri thức .................................................................................................................. 149 5.2. Các khuyến nghị từ kết quả nghiên cứu của luận án ................................. 150 5.2.1. Đối với các trường đại học ........................................................................ 151 5.2.2. Đối với giảng viên ..................................................................................... 156 5.2.3. Đối với các cơ quan quản lý ...................................................................... 159 5.3. Các hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo ..................... 159 KẾT LUẬN CHƯƠNG 5 ......................................................................................... 162 KẾT LUẬN ............................................................................................................... 163 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ .............................................. 165 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 166 DANH MỤC PHỤ LỤC ........................................................................................... 182 v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu Tên tiếng Việt CBT Trị liệu hành vi CNTT Công nghệ thông tin CSTT Chia sẻ tri thức EFA Phân tích nhân tố khám phá GS Giáo sư GVC Giảng viên chính P Kiểm định Peason QTTT Quản trị tri thức SCT Lý thuyết nhận thức xã hội SET Lý thuyết trao đổi xã hội TPB Lý thuyết hành vi hoạch định TRA Lý thuyết hành động hợp lý vi DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Các định nghĩa về chia sẻ tri thức ............................................................................... 9 Bảng 1.2: Tổng quan các nghiên cứu liên quan đến hành vi chia sẻ tri thức ......................... 11 Bảng 1.3. Tổng quan các nghiên cứu liên quan đến hành vi chia sẻ tri thức trong môi trường đại học ........................................................................................................... 17 Bảng 1.4. Tổng quan các khía cạnh của lòng tin ....................................................................... 20 Bảng 1.5: Tổng hợp các nghiên cứu về khía cạnh lòng tin trong môi trường giáo dục ....... 26 Bảng 1.6: Điểm giao thoa trong các mô hình nghiên cứu ảnh hưởng của các khía cạnh lòng tin đến chia sẻ tri thức ............................................................................................... 31 Bảng 2.1: Các nghiên cứu sử dụng lý thuyết liên quan đến hành vi chia sẻ tri thức ............. 40 Bảng 2.2: Các cấp độ tri thức của giảng viên trong trường đại học ........................................ 44 Bảng 2.3: Ma trận về tin cậy và nghi ngờ - Lewicki 1998 ....................................................... 47 Bảng 2.4: Tổng quan các định nghĩa về Lòng tin đã được nghiên cứu .................................. 51 Bảng 2.5: Các biến trong mô hình đề xuất................................................................................. 66 Bảng 3.1: Phát triển câu hỏi nghiên cứu định tính số 1 ............................................................ 81 Bảng 3.2: Phát triển câu hỏi nghiên cứu định tính số 2 ............................................................ 82 Bảng 3.3: Phát triển câu hỏi nghiên cứu định tính số 3 ............................................................ 83 Bảng 3.4: Phát triển câu hỏi nghiên cứu định tính số 4 ............................................................ 84 Bảng 3.5: Phát triển câu hỏi nghiên cứu định tính số 5 ............................................................ 85 Bảng 3.6: Thang đo hành vi chia sẻ tri thức của giảng viên (KS) ........................................... 91 Bảng 3.7: Thang đo tính chính trực của lòng tin (NIC) ............................................................ 92 Bảng 3.8: Thang đo năng lực chuyên môn của lòng tin (EXP) ............................................... 93 Bảng 3.9: Thang đo khía cạnh đạo đức của lòng tin (PAB) .................................................... 95 Bảng 3.10: Thang đo khía cạnh nhận thức của lòng tin (PCC) ............................................... 95 Bảng 3.11: Thang đo khía cạnh cảm xúc của lòng tin (CPC) .................................................. 96 Bảng 3.12: Thang đo về sự lo lắng bị mất thể diện ................................................................... 98 Bảng 3.13: Thang đo sau điều chỉnh .......................................................................................... 99 Bảng 3.14: Tổng hợp các biến được mã hóa trước và sau khi điều tra sơ bộ lần 2 ............. 102 Bảng 4.1: Sự biến động các công trình nghiên cứu khoa học trong nước được công bố 2018-2020 ................................................................................................................ 108 Bảng 4.2: Thông tin Trường Đại học công tác của đối tượng khảo sát ................................ 110 vii Bảng 4.3: Thống kê mẫu nghiên cứu ....................................................................................... 111 Bảng 4.4: Bảng tổng hợp kiểm định thang đo các biến trong mô hình ................................ 114 Bảng 4.5. Kiểm định tích hợp của mô hình nhân tố EFA (Kaiser Meyer_Olkin) biến phụ thuộc ......................................................................................................................... 116 Bảng 4.6: Phân tích tương quan Pearson ................................................................................. 118 Bảng 4.7: Kiểm định giá trị độ phù hợp R2 ............................................................................. 119 Bảng 4.8: Phân tích hệ số hồi quy ............................................................................................ 121 Bảng 4.9: Kết quả đánh giá biến điều tiết FLF lên mối quan hệ của EXP và KS ............... 123 Bảng 4.10: Kết quả đánh giá biến điều tiết FLF lên mối quan hệ của CPC và KS ............ 125 Bảng 4.11: Tổng hợp kết quả kiểm định giả thuyết ................................................................ 126 Bảng 4.12: Giả định về phân phối của phần dư ...................................................................... 129 Bảng 4.13: Kiểm định sự khác biệt trung bình giới tính với kiểm định Levene .................. 130 Bảng 4.14: Bảng thống kê mô tả sự khác biệt trung bình biến giới tính ............................... 131 Bảng 4.15: Kiểm định sự khác biệt trung bình về quản lý với kiểm định Levene .............. 132 Bảng 4.16: Kiểm định giả định phương sai đồng nhất với kiểm định Levene..................... 134 Bảng 4.17: Kiểm định cho trường hợp vi phạm giả định phương sai đồng nhất với kiểm định Welch .............................................................................................................. 134 Bảng 5.1. Kết quả khảo sát biến CPC ...................................................................................... 141 Bảng 5.2. Kết quả khảo sát biến NIC ....................................................................................... 143 Bảng 5.3. Kết quả khảo sát biến PAB ...................................................................................... 144 viii DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 1.1: Quá trình hình thành tri thức ........................................................................................ 8 Hình 1.2: Mô hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến sự chia sẻ tri thức ở trường đại học Azni, A.H., Bakar, H.A (2010) ........................................................................ 15 Hình 1.3: Mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi chia sẻ tri thức của nhân viên - Burgess. D 2005 ........................................................................................................ 15 Hình 1.4: Mô hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến chia sẻ tri thức của giảng viên các trường đại học công lập của NCS Đỗ Văn Sang (2020) ................................ 16 Hình 1.5: Bốn nhân tố của lòng tin Vodicka 2007 .................................................................... 19 Hình 1.6. Mô hình nghiên cứu của Mayer về sự phát triển của lòng tin cá nhân - 1995 ..... 23 Hình 1.7: Sự giao thoa của hai mô hình các khía cạnh của lòng tin giữa Mayer và Mirshra .... 24 Hình 1.8: Mô hình nghiên cứu của Hoy, W. K., & Tschannen-Moran, M. (2000) về các khía cạnh của lòng tin cá nhân trong trường học ................................................... 25 Hình 1.9: Mô hình nghiên cứu của A.Usoro và cộng sự (2007) ............................................. 28 Hình 1.10: Mô hình nghiên cứu của Bartikowski, Boris và Merunka, Dwight (2015) ........ 28 Hình 1.11: Mô hình nghiên cứu của Punniyamoorthy, M., & Asumptha, J. A. (2019) ........ 29 Hình 1.12: Mô hình nghiên cứu ảnh hưởng của các biến điều tiết đến mối quan hệ lòng tin và hành vi chia sẻ tri thức của Wu, 2009 ............................................................... 30 Hình 2.1: Mô hình phát triển từ nghiên cứu Lí thuyết hành vi hoạch định (TPB) (Ajzen, 1991) ..... 38 Hình 2.2: Mô hình lý thuyết nhận thức xã hội SCT - Bandura ................................................ 39 Hình 2.3: Thuộc tính của lòng tin ............................................................................................... 54 Hình 2.4: Mô hình lý thuyết lòng tin vào năng lực bản thân (Bandura 1986) ....................... 49 Hình 2.5: Mô hình quy trình xây dựng lòng tin tương tác Zand 1972 .................................... 50 Hình 2.6: Mô hình nghiên cứu đề xuất ....................................................................................... 65 Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu của luận án .............................................................................. 76 Hình 3.2: Quy trình phát triển thang đo ..................................................................................... 77 Hình 3.3: Phát triển lưới phỏng vấn trong nghiên cứu định tính ............................................. 80 Hình 4.1: Số lượng giảng viên phân theo trình độ chức danh năm 2016-2017 ................... 106 Hình 4.2: Sự biến động các công trình được công bố thuộc danh mục ISI từ 2016-2020 . 108 Hình 4.3: Tiêu chí xếp hạng các chỉ số nghiên cứu của các trường đại học 2020 ............... 109 Hình 4.4: Cơ cấu chuyên ngành làm việc của đối tượng khảo sát ........................................ 111 ix Hình 4.5: Biểu đồ giới tính ........................................................................................................ 112 Hình 4.6: Biểu đồ nhóm tuổi ..................................................................................................... 112 Hình 4.7: Đồ thị phân tán (Scatterplot) của phần dư trong mô hình ..................................... 128 Hình 4.8: Biểu đồ Histogram .................................................................................................... 129 Hình 4.9: Biểu đồ Normal P-Plot.............................................................................................. 130 Hình 4.10: Mối liên hệ giữa trung bình hành vi chia sẻ tri thức và giới tính ....................