Luận án Các yếu tố ảnh hưởng đến cấu trúc nợ công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH NGÔ VĂN TOÀN CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CẤU TRÚC NỢ CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH NGÔ VĂN TOÀN CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CẤU TRÚC NỢ CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ BẢO VỆ CẤP TRƯỜNG Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng MÃ SỐ: 9 34 02 01 Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. LÊ THỊ LANH 2. TS. LÊ THỊ ANH ĐÀO THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2022 i LỜI CAM ĐOAN ******** Tôi tên là: Ngô Văn Toàn Sinh ngày: 25 tháng 11 năm 1985 Hiện công tác tại: Trường Đại học Tài chính - Marketing Là học viên nghiên cứu sinh khóa 20 của Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh. Mã số NCS: 010120150026 Cam đoan luận án: Các yếu tố ảnh hưởng đến cấu trúc nợ công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng; Mã số: 93.40.20.1 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Thị Lanh và TS. Lê Thị Anh Đào Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu có tính độc lập, không sao chép bất kỳ tài liệu nào và chưa được công bố toàn bộ nội dung này bất kỳ ở đâu; các số liệu, các nguồn trích dẫn trong chuyên đề được chú thích nguồn gốc rõ ràng, minh bạch. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của tôi. Tp. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2022 Nghiên cứu sinh Ngô Văn Toàn ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của gia đình, đồng nghiệp, quý thầy cô và Trường Đại học Tài chính – Marketing nơi tôi công tác. Trước tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn đến quý Thầy Cô trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh đã trang bị cho tôi những kiến thức quý giá trong thời gian học tập dưới mái trường. Tôi trân trọng gửi lời cảm ơn đến PGS.TS. Lê Thị Lanh và TS. Lê Thị Anh Đào - người thầy đã trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận án. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Khoa Sau Đại Học, chị Vũ Thị Thu Hà – Quản lý lớp NCS K20 đã tạo mọi điều kiện thuận lợi trong quá trình nghiên cứu của tôi. Tôi xin gửi lời biết ơn chân thành đến Trường Đại học Tài chính - Marketing, Bộ môn Tài chính doanh nghiệp nơi tôi đang công tác đã tạo điều kiện thuận lợi về mọi mặt cho tôi, để tôi hoàn thành luận án này. Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã hỗ trợ tôi trong quá trình học tập cũng như trong thời gian thực hiện luận án này. TP. Hồ Chí Minh, ngày tháng .... năm 2022 Nghiên cứu sinh Ngô Văn Toàn iii TÓM TẮT LUẬN ÁN Các lý thuyết xác định là có liên quan đến CTKHN như Lý thuyết đánh đổi tĩnh; Lý thuyết chi phí đại diện; Lý thuyết phát tín hiệu; Lý thuyết phù hợp kỳ hạn; Lý thuyết thể chế; Lý thuyết về tính sẵn có của thông tin và quyền của chủ nợ. Đánh giá tổng quan các nghiên cứu trước, các yếu tố ảnh hưởng đến CTKHN được phân loại gồm 2 nhóm yếu tố: đặc điểm công ty, chất lượng thể chế và kinh tế vĩ mô. Trên cơ sở phân tích tổng quan các nghiên cứu thực nghiệm để làm cơ sở đưa ra các nhận xét và tìm ra khoảng trống nghiên cứu. Theo đó các khoảng trống nghiên cứu, luận thực hiện các mục tiêu nghiên cứu sau: (1) Đánh giá ảnh hưởng của các yếu đến CTKHN; (2) Đánh giá vai trò điều tiết của chất lượng thể chế đối với ảnh hưởng của tỷ số nợ đến CTKHN; (3) Đánh giá vai trò điều tiết của phát triển tài chính đối với ảnh hưởng của tỷ số nợ đến CTKHN; (4) Đánh giá vai trò điều tiết của nguồn tài trợ dài hạn của nền kinh tế đối với ảnh hưởng của tỷ số nợ đến CTKHN. Luận án phát triển 2 mô hình để kiểm định: Mô hình 1 đánh giá ảnh hưởng các yếu tố đến CTKHN và tốc độ điều chỉnh CTKHN. Mô hình 2 đánh giá vài trò điều tiết của các yếu tố chất lượng thể chế, nguồn tài trợ dài hạn của nền kinh tế và phát triển tài chính đối với ảnh hưởng của tỷ số nợ đến CTKHN. Luận án sử dụng cách tiếp cận phân tích và xử lý dữ liệu bằng mô hình hồi quy riêng phần, mô hình đánh giá vai trò điều tiết và kiểm định tính vững. Trong mô hình nghiên cứu xuất hiện biến trễ của biến phụ thuộc (CTKHN) làm biến độc lập, hệ số hồi quy của biến này sử dụng để xác định tốc độ điều chỉnh CTKHN và mô hình được sử dụng để đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố đến CTKHN và tốc độ điều chỉnh CTKHN cũng như đánh giá vai trò điều tiết trong luận án. Luận án thực hiện các phân tích và kiểm định mô hình nghiên cứu. Thực trạng chung về thị trường vốn, phát triển tài chính và chất lượng thể chế. Kết quả kiểm định mô hình 1 cho thấy các yếu tố ảnh hưởng đến CTKHN và tốc độ điều chỉnh CTKHN của công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam bị ảnh hưởng bởi các yếu tố như: kỳ hạn tài sản, quy mô công ty, cơ hội tăng trưởng, chất lượng tài sản công ty, tài sản thang khoản, ảnh hưởng của thuế, lạm phát và tăng trưởng kinh tế. Ngoài ra, phát triển tài chính cũng cho thấy ảnh hưởng cùng chiều đến CTKHN. Tuy nhiên, ảnh hưởng của phát tài chính triển tài chính làm CTKHN có lợi hơn là ảnh hưởng của phát triển định chế tài chính. Kết quả kiểm định mô hình 2 để đánh giá vai trò điều tiết, kết quả cho iv thấy vai trò điều tiết xuất hiện với các yếu tố phát triển tài chính và nguồn tài trợ dài hạn của nền kinh tế, kết quả này không tìm thấy bằng chứng về vai trò điều tiết của chất lượng thể chế. Vai trò điều tiết của phát triển định chế tài chính đối với ảnh hưởng tỷ số nợ làm giảm CTKHN trong khi vai trò điều tiết của phát triển thị trường tài chính đối với ảnh hưởng của tỷ số nợ vừa làm tăng giảm CTKNH. Ngoài ra, vai trò điều tiết của nguồn tài trợ dài hạn của nền kinh tế đối với ảnh hưởng của tỷ số nợ làm giảm CTKHN dài hạn. Kiểm định tính vững cũng khẳng định xu hướng chung là các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoáng có sự thay đổi sử dụng nợ từ dài sang ngắn hạn. v THESIS SUMMARY The identified theories related to the debt maturity structure include Static Trade-off Theory, Agency cost theory; Signaling theory; The theory of term matching; Institutional theory; Theory of information availability, and creditor rights. In the overview of previous studies, the factors affecting the debt maturity structure are clas- sified into two groups of factors: company characteristics, institutional quality, and macroeconomics. Based on an overview analysis of empirical studies as a basis for making comments and finding research gaps. Accordingly, the research gaps, the the- sis implements the following research objectives: (1) Assess the influence of the fac- tors on the debt maturity structure; (2) Assess the regulatory role of institutional quali- ty on the effect of debt ratio on the debt maturity structure; (3) Evaluation of the regu- latory role of financial development on the effect of debt ratio on debt maturity struc- ture; (4) Evaluation of the regulatory role of long-term financing of the economy on the effect of debt ratio on the debt maturity structure. The thesis develops two models to test: Model 1 evaluates the influence of factors on the debt maturity structure and the adjustment speed of the debt maturity structure. Model 2 assesses the moderating role of institutional quality, long-term funding sources of the economy, and financial development on the influence of debt ratio on the debt maturity structure. The thesis uses the partial regression model's data analysis and processing approach to evaluate the regulatory role and test its stability. In the research model, the dependent variable appears to lag as an independent variable, the regression coefficient of this variable is used to determine the adjustment speed of the dependent variable, and the model is used to evaluate the influence of the dependent variable. The factors affecting the debt maturity structure and the adjustment speed of the debt maturity structure, as well as the assessment of the regulatory role in the thesis. The thesis analyzes and tests the research model. General status of capital markets, financial development, and institu- tional quality. The results of the model 1 test show that the factors affecting the debt maturity structure and the adjustment speed of the debt maturity structure of listed companies on the Vietnamese stock market are affected by factors such as asset ma- turity and size. Companies, growth opportunities, company asset quality, asset liquidi- ty, tax effects, inflation, and economic growth. In addition, financial development also vi shows a positive influence on the debt maturity structure. However, the influence of financial development on financial development is more beneficial than the effect of financial institution development. The results of model 2 testing to evaluate the mod- erating role, the results show that the moderating role appears with the factors of fi- nancial development and long-term financing of the economy. This result does not find evidence of the moderating role of institutional quality. The moderating role of financial institution development on the debt ratio's effect reduces the debt maturity structure, while the moderating role of financial market development on the debt ra- tio's effect has both increased and decreased the debt ratio. In addition, the moderating role of the economy's long-term financing on the effect of the debt ratio reduces the long-term debt ratio. The sustainability test also confirms the general trend that com- panies listed on the stock market have a change in debt use from long to short term. vii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................. ii TÓM TẮT LUẬN ÁN ................................................................................................... iii MỤC LỤC .................................................................................................................... vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ......................................................................................... x DANH MỤC BẢNG ..................................................................................................... xi DANH MỤC HÌNH ẢNH VÀ ĐỒ THỊ ........................................................................ xi CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ............................................................................................ 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................... 1 1.2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án ........................................................... 4 1.3. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu............................................................................... 8 1.3.1. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................. 8 1.3.1.1. Mục tiêu tổng quát ............................................................................................. 8 1.3.1.2. Mục tiêu cụ thể .................................................................................................. 8 1.3.2. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................... 9 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 9 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................... 9 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 10 1.5. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 10 1.6. Những điểm mới và đóng góp của luận án ............................................................ 11 1.6.1. Những điểm mới của luận án.............................................................................. 11 1.6.2. Đóng góp của luận án ......................................................................................... 12 1.7. Ý nghĩa của luận án ............................................................................................... 13 1.8. Kết cấu của luận án ................................................................................................ 13 CHƯƠNG 2: KHUNG LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU TRƯỚC . 14 2.1. Khung khái niệm ................................................................................................... 14 2.2. Khung lý thuyết ..................................................................................................... 18 2.2.1. Cấu trúc kỳ hạn nợ .............................................................................................. 18 2.2.2. Lý thuyết đánh đổi .............................................................................................. 19 2.2.3. Lý thuyết phát tín hiệu ........................................................................................ 20 2.2.4. Lý thuyết chi phí đại diện ................................................................................... 21 2.2.5. Lý thuyết phù hợp về kỳ hạn .............................................................................. 21 viii 2.2.6. Lý thuyết thể chế ................................................................................................ 22 2.2.7. Lý thuyết quyền lực chủ nợ và tính sẵn sàng thông tin ...................................... 23 2.2. Các bằng chứng thực nghiệm ................................................................................ 26 2.2.1. Yếu tố thuộc về đặc điểm công ty ...................................................................... 26 2.2.2. Các yếu tố chất lượng thể chế và kinh tế vĩ mô ................................................. 29 2.2.3. Ảnh hưởng các yếu tố đến tốc độ điều chỉnh CTKHN ...................................... 32 2.3. Một số nhận xét và khoảng trống nghiên cứu ....................................................... 33 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 ............................................................................................... 37 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......................................................... 38 3.1. Quy trình thực hiện nghiên cứu ............................................................................. 38 3.2. Giả thuyết nghiên cứu ............................................................................................ 38 3.2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến CTKHN cho trường hợp các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam ................................................................................ 38 3.2.2. Vai trò điều tiết của chất lượng thể chế đối với ảnh hưởng của tỷ số nợ đến CTKHN cho trường hợp các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. ...................................................................................................................................... 51 3.2.3. Vai trò điều tiết của phát triển tài chính đối với ảnh hưởng của tỷ số nợ đến CTKHN cho trường hợp các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. ...................................................................................................................................... 53 3.2.4. Vai trò điều tiết của nguồn tài trợ dài hạn của nền kinh tế đối với ảnh hưởng của tỷ số nợ đến CTKHN cho trường hợp các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. ........................................................................................................... 54 3.3. Mô hình nghiên cứu ............................................................................................... 57 3.4. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 59 3.4.1. Đo lường biến ..................................................................................................... 59 3.4.2. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu ............................................................. 61 3.4.3. Các kiểm định mô hình ....................................................................................... 64 3.5. Phương pháp thu thập dữ liệu ................................................................................ 65 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ............................................................................................... 66 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................................... 68 4.1. Thị trường vốn, phát triển tài chính và chất lượng thể chế ................................... 68 4.1.1. Thị trường vốn .................................................................................................... 68 4.1.1.1. Ngân hàng và thị trường chứng khoán ............................................................ 68 4.1.1.2. Nguồn tài trợ dài hạn của nền kinh tế .............................................................. 70 ix 4.1.2. Phát triển tài chính .............................................................................................. 71 4.1.3. Chất lượng thế chế .............................................................................................. 73 4.2. Kết quả nghiên cứu thực nghiệm ........................................................................... 76 4.2.1. Thống kê mô tả dữ liệu nghiên cứu .................................................................... 76 4.2.2. Phân tích mối tương quan giữa các biến ............................................................ 79 4.2.3. Kiểm tra đa cộng tuyến ....................................................................................... 81 4.3. Kết quả hồi quy và thảo luận kết quả .................................................................... 82 4.3.1. Kết quả và thảo luận kết quả hồi quy mô hình 1 ................................................ 82 4.3.2. Kết quả và thảo luận kết quả hồi quy mô hình 2 ................................................ 94 4.3.3. Kiểm định tính vững (Robustness test) ............................................................ 106 TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ............................................................................................. 115 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH ........................................... 117 5.1. Kết luận ................................................................................................................ 117 5.2. Hàm ý chính sách ................................................................................................ 121 5.2.1. Hàm ý từ kết quả phân tích ảnh hưởng các yếu tố đến CTKHN và tốc độ điều chỉnh CTKHN ............................................................................................................. 121 5.2.2. Hàm ý từ kết quả phân tích vai trò điều tiết của phát triển tài chính và nguồn tài trợ dài hạn của nền kinh tế .......................................................................................... 125 5.3. Hạn chế của luận án và hướng nghiên cứu tiếp theo ........................................... 127 5.3.1. Hạn chế của luận án .......................................................................................... 127 5.3.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo ............................................................................. 128 TÓM TẮT CHƯƠNG 5 ............................................................................................. 128 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........