Luận án Chính sách cổ tức của các công ty xây dựng công trình giao thông niêm yết ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH ------------ NGUYỄN THỊ THUỲ DUNG CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA CÁC CÔNG TY XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH GIAO THÔNG NIÊM YẾT Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH ------------ NGUYỄN THỊ THUỲ DUNG CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA CÁC CÔNG TY XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH GIAO THÔNG NIÊM YẾT Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng Mã số: 9.34.02.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS VŨ VĂN NINH 2. PGS.TS NGUYỄN ĐĂNG NAM HÀ NỘI - 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Tác giả luận án Nguyễn Thị Thùy Dung ii LỜI CẢM ƠN Nhờ có sự giúp đỡ và tạo điều kiện của Ban Giám đốc Học viện Tài chính, của tập thể lãnh đạo và các thầy cô Khoa sau đại học, Khoa tài chính doanh nghiệp, Bộ môn Tài chính doanh nghiệp và đặc biệt là công lao hướng dẫn tận tình chu đáo của tập thể giáo viên hướng dẫn: PGS,TS Vũ Văn Ninh và PGS,TS Nguyễn Đăng Nam mà luận án mới có thể được hoàn thành. Em xin gửi tới các thầy cô lời cảm ơn trân trọng nhất. Xin trân trọng cảm ơn sự hỗ trợ từ các chuyên gia tài chính, các cán bộ tại các công ty xây dựng công trình giao thông. Xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình, bạn bè và đồng nghiệp, những người đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo điều kiện để tác giả có thể hoàn thành luận án. Tác giả luận án Nguyễn Thị Thùy Dung iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC BẢNG ................................................................................................ vi DANH MỤC ĐỒ THỊ, SƠ ĐỒ ............................................................................... ix MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ CỔ TỨC VÀ CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN ................................................................................... 23 1.1 TỔNG QUAN VỀ CỔ TỨC CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN ......................... 23 1.1.1 Khái quát về công ty cổ phần..................................................................... 23 1.1.2 Khái niệm về cổ tức của công ty cổ phần .................................................. 23 1.2 CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN .............................. 25 1.2.1 Khái niệm, mục tiêu và vai trò của Chính sách cổ tức .............................. 25 1.2.2 Nội dung của chính sách cổ tức ................................................................. 30 1.2.3 Các tiêu chí và chỉ tiêu đánh giá chính sách cổ tức .................................. 43 1.3 CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI CHÍNH SÁCH CỔ TỨC VÀ TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH CỔ TỨC TỚI CÔNG TY CỔ PHẦN ..................... 46 1.3.1 Các nhân tố ảnh hưởng tới chính sách cổ tức ........................................... 46 1.3.2 Tác động của chính sách cổ tức tới công ty cổ phần ................................. 54 1.4 KINH NGHIỆM VỀ VIỆC HOẠCH ĐỊNH CSCT CỦA CÁC CÔNG TY Ở MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM RÚT RA CHO CÁC CTCP Ở VIỆT NAM .......................................................................... 61 1.4.1 CSCT của các CTCP trên thế giới ở một số thị trường mới nổi. ............... 61 1.4.2 CSCT ở một số thị trường trong giai đoạn phát triển ............................... 62 1.4.3 CSCT ở một số nước khi nền kinh tế biến nhiều biến động tiêu cực ......... 64 1.4.4 Chính sách cổ tức của các công ty ở một số nước trong giai đoạn hiện nay. .............................................................................................................. 65 1.4.5 Bài học kinh nghiệm cho các công ty cổ phần tại Việt Nam ..................... 71 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA CÁC CÔNG TY XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH GIAO THÔNG NIÊM YẾT Ở VIỆT NAM ........ 73 2.1 TỔNG QUAN VỀ NGÀNH XDCTGT VÀ CÁC CÔNG TY XDCTGT NIÊM YẾT Ở VIỆT NAM ................................................................................................ 73 iv 2.1.1 Quá trình hình thành và phát triển ngành XD CTGT ở VN ...................... 73 2.1.2 Đặc điểm SXKD của các công ty XD CTGT ở VN .................................... 74 2.1.3 Khái quát về các công ty XD CTGT niêm yết ở VN ................................... 78 2.1.4 Khái quát tình hình tài chính tại các công ty XD CTGT niêm yết ............. 80 2.2 THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA CÁC CÔNG TY XDCTGT NIÊM YẾT Ở VN .................................................................................................. 94 2.2.1 Khái quát chung về chính sách cổ tức ....................................................... 94 2.2.2 Thực trạng hình thức chi trả cổ tức ......................................................... 105 2.2.3 Thực trạng tần suất chi trả cổ tức ........................................................... 106 2.2.4 Thực trạng qui trình chi trả cổ tức. ......................................................... 108 2.2.5 Thực trạng mô hình chi trả cổ tức ........................................................... 110 2.3 PHÂN TÍCH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHÍNH SÁCH CỔ TỨC VÀ TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH CỔ TỨC TỚI CÔNG TY CỔ PHẦN ......... 119 2.3.1 Các nhân tố ảnh hưởng đến CSCT của các công ty XD CTGT niêm yết 119 2.3.2 Chính sách cổ tức ảnh hưởng tới công ty XD CTGT niêm yết ................ 129 2.4 ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ THỰC TRẠNG VỀ CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA CÁC CÔNG TY XDCTGT NIÊM YẾT Ở VN .......................................... 140 2.4.1 Những kết quả đạt được ........................................................................... 140 2.4.2 Những hạn chế ......................................................................................... 141 2.4.3 Nguyên nhân của những hạn chế ............................................................. 143 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA CÁC CÔNG TY XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH GIAO THÔNG NIÊM YẾT Ở VIỆT NAM ..................................................................................................................148 3.1 BỐI CẢNH KINH TẾ - XÃ HỘI VÀ ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA NGÀNH XD CTGT TRONG NHỮNG NĂM TỚI ............................................ 148 3.1.1 Bối cảnh kinh tế - xã hội trong nước và quốc tế ...................................... 148 3.1.2 Triển vọng về đầu tư hạ tầng giao thông trong thời gian tới .................. 151 3.1.3 Định hướng phát triển các công ty XDCTGT niêm yết ở VN .................. 152 3.2 NHỮNG QUAN ĐIỂM CƠ BẢN CẦN QUÁN TRIỆT TRONG VIỆC HOÀN THIỆN CSCT CỦA CÁC CÔNG TY XDCTGT NIÊM YẾT Ở VN...... 155 3.2.1 CSCT phải dựa trên những quy định pháp lý .......................................... 155 3.2.2 Mỗi một công ty cần có CSCT linh hoạt và cụ thể riêng ......................... 155 3.2.3 Không sử dụng CSCT như công cụ phát tín hiệu sai lệch ....................... 156 v 3.2.4 CSCT phải dựa trên cả tình hình tài chính hiện tại và khả năng phát triển trong tương lai của công ty ................................................................................. 157 3.2.5 CSCT phải mang lại lợi ích tối đa có thể cho các chủ thể liên quan ...... 157 3.3 GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA CÁC CÔNG TY XDCTGT NIÊM YẾT Ở VN ........................................................................ 158 3.3.1 Tăng cường tính chính xác của việc dự báo và hoạch định về các chỉ số tài chính trong tương lai. ......................................................................................... 158 3.3.2 Sử dụng ý kiến từ các chuyên gia đồng thời với phát triển Ban phân tích nội bộ ............................................................................................................ 160 3.3.3 Phân tích các nhân tố để xây dựng CSCT một cách khoa học ................ 161 3.3.4 Không sử dụng chính sách cổ tức như một công cụ phát tín hiệu đi kèm với đẩy mạnh công tác định hướng các nhà đầu tư ............................................ 168 3.3.5 Lựa chọn mô hình chi trả cổ tức phù hợp với chiến lược dài hạn và ngắn hạn ............................................................................................................ 169 3.3.6 Hoàn thiện quy trình hoạch định một CSCT bài bản khoa học ............... 174 3.4 KIẾN NGHỊ CÁC ĐIỀU KIỆN THỰC HIỆN GIẢI PHÁP ..................... 178 3.4.1 Đối với Chính phủ và các cơ quan liên quan .......................................... 178 3.4.2 Đối với nhà đầu tư ................................................................................... 182 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................190 PHỤ LỤC ...........................................................................................................206 vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tên đầy đủ BC Báo cáo BCTC Báo cáo tài chính BCTN Báo cáo thường niên CBQL Cán bộ quản lý CĐ Cổ đông CGTC Chuyên gia tài chính CSCT Chính sách cổ tức CT Công ty CTCP Công ty cổ phần CTGT Công trình giao thông CurR Current Rate: tỷ lệ thanh toán hiện hành ĐHCĐ Đại hội cổ đông DN Doanh nghiệp DPR Dividend Payout Ratio: Hệ số cổ tức DPS Cổ tức mỗi cổ phần DR Dividend Rate: tỷ lệ cổ tức DY Dividend Yield: Tỷ suất cổ tức EPS Earning per Share: Lợi nhuận trên mỗi cổ phần EPSC Lợi nhuận trên mỗi cổ phần cao EPST Lợi nhuận trên mỗi cổ phần thấp GTVT Giao thông vận tải HĐ Hội đồng HĐQT Hội đồng quản trị HH Hiện hành HH Hiện hành HS Hệ số KNTT Khả năng thanh toán KQ Kết quả LN Lợi nhuận LNST Lợi nhuận sau thuế NC Nghiên cứu NĐT Nhà đầu tư NQ Nghị quyết NV Nguồn vốn Profit Mar Profit Margin: lợi nhuận biên vii QM Qui mô QML Qui mô lớn QMN Qui mô nhỏ QT Quản trị ROA Return on Asset: Lợi nhuận trên tài sản ROE Return on Equity: Lợi nhuận trên vốn chủ ROIC Return on Investment Capital: Lợi nhuận trên vốn đầu tư ROS Return on Sale: Lợi nhuận trên Doanh thu RR Retention Rate: tỷ lệ lợi nhuận giữ lại SGDCK Sở giao dịch chứng khoán SGR Substainable Growth Rate: tỷ lệ tăng trưởng bền vững Size Qui mô SOA Sale on Asset: doanh thu trên tài sản SXKD Sản xuất kinh doanh TB Trung Bình TC Tài chính TL Tỷ lệ TSDH Tài sản dài hạn TSNH Tài sản ngắn hạn TT Thanh toán UBCK Ủy ban chứng khoán VCSH Vốn chủ sở hữu VN Việt Nam XD Xây dựng viii DANH MỤC BẢNG Bảng Tỷ lệ cổ tức của các CĐ thường ở Mỹ từ năm 87 đến 1919. ............... 64 Bảng C CT của các công ty XDCTGT niêm yết của Trung Quốc ................... 65 Bảng C CT của các công ty XDCTGT niêm yết của Nhật Bản ....................... 67 Bảng Ch nh ách cổ tức của các công ty XDCTGT niêm yết của Ấn Độ ......... 68 Bảng h n oại các công ty theo sàn và theo thời gian đã cổ phần hóa............. 79 Bảng 2.2: Phân loại các công ty theo qui mô và EPS ............................................... 79 Bảng Tỷ lệ số doanh nghiệp có lãi trong mỗi nhóm .......................................... 89 Bảng Tỷ suất trung bình toàn mẫu theo năm ...................................................104 Bảng H nh thức chia trả cổ tức của các công ty trong mẫu .............................105 Bảng Thống kê tần suất chi trả cổ tức ..............................................................107 Bảng 7 h n t ch tần suất chi trả theo nhóm .......................................................107 Bảng 2.8: Chia nhóm các công ty theo mô hình chi trả ..........................................111 Bảng ết quả khảo sát .....................................................................................123 Bảng h n nh m theo I trung nh à thứ tự quan trọng ............................124 Bảng 2.11: Các biến kiểm định ...............................................................................125 Bảng 2.12: Kết quả ước ượng với dữ liệu bảng bằng mô hình REM ....................126 Bảng 2.13: Kết quả ước ượng với dữ liệu bảng bằng mô hình FEM .....................126 Bảng 2.14: Kiểm định Hausman test ......................................................................127 Bảng Tác động của C CT đến tỷ lệ tăng trưởng bền vững ...........................132 Bảng 2.16: Hệ số tăng trưởng bền vững chia theo mô hình chi trả cổ tức .............133 Bảng 7 Tỷ lệ tăng trưởng bền vững của các nh m theo các năm .....................133 Bảng 3.1: Bảng dự báo khả năng hoán tệ của các khoản phải thu. ........................164 ix DANH MỤC ĐỒ THỊ, SƠ ĐỒ ĐỒ THỊ Đồ thị 1.1: Nội dung chính sách cổ tức ..................................................................... 30 Đồ thị 1.2: Mô hình chi trả mức cổ tức ổn định ........................................................ 37 Đồ thị 1.3: Mô hình chi trả cổ tức phần dư ............................................................... 39 Đồ thị 1.4: MH chi trả cổ tức ổn định ở mức thấp và chi trả thêm cuối năm ........... 41 Đồ thị 1.5: Mô hình hệ số cổ tức ổn định.................................................................. 42 Đồ thị 2.1: Quy mô và tốc độ tăng ốn kinh doanh trung bình của các công ty XD CTGT niêm yết trong giai đoạn 2016 - 2020 ............................................................ 81 Đồ thị 2.2: Tỷ trọng tài sản dài hạn ........................................................................... 82 Đồ thị 2.3: Qui mô nợ trung bình của toàn mẫu ....................................................... 84 Đồ thị 2.4: Đòn ẩy tài chính của toàn mẫu chia theo nhóm .................................... 85 Đồ thị 2.5: Nợ ngắn hạn trên tổng nợ ....................................................................... 86 Đồ thị 2.6: Khả năng thanh toán toàn mẫu ............................................................... 88 Đồ thị 2.7: Khả năng thanh toán theo nh m ............................................................. 88 Đồ thị 2.8: Tình hình tài chính các công ty XDCTGT niêm yết ở VN ..................... 90 Đồ thị 2.9: Tình hình doanh thu lợi nhuận theo nhóm .............................................. 91 Đồ thị 2.10: Các chỉ số ROA, ROE và ROIC theo nhóm ......................................... 92 Đồ thị 2.11: Phân bố các công ty đạt được các mức cổ tức khác nhau .................... 98 Đồ thị 2.12: Mức cổ tức trung bình theo từng nhóm ................................................ 98 Đồ thị 2.13: Phân loại hệ số cổ tức theo nhóm .......................................................100 Đồ thị 2.14: Số ượng các quan sát khi phân chia theo mức độ và theo nhóm .......101 Đồ thị 2.15: Hệ số cổ tức trung bình theo nhóm và theo thời gian .........................102 Đồ thị 2.16: Tỷ suất cổ tức trung bình theo nhóm ..................................................103 Đồ thị 2.17: Tỷ lệ cổ tức toàn mẫu ..........................................................................105 Đồ thị 2.18: Mức cổ tức của các công ty chi trả mô hình cổ tức ổn định ...............112 Đồ thị 2.19: Nhóm công ty không có mô hình chi trả cổ tức rõ ràng .....................117 Đồ thị 2.20: Giá và Mức cổ tức ...............................................................................129 Đồ thị Thay đổi tỷ lệ tăng trưởng giá và cổ tức .............................................130 Đồ thị 2.22: Chi phí lãi vay .....................................................................................136 Đồ thị Tác động của CSCT tới KNTT ...........................................................137 x SƠ ĐỒ ơ đồ 3.1: Xây dựng phương án theo E giả định ..............................................160 ơ đồ 3.2: Các nhân tố để xây dựng CSCT ...........................................................162 ơ đồ 3.3: Các mô hình phù hợp CS dài hạn .........................................................169 ơ đồ 3.4: Các mô hình phù hợp CS ngắn hạn ......................................................172 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Chính sách cổ tức (CSCT) là một trong ba chính sách quan trọng của chính sách tài ch nh (ch nh ách huy động, chính sách đầu tư và chính sách cổ tức) của các công ty cổ phần. Trong đ , chính sách cổ tức là một yếu tố quan trọng để các nhà quản ý điều tiết lợi nhuận giữ lại cho phát triển công ty và lợi nhuận phân phối cho các cổ đông sao cho vừa đáp ứng nhu cầu vốn đầu tư phát triển của doanh nghiệp, vừa đáp ứng đòi hỏi của các cổ đông quan t m đến cổ tức. Hiểu được tầm quan trọng của chính sách cổ tức, nhiều nhà khoa học trên thế giới và ở Việt Nam đã tham gia nghiên cứu về các nội dung iên quan đến chính sách này. Tuy nhiên, các nghiên cứu phần nhiều đi ào mẫu tổng quan với các công ty ở đa dạng ngành nghề, rất nhiều các nhóm ngành cụ thể chưa được nghiên cứu tới. Ngành Xây dựng Công trình Giao thông (XDCTGT) được đánh giá à một trong những ngành trọng điểm trong nền kinh tế vì nó góp phần xây dựng nền móng cho sự phát triển cơ ở hạ tầng, đáp ứng nhu cầu đi ại và vận chuyển ngày càng tăng cao Theo định hướng phát triển nền kinh tế đến năm 2030, chủ trương của Đảng và Nhà nước cũng cho thấy sự chú trọng vào phát triển hạ tầng giao thông cho nền kinh tế. Mặc dù các công ty trong ngành đã c những thành tựu nhất định nhưng trước sự đòi hỏi ngày càng cao từ thị trường à trước sức ép cạnh tranh ngày càng lớn từ các công ty nước ngoài, các công ty XDCTGT ở VN đã ộc lộ nhiều nhược điểm trong cách thức điều hành của mình Đặc biệt là nhóm các CT XDCTGT niêm yết ở Việt Nam, đa phần các công ty trong nhóm này đều là các công ty nhà nước chuyển đổi sang mô hình cổ phần nhưng các công ty nói chung mới chỉ chú trọng ào ch nh ách đầu tư à ch nh ách tài trợ, còn CSCT th chưa nhận được sự quan t m đúng mức. Chính vì sự quan tâm chưa đúng mức đ mà iệc chi trả cổ tức còn mang tính tự phát, chưa gắn với nhu cầu đầu tư à giai đoạn phát triển của công ty cũng như chưa c t nh chiến ược trong ngắn hạn và dài hạn. Sự thiếu hợp lí trong việc thực hiện CSCT dẫn tới việc các công ty không tối đa hoá được nguồn lực cũng như ảnh hưởng không 2 tốt tới giá cổ phiếu và uy tín của các công ty ở trên thị trường. Bên cạnh đ , iệc thực hiện chi trả cổ tức không được tuân thủ nghiêm ngặt khiến nhiều nhà đầu tư ngày càng không còn đánh giá cao nh m cổ phiếu của các công ty trong ngành như trước đ y. Vì thế, việc tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện CSCT cho các CT XD CTGT niêm yết ở Việt Nam là rất cấp thiết à c ý nghĩa ới sự phát triển của các công XDCTGT niêm yết nói riêng, các công ty XD CTGTn i chung à hơn nữa là đối với sự phát triển của nền kinh tế nói chung bởi vì giao thông từ lâu nay vẫn được coi là huyết mạch của nền kinh tế. Xuất phát từ những điều trên, nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài “Chính sách cổ tức của các công ty Xây dựng Công trình Giao thông niêm yết ở Việt Nam” để góp phần hệ thống hóa và làm rõ thêm lý luận khoa học về chính sách cổ tức, phân t ch được thực trạng CSCT của các công ty XD CTGT niêm yết ở VN, ưu nhược điểm trong CSCT để từ đ đưa ra các giải pháp hoàn thiện CSCT của các công ty XDCTGT niêm yết ở VN, góp phần giúp các công ty phát triển bền vững. 2. Tổng quan những công trình nghiên cứu đã công bố có liên quan đến đề tài luận án và hướng tiếp cận nghiên cứu của luận án. 2.1. Những nghiên cứu trong nước 2.1.1. Nhóm những nghiên cứu tổng quan về chính sách cổ tức Các