Luận án Chính sách đầu tư phát triển kinh tế - Xã hội vùng tái định cư trong các dự án thủy điện vùng núi phía bắc

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n --------

-------- NGUYÔN TUÊN DòNG CHÝNH S¸CH §ÇU T¦ PH¸T TRIÓN KINH TÕ - X· HéI VïNG T¸I §ÞNH C¦ TRONG C¸C Dù ¸N THñY §IÖN VïNG NóI PHÝA B¾C (NGHI£N CøU TR¦êNG HîP Dù ¸N THñY §IÖN S¥N LA) Hµ néi, 2017 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n --------

-------- NGUYÔN TUÊN DòNG CHÝNH S¸CH §ÇU T¦ PH¸T TRIÓN KINH TÕ - X· HéI VïNG T¸I §ÞNH C¦ TRONG C¸C Dù ¸N THñY §IÖN VïNG NóI PHÝA B¾C (NGHI£N CøU TR¦êNG HîP Dù ¸N THñY §IÖN S¥N LA) Chuyªn ngµnh: KINH TÕ §ÇU T¦ M· sè: 62310105 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS.TS. Tõ QUANG PH¦¥NG Hµ néi, 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng bản luận án này là công trình nghiên cứu do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Các trích dẫn, tài liệu tham khảo, các số liệu thống kê trong luận án là hoàn toàn trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Tôi cam kết và chịu trách nhiệm về bản quyền hợp pháp đối với công trình này. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Nghiên cứu sinh Nguyễn Tuấn Dũng MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC BẢNG DANH MỤC HÌNH PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ... 8 1.1 Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án ............... 8 1.1.1 Các công trình nghiên cứu trên thế giới........................................................... 8 1.1.2 Những công trình nghiên cứu trong nước ...................................................... 12 1.2 Khoảng trống nghiên cứu ............................................................................... 17 1.3 Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 18 1.3.1 Quy trình nghiên cứu .................................................................................... 18 1.3.2 Thiết kế nghiên cứu ...................................................................................... 21 1.3.3 Phương pháp phân tích dữ liệu ...................................................................... 29 TÓM TẮT CHƯƠNG 1 .......................................................................................... 33 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KINH TẾ Xà HỘI VÙNG TÁI ĐỊNH CƯ DỰ ÁN THỦY ĐIỆN ........................ 34 2.1 Tái định cư các dự án thủy điện ..................................................................... 34 2.1.1 Di cư không tự nguyện và đặc điểm của di cư không tự nguyện .................... 34 2.1.2 Tái định cư và các loại hình tái định cư ......................................................... 35 2.1.3 Đặc điểm của tái định cư và tái định cư thủy điện ......................................... 36 2.1.4 Tiêu chí đánh giá kết quả công tác tái định cư ............................................... 39 2.2 Chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội vùng tái định cư các dự án thủy điện ............................................................................................................... 42 2.2.1 Chính sách đầu tư ......................................................................................... 42 2.2.2 Chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội vùng tái định cư dự án thủy điện ..... 43 2.2.3 Vai trò của chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội vùng tái định cư đối với công tác tái định cư................................................................................................ 45 2.2.5 Nội dung cơ bản của chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội vùng tái định cư các dự án thủy điện .......................................................................................... 47 2.2.6 Ảnh hưởng của các chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội tới kết quả công tác tái định cư. ....................................................................................................... 53 2.3 Các nhân tố ảnh hưởng tới việc thực hiện các chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội cho vùng tái định cư thủy điện. ..................................................... 57 2.4 Kinh nghiệm của các nước trong việc thực hiện các chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội vùng tái định cư các dự án thủy điện, bài học cho vùng núi phía Bắc ................................................................................................................. 58 2.4.1 Kinh nghiệm của các nước ............................................................................ 58 2.4.2 Bài học kinh nghiệm cho vùng núi phía Bắc ................................................. 62 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 .......................................................................................... 65 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG KẾT QUẢ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KINH TẾ Xà HỘI VÙNG TÁI ĐỊNH CƯ CÁC DỰ ÁN THỦY ĐIỆN (THÔNG QUA NGHIÊN CỨU DỰ ÁN THỦY ĐIỆN SƠN LA) ............... 66 3.1 Tổng quan về các dự án thủy điện vùng núi phía Bắc và công tác tái định cư các dự án thủy điện ............................................................................................... 66 3.1.1 Khái quát về các dự án thủy điện miền núi phía Bắc ..................................... 66 3.1.2 Tổng quan dự án thủy điện Sơn La ............................................................... 67 3.1.3. Công tác tái định cư dự án thủy điện Sơn La ................................................ 68 3.2 Thực trạng kết quả thực hiện chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội vùng tái định cư thủy điện Sơn La ....................................................................... 69 3.2.1 Thực trạng về chính sách quy hoạch vùng tái định cư ................................... 70 3.2.2 Thực trạng về chính sách huy động vốn cho dự án tái định cư ...................... 77 3.2.3 Thực trạng về chính sách đầu tư cơ sở hạ tầng .............................................. 82 3.2.4 Thực trạng về chính sách cho vay vốn .......................................................... 93 3.2.5 Thực trạng về chính sách đất đai ................................................................... 95 3.2.6 Thực trạng về chính sách đầu tư đào tạo nghề ............................................... 99 3.3 Tác động và kết quả cảm nhận của người dân về thực hiện các chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội vùng tái định cư thủy điện Sơn La ................. 101 3.3.1 Những tác động của chính sách đến kết quả công tác tái định cư ................ 102 3.3.2 Kết quả cảm nhận của người dân về thực hiện các chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội vùng tái định cư thủy điện Sơn La ................................................. 107 3.4 Phân tích khám phá ảnh hưởng của các chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội tới cảm nhận của người dân đối với kết quả thực hiện chính sách tại dự án thủy điện Sơn La ............................................................................................ 116 3.4.1 Mô tả mẫu nghiên cứu ................................................................................ 117 3.4.2 Kết quả đánh giá tính phù hợp của các chỉ tiêu đánh giá ............................. 119 3.4.3 Kết quả phân tích tương quan ..................................................................... 124 3.4.4 Phân tích ảnh hưởng của các chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội tới kết quả công tác tái định cư ....................................................................................... 124 3.5 Những mặt đạt được, hạn chế, bài học từ dự án tái định cư thủy điện Sơn La và hàm ý cho các dự án khác .............................................................................. 127 3.5.1 Những mặt đạt được về thực hiện các chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội vùng tái định cư dự án thủy điện Sơn La ........................................................ 128 3.5.2 Những hạn chế về việc thực hiện các chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội vùng tái định cư dự án thủy điện Sơn La ........................................................ 129 3.5.3 Các nguyên nhân chính ảnh hưởng chưa tốt đến thực hiện chính sách và kết quả tái định cư ..................................................................................................... 130 3.5.4 Những bài học rút ra từ việc thực hiện chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội vùng tái định cư thủy điện Sơn La và hàm ý cho các dự án tái định cư đang thực hiện và triển khai trong tương lai ......................................................................... 132 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ........................................................................................ 135 CHƯƠNG 4 QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - Xà HỘI VÙNG TÁI ĐỊNH CƯ CÁC DỰ ÁN THỦY ĐIỆN VÙNG NÚI PHÍA BẮC ..................................... 136 4.1 Quan điểm, định hướng hoàn thiện chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội nhằm đảm bảo tái định cư bền vững các dự án thủy điện .......................... 136 4.1.1 Tính tất yếu phải hoàn thiện chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội nhằm đảm bảo tái định cư bền vững các dự án thủy điện ............................................... 136 4.1.2 Quan điểm và định hướng phát triển kinh tế xã hội vùng tái định cư dự án thủy điện vùng núi phía Bắc ........................................................................................ 137 4.1.3 Quan điểm và định hướng hoàn thiện chính sách đầu tư phát triển kinh tế xã hội cho các dự án thủy điện vùng núi phía Bắc .................................................... 140 4.2 Giải pháp hoàn thiện các chính sách đầu tư phát triển cho vùng tái định cư thủy điện .............................................................................................................. 143 4.2.1 Phát huy hiệu quả và hoàn thiện chính sách đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng sản xuất ..................................................................................................................... 144 4.2.2 Duy trì hiệu quả và hoàn thiện thiện chính sách đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng xã hội .................................................................................................................. 146 4.2.3 Hoàn thiện chính sách cho vay vốn ............................................................. 147 4.2.4 Hoàn thiện chính sách đầu tư đào tạo nghề ................................................. 149 4.2.5 Hoàn thiện các chính sách về đất đai ........................................................... 150 4.2.6 Nâng cao chất lượng công tác quy hoạch, thực hiện quy hoạch và kế hoạch đầu tư phát triển kinh tế xã hội vùng tái định cư .................................................. 151 4.2.7 Nâng cao hiệu quả công tác huy động vốn cho việc triển khai các dự án phát triển kinh tế xã hội vùng tái định cư ..................................................................... 153 4.3 Kiến nghị ........................................................................................................ 154 4.3.1 Chính phủ cần hoàn thiện các chính sách vĩ mô khuyến khích đầu tư phát triển kinh tế xã hội cho các vùng khó khăn .................................................................. 155 4.3.2 Chính phủ chủ trì thúc đẩy tăng cường liên kết vùng, liên kết giữa các tỉnh ....... 156 4.3.3 Thực hiện việc tổ chức quy hoạch, phát triển vùng theo các lợi thế so sánh ..... 156 4.3.4 Nâng cao hiệu quả công tác hoạch định tổ chức thực hiện các chính sách đã ban hành .............................................................................................................. 157 4.3.5 Một số khuyến nghị khác với chính quyền địa phương có dự án tái định cư thủy điện ............................................................................................................. 157 4.4 Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ....................................................... 158 TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ........................................................................................ 159 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 160 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ..... 161 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................... 162 DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1 Tổng hợp các dự án thủy điện lớn đang triển khai tại các tỉnh miền núi phía Bắc ......................................................................................................... 66 Bảng 3.2 Các thông số chính của Dự án xây dựng công trình thủy điện Sơn La .............. 68 Bảng 3.3 Số dân di chuyển thuộc Dự án di dân, tái định cư thủy điện Sơn La .................. 69 Bảng 3.4 Tình hình bố trí tái định cư của Dự án di dân, tái định cư thủy điện Sơn La .... 69 Bảng 3.5: Phương án bố trí tái định cư của Dự án di dân, tái định cư thủy điện Sơn La .. 69 Bảng 3.6 Số dân phải di chuyển dự tính đến năm 2010 (dự phòng 10%).......................... 70 Bảng 3.7 Phương án bố trí tái định cư cụ thể cho từng tỉnh giai đoạn 1 ............................ 71 Bảng 3.8 Phương án bố trí các khu, điểm tái định cư cụ thể giai đoạn 2 .......................... 72 Bảng 3.9 Phương án bố trí tái định cư giai đoạn 3 ............................................................. 74 Bảng 3.10 Quy hoạch tái định cư và tình hình thực hiện ................................................... 75 Bảng 3.11 Số công trình thủy lợi xây dựng phục vụ dự án tái định cư .............................. 83 Bảng 3.12 Các công trình giao thông phục vụ dự án tái định cư ....................................... 84 Bảng 3.13 Hạ tầng lưới điện đầu tư phục vụ các hộ gia đình tái định cư .......................... 84 Bảng 3.14 Số công trình cấp nước sinh hoạt phục vụ các hộ gia đình tái định cư ............. 85 Bảng 3.15 Diện tích các công trình kiến trúc công cộng phục vụ các hộ gia đình tái định cư ........................................................................................................... 85 Bảng 3.16 Các hạng mục hỗ trợ sinh kế của dự án ............................................................ 86 Bảng 3.17 Kết quả vốn đầu tư thực hiện hỗ trợ hệ thống giao thông dự án tái định cư thủy điện Sơn La ..................................................................................................... 88 Bảng 3.18 Kết quả thực hiện vốn đầu tư các công trình cấp điện dự án tái định cư thủy điện Sơn La ..................................................................................................... 89 Bảng 3.19 Kết quả vốn thực hiện các công trình cấp nước sinh hoạt cho dự án tái định cư thủy điện Sơn La ............................................................................................. 90 Bảng 3.20 Kết quả vốn đầu tư thực hiện xây dựng hệ thống thủy lợi phục vụ sản xuất ...... 91 Bảng 3.21 Kết quả thực hiện vốn đầu tư xây dựng các công trình công cộng dự án tái định cư thủy điện Sơn La ............................................................................... 91 Bảng 3.22 Kết quả thực hiện vốn đầu tư xây dựng các công trình khác ............................ 92 Bảng 3.23 Diện tích đất bàn giao theo kế hoạch của từng tỉnh .......................................... 96 Bảng 3.24 Kết quả thực hiện công tác giao đất cho người dân vùng tái định cư dự án thủy điện Sơn La ..................................................................................................... 97 Bảng 3.25 Kết quả thực hiện cấp quyền sử dụng đất ở cho các hộ gia đình tái định cư dự án thủy điện Sơn La ........................................................................................ 98 Bảng 3.26 Kết quả thực hiện cấp quyền sử dụng đất nông nghiệp cho các hộ gia đình tái định cư dự án thủy điện Sơn La...................................................................... 98 Bảng 3.27 Kết quả so sánh sự thay đổi thu nhập của các hộ gia đình sau tái định cư ..... 102 Bảng 3.28 Kết quả khảo sát hộ nghèo .............................................................................. 103 Bảng 3.29 Kết quả so sánh sự thay đổi về đất ở trước và sau khi tái định cư .................. 104 Bảng 3.31 Kết quả đánh giá của các hộ gia đình với kết quả công tác tái định cư .......... 106 Bảng 3.30 Kết quả đánh giá của các hộ gia đình với nhân tố chính sách đầu tư đào tạo nghề ....................................................................................................... 108 Bảng 3.32 Kết quả đánh giá của người dân về chính sách đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng sản xuất ......................................................................................................... 110 Bảng 3.33 Kết quả đánh giá của người dân về chính sách đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng xã hội ............................................................................................................ 111 Bảng 3.34 Kết quả so sánh sự thay đổi về diện tích đất canh tác, đất ở trước và sau khi tái định cư .......................................................................................................... 112 Bảng 3.35 Kết quả đánh giá của các hộ gia đình tới chính sách đất đai .......................... 113 Bảng 3.36 Kết quả đánh giá của các hộ gia đình về nhân tố chính sách cho vốn vay ..... 116 Bảng 3.37 Phân loại mẫu điều tra ..................................................................................... 118 Bảng 3.38 Kết quả phân tích tính tin cậy của thang đo chính sách đầu tư cơ sở hạ tầng sản xuất ............................................................................................... 119 Bảng 3.39 Kết quả đánh giá tính tin cậy thang đo nhân tố chính sách đầu tư cơ sở hạ tầng xã hội ............................................................................................................ 120 Bảng 3.40 Kết quả kiểm định sự tin cậy thang đo nhân tố chính sách đất đai ................. 120 Bảng 3.41 Kết quả kiểm định sự tin cậy thang đo nhân tố chính sách cho vay vốn ........ 121 Bảng 3.42 Kết quả kiểm định sự tin cậy thang đo nhân tố chính sách đầu tư đào tạo nghề ....................................................................................................... 121 Bảng 3.44 Kết quả kiểm định sự tin cậy thang đo nhân tố kết quả thực hiện công tác tái định cư .......................................................................................................... 122 Bảng 3.45 Kết quả phân tích khám phá nhân tố các biến nghiên cứu ............................. 123 Bảng 3.46 Kết quả phân tích tương quan các nhân tố trong mô hình .............................. 124 Bảng 3.47 Kết quả ước lượng ảnh hưởng của các chính sách tái định cư tới kết quả công tác tái định cư ................................................................................................ 125 DANH MỤC HÌNH Hình 1.1 Quy trình nghiên cứu ........................................................................................... 19 Hình 1.2 Mô hình nghiên cứu ............................................................................................ 23 Hình 1.3 Chu trình phát triển thang đo ............................................................................... 25 Hình 1.4 Mô tả lấy mẫu nghiên cứu ................................................................................... 26 Hình 1.5 Quy trình phân tích dữ liệu định tính .................................................................. 30 Hình 3.1 Vốn đầu tư cho dự án tái định cư sau điều chỉnh năm 2010 ............................... 79 Hình 3.2 Cơ cấu nguồn vốn cho dự án tái định cư sau điều ch