Luận án Cơ cấu lại các Ngân hàng thương mại Nhà nước Việt nam trong giai đoạn hiện nay
Hiện nay hội nhập kinh tế giữa các khu vực và trên toàn thế giới ñã trở thành một xu thế tất yếu của thời ñại và diễn ra mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực. ðó là con ñường ngắn nhất giúp các quốc gia ñang phát triển rút ngắn ñược thời gian quá trình công nghiệp hoá hiện ñại hoá ñất nước. ðây cũng là xu thế chung của thời ñại, là ñiều kiện cần thiết ñể mỗi quốc gia ñi vào quỹ ñạo chung của thế giới, là cơ hội ñể các nước tận dụng ñược dòng vốn khổng lồ cùng với công nghệ tiên tiến. Trong xu thế ñó, Việt nam ñã chủ ñộng tham gia vào quá trình hội nhập quốc tế như gia nhập khối ASEAN, tham gia vào khu vực mậu dịch tự do ASEAN (AFTA), ký kết Hiệp ñịnh thương mại song phương Việt nam – Hoa kỳ và ñầu năm 2007 ñã trở thành thành viên chính thức của Hiệp hội thương mại thế giới (WTO). Bên cạnh những cơ hội và lợi ích do hội nhập mang lại thì yêu cầu ñặt ra cũng rất lớn buộc chúngta phải ñối mặt như sức ép cạnh tranh, nâng cao quản lý nhà nước nhằm giảm thiểu, hạn chế rủi ro (khủng hoảng, bất ổn kinh tế ), tối ña hóa lợi ích của cạnh tranh và hội nhập quốc tế. Trong tiến trình chung ñó của cả nền kinh tế, các Ngân hàng thương mại Việt nam sẽ có nhiều cơ hội hơn về tài chính, nguồn lực, công nghệ, thị trường . Mặt khác cũng phải ñối mặt với những tháchthức, áp lực, rủi ro khi mức vốn hiện nay của các Ngân hàng thương mại Việt nam, ñặc biệt là các Ngân hàng thương mại Nhà nước (NHTMNN) quá thấp so với các Ngân hàng thương mại (NHTM) khác trong khu vực; Trình ñộ quảnlý còn hạn chế; các tiêu chuẩn về kiểm toán, kế toán chưa phù hợp với thông lệ và tiêu chuẩn quốc tế; trình ñộ công nghệ ñược áp dụng chưa hiện ñại; dịch vụ Ng©n hµng còn nghèo nàn. Những thách thức này sẽ còn gia tănghơn rất nhiều khi hiện nay chúng ta tiếp tục ñẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế. ðòi hỏi các NHTM 2 Việt nam phải chủ ñộng cơ cấu lại nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh, tham gia vào quá trình hội nhập và cạnh tranh khốc liệt này. Hiện nay NHTM NN Việt nam còn quá nhiều bất cập và không còn phù hợp. Nếu chúng ta không tiến hành cơ cấu lại sớm thì hoạt ñộng của các NHTM NN sẽ rất khó khăn khi phải ñối mặt với các ngân hµnglớn của nước ngoài. Trước tình hình cấp bách ñó, tác giả lựa chọn ñề tài “Cơ cấu lại các Ngân hàng thương mại Nhà nước Việt nam trong giai ñoạn hiện nay” làm ñề tài nghiên cứu cho Luận án tiến sĩ của mình.ðề tài này mang tính thiết thực và phù hợp với thực tế yêu cầu của hệ thống các NHTM NN ở Việt nam hiện nay.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận án Cơ cấu lại các Ngân hàng thương mại Nhà nước Việt nam trong giai đoạn hiện nay, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
i
L I CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình khoa h c c a
riêng tôi. Các s li u, k t qu nêu trong lu n án là
trung th c và chưa t ng ñư c công b trong b t kỳ
công trình nào.
Nghiên c u sinh
Cao Th Ý Nhi
ii
M C L C
L I CAM ðOAN.....................................................................................i
M C L C ............................................................................................. ii
DANH M C CH VI T T T S D NG TRONG LU N ÁN.............vi
DANH M C CÁC B NG, BI U VÀ SƠ ð ...................................... vii
PH N M ð U .....................................................................................1
CHƯƠNG I NH NG V N ð LÝ LU N CƠ B N V CƠ C U
NGÂN HÀNG THƯƠNG M I ...............................................................4
1.1. Ho t ñ ng c a Ngân hàng thương m i trong n n kinh t th trư ng
........................................................................................................................ 4
1.1.1.Khái ni m Ngân hàng thương m i.................................................. 4
1.1.2. Các ho t ñ ng cơ b n c a Ngân hàng thương m i....................... 6
1.1.2.1. Ho t ñ ng huy ñ ng v n: ......................................................... 6
1.1.2.2.Ho t ñ ng s d ng v n.............................................................. 9
1.1.2.3.Các ho t ñ ng khác ................................................................. 10
1.1.3. ð c ñi m trong kinh doanh c a ngân hàng thương m i hi n ñ i... 13
1.2. Cơ c u Ngân hàng thương m i.......................................................... 17
1.2.1. Khái ni m cơ c u........................................................................... 17
1.2.2.N i dung cơ c u Ngân hàng thương m i ..................................... 17
1.2.2.1. Cơ c u tài chính...................................................................... 18
1.2.2.2. Cơ c u ho t ñ ng.................................................................... 20
1.2.2.3. Cơ c u t ch c ........................................................................ 25
1.2.2.4. Cơ c u nhân l c...................................................................... 28
1.2.3. Nh ng khuynh hư ng nh hư ng ñ n cơ c u c a các ngân hàng. 29
1.3. Cơ c u l i các NHTM......................................................................... 32
iii
1.3.1.Khái ni m cơ c u l i ...................................................................... 32
1.3.2. M c tiêu c a cơ c u l i các NHTM ............................................. 33
1.3.3. S c n thi t c a cơ c u l i các NHTM trong th i kỳ h i nh p.. 34
1.3.3.1. S c n thi t c a m t h th ng ngân hàng ho t ñ ng hi u
qu . ....................................................................................................... 34
1.3.3.2. Áp l c c a quá trình h i nh p ............................................... 34
1.3.3.3. C nh tranh kinh doanh ngân hàng trong th i kỳ h i nh p. 37
1.3.4. N i dung cơ c u l i các NHTM.................................................... 39
1.3.4.1. Quy trình cơ c u l i ................................................................ 39
1.3.4.2. N i dung cơ c u l i NHTM................................................... 41
1.4. Kinh nghi m cơ c u l i các NHTM NN c a m t s qu c gia trên
th gi i......................................................................................................... 48
1.4.1. Kinh nghi m c a Trung qu c....................................................... 48
1.4.2. Kinh nghi m c a Thái lan............................................................ 54
1.4.3.Kinh nghi m c a Malaysia............................................................ 56
1.5. Bài h c cho Vi t nam khi ti n hành cơ c u l i các NHTMNN trên
cơ s kinh nghi m c a th gi i. ................................................................ 58
1.5.1. V cách th c x lý n x u ........................................................... 58
1.5.2. V nguyên t c tái c p v n ............................................................. 60
1.5.3. V cách th c tái c p v n............................................................... 60
1.5.4. V vi c t o ni m tin cho dân chúng và các nhà ñ u tư............... 61
CHUƠNG 2 TH C TR NG CƠ C U L I CÁC NGÂN HÀNG
THƯƠNG M I NHÀ NƯ C VI T NAM. ...........................................63
2.1 Gi i thi u v h th ng NHTM NN Vi t Nam.................................... 63
2.2. ð c trưng c a các NHTM Nhà nư c Vi t nam ............................... 68
2.2.1. Hi u qu ho t ñ ng và t c ñ tăng trư ng th p.......................... 68
2.2.2. Kh năng qu n lý kém .................................................................. 69
2.2.3. Công ngh l c h u ........................................................................ 70
2.2.4. Cơ c u t ch c kém hi u qu ....................................................... 70
iv
2.3. M c tiêu và Nguyên t c cơ c u l i các NHTMNN........................... 71
2.3.1. Tính t t y u c a vi c cơ c u l i các NHTMNN Vi t nam........... 71
2.3.2. M c tiêu và nguyên t c cơ c u l i các NHTMNN Vi t nam:..... 72
2.3.3. N i dung chính c a cơ c u l i các NHTM NN Vi t nam ........... 73
2.4. Th c tr ng cơ c u l i các NHTM NN ViÖt Nam giai ®o¹n 2000 –
2005. ............................................................................................................ 75
2.4.1. Th c tr ng cơ c u các NHTM NN trư c th i ñi m 31/12/2000. 75
2.4.1.1. V tài chính ............................................................................. 75
2.4.1.2. V cơ c u t ch c và ho t ñ ng ............................................. 77
2.4.1.3. V cơ c u nhân l c................................................................. 77
2.4.1.4. V hi n ñ i hoá và nâng c p công ngh ................................ 79
2.4.2. Th c tr ng cơ c u l i các NHTM NN ViÖt Nam giai ®o¹n 2000
2005. ......................................................................................................... 81
2.4.2.1. Cơ c u l i tài chính................................................................. 81
2.4.2.2.V cơ c u l i ho t ñ ng ........................................................... 85
2.4.2.3. V cơ c u l i t ch c ho t ñ ng............................................. 95
2.4.2.4. V cơ c u l i nhân l c............................................................ 99
2.4.2.5. V hi n ñ i hoá công ngh ngân hàng................................ 100
2.5. ðánh gía k t qu cơ c u l i NHTM NN Vi t nam giai ño n 2000
2005............................................................................................................ 103
2.5.1. K t qu ñ t ñư c.......................................................................... 103
2.5.2. Nh ng m t t n t i ....................................................................... 108
2.5.3. Các nguyên nhân......................................................................... 115
2.5.3.1. Các nguyên nhân khách quan ............................................. 115
2.5.3.2. Nguyên nhân ch quan ........................................................ 116
CHƯƠNG 3 GI I PHÁP CƠ C U L I CÁC NHTM NHÀ NƯ C VI T
NAM GIAI ðO N HI N NAY ..........................................................119
3.1. Quan ñi m và ñ nh hư ng phát tri n ngành ngân hàng ñ n năm
2010 và năm 2020..................................................................................... 119
v
3.1.1. Quan ñi m v phát tri n ngành ngân hàng ............................... 119
3.1.2. ð nh hư ng phát tri n h th ng Ngân hàng Vi t Nam ñ n năm
2010........................................................................................................ 120
3.1.2.1. ð nh hư ng hoàn thi n h th ng pháp lu t v ti n t và ho t
ñ ng ngân hàng ................................................................................. 120
3.1.2.2. ð nh hư ng phát tri n các NHTMNN ñ n năm 2010........ 121
3.1.2.3. ð nh hư ng phát tri n d ch v ngân hàng.......................... 124
3.1.3. Các yêu c u v xây d ng h th ng Ngân hàng thương m i Vi t
Nam ........................................................................................................ 125
3.1.4. Tri n v ng cơ c u l i các NHTM NN trong th i gian t i ......... 128
3.1.4.1. V chính sách, môi trư ng pháp lý ....................................... 128
3.1.4.2. N n kinh t ti p t c tăng trư ng cao và b n v ng................ 129
3.1.4.3. Th c l c v tài chính và ho t ñ ng c a các NHTM NN...... 129
3.2. ð xu t gi i pháp nh m cơ c u l i các NHTM NN Vi t nam trong
th i gian t i (ñ n năm 2010)................................................................... 132
3.2.1.C ph n hoá NHTM NN.............................................................. 132
3.2.2. Nhóm gi i pháp v cơ c u l i tài chính...................................... 146
3.2.2.1. Ti p t c x lý n x u c a các NHTM NN........................... 146
3.2.2.2. B sung v n ñi u l và tăng v n t có c a các NHTM NN 154
3.2.3. H p nh t các NHTM NN .................................................................... 157
3.2.4. Nhóm gi i pháp cơ c u l i mô hình t ch c ho t ñ ng tăng
cư ng năng l c qu n tr , ñi u hành c a NHTM NN Vi t nam ......... 159
3.2.5. Nhóm gi i pháp v nhân l c....................................................... 168
3.2.6. Nhóm gi i pháp v hi n ñ i hoá công ngh ............................... 170
K T LU N.........................................................................................177
DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH C A TÁC GI ............................180
TÀI LI U THAM KH O ...................................................................181
PH L C
vi
DANH M C CH VI T T T S D NG TRONG LU N ÁN
Vi t t t N i dung
AMC Công ty qu n lý và khai thác n
ATM Máy rút ti n t ñ ng
Agribank Ngân hàng Nông nghi p & Phát tri n nông thôn Vi t nam
ASEAN Hi p h i các nư c ðông nam á
BIDV Ngân hàng ð u tư và Phát tri n Vi t nam
CPH C ph n hoá
DNNN Doanh nghi p nhà nư c
ICB Ngân hàng Công thương Vi t nam
MHB Ngân hàng Phát tri n nhà ð ng b ng sông C u Long
NHTM Ngân hàng thương m i
NHTMNN Ngân hàng thương m i nhà nư c
NH Ngân hàng
NHNNg Ngân hàng thương m i nư c ngoài
NHTW, NHTƯ Ngân hàng Trung ương
NSNN Ngân sách nhà nư c
POS ði m ch p nh n thanh toán th
ROA L i nhu n sau thu trên t ng tài s n
ROE L i nhu n sau thu trên v n ch s h u
TCTD T ch c tín d ng
TTCK Th trư ng ch ng khoán
VCB Ngân hàng Ngo i thương Vi t nam
WTO T ch c thương m i th gi i
IAS Chu n m c k toán qu c t
MIS H th ng thông tin qu n lý
IMF Qu ti n t qu c t
BASEL U ban giám sát
vii
DANH M C CÁC SƠ ð , B NG VÀ BI U ð
1. Sơ ñ
Sơ ñ 1.1: Mô hình t ch c c a NHTM ñơn gi n [49] ...........................26
Sơ ñ 1.2: Mô hình t ch c c a NHTM hi n ñ i [49] ...........................27
Sơ ñ 2.1 : Nh ng n i dung chính c a quá trình cơ c u l i NHTM NN
Vi t Nam .[16] ......................................................................................73
Sơ ñ 3.1: Mô hình thi t l p h th ng thông tin c a NHTM NN .........172
2. B ng
B ng 2.1: S lư ng các TCTD ho t ñ ng t i Vi t nam ñ n năm 2006...63
B ng 2.2: S li u v tình hình ho t ñ ng c a các TCTD Vi t nam........64
B ng 2.3. Cơ c u nhân viên có trình ñ ð i h c và sau ñ i h c ............78
B ng 2.4: V n ñi u l và v n t có c a các NHTM NN tính ñ n tháng
12/2005 .................................................................................................81
B ng 2.5: V n t có c a các Ngân hàng thương m i Nhà nư c.............83
B ng 2.6: K t qu x lý n t n ñ ng c a các NHTM nhà nư c ............84
B ng 2.7: Di n bi n n t n ñ ng, n x u c a các NHTM NN...............85
B ng 2.8: Cơ c u cho vay theo thành ph n kinh t ................................89
B ng 2.9 : T l n x u trên t ng cho vay.............................................89
B ng 2.10: T l ph thu c kho n n d bi n ñ ng...............................91
B ng 2.11: Ch s ROE c a các NHTM NN..........................................91
viii
B ng 2.12: Chênh l ch lãi su t cho vay và lãi su t ti n g i c a các
NHTMNN .............................................................................................92
B ng 2.13: T l chi phí trên thu nh p c a các NHTM NN...................93
B ng 2.14: Ch s ROA c a các NHTM NN .........................................93
B ng 2.15: M t s ch s hi u qu c a các NHTM NN .......................111
B ng 3.1: D báo m c ñ thi u v n và nhu c u b sung v n c a các
NHTM NN giai ño n 2007 – 2010. .....................................................131
3. Bi u ñ
Bi u ñ 2.1: Th ph n huy ñ ng v n năm 2006 .....................................66
Bi u ñ 2.2: Th ph n tài s n năm 2006 ................................................67
Bi u ñ 2.3: Th ph n cho vay, ñ u tư c a h th ng tài chính cu i năm
2006 ......................................................................................................68
1
PH N M ð U
1. Tính c p thi t c a ñ tài
Hi n nay h i nh p kinh t gi a các khu v c và trên toàn th gi i ñã tr
thành m t xu th t t y u c a th i ñ i và di n ra m nh m trên nhi u lĩnh v c.
ðó là con ñư ng ng n nh t giúp các qu c gia ñang phát tri n rút ng n ñư c
th i gian quá trình công nghi p hoá hi n ñ i hoá ñ t nư c. ðây cũng là xu th
chung c a th i ñ i, là ñi u ki n c n thi t ñ m i qu c gia ñi vào qu ñ o chung
c a th gi i, là cơ h i ñ các nư c t n d ng ñư c dòng v n kh ng l cùng v i
công ngh tiên ti n. Trong xu th ñó, Vi t nam ñã ch ñ ng tham gia vào quá
trình h i nh p qu c t như gia nh p kh i ASEAN, tham gia vào khu v c m u
d ch t do ASEAN (AFTA), ký k t Hi p ñ nh thương m i song phương Vi t
nam – Hoa kỳ và ñ u năm 2007 ñã tr thành thành viên chính th c c a Hi p
h i thương m i th gi i (WTO). Bên c nh nh ng cơ h i và l i ích do h i nh p
mang l i thì yêu c u ñ t ra cũng r t l n bu c chúng ta ph i ñ i m t như s c ép
c nh tranh, nâng cao qu n lý nhà nư c nh m gi m thi u, h n ch r i ro (kh ng
ho ng, b t n kinh t …), t i ña hóa l i ích c a c nh tranh và h i nh p qu c t .
Trong ti n trình chung ñó c a c n n kinh t , các Ngân hàng thương
m i Vi t nam s có nhi u cơ h i hơn v tài chính, ngu n l c, công ngh , th
trư ng…. M t khác cũng ph i ñ i m t v i nh ng thách th c, áp l c, r i ro khi
m c v n hi n nay c a các Ngân hàng thương m i Vi t nam, ñ c bi t là các
Ngân hàng thương m i Nhà nư c (NHTMNN) quá th p so v i các Ngân hàng
thương m i (NHTM) khác trong khu v c; Trình ñ qu n lý còn h n ch ; các
tiêu chu n v ki m toán, k toán chưa phù h p v i thông l và tiêu chu n
qu c t ; trình ñ công ngh ñư c áp d ng chưa hi n ñ i; d ch v Ng©n h ng
còn nghèo nàn. Nh ng thách th c này s còn gia tăng hơn r t nhi u khi hi n
nay chúng ta ti p t c ñ y m nh h i nh p kinh t qu c t . ðòi h i các NHTM
2
Vi t nam ph i ch ñ ng cơ c u l i nh m nâng cao năng l c c nh tranh, tham
gia vào quá trình h i nh p và c nh tranh kh c li t này.
Hi n nay NHTM NN Vi t nam còn quá nhi u b t c p và không còn
phù h p. N u chúng ta không ti n hành cơ c u l i s m thì ho t ñ ng c a các
NHTM NN s r t khó khăn khi ph i ñ i m t v i các ngâ n h ng l n c a nư c
ngoài. Trư c tình hình c p bách ñó, tác gi l a ch n ñ tài “Cơ c u l i các
Ngân hàng thương m i Nhà nư c Vi t nam trong giai ño n hi n nay”
làm ñ tài nghiên c u cho Lu n án ti n sĩ c a mình. ð tài này mang tính
thi t th c và phù h p v i th c t yêu c u c a h th ng các NHTM NN
Vi t nam hi n nay.
2. M c ñích nghiên c u
Nghiên c u nh ng v n ñ lý lu n cơ b n v cơ c u và cơ c u l i
NHTM: N i dung, căn c và các nhân t nh hư ng. Nghiên c u cơ c u c a
NHTM NN trong ph m vi qu c gia cũng như kinh nghi m cơ c u l i NHTM
NN c a các nư c.
Phân tích nh m ch ra nh ng h n ch trong cơ c u c a NHTM NN.
Phân tích và phát hi n nh ng b t c p trong cơ c u l i c a các NTHM NN Vi t
nam trong giai ño n 2000 – 2005.
D báo tri n v ng v cơ c u l i các NHTM NN Vi t nam trong th i
gian t i.
ð xu t gi i pháp nh ng gi i pháp ñ ng b và có tính th c thi,
góp ph n vào vi c cơ c u l i có hi u qu c a các NHTM NN Vi t nam
ñ n năm 2010.
3. Ph m vi nghiên c u
Nghiên c u tình hình cơ c u l i c a các NHTM NN d a trên các n i
dung: cơ c u l i tài chính, cơ c u l i t ch c và ho t ñ ng, cơ c u l i nhân l c
và nâng c p công ngh .
3
4. Phương pháp nghiên c u
Là m t công trình nghiên c u khoa h c mang tính ng d ng th c ti n
nên trong quá trình th c hi n ñ tài, tác gi ch y u d a vào các phương pháp
nghiên c u như phương pháp duy v t bi n ch ng, duy v t l ch s , phương
pháp h th ng, phương pháp phân tích, so sánh, phương pháp t ng h p và
trong quá trình nghiên c u có s k t h p gi a lý lu n và th c ti n.
5. Nh ng ñóng góp c a lu n án
H th ng hoá ñư c nh ng v n ñ mang tính lý lu n v cơ c u và cơ
c u l i c a NHTM.
Rút ra nh ng bài h c kinh nghi m trong quá trình cơ c u l i các
NHTM NN c a th gi i ñ có th v n d ng vào Vi t nam.
T vi c nghiên c u cơ c u NHTM NN và quá trình cơ c u l i các
NHTM NN ñã ñánh giá ñúng th c tr ng cũng như phát hi n ra nh ng nguyên
nhân d n ñ n vi c cơ c u l i các NHTM NN kém hi u qu trong giai ño n
2000 2005.
Xây d ng các ñ nh hư ng và ñ xu t các gi i pháp h u hi u nh m cơ
c u l i các NHTM NN Vi t nam ñ n năm 2010.
4
CHƯƠNG I
NH NG V N ð LÝ LU N CƠ B N
V CƠ C U NGÂN HÀNG THƯƠNG M I
1.1. Ho t ñ ng c a Ngân hàng thương m i trong n n kinh t th trư ng
1.1.1.Khái ni m Ngân hàng thương m i
H th ng ngân hàng ñã ra ñ i t nh ng năm trư c th k 15 và có m t
quá trình phát tri n lâu dài t ngân hàng sơ khai ñ n ngân hàng hi n ñ i như
ngày nay. Cùng v i s phát tri n ñó có r t nhi u quan ñi m và ñ nh nghĩa
khác nhau v Ngân hàng. M i nhà kinh t hay trư ng phái, ñ o lu t khác nhau
khi ñưa ra quan ñi m ñ u xu t phát t ñ c thù v ho t ñ ng c a ngân hàng.
Tuy nhiên do h th ng các Ngân hàng ngày càng ña d ng v các d ch v c a
mình do v y khi ñưa ra ñ nh nghĩa s có nh ng cách nhìn nh n khác nhau
Theo WordBank: “ Ngân hàng là t ch c tài chính nh n ti n g i ch y u
dư i d ng không kỳ h n ho c ti n g i ñư c rút ra v i m t thông báo ng n
h n ( ti n g i không kỳ h n, có kỳ h n và các kho n ti t ki m). Dư i tiêu ñ “
các ngân hàng” g m có: Các Ngân hàng thương m i ch tham gia vào các ho t
ñ ng nh n ti n g i, cho vay ng n h n và trung dài h n; Các ngân hàng ñ u tư
ho t ñ ng buôn bán ch ng khoán và b o lãnh phát hành; Các Ngân hàng nhà
cung c p tài chính cho lĩnh v c phát tri n nhà và nhi u lo i khác n a. T i
m t s nư c còn có các ngân hàng t ng h p k t h p ho t ñ ng ngân hàng
thương m i v i ho t ñ ng ngân hàng ñ u tư và ñôi khi th c hi n c d ch v
b o hi m”. [24]
Theo Peter S.Rose: “ Ngân hàng là lo i hình t ch c tài chính cung c p
m t danh m c các d ch v tài chính ña d ng nh t ñ c bi t là tín d ng, ti t
ki m và d ch v thanh toán. Và cũng th c hi n nhi
