Luận án Cơ cấu nguồn vốn của các doanh nghiệp niêm yết trong ngành vật liệu xây dựng ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH  PHẠM MINH ĐỨC CƠ CẤU NGUỒN VỐN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRONG NGÀNH VẬT LIỆU XÂY DỰNG Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH  PHẠM MINH ĐỨC CƠ CẤU NGUỒN VỐN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRONG NGÀNH VẬT LIỆU XÂY DỰNG Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2022 Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng Mã số: 9.34.02.01 Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. Nguyễn Đình Kiệm 2. TS. Nguyễn Hồ Phi Hà i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận án là công trình nghiên cứu riêng của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Tác giả luận án Phạm Minh Đức ii LỜI CẢM ƠN Luận án được hoàn thành với sự giúp đỡ nhiệt tình của Ban giám đốc Học viện Tài chính, của tập thể lãnh đạo và các thầy cô Khoa Sau đại học, Khoa Tài chính doanh nghiệp, Bộ môn Tài chính doanh nghiệp- Học viện Tài chính, đặc biệt là công lao hướng dẫn tận tình, chu đáo của tập thể giáo viên hướng dẫn: PGS.TS. Nguyễn Đình Kiệm và TS. Nguyễn Hồ Phi Hà. Em xin được gửi tới các thầy, cô lời cảm ơn trân trọng nhất. Xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình và những tư liệu quý báu được cung cấp từ các nhà quản lý doanh nghiệp, các cán bộ tại các doanh nghiệp vật liệu xây dựng. Xin trân trọng cảm ơn Ban chủ nhiệm Khoa Tài chính doanh nghiệp và Lãnh đạo Bộ môn Tài chính doanh nghiệp đã tạo những điều kiện tốt nhất, đã hỗ trợ về mặt chuyên môn và tình thần để tác giả hoàn thành luận án này. Xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn động viên, ủng hộ và chia sẻ những khó khăn để tác giả hoàn thành tốt luận án. Tác giả luận án Phạm Minh Đức iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ......................................................................... viii DANH MỤC BẢNG .......................................................................................... ix DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH............................................................................... xi SƠ ĐỒ ............................................................................................................... xi HÌNH ................................................................................................................ xii PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ CƠ CẤU NGUỒN VỐN DOANH NGHIỆP ......................................................................................................................... 17 1.1. Nguồn vốn của doanh nghiệp....................................................................... 17 1.1.1. Khái niệm nguồn vốn của doanh nghiệp .................................................. 17 1.1.2. Phân loại nguồn vốn ................................................................................. 17 1.2. Cơ cấu nguồn vốn của doanh nghiệp .......................................................... 22 1.2.1. Khái niệm cơ cấu nguồn vốn của doanh nghiệp ...................................... 22 1.2.2. Các chỉ tiêu phản ánh cơ cấu nguồn vốn của doanh nghiệp .................... 23 1.2.2.1. Căn cứ theo quan hệ sở hữu: ............................................................. 23 1.2.2.2 Căn cứ theo thời gian huy động và sử dụng: ..................................... 25 1.2.2.3. Căn cứ theo phạm vi sử dụng vốn ..................................................... 25 1.2.3. Một số lý thuyết cơ bản về cơ cấu nguồn vốn của doanh nghiệp ............ 25 1.2.3.1. Lý thuyết cơ cấu nguồn vốn tối ưu (Opitmal capital structure) ........ 25 1.2.3.2. Lý thuyết của Modigliani và Miller (M&M) .................................... 26 1.2.3.3. Lý thuyết đánh đổi (Trade – Off theory) .......................................... 29 1.2.3.4. Lý thuyết trật tự phân hạng (Pecking order theory) .......................... 31 1.2.3.5. Lý thuyết thời điểm thị trường (Market Timing Theory) ................. 32 1.2.3.6. Lý thuyết đại diện (Agency Theory) ................................................. 33 1.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng tới cơ cấu nguồn vốn của doanh nghiệp ............. 35 1.2.4.1 Các nhân tố bên trong ........................................................................ 35 1.2.4.2 Các nhân tố bên ngoài ........................................................................ 39 1.2.5. Tác động của cơ cấu nguồn vốn đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ...................................................................................................... 41 1.2.5.1. Tác động của cơ cấu nguồn vốn đến chi phí sử dụng vốn bình quân của doanh nghiệp ........................................................................................... 41 iv 1.2.5.2. Tác động của cơ cấu nguồn vốn đến rủi ro tài chính của doanh nghiệp ........................................................................................................................ 44 1.2.5.3. Tác động của cơ cấu nguồn vốn đến tỷ suất lợi nhuận vốn chủ sở hữu ........................................................................................................................ 45 1.3. Hoạch định cơ cấu nguồn vốn mục tiêu của doanh nghiệp ...................... 46 1.3.1. Khái niệm cơ cấu nguồn vốn mục tiêu ..................................................... 46 1.3.2. Tầm quan trọng của việc hoạch định cơ cấu nguồn vốn mục tiêu ........... 46 1.3.3. Các nguyên tắc cơ bản hoạch định cơ cấu nguồn vốn mục tiêu .............. 47 1.3.4. Trình tự và phương pháp hoạch định cơ cấu nguồn vốn mục tiêu cho doanh nghiệp ................................................................................................................. 48 1.3.4.1. Thực hiện dự báo tài chính để ước tính thặng dư/thâm hụt tài chính ........................................................................................................................ 49 1.3.4.2. Xác định cơ cấu nguồn vốn mục tiêu ................................................ 50 1.3.4.3. Phát triển và thử nghiệm cơ cấu vốn mục tiêu .................................. 53 1.3.4.4. Điều chỉnh cơ cấu nguồn vốn ........................................................... 54 1.4. Kinh nghiệm hoạch định cơ cấu nguồn vốn của một số DN VLXD trên thế giới và bài học cho DN VLXD NY tại Việt Nam ............................................... 56 1.4.1 Cơ cấu nguồn vốn của một số Tập đoàn VLXD lớn trên thế giới. ........... 56 1.4.1.1. Cơ cấu nguồn vốn của Tập đoàn Thép Nhật Bản – Nippon Steel Corporation .................................................................................................... 56 1.4.1.2. Cơ cấu nguồn vốn của Tập đoàn Xi măng Siam Thái Lan ............... 61 1.4.2. Tổng hợp kinh nghiệm của các nhà quản trị về cơ cấu nguồn vốn và hoạch định cơ cấu nguồn vốn ....................................................................................... 64 1.4.2.1. Kinh nghiệm của các GĐTC tại Hy Lạp* ......................................... 64 1.4.2.2. Kinh nghiệm của các GĐTC tại Sri Lan-ka*** .................................. 67 1.4.2.3. Kinh nghiệm của GĐTC tại khu vực Trung Đông**** ...................... 68 1.4.2.4. Kinh nghiệm của các GĐTC tại khu vực châu Âu***** ..................... 69 1.4.3. Bài học kinh nghiệm dành cho các DN NY trong ngành VLXD ở Việt Nam ............................................................................................................................ 70 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CƠ CẤU NGUỒN VỐN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRONG NGÀNH VẬT LIỆU XÂY DỰNG Ở VIỆT NAM ......................................................................................................................... 72 2.1 Tổng quan về các các doanh nghiệp niêm yết trong ngành vật liệu xây dựng ở Việt Nam ............................................................................................................ 72 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của các doanh nghiệp ngành vật liệu xây dựng ở Việt Nam ................................................................................................ 72 2.1.2. Đặc điểm hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp niêm yết trong ngành VLXD ở Việt Nam ............................................................................................. 74 v 2.1.3. Tổng quan về mẫu nghiên cứu ................................................................. 77 2.1.3.1. Căn cứ chọn mẫu nghiên cứu trong luận án...................................... 77 2.1.3.2. Phân loại mẫu nghiên cứu ................................................................. 79 2.1.3.3. Tình hình tài chính của các DN NY trong ngành VLXD ở Việt Nam ........................................................................................................................ 79 2.2. Thực trạng cơ cấu nguồn vốn của các các DN NY trong ngành VLXD ở Việt Nam........................................................................................................................ 90 2.2.1. Cơ cấu nguồn vốn của các DN NY trong ngành VLXD ............................ 90 2.2.1.1. Thực trạng cơ cấu nguồn vốn của các DN NY trong ngành VLXD theo quan hệ sở hữu vốn ........................................................................................ 90 2.2.1.2. Thực trạng cơ cấu nguồn vốn của các DN NY trong ngành VLXD theo thời gian huy động và sử dụng ....................................................................... 97 2.2.1.3. Thực trạng CCNV của các DN NY trong ngành VLXD theo phạm vi ...................................................................................................................... 102 2.2.2. Đánh giá tác động của cơ cấu nguồn vốn đến hoạt động của các DN NY trong ngành VLXD. .......................................................................................... 106 2.2.2.1. Tác động của CCNV đến chi phí sử dụng vốn của các DN NY trong ngành VLXD ................................................................................................ 106 2.2.2.2. Tác động của CCNV đến rủi ro tài chính của các DN NY trong ngành VLXD ........................................................................................................... 114 2.2.3. Nghiên cứu định lượng về cơ cấu nguồn vốn của các DNNY ngành VLXD .......................................................................................................................... 127 2.2.3.1. Những nhân tố ảnh hưởng đến cơ cấu nguồn vốn của các DN NY trong ngành VLXD ................................................................................................ 127 2.2.3.2. Cơ cấu nguồn vốn mục tiêu và hành vi điều chỉnh cơ cấu nguồn vốn của nhà quản trị ............................................................................................ 137 2.2.3.3. Tác động của CCNV đến TSSL của các DNNY ngành VLXD ..... 144 2.2.4. Quyết định cơ cấu nguồn vốn của các nhà quản trị tài chính tại các DN NY trong ngành VLXD ........................................................................................... 147 2.2.4.1. Cách thức huy động vốn của các nhà quản trị tài chính ................. 147 2.2.4.2. Những nhân tố tác động đến quyết định huy động vốn của các nhà quản trị tài chính .......................................................................................... 149 2.2.4.3. Những nguyên tắc cần tuân thủ khi hoạch định CCNV của các nhà quản trị tài chính .......................................................................................... 150 2.2.4.4. Đánh giá hệ số nợ mục tiêu và kỳ vọng về lãi suất vay vốn của các nhà quản trị tài chính .......................................................................................... 151 2.3. Đánh giá chung về cơ cấu nguồn vốn của các doanh nghiệp VLXD niêm yết giai đoạn 2009-2020 ..................................................................................... 152 2.3.1. Những điểm đã đạt được ........................................................................ 152 vi 2.3.2 Những hạn chế còn tồn tại và nguyên nhân ............................................ 154 2.3.2.1 Những hạn chế còn tồn tại trong CCNV của các DN NY trong ngành VLXD ở Việt Nam ....................................................................................... 154 2.3.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế .................................................... 155 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CƠ CẤU NGUỒN VỐN CHO CÁC DNNY TRONG NGÀNH VẬT LIỆU XÂY DỰNG Ở VIỆT NAM .................. 158 3.1. Bối cảnh kinh tế xã hội và định hướng phát triển lĩnh vực vật liệu xây dựng tại Việt Nam giai đoạn 2020-2030 ........................................................... 158 3.1.1. Bối cảnh kinh tế vĩ mô ........................................................................... 158 3.1.1.1. Bối cảnh kinh tế thế giới ................................................................. 158 3.1.1.2. Tình hình kinh tế Việt Nam ............................................................ 160 3.1.2. Mục tiêu và định hướng phát triển ngành VLXD ở Việt Nam .............. 163 3.1.2.1 Quan điểm phát triển ngành VLXD ở Việt Nam ............................. 163 3.1.2.2. Mục tiêu phát triển ngành VLXD ở Việt Nam ............................... 163 3.1.2.3. Định hướng phát triển ngành VLXD ở Việt Nam .......................... 163 3.2. Quan điểm hoàn thiện cơ cấu nguồn vốn của các DN NY trong ngành VLXD ở Việt Nam.............................................................................................. 167 3.2.1. Quan điểm hoàn thiện cơ cấu nguồn vốn của các DN NY trong ngành VLXD ở Việt Nam. .......................................................................................... 167 3.2.1.1. Đảm bảo sự phù hợp với bối cảnh KTXH và chu kỳ kinh doanh của ngành ............................................................................................................ 167 3.2.1.2. Đảm bảo vận dụng linh hoạt và hài hoà những lý thuyết về CCNV trong thực tiễn .............................................................................................. 168 3.2.1.3. Đảm bảo sự nhất quán với chiến lược và sự phù hợp với vòng đời của doanh nghiệp ................................................................................................ 168 3.2.1.4. Hoàn thiện cơ cấu nguồn vốn phải đảm bảo tính khả thi với điều kiện thực tiễn của DN .......................................................................................... 169 3.2.2. Nguyên tắc cơ bản hoạch định cơ cấu nguồn vốn của các DN ngành VLXD .......................................................................................................................... 169 3.2.2.1. Nguyên tắc đánh đổi rủi ro và lợi nhuận trong hoạch định cơ cấu nguồn vốn ................................................................................................................ 169 3.2.2.2. Nguyên tắc tương thích giữa huy động và sử dụng vốn ................. 170 3.2.2.3. Hoạch định chính sách huy động vốn phải hướng tới lợi ích của cổ đông .............................................................................................................. 170 3.2.2.4. Hoạch định chính sách huy động vốn phải được xem xét trên cơ sở khả năng huy động vốn từ các nguồn vốn của doanh nghiệp ...................... 170 3.2.2.5. Chỉ huy động vốn vay trong điều kiện khả năng sinh lời của tài sản lớn hơn chi phí sử dụng nợ vay .................................................................... 171 vii 3.3. Một số giải pháp hoàn thiện cơ cấu nguồn vốn của các DN NY trong ngành VLXD ở Việt Nam.............................................................................................. 171 3.3.1. Điều chỉnh cơ cấu nguồn vốn theo quan hệ sở hữu: .............................. 171 3.3.1.1 Điều chỉnh hệ số nợ theo hướng giảm bớt tỷ trọng nợ phải trả ....... 171 3.3.1.2. Điều chỉnh tỷ trọng nợ ngắn hạn theo đặc điểm sản phẩm và vòng đời ...................................................................................................................... 175 3.3.2. Điều chỉnh cơ cấu nguồn vốn theo phạm vi – gia tăng nguồn vốn nội sinh. .......................................................................................................................... 177 3.3.2.1. Đảm bảo hiệu quả hoạt động kinh doanh, gia tăng lợi nhuận sau thuế ...................................................................................................................... 177 3.3.2.2. Lựa chọn và thực hiện chính sách cổ tức phù hợp .......................... 178 3.3.3. Điều chỉnh cơ cấu nguồn vốn theo thời gian sử dụng vốn ..................... 179 3.3.4. Điều chỉnh cơ cấu nguồn vốn phù hợp với vòng đời doanh nghiệp ...... 180 3.3.5. Hoạch định cơ cấu nguồn vốn mục tiêu cho các DNNY ngành VLXD 181 3.3.6. Đánh giá lại chính sách cơ cấu nguồn vốn định kỳ hàng năm ............... 187 3.3.7. Nhóm giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả sử dụng đòn bẩy tài chính 188 3.3.7.1. Xây dựng cơ cấu nguồn vốn gắn liền với tái cấu trúc HĐKD ........ 188 3.3.7.2. Quản trị rủi ro tài chính ................................................................... 193 3.3.8. Một số giải pháp khác ............................................................................ 199 3.3.8.1. Chú trọng công tác quản trị tài chính trong các doanh nghiệp ....... 199 3.3.8.2. Nâng cao năng lực bộ phận chuyên viên tài chính ......................... 200 3.3.8.3. Thực hiện tốt việc công bố thông tin .............................................. 200 3.4. Điều kiện thực hiện giải pháp .................................................................... 200 3.4.1. Về phía các DN NY trong ngành VLXD ở Việt Nam ........................... 200 3.4.1.1 Sự quyết tâm của ban lãnh đạo các doanh nghiệp ........................... 200 3.4.1.2. Đổi mới cơ cấu nguồn vốn phải thực hiện đồng bộ với quá trình tái cơ cấu hoạt động doanh nghiệp......................................................................... 201 3.4.2 Về phía Nhà nước .................................................................................... 201 3.4.2.1 Cần thúc đẩy phát triển thị trường chứng khoán.............................. 201 3.4.2.2 Áp dụng các giải pháp đồng bộ nhằm cải thiện môi trường kinh doanh cho doanh nghiệp ......................................................................................... 202 3.4.2.3 Xây dựng và thực hiện việc quy hoạch, dự báo đối với ngành vật liệu xây dựng phù hợp hơn ................................................................................. 203 KẾT LUẬN .................................................................................................... 205 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 208 viii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Ý nghĩa DN Doanh nghiệp VKD Vốn kinh doanh VLXD Vật liệu xây dựng NY Niêm yết CCNV Cơ cấu nguồn vốn VCSH Vốn chủ sở hữu NPT Nợ phải trả NNH Nợ ngắn hạn NVLĐTX Nguồn vốn lưu động thường xuyên KNTT Khả năng thanh toán TSBQ Tài sản bình quân TSCĐ Tài sản cố định NWC Net Working Capital WACC Chi phí sử dụng vốn bình quân Rd Chi phí sử dụng nợ vay Re Chi phí sử dụng vốn chủ sở hữu EBIT Lợi nhuận trước lãi