Luận án Đặc điểm bệnh lý bệnh còi xương ở chó và biện pháp điều trị

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM PHẠM THỊ LAN HƯƠNG ĐẶC ĐIỂM BỆNH LÝ BỆNH CÒI XƯƠNG Ở CHÓ VÀ BIỆN PHÁP ĐIỀU TRỊ LUẬN ÁN TIẾN SĨ NHÀ XUẤT BẢN HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP - 2018 HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM PHẠM THỊ LAN HƯƠNG ĐẶC ĐIỂM BỆNH LÝ BỆNH CÒI XƯƠNG Ở CHÓ VÀ BIỆN PHÁP ĐIỀU TRỊ Chuyên ngành: Bệnh lý học và chữa bệnh vật nuôi Mã số: 9.64.01.02 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Văn Thanh PGS. TS. Chu Đức Thắng HÀ NỘI - 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2018 Tác giả luận án Phạm Thị Lan Hương ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận án, cho phép tôi bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc PGS. TS. Nguyễn Văn Thanh và PGS.TS. Chu Đức Thắng đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Bộ môn Nội - Chẩn - Dược - Độc chất, Khoa Thú y - Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ viên chức Phòng khám Thú y cộng đồng, Phòng khám Vietvet 89 Nghi Tàm, Phòng khám 240 Âu Cơ, Phòng khám Hanvet, Phòng khám và chăm sóc thú cưng Gaia, các hộ chăn nuôi chó tại một số tỉnh miền Bắc (Hà Nội, Lạng Sơn, Hải Dương, Hưng Yên, Thái Bình, Hải Phòng, Quảng Ninh), bệnh viện Medlatec đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận án. Hà Nội, ngày ... tháng ... năm 2018 Nghiên cứu sinh Phạm Thị Lan Hương iii MỤC LỤC Lời cam đoan .....................................................................................................................i Lời cảm ơn ....................................................................................................................... ii Mục lục ........................................................................................................................... iii Danh mục chữ viết tắt ......................................................................................................vi Danh mục bảng .............................................................................................................. vii Danh mục hình .................................................................................................................ix Trích yếu luận án .............................................................................................................. x Thesis abstract................................................................................................................ xii Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................ 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ............................................................................. 2 1.2.1. Mục tiêu tổng quát ................................................................................................ 2 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................................... 2 1.3. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 2 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................... 2 1.3.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ........................................................................ 3 1.4. Những đóng góp mới của đề tài ............................................................................ 3 1.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .............................................................. 3 1.5.1. Ý nghĩa khoa học .................................................................................................. 3 1.5.2. Ý nghĩa thực tiễn ................................................................................................... 4 Phần 2. Tổng quan tài liệu ............................................................................................. 5 2.1. Nguồn gốc và đặc điểm sinh học của chó ............................................................. 5 2.1.1. Nguồn gốc của loài chó ........................................................................................ 5 2.1.2. Một số đặc tính sinh học của chó .......................................................................... 6 2.1.3. Một số giống chó đang được nuôi ở Việt Nam ..................................................... 9 2.2. Vai trò và sự rối loạn chuyển hóa chất khoáng ................................................... 19 2.2.1. Vai trò của các chất khoáng ................................................................................ 19 2.2.2. Những tác hại của sự thiếu chất khoáng trong chăn nuôi ................................... 20 2.2.3. Những nguyên nhân gây ra thiếu khoáng ........................................................... 21 2.2.4. Một số vấn đề về chuyển hóa, hấp thu Canxi và Photpho .................................. 23 iv 2.3. Chuyển hóa, hấp thu vitamin D .......................................................................... 29 2.3.1. Vai trò của vitamin D.......................................................................................... 30 2.3.2. Quá trình chuyển hóa vitamin D ......................................................................... 31 2.4. Bệnh còi xương ................................................................................................... 32 2.4.1. Định nghĩa về bệnh còi xương ............................................................................ 32 2.4.2. Tình hình nghiên cứu bệnh còi xương trên thế giới và ở Việt Nam ................... 32 2.5. Vai trò của chẩn đoán hình ảnh trong quá trình thăm khám và điều trị bệnh ..... 35 2.6. Vai trò của x - quang trong chẩn đoán bệnh còi xương ......................................... 36 Phần 3. Vật liệu và phương pháp nghiên cứu ............................................................ 37 3.1. Địa điểm nghiên cứu ........................................................................................... 37 3.2. Thời gian nghiên cứu .......................................................................................... 37 3.3. Đối tượng và vật liệu nghiên cứu........................................................................ 37 3.3.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................... 37 3.3.2. Vật liệu nghiên cứu ............................................................................................. 38 3.4. Nội dung nghiên cứu ........................................................................................... 38 3.4.1. Nghiên cứu đặc điểm bệnh lý ở chó mắc bệnh còi xương .................................. 38 3.4.2. Xác định sự biến đổi về xương và khớp xương ở chó mắc bệnh bằng phương pháp chụp X- quang ............................................................................... 39 3.4.3. Điều tra tỷ lệ chó mắc bệnh còi xương ............................................................... 39 3.4.4. Phác đồ điều trị thử nghiệm bệnh còi xương ...................................................... 39 3.5. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 39 3.5.1. Phương pháp khám lâm sàng .............................................................................. 39 3.5.2. Phương pháp xét nghiệm một số chỉ tiêu huyết học ở chó mắc bệnh còi xương ........................................................................................................... 40 3.5.3. Xác định sự biến đổi hàm lượng Canxi, Photpho, hàm lượng vitamin D trong huyết thanh ở chó mắc bệnh còi xương ..................................................... 40 3.5.4. Điều tra tỷ lệ chó mắc bệnh còi xương ............................................................... 43 3.5.5. Phương pháp chụp X - quang xương và khớp xương vùng chi .......................... 43 3.5.6. Phác đồ điều trị thử nghiệm bệnh còi xương ...................................................... 44 3.6. Xử lý số liệu ........................................................................................................ 45 Phần 4. Kết quả và thảo luận ....................................................................................... 46 4.1. Kết quả nghiên cứu đặc điểm bệnh lý ở chó mắc bệnh còi xương ..................... 46 v 4.1.1. Biểu hiện lâm sàng ở chó mắc bệnh còi xương .................................................. 46 4.1.2. Kết quả nghiên cứu một số chỉ tiêu lâm sàng ở chó mắc bệnh còi xương .............. 50 4.1.3. Kết quả nghiên cứu một số chỉ tiêu về máu ở chó mắc bệnh còi xương ............ 54 4.1.4. Kết quả nghiên cứu sự biến đổi hàm lượng Ca, P, Vitamin D trong huyết thanh ở chó mắc bệnh còi xương. ....................................................................... 67 4.2. Kết quả theo dõi sự biến đổi về xương và khớp xương ở chó mắc bệnh còi xương bằng phương pháp chẩn đoán hình ảnh ................................................... 74 4.3. Sự liên quan giữa các biểu hiện lâm sàng, một số chỉ tiêu huyết học và phương pháp chụp x- quang xương dài vùng chi ở chó mắc bệnh còi xương .................................................................................................................. 79 4.4. Kết quả điều tra tỷ lệ chó mắc bệnh còi xương .................................................. 82 4.4.1. Tỷ lệ mắc bệnh còi xương trên đàn chó nuôi tại một số tỉnh phía Bắc Việt Nam ............................................................................................................. 82 4.4.2. Tỷ lệ mắc bệnh còi xương ở chó tại một số phòng mạch thuộc Hà Nội ............. 84 4.4.3. Tỷ lệ mắc bệnh còi xương theo giống chó .......................................................... 86 4.4.4. Tỷ lệ chó mắc bệnh còi xương theo độ tuổi ........................................................ 87 4.5. Phác đồ điều trị thử nghiệm bệnh còi xương ...................................................... 89 Phần 5. Kết luận và kiến nghị ...................................................................................... 93 5.1. Kết luận ............................................................................................................... 93 5.2. Kiến nghị............................................................................................................. 94 Danh mục các công trình đã công bố liên quan đến luận án ......................................... 95 Tài liệu tham khảo .......................................................................................................... 96 Phụ lục .......................................................................................................................... 105 vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa tiếng Việt AAFCO The Association of American Feed Control Officials (Hiệp hội kiểm soát thức ăn Hoa Kỳ) BVSKTE Bệnh viện sức khoẻ trẻ em Ca Canxi CDB Council of Docked Breeds (Hiệp hội giống chó cụt đuôi) CT Computed Tomography (Chụp cắt lớp) FCI Federation Cynologique International ( Hiệp hội giống chó quốc tế) ICZN International Commission on Zoological Nomenclature (Uỷ ban quốc tế về danh mục động vật học) KHKT Khoa học kỹ thuật MRI Magnetic resonance imaging (Chụp cộng hưởng từ) NRC National Research Council (Hội đồng nghiên cứu quốc gia) P Photpho PTH Parathyroxin VKC VietNam Kennel Club (Hiệp hội chó giống quốc gia Việt Nam) vii DANH MỤC BẢNG TT Tên bảng Trang 2.1. Giá trị trung bình về hàm lượng một số nguyên tố khoáng trong cơ thể động vật ................................................................................................................. 19 2.2. Phân chia nhóm khoáng chất ................................................................................. 20 2.3. Các yếu tố làm tăng hoặc giảm hấp thu chất khoáng vi lượng ............................. 23 4.1. Biểu hiện lâm sàng ở chó mắc bệnh còi xương ..................................................... 47 4.2. Thân nhiệt, tần số hô hấp và tần số tim mạch ở giống chó nội mắc bệnh còi xương ..................................................................................................................... 52 4.3. Thân nhiệt, tần số hô hấp và tần số tim mạch ở giống chó ngoại mắc bệnh còi xương ............................................................................................................... 53 4.4. Số lượng hồng cầu, tỷ khối huyết cầu, thể tích trung bình của hồng cầu ở giống chó nội mắc bệnh còi xương ....................................................................... 57 4.5. Số lượng hồng cầu, tỷ khối huyết cầu, thể tích trung bình của hồng cầu ở giống chó ngoại mắc bệnh còi xương.................................................................... 58 4.6. Hàm lượng huyết sắc tố, nồng độ huyết sắc tố trung bình, lượng huyết sắc tố trung bình của hồng cầu ở giống chó nội mắc bệnh còi xương ........................ 61 4.7. Hàm lượng huyết sắc tố, nồng độ huyết sắc tố trung bình, lượng huyết sắc tố trung bình của hồng cầu ở giống chó ngoại mắc bệnh còi xương ..................... 62 4.8. Số lượng bạch cầu, công thức bạch cầu ở giống chó nội mắc bệnh còi xương ..................................................................................................................... 65 4.9. Số lượng bạch cầu, công thức bạch cầu ở giống chó ngoại mắc bệnh còi xương ..................................................................................................................... 66 4.10. Hàm lượng Ca, P trong huyết thanh ở giống chó nội mắc bệnh còi xương ......... 69 4.11. Hàm lượng Ca, P trong huyết thanh của giống chó ngoại mắc bệnh còi xương ..................................................................................................................... 69 4.12. Hàm lượng vitamin D trong huyết thanh (25 - OH - D3 và 1,25 - (OH)2 - D3) của giống chó nội mắc bệnh còi xương .......................................................... 73 4.13. Hàm lượng vitamin D trong huyết thanh (25 - OH - D3 và 1,25 - (OH)2 - D3) của giống chó ngoại mắc bệnh còi xương ...................................................... 73 viii 4.14. Kết quả theo dõi sự biến đổi về xương và khớp xương ở chó mắc bệnh còi xương bằng phương pháp chụp X – quang ........................................................... 75 4.15. Sự liên quan giữa các biểu hiện lâm sàng, một số chỉ tiêu máu và hình ảnh phim chụp X- quang xương dài vùng chi ở chó mắc bệnh còi xương .................. 81 4.16. Tỷ lệ mắc bệnh còi xương trên đàn chó nuôi tại một số tỉnh phía Bắc Việt Nam ............................................................................................................... 82 4.17. Tỷ lệ các bệnh trên đàn chó đem tới khám và điều trị tại một số phòng mạch thuộc Hà Nội ................................................................................................ 85 4.18. Tỷ lệ mắc bệnh còi xương theo giống chó (n = 1394) .......................................... 86 4.19. Tỷ lệ mắc còi xương ở chó theo tuổi (n = 1394) ................................................... 87 4.20. Kết quả điều trị thử nghiệm bệnh còi xương ở chó (n =18) .................................. 90 4.21. Nhu cầu khuyến nghị Ca, P, Vitamin D của AFFCO ........................................... 90 4.22. Hàm lượng Ca, P trong huyết thanh của giống chó nội mắc bệnh còi xương sau điều trị ............................................................................................................. 91 4.23. Hàm lượng Ca, P trong huyết thanh của giống chó ngoại mắc bệnh còi xương sau điều trị .................................................................................................. 91 4.24. Hàm lượng vitamin D trong huyết thanh (25 - OH - D3 và 1,25 -(OH)2 - D3) của giống chó nội mắc bệnh còi xương sau điều trị .............................................. 92 4.25. Hàm lượng vitamin D trong huyết thanh (25 - OH - D3 và 1,25 -(OH)2 - D3) của giống chó ngoại mắc bệnh còi xương sau điều trị .......................................... 92 ix DANH MỤC HÌNH TT Tên hình Trang 2.1. Giống chó Bắc Hà ............................................................................................... 10 2.2. Giống chó Lài ..................................................................................................... 11 2.3. Giống chó H’mông cộc ....................................................................................... 12 2.4. Giống chó Phú Quốc ........................................................................................... 13 2.5. Giống Bergie Đức ............................................................................................... 15 2.6. Giống chó Rottweiler .......................................................................................... 16 2.7. Giống chó Poodle................................................................................................ 17 2.8. Giống chó Fox .................................................................................................... 18 2.9. Sơ đồ hấp thu khoáng hóa trị 2 ........................................................................... 21 2.10. Chuyển hoá vitamin D trong cơ thể .................................................................... 31 4.1. Biểu hiện hạ bàn chân ở chó Phú Quốc mắc bệnh .............................................. 48 4.2. Biểu hiện hạ bàn chân ở chó Bergie mắc bệnh ................................................... 49 4.3. Biểu hiện cong xương dài vùng chi (chân trước) ở chó mắc bệnh ..................... 49 4.4. Sưng khớp vùng chi sau ở chó mắc bệnh còi xương .......................................... 49 4.5. Xương dài vùng chi ở chân sau chó khoẻ mạnh ................................................. 76 4.6. Xương dài vùng chi bị cong ở chân sau chó mắc bệnh còi xương ..................... 76 4.7. Xương dài vùng chi ở chân trước chó khoẻ mạnh .............................................. 77 4.8. Xương dài vùng chi bị cong ở chân sau chó mắc bệnh còi xương ................... 77 4.9. Cấu trúc của một xương dài vùng chi ................................................................. 77 4.10. Sụn tiếp hợp mở rộng.......................................................................................... 77 x TRÍCH YẾU LUẬN ÁN Tên tác giả: Phạm Thị Lan Hương Tên luận văn: Đặc điểm bệnh lý bệnh còi xương ở chó và biện pháp điều trị Chuyên ngành: Bệnh lý học và chữa bệnh vật nuôi Mã số: 9.64.01.02 Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam Mục đích nghiên cứu Xác định được một số đặc điểm bệnh lý chủ yếu của chó mắc b