Luận án Hoạt động giám sát của ngân hàng nhà nước Việt Nam đối với ngân hàng thương mại
Cùng với xu thế phát triển chung của nền kinh tế, hoạt ñộng của các Ngân hàng thương mại Việt Nam hiện nay ñang ngày càng ñược mở rộng theo hướng hiện ñại hoá và ña dạng hoá [27]. Mục tiêu an toàn và hiệu quả của từng ngân hàng cũng như toàn bộ hệ thống ngân hàng thương mại là một mục tiêu quan trọng của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) khi thực hiện hoạt ñộng giám sát ngân hàng thương mại. Thời gian qua, thông qua hoạt ñộng giám sát ñối vớicác ngân hàng thương mại, NHNN ñã phần nào góp phần ñảm bảo sự an toàn cần thiết cho toàn hệ thống ngân hàng thương mại. Song, một thực tế không thể phủ nhận là tình trạng an toàn thiếu bền vững trong hoạt ñộng của các ngân hàng thương mại, hiệu quả hoạt ñộng của các ngân hàng thương mại còn thấp. ðây là những minh chứng phần nào thể hiện hoạt ñộng giám sát của NHNN ñối với ngân hàng thương mại còn chưa hoàn thiện. Trước sức ép của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, rủi ro trong hoạt ñộng ngân hàng ngày càng ña dạng về loại hình và tinh vivề mức ñộ, tài chính của các ngân hàng thương mại sẽ ñược ñảm bảo, hệ thống ngânhàng sẽ mạnh và thực sự là hệ thống huyết mạch của nền kinh tế nếu hoạt ñộng giám sát của NHNN ñối với ngân hàng thương mại ñược hoàn thiện. Như vậy, làm thế nào ñể hoàn thiện hoạt ñộng giám sát của NHNN Việt Nam ñối với các NHTM ñang là câu hỏi bức xúc của thực tiễn hiện nay. ðề tài “Hoạt ñộng giám sát của NHNN Việt Nam ñối với NHTM”ñược lựa chọn nghiên cứu nhằm ñáp ứng ñòi hỏi bức xúc ñó.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận án Hoạt động giám sát của ngân hàng nhà nước Việt Nam đối với ngân hàng thương mại, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
i
L I CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan toàn b n i dung lu n án này là
công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u, tư li u
ñư c s d ng trong lu n án có ngu n g c rõ ràng, trung
th c. Cho ñ n th i ñi m này, toàn b n i dung lu n án chưa
ñư c công b trong b t c công trình nghiên c u tương t
nào khác.
Tác gi lu n án
Nguy n Th Minh Hu
ii
M C L C
L I CAM ðOAN .............................................................................................................i
DANH M C CÁC CH VI T T T .........................................................................iv
DANH M C B NG BI U............................................................................................ v
DANH M C HÌNH V ................................................................................................vi
DANH M C MINH HO ...........................................................................................vii
CHƯƠNG 1: LÝ LU N CƠ B N V HO T ð NG GIÁM SÁT C A
NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG ð I V I NGÂN HÀNG THƯƠNG M I ...... 7
1.1. T NG QUAN V NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG (NHTW) .............................. 7
1.1.1. Khái ni m NHTW và các lo i hình NHTW ...................................................... 7
1.1.2. Ho t ñ ng cơ b n c a NHTW ............................................................................. 10
1.2. HO T ð NG GIÁM SÁT C A NHTW ð I V I NGÂN HÀNG THƯƠNG M I ......... 13
1.2.1. Khái ni m ho t ñ ng giám sát và s c n thi t giám sát ñ i v i NHTM .................... 13
1.2.2. N i dung giám sát c a NHTW ñ i v i NHTM .............................................. 16
1.2.3. T ch c th c hi n ho t ñ ng giám sát c a NHTW ñ i v i NHTM ......... 23
1.2.4. ðánh giá m c ñ hoàn thi n trong ho t ñ ng giám sát c a NHTW
ñ i v i NHTM ........................................................................................................................... 32
1.3. CÁC NHÂN T NH HƯ NG ð N HO T ð NG GIÁM SÁT C A
NHTW ð I V I NHTM ......................................................................................... 35
1.3.1. Các nhân t ch quan ............................................................................................ 35
1.3.2. Các nhân t khách quan ........................................................................................ 41
1.4. KINH NGHI M TRONG HO T ð NG GIÁM SÁT C A M T S
NHTW TRÊN TH GI I ð I V I NHTM ........................................................... 45
1.4.1. Ho t ñ ng giám sát c a m t s Ngân hàng trung ương trên th gi i
ñ i v i NHTM ........................................................................................................................... 45
1.4.2. Bài h c kinh nghi m ñ i v i Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam .................. 49
CHƯƠNG 2: TH C TR NG HO T ð NG GIÁM SÁT C A
NGÂN HÀNG NHÀ NƯ C VI T NAM ð I V I NGÂN HÀNG
THƯƠNG M I .................................................................................................... 56
2.1. T NG QUAN V NGÂN HÀNG NHÀ NƯ C VI T NAM ............................. 56
2.1.1. Khái quát v l ch s ra ñ i Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam .................. 56
2.1.2.M c tiêu ho t ñ ng c a NHNN Vi t Nam ........................................................ 58
2.1.3.Các ho t ñ ng c a NHNN Vi t Nam ................................................................. 59
iii
2.2. TH C TR NG HO T ð NG GIÁM SÁT C A NHNN VI T NAM
ð I V I NHTM .................................................................................................... 62
2.2.1.H th ng ngân hàng thương m i Vi t Nam ...................................................... 62
2.2.2.Cơ s pháp lý v ho t ñ ng giám sát c a NHNN Vi t Nam ñ i v i NHTM....... 75
2.2.3.N i dung giám sát c a NHNN Vi t Nam ñ i v i NHTM ............................ 78
2.2.4.T ch c th c hi n ho t ñ ng giám sát c a NHNN Vi t Nam ñ i v i NHTM ....... 84
2.3. ðÁNH GIÁ HO T ð NG GIÁM SÁT C A NGÂN HÀNG NHÀ NƯ C
VI T NAM ð I V I NGÂN HÀNG THƯƠNG M I. ........................................... 92
2.3.1.K t qu ñ t ñư c ...................................................................................................... 92
2.3.2. H n ch và nguyên nhân ....................................................................................... 99
CHƯƠNG 3: GI I PHÁP HOÀN THI N HO T ð NG GIÁM SÁT
C A NGÂN HÀNG NHÀ NƯ C VI T NAM ð I V I NGÂN HÀNG
THƯƠNG M I............................................................................................................112
3.1. ð NH HƯ NG HOÀN THI N HO T ð NG GIÁM SÁT C A NGÂN HÀNG
NHÀ NƯ C VI T NAM ð I V I NHTM ................................................................. 112
3.2. GI I PHÁP HOÀN THI N HO T ð NG GIÁM SÁT C A NGÂN HÀNG
NHÀ NƯ C VI T NAM ð I V I NHTM ............................................................... 115
3.2.1. Tuân th các nguyên t c giám sát c a Basel ................................................. 115
3.2.2. Xây d ng quy trình giám sát ch t ch , ñơn gi n .......................................... 142
3.2.3. ðào t o cán b giám sát có chuyên môn và ñ i ngũ k c n ...................... 148
3.3. ðI U KI N TH C HI N GI I PHÁP .......................................................... 150
3.3.1. ði u ki n v phía Qu c h i ............................................................................... 150
3.3.2. ði u ki n v phía Chính ph ............................................................................. 151
K T LU N...................................................................................................................152
DANH M C CÔNG TRÌNH C A TÁC GI ......................................................154
TÀI LI U THAM KH O .........................................................................................155
PH L C......................................................................................................................161
iv
DANH M C CÁC CH VI T T T
BIS (Bank for International Settlements) Ngân hàng thanh toán qu c t
CNTT Công ngh thông tin
CSTT Chính sách ti n t
EIC (Examiner in charge) Trư ng ñoàn thanh tra
GSTX Giám sát t xa
NCS Nghiên c u sinh
NH Ngân hàng
NHNN Ngân hàng Nhà nư c
NHQG Ngân hàng qu c gia
NHTM Ngân hàng thương m i
NHTM CP Ngân hàng thương m i C ph n
NHTM NN Ngân hàng thương m i Nhà nư c
NHTW Ngân hàng trung ương
PTNH Phát tri n ngân hàng
Qð Quy t ñ nh
QLNH Qu n lý ngo i h i
TCTD T ch c tín d ng
TD Tín d ng
TTNH Thanh tra ngân hàng
TTTC Thanh tra t i ch
VCHS V n ch s h u
v
DANH M C B NG BI U
B ng 2.1 : S lư ng ngân hàng thương m i Vi t Nam giai ño n 1991 – 2008...... 62
B ng 2.2 : Nhóm các NHTM trong nư c.........................................................63
B ng 2.3 : Kh năng sinh l i c a nhóm NHTM NN........................................65
B ng 2.4 : Ch tiêu tài s n các NHTM CP Nhóm 1 .........................................66
B ng 2.5 : Ch tiêu v n c a các NHTMCP Nhóm 1 ........................................67
B ng 2.6 : Ch tiêu thanh kho n c a các NHTMCP Nhóm 1 ..........................67
B ng 2.7 : Chi tiêu ch t lư ng tài s n các NHTMCP Nhóm 1 ........................68
B ng 2.8 : Ch tiêu sinh l i c a các NHTMCP Nhóm 1 ..................................69
B ng 2.9 : Ch tiêu tăng v n c a các NHTMCP Nhóm 2 ................................70
B ng 2.10 : Ch tiêu n x u c a các NHTMCP Nhóm 1 .................................97
B ng 2.11 : S lư ng các cu c thanh tra c a NHNN Vi t Nam....................101
B ng 2.12 : ð i chi u vi c th c hi n các nguyên t c giám sát c a Basel
trong ho t ñ ng giám sát c a NHNN VN...................................104
B ng 3.1 : So sánh hai phương pháp giám sát................................................119
vi
DANH M C HÌNH V
Hình 1.1 : C u ph n trong ho t ñ ng giám sát d a trên r i ro ................................ 26
Hình 1.2 : Quy trình giám sát c a NHTW ñ i v i NHTM ..................................... 28
Hình 2.1 : Cơ c u t ch c NHNN ........................................................................... 61
Hình 2.2 : Quy mô t ng tài s n NHTM NN ............................................................ 64
Hình 2.3 : T l n x u c a các NHTM NN ........................................................... 65
Hình 2.4 : T l dư n / huy ñ ng; vay liên ngân hàng/ t ng tài s n c a các
NHTMCP Nhóm 2................................................................................ 72
Hình 2.5 : T l n x u / T ng dư n c a các NHTMCP Nhóm 3 ......................... 74
Hình 2.6 : T ch c b máy c a Thanh tra Ngân hàng............................................. 84
Hình 2.7 : Quy trình giám sát c a NHNN ñ i v i NHTM...................................... 88
Hình 2.8 : Sơ ñ ti p nh n và truy n d n thông tin hi n t i.................................... 90
Hình 2.9 : Ch tiêu n x u c a NHTM NN ............................................................. 97
Hình 2.10 : Ch tiêu n x u c a NHTM CP Nhóm 3 .............................................. 97
Hình 2.11 : M i quan h gi a t c ñ tăng trư ng kinh t và t c ñ tăng trư ng
d ch v tài chính, tín d ng các năm ...................................................... 98
Hình 3.1 : Sơ ñ ti p nh n và truy n d n thông tin m i ..................................... 142
Hình 3.2 : Sơ ñ h th ng giám sát Ngân hàng..................................................... 143
vii
DANH M C MINH HO
Minh h a 1.1 : ð th phân b t n su t.................................................................20
Minh h a 3.1 : Cơ c u tài s n c a h th ng ngân hàng ......................................121
Minh h a 3.2 : Phân b t n su t c a các Ngân hàng trong h th ng.................121
Minh h a 3.3 : Thông tin dư n theo lĩnh v c ñ u tư.........................................122
Minh h a 3.4 : Cơ c u ti n g i ...........................................................................122
Minh h a 3.5 : Thông tin t ng dư n c a h th ng ngân hàng...........................123
Minh h a 3.6 : So sánh t ng kho n m c v i kỳ trư c........................................123
Minh h a 3.7 : Các kho n m c c a Thu nh p ....................................................124
Minh h a 3.8 : So sánh các nhóm ñ ng h ng .....................................................124
Minh h a 3.9 : Các kho n m c c a c u ph n V n .............................................125
Minh h a 3.10 : Cơ c u ti n g i .........................................................................126
Minh h a 3.11 : Phân b ngu n v n/ Tài s n theo kỳ h n..................................126
Minh h a 3.12 : Phân b Ngu n v n/ Tài s n theo kỳ h n ñáo h n ...................127
Minh h a 3.13 : Tóm t t Báo cáo ñánh giá x p h ng theo h th ng CAMELS.......128
Minh h a 3.14 : Sơ ñ t ch c (ch c năng)........................................................129
Minh h a 3.15 : Qu n lý ngu n nhân l c ...........................................................129
Minh h a 3.16 : Phân tích C u trúc Tài s n và T c ñ tăng trư ng...................130
Minh h a 3.17 : Câu h i ñ nh tính cho vi c giám sát tình hình thu nh p c a
NHTM thông qua ho t ñ ng thanh tra t i ch ......................132
Minh h a 3.18 : Các ch tiêu ph n ánh v n c a NHTM.....................................133
Minh h a 3.19 : C u trúc s h u c ph n...........................................................133
Minh h a 3.20: Câu h i ñ nh tính cho vi c giám sát tình hình v n c a
NHTM thông qua ho t ñ ng thanh tra t i ch ......................134
Minh h a 3.21 : Câu h i ñ nh tính cho vi c giám sát ch t lư ng tài s n c a
NHTM thông qua ho t ñ ng thanh tra t i ch ......................137
Minh h a 3.22 : Câu h i ñ nh tính cho vi c giám sát thanh kho n c a
NHTM thông qua ho t ñ ng thanh tra t i ch ......................139
Minh h a 3.23: Các yêu c u v cán b thanh tra cho kỳ thanh tra....................149
1
L I M ð U
Cùng v i xu th phát tri n chung c a n n kinh t , ho t ñ ng c a các Ngân
hàng thương m i Vi t Nam hi n nay ñang ngày càng ñư c m r ng theo hư ng
hi n ñ i hoá và ña d ng hoá [27]. M c tiêu an toàn và hi u qu c a t ng ngân
hàng cũng như toàn b h th ng ngân hàng thương m i là m t m c tiêu quan
tr ng c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam (NHNN) khi th c hi n ho t ñ ng giám
sát ngân hàng thương m i.
Th i gian qua, thông qua ho t ñ ng giám sát ñ i v i các ngân hàng thương m i,
NHNN ñã ph n nào góp ph n ñ m b o s an toàn c n thi t cho toàn h th ng ngân
hàng thương m i. Song, m t th c t không th ph nh n là tình tr ng an toàn thi u b n
v ng trong ho t ñ ng c a các ngân hàng thương m i, hi u qu ho t ñ ng c a các ngân
hàng thương m i còn th p. ðây là nh ng minh ch ng ph n nào th hi n ho t ñ ng
giám sát c a NHNN ñ i v i ngân hàng thương m i còn chưa hoàn thi n.
Trư c s c ép c a quá trình h i nh p kinh t qu c t , r i ro trong ho t ñ ng
ngân hàng ngày càng ña d ng v lo i hình và tinh vi v m c ñ , tài chính c a các
ngân hàng thương m i s ñư c ñ m b o, h th ng ngân hàng s m nh và th c s
là h th ng huy t m ch c a n n kinh t n u ho t ñ ng giám sát c a NHNN ñ i v i
ngân hàng thương m i ñư c hoàn thi n. Như v y, làm th nào ñ hoàn thi n ho t
ñ ng giám sát c a NHNN Vi t Nam ñ i v i các NHTM ñang là câu h i b c xúc
c a th c ti n hi n nay. ð tài “Ho t ñ ng giám sát c a NHNN Vi t Nam ñ i v i
NHTM” ñư c l a ch n nghiên c u nh m ñáp ng ñòi h i b c xúc ñó.
M C ðÍCH NGHIÊN C U
• H th ng hóa các v n ñ lý lu n cơ b n v ho t ñ ng giám sát c a Ngân
hàng Trung ương ñ i v i Ngân hàng thương m i.
• Phân tích, ñánh giá th c tr ng ho t ñ ng giám sát c a Ngân hàng Nhà nư c
Vi t Nam ñ i v i Ngân hàng thương m i.
• ð xu t h th ng gi i pháp nh m hoàn thi n ho t ñ ng giám sát c a Ngân
hàng Nhà nư c Vi t Nam ñ i v i Ngân hàng thương m i
2
PH M VI NGHIÊN C U
Nghiên c u ho t ñ ng giám sát c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam ñ i v i
ngân hàng thương m i Vi t Nam ñư c th c hi n b i Thanh tra Ngân hàng và các
V khác có liên quan, (nay là Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng) tính ñ n
tháng 8/2009.
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U
D a trên cơ s phương pháp lu n c a ch nghĩa duy v t bi n ch ng, ch nghĩa
duy v t l ch s , các phương pháp ñư c s d ng trong quá trình th c hi n lu n án
bao g m: phương pháp so sánh, phương pháp th ng kê, phương pháp nghiên c u h
th ng c u trúc, phương pháp kh o c u l ch s và kh o c u th c t , phương pháp
chuyên gia .
3
T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U
Ho t ñ ng giám sát c a Ngân hàng trung ương ñ i v i Ngân hàng thương m i
là m t v n ñ nghiên c u ñã ñư c nhi u tác gi trong và ngoài nư c quan tâm do
t m quan tr ng c a ho t ñ ng này ñ i v i s an toàn và lành m nh c a toàn h
th ng ngân hàng. y ban Basel ñã t ch c nhi u cu c h i th o qu c t , ví d vào
nh ng năm 2001, 2006, 2008 [15][16][17], trong ñó nhi u bài nghiên c u c a các
tác gi qu c t ñã ñ c p ñ n tính c p thi t c a vi c xây d ng h th ng giám sát
ngân hàng và vi c áp d ng các tiêu chu n giám sát ngân hàng c a Basel vào ho t
ñ ng giám sát ngân hàng c a m t qu c gia. Tuy nhiên, h th ng giám sát ngân hàng
c n ñư c xây d ng phù h p ñ i v i m i qu c gia và là nh ng v n ñ v n ñư c ti p
t c tranh lu n.
Tác gi Ioannidou (2005) trong bài vi t Tác ñ ng c a chính sách ti n t ñ n
vai trò c a Ngân hàng trung ương trong ho t ñ ng giám sát ngân hàng (Does
monetary policy affect the central bank’s role in bank supervision?) ñã nghiên c u
vai trò c a ngân hàng trung ương trong ho t ñ ng giám sát ñ i v i ngân hàng
thương m i. Theo ñó, tác gi ñã nh n m nh ñ n m c ñ can thi p c a Ngân hàng
trung ương trong ho t ñ ng giám sát ngân hàng thương m i. S can thi p này ph
thu c vào m c ñ phát tri n c a h th ng ngân hàng thương m i và v th c a Ngân
hàng trung ương [13].
ð i v i các qu c gia có n n kinh t phát tri n, Ngân hàng trung ương c a các
nư c này thư ng ch tác ñ ng gián ti p ho c mang tính ñ nh hư ng cho các ngân
hàng thương m i. Trong trư ng h p này, Ngân hàng trung ương thư ng ít can thi p
ho c th m chí là không tham gia vào ho t ñ ng giám sát ñ i v i ngân hàng thương
m i. Ho t ñ ng giám sát ñ i v i ngân hàng thương m i ñư c chuy n h n cho (ho c
ph n l n th c hi n b i) m t t ch c ñ c l p khác. ðây là xu hư ng chung c a các
nư c phát tri n trong th i gian g n ñây như Anh, Nh t, M , Châu Âu.
Tuy nhiên ñ i v i các qu c gia ñang phát tri n (Sri Lanka, Ireland, Philippin,
Campuchia, Nga…), ho t ñ ng ngân hàng còn nhi u h n ch , Ngân hàng trung
4
ương thư ng can thi p v i m c ñ l n ñ i v i ngân hàng thương m i thông qua
ho t ñ ng giám sát. Nói m t cách khác, giám sát ñ i v i ngân hàng thương m i v n
là m t trong nh ng ho t ñ ng c a Ngân hàng trung ương.
Barth (2003) trong bài vi t Phân tích xuyên qu c gia v khuôn kh giám sát
ngân hàng và các ho t ñ ng ngân hàng (A Cross Country Analysis of the Bank
Supervision Framework and Bank Performance) cũng ñã có nghiên c u v v n ñ :
Li u ho t ñ ng giám sát ñ i v i ngân hàng thương m i nên ñ m t hay nhi u t
ch c cùng tham gia giám sát, và Ngân hàng trung ương có nên tham gia vào ho t
ñ ng giám sát ngân hàng thương m i hay không? [2][3]
Qua nghiên c u ho t ñ ng giám sát ñ i v i ngân hàng thương m i c a 70 qu c
gia bao g m c các nư c phát tri n, ñang phát tri n và các nư c có n n kinh t
chuy n ñ i, Barth ñã cho th y trong ho t ñ ng giám sát ngân hàng thương m i t n
t i 2 mô hình:
Mô hình Ngân hàng trung ương là cơ quan giám sát ho t ñ ng c a ngân hàng
thương m i
Mô hình có nhi u cơ quan cùng tham gia giám sát ho t ñ ng c a ngân hàng
thương m i.
K t qu nghiên c u cho th y ñ i v i các qu c gia mà Ngân hàng trung ương
ch u trách nhi m giám sát ho t ñ ng c a ngân hàng thương m i thì h th ng ngân
hàng c a qu c gia ñó có t l n x u (non performing loans) nhi u hơn. Còn ñ i v i
nh ng nư c có nhi u cơ quan cùng tham gia giám sát ho t ñ ng c a Ngân hàng
thương m i thì thư ng có t l ñ m b o an toàn v n th p hơn và r i ro thanh kho n
cao hơn.
Xu t phát t các nghiên c u này, Nghiên c u sinh (NCS) ñã v n d ng ñánh
giá th c tr ng và vai trò c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam. NCS nh n th y r ng
Vi t Nam cũng gi ng như các nư c ñang phát tri n, Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam
v n là m t cơ quan có vai trò quan tr ng trong vi c theo dõi và giám sát ho t ñ ng
c a h th ng ngân hàng thương m i nói riêng và h th ng các t ch c tín d ng nói
chung. S lư ng và quy mô các ngân hàng thương m i Vi t Nam còn h n ch , do
5
ñó vi c t p trung ho t ñ ng giám sát ngân hàng cho Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam
s ñ m b o tính th ng nh t trong qu n lý và thu th p d li u, cũng như ñánh giá và
x p h ng các ngân hàng.
Lu n án hư ng ñ n các m c tiêu trong ho t ñ ng giám sát ñ i v i ngân hàng
thương m i là ph i ñánh giá ñư c th c tr ng ho t ñ ng c a ngân hàng thương m i
thông qua các ho t ñ ng ch y u c a ngân hàng, t ñó ñưa ra ñư c nh ng c nh báo,
khuy n ngh , và yêu c u ñ i v i ngân hàng nh m ñ m b o m c ñ an toàn trong
ho t ñ ng chung c a ngân
