Luận án Huy động vốn đầu tư cho khu, cụm công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ

NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN NGÂN HÀNG PHẠM PHƢƠNG THẢO HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƢ CHO KHU, CỤM CÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Hà Nội, năm 2022 NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN NGÂN HÀNG PHẠM PHƢƠNG THẢO HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƢ CHO KHU, CỤM CÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 9340201 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. NGUYỄN TRỌNG TÀI 2. PGS.TS. LÊ THỊ DIỆU HUYỀN Hà Nội, năm 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, tƣ liệu sử dụng trong luận án có nguồn gốc rõ ràng và đƣợc trích dẫn đúng quy định. Tác giá luận án Phạm Phƣơng Thảo ii LỜI CẢM ƠN Luận án là công trình nghiên cứu nghiêm túc của tác giả trong thời gian dài với sự giúp đỡ của các cá nhân và tổ chức. Trƣớc hết, tác giả xin đƣợc gửi lời cám ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Trọng Tài, PGS.TS. Lê Thị Diệu Huyền, những ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn tác giả trong suốt thời gian nghiên cứu. Tác giả cũng xin cám ơn các Thầy, Cô của Học viện Ngân hàng, Khoa Sau Đại học đã tạo điều kiện về học tập và nghiên cứu cho nghiên cứu sinh. Xin đƣợc chân thành cám ơn các nhà khoa học, các anh chị ở Ban Quản lý các khu công nghiệp tỉnh Phú Thọ, Sở kế hoạch và đầu tƣ tỉnh Phú Thọ, Cục Thống kê tỉnh Phú Thọ đã nhiệt tình giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình thu thập dữ liệu và khảo sát thực tế. Xin chân thành cám ơn cơ quan, các đồng nghiệp ở trƣờng Đại học Hùng Vƣơng đã tạo điều kiện, cám ơn gia đình, bạn bè đã luôn động viên tác giả hoàn thành luận án. Tác giá luận án Phạm Phƣơng Thảo iii MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .................................. 7 1.1. Các lý thuyết về đầu tƣ và thu hút vốn đầu tƣ ................................................ 7 1.1.1. Lý thuyết vĩ mô ................................................................................................. 7 1.1.2. Lý thuyết vi mô ................................................................................................. 9 1.2. Các nghiên cứu về huy động vốn đầu tƣ cho phát triển ............................... 13 1.2.1. Các nghiên cứu nƣớc ngoài ............................................................................. 13 1.2.2. Các nghiên cứu trong nƣớc ............................................................................. 15 1.3. Các nghiên cứu về huy động vốn đầu tƣ cho các khu, cụm công nghiệp .... 18 1.3.1. Các nghiên cứu nƣớc ngoài ............................................................................. 18 1.3.2. Các nghiên cứu trong nƣớc ............................................................................. 22 1.4. Khoảng trống và khung nghiên cứu của luận án .......................................... 25 1.4.1. Khoảng trống nghiên cứu của luận án............................................................. 25 1.4.2. Khung nghiên cứu của luận án ........................................................................ 26 Tóm tắt chƣơng 1 ...................................................................................................... 28 CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƢ CHO KHU, CỤM CÔNG NGHIỆP Ở ĐỊA PHƢƠNG ............................................................ 29 2.1. Khái quát về khu, cụm công nghiệp ............................................................... 29 2.1.1. Khái niệm khu, cụm công nghiệp ................................................................... 29 2.1.2. Đặc điểm khu, cụm công nghiệp ..................................................................... 31 2.1.3. Vai trò của khu, cụm công nghiệp đối với sự phát triển kinh tế xã hội .......... 34 2.2. Huy động vốn đầu tƣ cho khu, cụm công nghiệp ở địa phƣơng .................. 36 2.2.1. Các khái niệm liên quan .................................................................................. 36 2.2.2. Các kênh huy động vốn đầu tƣ cho khu, cụm công nghiệp ............................ 37 2.2.3. Nội dung huy động vốn đầu tƣ cho khu, cụm công nghiệp ............................ 42 2.2.4. Một số chỉ tiêu đánh giá tình hình huy động vốn đầu tƣ cho khu, cụm công nghiệp ........................................................................................................................ 45 2.3. Các nhân tố ảnh hƣởng đến huy động vốn đầu tƣ vào khu, cụm công nghiệp ....................................................................................................................... 47 iv 2.3.1. Nhân tố chủ quan ............................................................................................ 50 2.3.2. Nhân tố khách quan ......................................................................................... 53 2.4. Kinh nghiệm huy động vốn đầu tƣ cho khu, cụm công nghiệp từ một số địa phƣơng ...................................................................................................................... 55 2.4.1. Kinh nghiệm từ Thái Nguyên ......................................................................... 55 2.4.2. Kinh nghiệm từ Vĩnh Phúc ............................................................................. 58 2.4.3. Kinh nghiệm từ Bắc Giang ............................................................................. 60 2.4.4. Kinh nghiệm từ Hƣng Yên .............................................................................. 62 2.4.5. Bài học kinh nghiệm rút ra cho Phú Thọ ........................................................ 63 Tóm tắt chƣơng 2 ...................................................................................................... 66 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƢ CHO KHU, CỤM CÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ ......................................... 67 3.1. Đặc điểm địa bàn tỉnh Phú Thọ ...................................................................... 67 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ........................................................................................... 67 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ................................................................................ 69 3.2. Thực trạng huy động vốn đầu tƣ cho khu, cụm công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ............................................................................................................ 72 3.2.1. Khái quát về các khu, cụm công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ............... 72 3.2.2. Cơ chế và chính sách ƣu đãi đầu tƣ vào các khu, cụm công nghiệp tỉnh Phú Thọ ............................................................................................................................ 78 3.2.3. Thực trạng huy động vốn đầu tƣ cho khu, cụm công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ..................................................................................................................... 87 3.3. Đánh giá thực trạng huy động vốn đầu tƣ cho khu, cụm công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ............................................................................................ 121 3.3.1. Kết quả đạt đƣợc ........................................................................................... 121 3.3.2. Một số mặt còn hạn chế ................................................................................ 123 3.3.3. Nguyên nhân của hạn chế ............................................................................. 126 Tóm tắt chƣơng 3 .................................................................................................... 130 v CHƢƠNG 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƢ CHO KHU, CỤM CÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ ............................. 131 4.1. Định hƣớng và mục tiêu phát triển các khu, cụm công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ .......................................................................................................... 131 4.1.1. Định hƣớng phát triển các khu, cụm công nghiệp tỉnh Phú Thọ .................. 131 4.1.2. Mục tiêu phát triển các khu, cụm công nghiệp và huy động vốn đầu tƣ cho khu, cụm công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ................................................... 135 4.2. Một số giải pháp huy động vốn đầu tƣ cho khu, cụm công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ................................................................................................... 136 4.2.1. Ða dạng hoá nguồn vốn đầu tƣ hạ tầng khu, cụm công nghiệp .................... 136 4.2.2. Tăng cƣờng huy động vốn thông qua thu hút các dự án đầu tƣ vào sản xuất kinh doanh trong khu, cụm công nghiệp ................................................................. 141 4.2.3. Hoàn thiện cơ chế, chính sách ƣu đãi đầu tƣ ................................................ 149 4.2.4. Một số giải pháp khác ................................................................................... 152 4.3. Một số kiến nghị ............................................................................................. 155 4.3.1. Đối với Chính Phủ ......................................................................................... 155 4.3.2. Đối với địa phƣơng ....................................................................................... 156 Tóm tắt chƣơng 4 .................................................................................................... 157 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 158 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. i vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BOT Build - Operate - Transfer (Xây dựng - Vận hành - Chuyển giao) BT Build - Transfer (Xây dựng - Chuyển giao) CCN Cụm công nghiệp CNC Công nghệ cao CNHT Công nghệ hỗ trợ CPKD Chi phí kinh doanh CSHT Cơ sở hạ tầng DAĐT Dự án đầu tƣ FDI Đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài FPI Foreign Portfolio Investment (Đầu tƣ gián tiếp nƣớc ngoài) KCN Khu công nghiệp KCCN Khu, cụm công nghiệp KKT Khu kinh tế LTDT Lợi thế đầu tƣ MNCs Multinational corporation (Công ty đa quốc gia) MTS Môi trƣờng sống NLTC Nguồn lực tài chính NNL Nguồn nhân lực NSTW Ngân sách trung ƣơng ODA Official Development Assistance (Hỗ trợ phát triển chính thức) OFDI Outward Foreign Direct Investment (Đầu tƣ trực tiếp ra nƣớc ngoài) PPP Public - Private Partnership (Đối tác công tƣ) TCDP Thể chế địa phƣơng TNDN Thu nhập doanh nghiệp TSCĐ Tài sản cố định TT Truyền thông UDDT Ƣu đãi đầu tƣ VLXD Vật liệu xây dựng vii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Số dự án và vốn đăng k tại các KCN Hƣng Yên đến hết năm 2020 ...... 62 Bảng 3.1. Một số chỉ tiêu phản ánh mức độ phát triển các KCCN tỉnh Phú Thọ ..... 73 Bảng 3.2. Số dự án đăng k đầu tƣ vào các KCCN theo thời gian ........................... 75 Bảng 3.3. Một số chỉ tiêu về hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp .............. 77 Bảng 3.4. Ƣu đãi về thuế suất, giá thuê đất, giá thuê hạ tầng ................................... 83 Bảng 3.5. Nguồn vốn đầu tƣ hạ tầng các KCCN ...................................................... 88 Bảng 3.6. Nguồn vốn đầu tƣ hạ tầng các KCCN trên ............................................... 90 Bảng 3.7. Nguồn vốn đầu tƣ hạ tầng theo KCCN ..................................................... 92 Bảng 3.8. Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tƣ hạ tầng theo từng KCCN ............................... 93 Bảng 3.9. Phân bổ nguồn vốn cho đầu tƣ các hạng mục hạ tầng KCCN.................. 94 Bảng 3.10. Tốc độ tăng của nguồn vốn đăng k đầu tƣ vào các KCCN .................. 98 Bảng 3.11. Tốc độ tăng của nguồn vốn thu hút đầu tƣ vào các KCCN .................... 99 Bảng 3.12. Nguồn vốn thu hút đầu tƣ phân theo từng KCCN ................................ 100 Bảng 3.13. Số dự án và quy mô nguồn vốn đăng k đầu tƣ ................................... 102 Bảng 3.14. Cơ cấu nguồn vốn đầu tƣ theo lĩnh vực, ngành nghề thu hút .............. 105 Bảng 3.15. Các nhân tố ảnh hƣởng đến quyết định đầu tƣ vào KCCN Phú Thọ ... 107 Bảng 3.16. Kiểm định sự phù hợp trong phân tích nhân tố của thang đo ............... 116 Bảng 3.17. Tóm tắt mô hình hồi quy ...................................................................... 117 Bảng 3.18. Phân tích phƣơng sai ............................................................................. 118 Bảng 3.19. Các tham số ƣớc lƣợng của mô hình .................................................... 118 Bảng 3.20. Tỷ trọng vốn đầu tƣ hạ tầng trên tổng quy mô nguồn vốn ................... 123 viii DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Khung nghiên cứu của luận án .................................................................. 27 Hình 3.1. Quy hoạch các KCN trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ........................................ 75 Hình 3.2. Vốn đầu tƣ đăng k lũy kế vào các KCCN tỉnh Phú Thọ 2015-2020 ...... 76 Hình 3.3. Nguồn vốn thực hiện đầu tƣ xây dựng cơ sở hạ tầng các KCCN trên địa bàn tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2015-2020 ..................................................................... 87 Hình 3.4. Cơ cấu nguồn vốn huy động cho đầu tƣ hạ tầng ....................................... 88 Hình 3.5. Cơ cấu nguồn vốn huy động cho đầu tƣ hạ tầng ....................................... 90 Hình 3.6. Quy mô vốn đầu tƣ đăng k vào sản xuất kinh doanh tại các KCCN ...... 97 Hình 3.7. Cơ cấu nguồn vốn đầu tƣ đăng k vào sản xuất kinh doanh tại các KCCN trên địa bàn tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2015-2020 ........................................................ 98 Hình 3.8. Cơ cấu nguồn vốn đầu tƣ đăng k theo KCCN ...................................... 101 Hình 3.9. Cơ cấu nguồn vốn đầu tƣ theo vùng lãnh thổ ......................................... 103 Hình 3.10. Mô hình nhân tố ảnh hƣởng đến ........................................................... 108 Hình 3.11. Thời gian hoạt động của doanh nghiệp ................................................. 113 Hình 3.12. Hình thức sở hữu của doanh nghiệp...................................................... 113 Hình 3.13. Lĩnh vực sản xuất kinh doanh ............................................................... 114 1 MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của nghiên cứu Phú Thọ là một tỉnh nằm ở vị trí trung tâm của khu vực trung du miền núi phía Bắc, là cửa ngõ phía Tây của thủ đô Hà Nội, cầu nối trung chuyển, giao lƣu kinh tế - văn hóa giữa các tỉnh vùng đồng bằng Bắc Bộ với các tỉnh miền núi phía Bắc. Với lợi thế nằm trong quy hoạch vùng thủ đô Hà Nội, trên trục hành lang kinh tế Hải Phòng - Hà Nội - Côn Minh; Phú Thọ có đồng bộ các tuyến đƣờng bộ, đƣờng sắt, đƣờng thủy quan trọng chạy qua nhƣ: Tuyến Quốc lộ 2, Quốc lộ 32, Quốc lộ 32C, đƣờng cao tốc Nội Bài - Lào Cai, đƣờng Hồ Chí Minh, tuyến đƣờng sắt xuyên Á, các tuyến đƣờng thủy trên ba con sông lớn: Sông Hồng, sông Đà, sông Lô,...là điều kiện thuận lợi để thu hút đầu tƣ phát triển kinh tế xã hội. Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh khóa XIX, nhiệm kỳ 2020-2025 đã đƣa ra 6 nhiệm vụ trọng tâm cùng 8 nhiệm vụ cụ thể trong đó nhấn mạnh “huy động tối đa các nguồn lực cho đầu tƣ phát triển, trọng tâm là cơ sở hạ tầng then chốt”, đặc biệt là chú trọng xây dựng hạ tầng khu, cụm công nghiệp (KCCN) và huy động vốn đầu tƣ cho các KCCN trên địa bàn, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội địa phƣơng. Để đạt đƣợc các mục tiêu trên đây, Nghị quyết nhấn mạnh việc huy động vốn đầu tƣ cả trong và ngoài nhà nƣớc; tập trung bố trí các dự án quy mô lớn, dự án trọng điểm nhằm tạo sự lan tỏa, thu hút các nguồn vốn khác cho đầu tƣ phát triển; khuyến khích các doanh nghiệp có năng lực đầu tƣ phát triển hạ tầng theo hình thức đầu tƣ đối tác công tƣ (PPP), chú trọng các dự án BOT, BT,; đẩy mạnh thu hút các nhà đầu tƣ có năng lực, kinh nghiệm vào đầu tƣ, kinh doanh hạ tầng các KCCN và các hạ tầng dịch vụ; tranh thủ sự ủng hộ của các bộ, ngành, các tập đoàn kinh tế lớn để nâng cao chất lƣợng các dịch vụ phục vụ sản xuất kinh doanh trên địa bàn. Trong 10 năm trở lại đây, nhờ có những chủ trƣơng, giải pháp tích cực và tƣơng đối đồng bộ về đầu tƣ phát triển hạ tầng kỹ thuật lẫn kinh tế xã hội nên tỉnh Phú Thọ đã đạt đƣợc những kết quả rất đáng khích lệ về phát triển kinh tế xã hội. Tuy nhiên bên cạnh những kết quả đã đạt đƣợc, thực tế cũng cho thấy rằng vẫn còn tồn tại một số hạn chế nhất định. Mặc dù Tỉnh Phú Thọ đã đƣợc Thủ tƣớng Chính 2 phủ phê duyệt quy hoạch phát triển đến năm 2020 có 07 KCN với diện tích 2.160 ha và 26 cụm công nghiệp (CCN) với diện tích 1.100 ha nhƣng đến nay mới có 04 KCN đi vào hoạt động là: KCN Thụy Vân, Trung Hà, Phú Hà và KCN Cẩm Khê, có 15 CCN đang triển khai xây dựng hạ tầng và đi vào hoạt động (trong đó có 02 CCN trọng điểm). Về hoạt động huy động vốn đầu tƣ cho sản xuất kinh doanh trong KCCN, các KCN và 2 CCN trọng điểm nghiệp trên địa bàn tỉnh đã thu hút đƣợc 183 dự án đầu tƣ còn hiệu lực, trong đó có 96 dự án đầu tƣ trong nƣớc, 87 dự án FDI. Tổng vốn đầu tƣ đăng k lũy kế tính đến 31/12/2020 là 20.701,86 tỷ đồng và 1.041,92 triệu USD. Tuy nhiên có thể thấy, khả năng huy động vốn đầu tƣ cho KCCN còn thấp. Việc huy động vốn đầu tƣ cho hạ tầng còn phụ thuộc nhiều vào nguồn vốn ngân sách và huy động vốn đầu tƣ qua thu hút các dự án đầu tƣ vào sản xuất kinh doanh ở một số lĩnh vực, dự án còn chƣa cao, nhiều dự án công trình chƣa đảm bảo tiến độ kế hoạch; kết cấu hạ tầng tuy hoàn thiện nhƣng còn thiếu sự đồng bộ, chƣa thu hút đƣợc các dự án lớn có tính đột phá khiến cho nguồn vốn huy động đƣợc còn thấp. Để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh trong thời gian tới, việc huy động vốn đầu tƣ cho KCCN, bao gồm cả huy động vốn cho đầu tƣ hạ tầng KCCN và huy động vốn vốn đầu tƣ cho hoạt động sản xuất kinh doanh đƣợc xem một nhiệm vụ trọng tâm và hết sức quan trọng trong định hƣớng phát triển của tỉnh. Việc đầu tƣ cho KCCN đòi hỏi nguồn vốn đầu tƣ rất lớn, trong điều kiện nguồn vốn từ ngân sách nhà nƣớc dành cho đầu tƣ không nhiều và trong điều kiện ngân sách tỉnh cũng còn gặp nhiều khó khăn là một trong những thách thức lớn, đòi hỏi tỉnh phải linh hoạt, chủ động tranh thủ, huy động các nguồn vốn đầu tƣ khác ngoài nguồn vốn ngân sách nhà nƣớc và ngân sách địa phƣơng. Xuất phát từ những l do trên tác giả quyết định lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Huy động vốn đầu tư cho khu, cụm công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ”. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu tổng quát Mục tiêu nghiên cứu của luận án là làm rõ những vấn đề l luận và thực tiễn 3 về huy động vốn đầu tƣ cho KCCN, từ đó đề xuất các biện pháp tiếp tục tăng cƣờng huy động vốn đầu tƣ cho KCCN của tỉnh đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030. 2.2. Mục tiêu cụ thể Để đạt đƣợc mục tiêu tổng quát trên, quá trình nghiên cứu luận án phải hoàn thành một số mục tiêu cụ thể sau: - Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận cơ bản về huy động vốn đầu tƣ cho KCCN. - Xây dựng các chỉ tiêu phản ánh kết quả huy động vốn đầu tƣ cho KCCN, các nhân tố ảnh hƣởng đến huy động vốn đầu tƣ cho KCCN. - Đánh giá thực trạng huy động vốn đầu tƣ cho KCCN trên địa bàn tỉnh Phú Thọ từ đó chỉ rõ kết quả, hạn chế và nguyên nhân. - Đề xuất một số giải pháp và kiến nghị để tăng cƣờng huy động vốn đầu tƣ cho KCCN trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. 2.3. Câu hỏi nghiên cứu Để thực hiện các mục tiêu trên, luận án tập trung trả lời một số câu hỏi sau: + Các nguồn vốn đầu tƣ cho KCCN bao gồm những nguồn vốn nào và nội dung huy động vốn đầu tƣ cho KCCN ra sao? + Những nhân tố nào ảnh hƣởng đến huy động vốn đầu tƣ cho KCCN? + Kết quả huy động vốn đầu tƣ cho KCCN trên địa bàn tỉnh Phú Thọ đã đạt đƣợc những gì? Những hạn chế và nguyên nhân nào còn tồn tại?