Luận án Mối quan hệ giữa lãnh đạo ba chiều và kết quả hoạt động của doanh nghiệp. Trường hợp nghiên cứu tại Việt Nam

i MỤC L ỤC ----------- CH ƯƠ NG I - M Ở ĐẦ U...........................................................................................................1 1.1. GI ỚI THI ỆU ĐỀ TÀI ............................................................................................1 1.2. M ỤC TIÊU NGHIÊN C ỨU ..................................................................................3 1.3. CÂU H ỎI NGHIÊN C ỨU .....................................................................................4 1.4. ĐỐI T ƯỢNG VÀ PH ẠM VI NGHIÊN C ỨU ....................................................5 1.5. PH ƯƠ NG PHÁP NGHIÊN C ỨU...........................................................................5 1.6. ĐÓNG GÓP C ỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN C ỨU.........................................................6 1.7. B Ố C ỤC......................................................................................................................7 CH ƯƠ NG 2 - C Ơ S Ở LÝ THUY ẾT......................................................................................9 2.1. GI ỚI THI ỆU ............................................................................................................9 2.2. LÝ THUY ẾT LÃNH ĐẠO......................................................................................9 2.2.1 CÁC ĐỊNH NGH ĨA V Ề LÃNH ĐẠO ........................................................... 9 2.2.2. T ỔNG QUAN CÁC LÝ THUY ẾT V Ề LÃNH ĐẠO ................................ 11 2.3. MÔ HÌNH LÃNH ĐẠO BA CHI ỀU....................................................................32 2.3.1 ĐẶC ĐIỂM C ỦA MÔ HÌNH LÃNH ĐẠO ................................................. 32 2.3.2 LÝ THUY ẾT LÃNH ĐẠO BA CHI ỀU....................................................... 34 2.3.3 C Ơ S Ở C ỦA VI ỆC L ỰA CH ỌN LÃNH ĐẠO BA CHI ỀU........................ 38 2.3.3.1 B ỐI C ẢNH TH ỰC TI ỄN .......................................................................... 38 2.3.3.2 B ỐI C ẢNH LÝ THUY ẾT ......................................................................... 41 2.4. K ẾT QU Ả HO ẠT ĐỘ NG C ỦA DOANH NGHI ỆP (Firm Performance) ......43 2.4.1 ĐỊNH NGH ĨA K ẾT QU Ả HO ẠT ĐỘ NG DOANH NGHI ỆP .................... 43 2.4.2. YÊU C ẦU ĐỐ I V ỚI CÁC CH Ỉ TIÊU ĐO L ƯỜNG K ẾT QU Ả HO ẠT ĐỘNG DOANH NGHI ỆP. .................................................................................... 45 2.4.3 CÁC CH Ỉ TIÊU TRONG ĐO L ƯỜNG K ẾT QU Ả HO ẠT ĐỘ NG DOANH NGHI ỆP ................................................................................................................. 46 2.4.4 C Ơ S Ở L ỰA CH ỌN CÁC TIÊU CHÍ ĐO L ƯỜNG K ẾT QU Ả HO ẠT ĐỘNG TRONG NGHIÊN C ỨU. .......................................................................... 51 ii 2.5 M ỐI QUAN H Ệ GI ỮA CÁC ĐỊ NH H ƯỚNG TRONG MÔ HÌNH LÃNH ĐẠO BA CHI ỀU ................................................................................................................51 2.6. MÔ HÌNH NGHIÊN C ỨU VÀ CÁC GI Ả THUY ẾT........................................57 2.6.1. M ỐI QUAN H Ệ GI ỮA LÃNH ĐẠO VÀ K ẾT QU Ả HO ẠT ĐỘ NG C ỦA DOANH NGHI ỆP.................................................................................................. 57 2.6.1.1 M ối quan h ệ gi ữa lãnh đạo và k ết qu ả ho ạt độ ng tài chính. ...................... 57 2.6.1.2 M ối quan h ệ gi ữa lãnh đạo và k ết qu ả ho ạt độ ng có liên quan đến khách hàng. ....................................................................................................................... 59 2.6.1.3 M ối quan h ệ gi ữa lãnh đạo và k ết qu ả ho ạt độ ng có liên quan đến quy trình n ội b ộ. ............................................................................................................ 62 2.6.1.4 M ối quan h ệ gi ữa lãnh đạo và k ết qu ả ho ạt độ ng có liên quan đến h ọc t ập và phát tri ển............................................................................................................ 65 2.6.2 CÁC GI Ả THUY ẾT TRONG MÔ HÌNH NGHIÊN C ỨU ......................... 67 2.6.2.1 M ối quan h ệ gi ữa đị nh h ướng nhi ệm v ụ và k ết qu ả ho ạt độ ng c ủa doanh nghi ệp..................................................................................................................... 67 2.6.2.2 M ối quan h ệ gi ữa đị nh h ướng quan h ệ và k ết qu ả ho ạt độ ng c ủa doanh nghi ệp..................................................................................................................... 68 2.6.2.3 M ối quan h ệ gi ữa đị nh h ướng đạ i di ện/tham gia và k ết qu ả ho ạt độ ng c ủa doanh nghi ệp. ......................................................................................................... 69 CH ƯƠ NG 3 - PH ƯƠ NG PHÁP NGHIÊN C ỨU...............................................................72 3.1 GI ỚI THI ỆU .............................................................................................................72 3.2 QUY TRÌNH NGHIÊN C ỨU. ................................................................................72 3.3. XÂY D ỰNG THANG ĐO.....................................................................................74 3.3.1 Ph ươ ng pháp xây d ựng thang đo.........................................................................74 3.3.2 Ph ươ ng pháp đánh giá s ơ b ộ thang đo................................................................75 3.3.3 Ph ươ ng pháp ki ểm đị nh thang đo cho mô hình nghiên c ứu. ..........................75 3.4 Nghiên c ứu đị nh tính cho thang đo mô hình lãnh đạo.................................... 78 3.4.1 Phát tri ển thang đo cho đị nh h ướng nhi ệm v ụ (Task Orientation) ............... 78 3.4.2. Phát tri ển thang đo cho đị nh h ướng quan h ệ (Relation Orientation)........... 80 iii 3.4. 3 Phát tri ển thang đo cho đị nh h ướng đạ i di ện/tham gia .............................. 81 3.4.4 Nghiên c ứu đị nh tính thang đo k ết qu ả doanh nghi ệp ................................. 82 3.5 Thi ết k ế b ảng câu h ỏi. ..................................................................................... 86 3.6 NGHIÊN C ỨU ĐỊ NH L ƯỢNG S Ơ B Ộ. .............................................................87 3.6.1.Ki ểm đị nh thang đo s ơ b ộ b ằng độ tin c ậy.................................................... 88 3.6.2.Ki ểm đị nh thang đo s ơ b ộ b ằng phân tích nhân t ố khám phá (EFA)............ 89 3.7. ĐẶC ĐIỄM M ẪU TRONG NGHIÊN C ỨU CHÍNH TH ỨC ...........................93 3.7.1. Đối t ượng kh ảo sát và kích th ước m ẫu ........................................................ 93 3.7.2 Đặc điểm m ẫu ............................................................................................... 94 3.8. KI ỂM ĐỊ NH THANG ĐO B ẰNG PHÂN TÍCH NHÂN T Ố KH ẲNG ĐỊ NH CFA .......................................................................................................................................98 3.8.1 K ết qu ả CFA c ủa thang đo đị nh h ướng nhi ệm v ụ (chu ẩn hóa) ................... 99 3.8.2 K ết qu ả CFA c ủa đị nh h ướng quan h ệ (chu ẩn hóa).................................... 100 3.8.3 K ết qu ả CFA c ủa thang đo đị nh h ướng đạ i di ện/tham gia (chu ẩn hóa)..... 102 3.8.4 K ết qu ả CFA c ủa thang đo mô hình lãnh đạo ba chi ều (chu ẩn hóa) ........ 103 3.8.5 K ết qu ả CFA c ủa thang đo k ết qu ả ho ạt độ ng c ủa doanh nghi ệp (FP)....... 105 3.9 KI ỂM ĐỊ NH GIÁ TR Ị PHÂN BI ỆT GI ỮA CÁC KHÁI NI ỆM NGHIÊN CỨU. ...................................................................................................................................108 CH ƯƠ NG 4 - KI ỂM ĐỊ NH MÔ HÌNH NGHIÊN C ỨU ................................................112 4.1 GI ỚI THI ỆU ...........................................................................................................112 4.2 KI ỂM ĐỊ NH MÔ HÌNH NGHIÊN C ỨU............................................................112 4.3. KI ỂM ĐỊ NH ƯỚC L ƯỢNG MÔ HÌNH NGHIÊN C ỨU B ẰNG BOOTSTRAP ....................................................................................................................114 4.4 KI ỂM ĐỊ NH CÁC GI Ả THUY ẾT NGHIÊN C ỨU ..........................................114 4.4.1 Ki ểm đị nh gi ả thuy ết H1............................................................................. 115 4.4.2 Ki ểm đị nh gi ả thuy ết H2............................................................................. 115 4.4.3 Ki ểm đị nh gi ả thuy ết H3............................................................................. 115 4.5 TH ẢO LU ẬN K ẾT QU Ả......................................................................................116 CH ƯƠ NG 5 - HÀM Ý & K ẾT LU ẬN ..............................................................................125 iv CỦA NGHIÊN C ỨU............................................................................................................125 5.1 HÀM Ý NGHIÊN C ỨU & CÁC ĐỀ XU ẤT QU ẢN TR Ị CHO DOANH NGHI ỆP .............................................................................................................................125 5.2 HÀM Ý NGHIÊN C ỨU & CÁC ĐỀ XU ẤT QU ẢN TR Ị CHO NG ƯỜI LÃNH ĐẠO. ......................................................................................................................131 5.2.1. Hàm ý nghiên c ứu có liên quan đến đị nh h ướng nhi ệm v ụ ....................... 132 5.2.2. Nh ững nhi ệm v ụ lãnh đạo tr ọng tâm c ần th ực hi ện................................... 135 5.2.3. Hàm ý nghiên c ứu liên quan đến xây d ựng v ăn hóa t ổ ch ức để phát tri ển định h ướng quan h ệ.............................................................................................. 136 5.2.4. Hàm ý nghiên c ứu có liên quan đến hoàn thi ện hình ảnh c ủa ng ười lãnh đạo để xây d ựng đị nh h ướng đạ i di ện/tham gia.......................................................... 140 5.3. NH ỮNG ĐÓNG GÓP CHÍNH C ỦA LU ẬN ÁN .............................................147 5.3.1. Đóng góp lý thuy ết..................................................................................... 147 5.3.2. Đóng góp v ề th ực ti ễn................................................................................ 148 5.4 – H ẠN CH Ế C ỦA NGHIÊN C ỨU......................................................................149 5.5. G ỢI Ý H ƯỚNG NGHIÊN C ỨU.........................................................................149 KẾT LU ẬN.......................................................................................................... 151 TÀI LI ỆU THAM KH ẢO....................................................................................................153 PH Ụ L ỤC...............................................................................................................................168 v DANH M ỤC B ẢNG Bảng 2.1: Ph ẩm ch ất và k ỹ n ăng lãnh đạo ...........................................................................14 Bảng 2.2. So sánh lý thuy ết lãnh đạo nghi ệp v ụ và m ới v ề ch ất......................................30 Bảng 2.3 : M ối quan h ệ c ủa các nhân t ố trong mô hình lãnh đạo ba chi ều .....................55 Bảng 2.4 : Minh h ọa kho ảng cách nghiên c ứu ...................................................................56 Bảng 3.1 - Thang đo các thành ph ần trong nghiên c ứu......................................................85 Bảng 3.2 - K ết qu ả EFA và h ệ s ố độ tin c ậy c ủa thang đo lãnh đạo ba chi ều. ...............91 Bảng 3.3 - K ết qu ả EFA và h ệ s ố độ tin c ậy c ủa thang đo k ết qu ả ho ạt độ ng c ủa doanh nghi ệp .......................................................................................................................................93 Bảng 3.4. K ết qu ả phân tích CFA c ủa thang đo đị nh h ướng nhi ệm v ụ ........................100 Bảng 3.5. K ết qu ả phân tích CFA c ủa thang đo đị nh h ướng quan h ệ (chu ẩn hóa) .......101 Bảng 3.6. K ết qu ả phân tích CFA c ủa thang đo đị nh h ướng đạ i di ện/tham gia (chu ẩn hóa) .........................................................................................................................................103 Bảng 3.7. - T ươ ng quan gi ữa các bi ến quan sát và các thành ph ần c ủa thang đo mô hình lãnh đạo ba chi ều. .........................................................................................................105 Bảng 3.8. - T ươ ng quan gi ữa các thành ph ần c ủa thang đo kết qu ả doanh nghi ệp ......106 Bảng 3.9 K ết qu ả phân tích CFA thang đo k ết qu ả ho ạt độ ng doanh nghi ệp ..............107 Bảng 3.10 - K ết qu ả ki ểm đị nh giá tr ị phân bi ệt gi ữa các khái ni ệm trong mô hình t ới hạn...........................................................................................................................................110 Bảng 4.1: K ết qu ả ki ểm đị nh m ối quan h ệ gi ữa các khái ni ệm trong mô hình nghiên cứu (chu ẩn hóa) .....................................................................................................................112 Bảng 4.2 – Phân ph ối Bootstrap ..........................................................................................114 Bảng 5.1. Ảnh h ưởng c ủa các thành ph ần nghiên c ứu (chu ẩn hóa) ...............................125 Bảng 5.2. Ảnh h ưởng c ủa các đị nh h ướng trong mô hình đến các thành ph ần k ết qu ả (chu ẩn hóa) .............................................................................................................................126 vi DANH M ỤC HÌNH --------- Hình 2.1: Lãnh đạo theo hành vi .......................................................................... 16 Hình 2.2. Lý thuy ết lãnh đạo m ạng l ưới. Blake và McGanse, (1991) ................. 18 Hình 2.3. M ối quan h ệ gi ữa phong cách c ủa ng ười lãnh đạo và m ức độ tr ưởng thành của ng ười lao độ ng; .............................................................................................. 21 Hình 2.4. Mô hình Path- Goal .............................................................................. 24 Hình 2.5. Các tình hu ống trong mô hình lãnh đạo ng ẫu nhiên c ủa...................... 26 Hình 2.6. Hi ệu qu ả lãnh đạo theo mô hình Fiedler ............................................. 26 Hình 2.7. Mô hình lãnh đạo 3 chi ều ................................................................. 42 Hình 2.8 : Mô hình lý thuy ết đề xu ất.................................................................... 70 Hình 3.1 - K ết qu ả CFA c ủa thang do đị nh h ướng nhi ệm v ụ (chu ẩn hóa) ........ 100 Hình 3.2 - K ết qu ả CFA c ủa thang đo đị nh h ướng quan h ệ (chu ẩn hóa).......... 101 Hình 3.3 - K ết qu ả CFA c ủa thang đo đị nh h ướng đạ i di ện/tham gia (chu ẩn hóa)102 Hình 3.4 - CFA c ủa thang đo mô hình lãnh đạo ba chi ều (chu ẩn hóa) .............. 104 Hình 3.5 - CFA c ủa thang đo k ết qu ả ho ạt độ ng doanh nghi ệp ......................... 107 Hình 3.6 - K ết qu ả CFA mô hình đo l ường t ới h ạn........................................... 109 Hình 4.1 - K ết qu ả ước l ượng (chu ẩn hóa) c ủa mô hình nghiên cứu................ 113 vii DANH M ỤC CÁC THU ẬT NG Ữ Ti ếng Anh Ti ếng Vi ệt Achievemenet-orientated Định h ướng thành tích Autocratic Tính độc đoán Autocratic leadership style Phong cách lãnh đạo độ c đoán Authority compliance management Qu ản tr ị d ạng ph ục tùng Behavioural theories Lý thuy ết hành vi Boss-centred Cấp trên là trung tâm Cognitive resource theory Lý thuy ết ngu ồn l ực tri th ức Consideration structure Quan tâm đến con ng ười Contigency leadership theory Lý thuy ết lãnh đạo ng ẫu nhiên Contingent rewards Th ưởng độ t xu ất Country club management Qu ản tr ị d ạng câu l ạc b ộ Democratic Tính dân ch ủ Democratic leadership style Phong cách lãnh đạo dân ch ủ Emotional intelligence Thông minh xúc c ảm Full- range leadership model Mô hình lãnh đạo kết h ợp Great Man theories Lý thuy ết ng ười lãnh đạo v ĩ đạ i Idealized influence Ảnh h ưởng b ởi lý t ưởng Inspirational motivation Động viên truy ền c ảm h ứng Initiation structure Quan tâm đến công vi ệc Intellectual stimulation Khuy ến khích thông minh Impoverished management Qu ản tr ị cạn ki ệt Laisser-faire leadership Lãnh đạo không can thi ệp Leaders subtitutes theory Lý thuy ết ng ười lãnh đạo thay th ế Leadership grid Lãnh đạo d ạng mạng l ưới Leadership behavior description Bảng câu h ỏi mô t ả hành vi lãnh đạo questionaire Leadership transition. Chuy ển dạng lãnh đạo Leader assimilation Lãnh đạo đồ ng hoá Leader- Member relations Mối quan h ệ c ủa ng ười lãnh đạo – v ới các thành viên Management by exception Qu ản lý b ằng ngo ại l ệ viii Management by exception passive Qu ản lý b ằng ngo ại l ệ th ụ độ ng Managerial practices survey Kh ảo sát th ực ti ễn qu ản tr ị ( MPS) Middle of the road management Qu ản tr ị d ạng trung dung Multiple linkages model Mô hình đa liên k ết Multifactor leadership questionaire Bảng câu h ỏi lãnh đạo đa nhân t ố (MLQ) Path goal theory Lý thuy ết đường d ẫn đế n m ục tiêu Participative leasership Lãnh đạo tham gia Position power Quy ền l ực vị trí Primal leadership Lãnh đạo căn b ản Relational leadership model Mô hình lãnh đạo quan h ệ Relation orientation Định h ướng quan h ệ Representaion/ Participation orientation Định h ướng đạ i di ện/tham gia Servant leadership Lãnh đạo ph ục v ụ Situational leadership Lãnh đạo theo tình hu ống Subordinate- centred Cấp d ưới là trung tâm Supportive leadership Lãnh đạo h ỗ tr ợ Successful leader traits Nh ững ph ẩm ch ất c ủa ng ười lãnh đạo thành công Task Orientation Định h ướng nhi ệm v ụ The Goal-setting principle Nguyên t ắc xây d ựng m ục tiêu The performance principle Nguyên t ắc thành tích The building- Skill principle Nguyên t ắc xây d ựng k ỹ n ăng The on-the- job support principle Nguyên t ắc d ựa trên h ỗ tr ợ công vi ệc The practise principle Nguyên t ắc rèn luy ện The feedback principle Nguyên t ắc ph ản h ồi The expectation principle Nguyên t ắc k ỳ v ọng Transactional leadership Lãnh đạo nghi ệp v ụ Trait theory Lý thuy ết ph ẩm ch ất Transformational theory Lý thuy ết lãnh đạo m ới v ề ch ất The multiframe leadership theory Lý thuy ết lãnh đạo nhi ều thành ph ần Three dimensionnal model of leadership Mô hình lãnh đạo ba chi ều 1 CH ƯƠ NG I - MỞ ĐẦ U 1.1. GI ỚI THI ỆU ĐỀ TÀI Trong m ỗi t ổ ch ức, vi ệc ứng d ụng và phát tri ển mô hình lãnh đạo luôn là v ấn đề c ần thi ết. Quá trình này tr ải qua r ất nhi ều điều ch ỉnh, hoàn thi ện, bổ sung bởi nó g ắn li ền với nhu c ầu và đòi h ỏi c ủa th ực tế. Song, đây cũng chính là v ăn hóa riêng có, là s ức mạnh, tài s ản, nhu c ầu và sự đóng góp ti ềm tàng c ủa cá nhân trong t ổ ch ức (Karin & đtg, 2010). Mặt khác, khả n ăng sáng t ạo và n ăng l ực lãnh đạo đề u có th ể xu ất hi ện trong m ỗi cá nhân ở t ừng hoàn c ảnh c ụ th ể. Nh ưng, bất kỳ ai dù ở vào vị trí lãnh đạo nào c ũng đều ph ải th ực hi ện nhi ệm v ụ chung và r ất căn b ản đó là: động viên, phát huy, tập h ợp và qu ản tr ị các ngu ồn lực thông qua công c ụ qu ản tr ị và bộ máy giúp giúp vi ệc của mình nh ằm đạ t được k ết qu ả t ốt nh ất cho t ổ ch ức. Xét theo quan điểm c ủa qu ản tr ị h ọc (H.Koontz & C.O’Donnell,1976), lãnh đạo là kh ả n ăng thúc đẩ y, h ướng d ẫn và ch ỉ đạ o ng ười khác để đạ t được nh ững m ục tiêu đề ra và lãnh đạo không ch ỉ là ho ạt độ ng đơn l ẻ, mà là hàng lo ạt nh ững ho ạt độ ng n ối ti ếp nhau. Nhà lãnh đạo thành công luôn ph ối h ợp v ới c ấp d ưới và đồng nghi ệp c ủa mình để t ạo ra t ầm nhìn, chi ến l ược cho t ổ ch ức do đó, để lãnh đạo t ổ chức thành công, người lãnh đạo c ần bi ết qu