Luận án Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nhằm đáp ứng nhu cầu xuất khẩu lao động của Việt Nam đến năm 2020

Hoạt ñộng xuất khẩu lao ñộng (XKLð) ñược ðảng và Nhà nước ta xác ñịnh là lĩnh vực kinh tế ñối ngoại quan trọng, một bộ phận của chính sách giải quyết việc làm, chỉ tiêu XKLð ñược Quốc hội ñưa vào kế hoạch hàng năm. Chủ trương này ñã ñược thể hiện cụ thể ở Báo cáo về phương hướng, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội 5 năm (2006 - 2010) tại ðại hội ñại biểu toàn quốc lần thứ X của ðảng là:“ Tiếp tục thực hiện chương trình XKLð, tăng tỷ lệ lao ñộng xuất khẩu ñã qua ñào tạo, quản lý chặt chẽ và bảo vệ quyền lợi chính ñáng củangười lao ñộng”. Trong những năm qua hoạt ñộng XKLð ñã thu ñược một số kết quả khả quan, góp phần tạo việc làm, xoá ñói, giảm nghèo, cải thiện ñời sống cho người lao ñộng và gia ñình họ. Một bộ phận lao ñộng ñã tiếp thu kinh nghiệm, kỹ thuật, công nghệ tiên tiến trong sản xuất của nước bạn. Theo thống kê chưa ñầy ñủ, hiện có trên 500.000 lao ñộng Việt Nam ñang làm việc có thời hạn ở nước ngoài (tại hơn 46 quốc gia và vùng lãnh thổ) với nhiều loại ngành nghề và trình ñộ khác nhau. Hằng năm số lao ñộng này chuyển về nước gần 2 tỷ USD, nâng cao thu nhập cho bản thân, gia ñình và xã hội, tăng nguồn vốn ñầu tư phát triển sản xuất. So với một số ngành khác, thu nhập của người lao ñộng ñi làm việc ở nước ngoài có hiệu quảcao, vốn ñầu tư ít, ñem lại lợi ích nhiều mặt Tuy nhiên lực lượng lao ñộng (LLLð) Việt Nam ñi XKLð phần lớn xuất thân là nông dân. Họ ñược gọi là những laoñộng “3 không” : không nghề, không ngoại ngữ, không tác phong công nghiệp và kỷ luật lao ñộng. Cho ñến những năm gần ñây, dù ñã có chuyển biến nhưng tỷ lệ ngườiñi XKLð có nghề vẫn rất thấp so với yêu cầu thực tế, hơn nữa tác phong côngnghiệp và kỷ luật lao ñộng, cũng như hiểu biết về phong tục tập quán và pháp luật của nước sở tại còn rất kém, tỷ lệ lao ñộng vi phạm kỷ luật và phải về trước thời hạn thường cao hơn so với các nước phái cử khác, ví dụ như sự việc hơn 200 công nhân nữ ngành may của Việt Nam ñình công không ñúng quy ñịnh ở Jordan năm 2008, tỷ lệ lao ñộng Việt Nam bỏ hợp ñồng ra ngoài làm ăn cư trú bất hợp pháp ở một số thị trường còn tương ñối 2 cao như ðài Loan hơn 10%, Nhật Bản có lúc lên ñến hơn 50%, Hàn Quốc có thời ñiểm hơn 30%. Trong những năm tới, nền kinh tế thế giới phục hồi sau khủng hoảng, xu hướng nhập khẩu lao ñộng của các nước trên thế giớivẫn rất cao, ñặc biệt là những nước khu vực Trung ðông, các nước khu vực châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc. . các thị trường ñều có nhu cầu về lao ñộng có tay nghề, ngay cả những nước nhận nhiều lao ñộng như Malaysia, ðài Loan, Trung ðông. Nhấtlà, những thị trường có thu nhập cao và nhiều tiềm năng (Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ, Australia, ðông Âu) thì ngoài có tay nghề người lao ñộng còn phải có một trình ñộ ngoại ngữ nhất ñịnh. Nhu cầu tuyển dụng lao ñộng Việt Nam tại thị trườngnước ngoài cũng ñang có chiều hướng tăng, nhất là lao ñộng chất lượng cao. Chất lượng nguồn nhân lực là yếu tố quyết ñịnh năng lực cạnh tranh trên thị trường lao ñộng quốc tế, mở rộng thị phần và tăng thu nhập cho người lao ñộng. Trong khiñó chất lượng nguồn nhân lực (NNL) của Việt Nam còn thấp - ðó là thách thức lớn nhất ñối với công tác XKLð trong thời gian tới. Tại khoản 5 ðiều 5 Luật Người lao ñộng Việt Nam ñi làm việc ở nước ngoài theo hợp ñồng nêu rõ: “ Khuyến khích ñưa nhiều người lao ñộng có trình ñộ chuyên môn, kỹ thuật ñi làm việc ở nước ngoài, ñưa người lao ñộng ñi làm việc ở thị trường có thu nhập cao ”. Mục tiêu ñưa người lao ñộng (NLð) có nghề ñi làm việc ở nước ngoài là 95 % vào năm 2015 và 100% vào năm 2020. ðể thực hiện quy ñịnh của Luật và mục tiêu trên cần có sự chuẩn bị và phải có chiến lược nâng cao chất lượng NNL nói chung – ñó cũng là nguồn cho XKLð. Do vậy, việc nghiên cứu nâng cao chất lượng NNL của nước ta ñi XKLð trong thời gian tới là rất cần thiết, mang tính thực tiễn và lý luận cao, vì vậy tác giả lựa chọn ñề tài: "Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nhằm ñáp ứng nhu cầu xuất khẩu lao ñộng của Việt Nam ñến năm 2020"làm ñề tài luận án tiến sỹ của mình.

pdf229 trang | Chia sẻ: oanh_nt | Lượt xem: 1870 | Lượt tải: 2download
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận án Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nhằm đáp ứng nhu cầu xuất khẩu lao động của Việt Nam đến năm 2020, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
i LI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cu ca riêng tôi. Các kt qu nghiên cu trong lun án là trung thc, các s liu trong lun án có ngun gc rõ ràng. Tác gi Bùi S Tun ii MC LC TRANG PH BÌA LI CAM ðOAN ......................................................................................................I MC LC................................................................................................................ II DANH MC CÁC CH VIT TT...................................................................VII DANH MC CÁC BNG, BIU, SƠ ð VÀ HP.......................................VIII M ðU.....................................................................................................................1 Chương 1 CƠ S LÝ LUN V CHT LƯNG NGUN NHÂN LC NHM ðÁP NG NHU CU XUT KHU LAO ðNG....................................................8 1.1 NGUN NHÂN LCVÀ XUT KHU LAO ðNG .....................................8 1.1.1 Khái nim v ngun nhân lc .................................................................................8 1.1.2 Ngưi ñi xut khu lao ñng và hot ñng xut khu lao ñng......................10 1.1.2.1 Các khái nim ca quc t v ngưi ñi xut khu lao ñng:........................10 1.1.2.2 Khái nim ngưi Vit Nam ñi xut khu lao ñng.......................................13 1.1.2.3 Ni dung hot ñng xut khu lao ñng......................................................13 1.1.2.4. Mt s ngành ngh ch yu ca lao ñng Vit Nam ñi xut khu...............14 1.1.3 Ngun nhân lc ñáp ng nhu cu xut khu lao ñng.....................................15 1.1.4 Cht lưng ngun nhân lc...................................................................................16 1.1.4.1 Cht lưng ngun nhân lc ..........................................................................16 1.1.4.2 Cht lưng ngun nhân lc trong bi cnh toàn cu hoá..........................21 1.1.5 Th trưng xut khu lao ñng.............................................................................23 1.1.5.1 ðc ñim ca th trưng xut khu lao ñng ..............................................23 1.1.5.2 Cung cu lao ñng xut khu ....................................................................25 1.1.5.3 Phát trin th trưng xut khu lao ñng.....................................................28 1.2 NI DUNG LIÊN QUAN ðN CHT LƯNG NGUN NHÂN LC ðÁP NG NHU CU XUT KHU LAO ðNG .......................................................28 1.2.1 Cht lưng ngun nhân lc ñáp ng nhu cu xut khu lao ñng ...............28 1.2.2 Các yu t cu thành và tiêu chí ñánh giá cht lưng ngun nhân lc nhm ñáp ng nhu cu xut khu lao ñng............................................................................30 1.2.2.1 Yu t v th lc và các tiêu chí ñánh giá trc tip.....................................31 1.2.2.2 Yu t v giáo dc, ñào to và tiêu chí ñánh giá trc tip...........................32 1.2.2.3 Yu t v ý thc xã hi và tiêu chí ñánh giá trc tip...................................33 iii 1.2.2.4 Mt s tiêu chí ñánh giá gián tip.................................................................35 1.2.3 Các nhân t ch yu nh hưng ñn cht lưng ngun nhân lc ñáp ng nhu cu xut khu lao ñng............................................................................................37 1.2.3.1 Công tác tuyn chn lao ñng.......................................................................38 1.2.3.2 Trình ñ phát trin ca giáo dc ñào to chung và ña phương...........40 1.2.3.3 Th ch, chính sách.......................................................................................40 1.2.3.4 Văn hoá ngh................................................................................................41 1.2.3.5 Y t, chăm sóc sc kho cng ñng...............................................................42 1.2.3.6 Trình ñ phát trin kinh t ca ña phương .................................................42 1.2.3.7 V trí ña lý nơi ngưi lao ñng cư trú.........................................................43 1.3 HIU QU TRONG XUT KHU LAO ðNG ..........................................44 1.3.1 Chi phí cơ hi và mt s ri ro ñi vi ngưi ñi xut khu lao ñng............44 1.3.1.1 Chi phí cơ hi................................................................................................44 1.3.1.2 Mt s ri ro có th gp nưc ngoài .........................................................45 1.3.2 ðánh giá hiu qu ca lao ñng ñi xut khu lao ñng...................................46 1.4 KINH NGHIM MT S NƯC V ðM BO CHT LƯNG NGUN NHÂN LC ðÁP NG NHU CU XUT KHU LAO ðNG VÀ BÀ I HC ðI VI VIT NAM ..............................................................................................49 1.4.1 Kinh nghim ca Philippin....................................................................................49 1.4.2 Kinh nghim ca Hàn Quc.................................................................................52 1.4.3 Kinh nghim ca n ð.........................................................................................55 1.4.4 Bài hc kinh nghim có th vn dng cho Vit Nam .......................................59 Tóm tt chương 1 .............................................................................................................62 Chương 2 PHÂN TÍCH THC TRNG CHT LƯNG NGUN NHÂN LC ðÁP NG NHU CU XUT KHU LAO ðNG CA VIT NAM TRONG THI GIAN QUA............................................................................................................63 2.1 TNG QUAN V CHT LƯNG NGUN NHÂN LC CA VIT NAM VÀ XUT KHU LAO ðNG ..............................................................................63 2.1.1 ðc ñim kinh t xã hi nh hưng ñn cht lưng ngun nhân lc .........63 2.1.2 Thc trng v cht lưng ngun nhân lc Vit Nam ......................................66 2.1.2.1 V yu t th lc............................................................................................66 2.1.2.2 V yu t giáo dc – ñào to.........................................................................68 iv 2.1.2.3 V yu t ý thc xã hi ..................................................................................69 2.1.3 Khái quát v xut khu lao ñng ca Vit Nam ...............................................69 2.1.3.1 Xut khu lao ñng ca Vit Nam thi kỳ 1980 ñn 1990............................69 2.1.3.2 Xut khu lao ñng t năm 1991 ñn nay ...................................................71 2.2 THC TRNG CHT LƯNG NGUN NHÂN LC VIT NAM ðÁP NG NHU CU XUT KHU LAO ðNG .......................................................75 2.2.1 Nhu cu nhn lao ñng và thc trng lao ñng Vit Nam ti mt s th trưng ch yu..................................................................................................................75 2.2.1.1 Th trưng ðài Loan .....................................................................................75 2.2.1.2 Th trưng Malaysia.....................................................................................80 2.2.2.3 Th trưng Hàn Quc...................................................................................85 2.2.2.4 Th trưng Nht Bn .....................................................................................90 2.2.2 Phân tích cht lưng ngun nhân lc nhm ñáp ng nhu cu xut khu lao ñng và các nhân t nh hưng .....................................................................................94 2.2.3.1 Phân tích cht lưng ngun nhân lc ñáp ng nhu cu xut khu lao ñng....95 2.2.3.2 Phân tích các nhân t nh hưng ñn cht lưng ngun nhân lc ñáp ng nhu cu xut khu lao ñng ....................................................................................108 2.2.3 Thc trng v công tác ñào to lao ñng trưc khi xut cnh ......................111 2.3 HIU QU TRONG XUT KHU LAO ðNG .......................................115 2.3.1 Phòng nga và tránh ñưc ri ro ca lao ñng Vit Nam nưc ngoài góp phn nâng cao hiu qu trong xut khu lao ñng...................................................115 2.3.2 ðánh giá hiu qu kinh t xã hi ca ngưi ñi xut khu lao ñng...........117 2.3.2.1 S lao ñng và vic làm ñưc to ra qua xut khu lao ñng góp phn gim sc ép vic làm trong nưc .....................................................................................117 2.3.2.2 Ci thin thu nhp ca ngưi lao ñng và ngun thu ngoi t ca nhà nưc..118 2.3.2.3 Hình thành lc lưng lao ñng có, tay ngh và li sng công nghip ......120 2.3.2.4 Qung bá hình nh lao ñng Vit Nam trên th trưng lao ñng quc t......122 2.4 NHNG ƯU ðIM, HN CH VÀ NGUYÊN NHÂN V CHT LƯNG NGUN NHÂN LC ðÁP NG NHU CU XUT KHU LAO ðNG NƯC TA ..............................................................................................................122 2.4.1 Nhng ưu ñim.....................................................................................................122 2.4.2 Mt s hn ch.......................................................................................................124 v 2.4.3 Nguyên nhân ca nhng hn ch .......................................................................126 Tóm tt chương 2 ...........................................................................................................130 Chương 3 GII PHÁP NÂNG CAO CHT LƯNG NGUN NHÂN LC NHM ðÁP NG NHU CU XUT KHU LAO ðNG CA VIT NAM ðN NĂM 2020..............................................................................................................132 3.1 XU HƯNG PHÁT TRIN CA DI CƯ LAO ðNG QUC T ............132 3.1.1 Xu hưng di cư lao ñng quc t.......................................................................132 3.1.1.1 Tình hình chung...........................................................................................132 3.1.1.2 ðc ñim ....................................................................................................132 3.1.1.3 Xu th phát trin.........................................................................................134 3.1.1.4 ðc ñim lut pháp v di cư lao ñng quc t ca mt s nưc...............135 3.1.2 Xu hưng nhn lao ñng ca mt s nưc .......................................................141 3.1.2.1 Xu hưng chung ..........................................................................................141 3.1.2.2 Xu hưng mt s th trưng nhn lao ñng................................................142 3.2 QUAN ðIM VÀ MC TIÊU XUT KHU LAO ðNG ........................146 3.2.1 Quan ñim ca ðng và Nhà nưc ....................................................................146 3.2.2 Quan ñim ca tác gi trong phát trin hot ñng XKLð ............................146 3.2.3 Mc tiêu hot ñng xut khu lao ñng trong thi gian ti ..........................147 3.3 GII PHÁP NÂNG CAO CHT LƯNG NGUN NHÂN LC NHM ðÁP NG NHU CU XKLð CA VIT NAM ðN NĂM 2020 ....................148 3.3.1 Nhóm gii pháp nâng cao cht lưng tuyn chn và ñào to lao ñng........150 3.3.2 Nhóm gii pháp v cơ ch chính sách ca Nhà nưc ......................................155 3.3.3 Nhóm gii pháp phát trin th trưng xut khu lao ñng............................162 3.3.4 Nhóm gii pháp v tuyên truyn, nâng cao nhn thc v yêu cu cht lưng k năng ngh trong hot ñng xut khu lao ñng ..................................................166 3.3.5 Nhóm gii pháp ñy mnh phát trin – kinh t xã hi và nâng cao cht lưng y t, chăm sóc sc kho cng ñng...............................................................................169 3.4 ðIU KIN ðM BO THC HIN CÁC GII PHÁP NÂNG CAO CHT LƯNG LAO ðNG XUT KHU CA VIT NAM ........................170 3.4.1 Kin ngh vi Quc hi.........................................................................................171 3.4.2 Kin ngh vi Chính ph......................................................................................171 3.4.3 Kin ngh vi B Lao ñng Thương binh và Xã hi ......................................172 vi 3.4.4 Kin ngh vi các B, Ngành liên quan..............................................................173 3.4.5 Kin ngh vi các cp chính quyn ña phương.............................................173 3.4.6 ði vi ngưi lao ñng ........................................................................................174 Tóm tt Chương 3 ..........................................................................................................175 KT LUN ............................................................................................................176 NHNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CU ðà CÔNG B.................................179 CA TÁC GI LIÊN QUAN ðN ð TÀI LUN ÁN ...................................179 DANH MC TÀI LIU THAM KHO.............................................................180 PH LC vii DANH MC CÁC CH VIT TT Ch vit tt Ch vit ñy ñ BLðTBXH B Lao ñng – Thương binh và Xã hi CNHHðH Công nghip hoá, Hin ñi hoá HðLð Hp ñng lao ñng HTLð Hp tác lao ñng IOM T chc Di cư Quc t (International Organization for Migration) ILO T chc Lao ñng Quc t (International Labour Organization) Lð Lao ñng LLLð Lc lưng lao ñng NNL Ngun nhân lc NLð Ngưi lao ñng SLð Sc lao ñng TTLð Th trưng lao ñng XHCN Xã hi ch nghĩa XKLð Xut khu lao ñng UNIFEM Qu Phát trin Ph n Liên hp quc (United Nations Development Funds for Women) viii DANH MC CÁC BNG, SƠ ð, BIU VÀ HP CÁC BNG Bng 1.1: Mt s so sánh v yêu cu cht lưng Lð xut khu và lao ñng trong nưc ......29 Bng 2.1: Các ch s phát trin con ngưi ca Vit Nam qua các năm .........................................67 Bng 2.2: S lao ñng ñi làm vic các nưc XHCN t 1980 1990 ...........................................70 Bng 2.3: S lưng lao ñng ñi làm vic nưc ngoài t 19911995 ...................................................71 Bng 2.4: S lưng lao ñng ñưa ñi XKLð t năm 1996 2000 .....................................................72 Bng 2.5: S lưng Lð ñưa ñi làm vic nưc ngoài t 2001 2010 ...........................................73 Bng 2.6 : Mt s ñơn hàng ðài Loan nhn lao ñng Vit Nam .......................................................78 Bng 2.7: Mt s hp ñng ca Malaysia tip nhn lao ñng Vit Nam .......................................84 Bng 2.8: Mt s hp ñng ca Nht Bn tip nhn lao ñng Vit Nam ......................................93 Bng 2.9: ðánh giá v cht lưng lao ñng xut khu ca Vit Nam .............................................95 Bng 2.10: ðáp ng yêu cu th trưng XKLð ca lao ñng Vit Nam .......................................96 Bng 2.11 : Trình ñ chuyên môn k thut ca lao ñng ñưc kho sát ......................................97 Bng 2.12: ðánh giá ca Lð v ni dung hc trưc khi ñi XKLð ...................................................99 Bng 2.13: T ñánh giá v bn thân so vi yêu cu ca th trưng ..................................................99 Bng 2.14: Khó khăn ñi vi NLð khi ñi làm vic nưc ngoài .................................................100 Bng 2.15: Mt s nhn xét ca Lð Vit Nam so vi Lð các nưc ..............................................103 Bng 2.16: Lý do ch s dng Malaysia tuyn dng lao ñng Vit Nam ...................................105 Bng 2.17: ðánh giá cht lưng lao ñng Vit Nam ca 30 nhà máy Malaysia (tng ñim ti ña là 300 ñim) ..................................................................................................................................................106 Bng 2.18: Các nhân t nh hưng ñn cht lưng NNL ñi XKLð ...............................................109 Bng 2.19: Ý kin v phương thc tuyn chn lao ñng ....................................................................110 Bng 2.20: Ni dung tng quát và phân phi thi gian .......................................................................112 Bng 2.21: Tng hp phát sinh liên quan ñn lao ñng Vit Nam mt s nưc trong thi gian va qua ...............................................................................................................................................................115 Bng 2.22: T trng ca XKLð trong tng s vic làm hàng năm .............................................117 Bng 2.23: S tin ngưi lao ñng ñi xut khu gi v ......................................................................119 so vi kim ngch xut khu hàng năm (2000 2010) ............................................................................119 Bng 2.24: S lưng Lð ñưa ñi theo th trưng trng ñim (20002010) ..................................123 ix CÁC SƠ ð Sơ ñ 1.1: Các yu t cu thành cht lưng NNL ñáp ng nhu cu XKLð.............31 Sơ ñ 1.2: Các nhân t ch yu nh hưng ñn cht lưng NNL ñáp ng nhu cu XKLð .....................................................................................................38 Sơ ñ 1.3: H thng qun lý lao ñng ngoài nưc ca Hàn Quc.........................52 Sơ ñ 1.4: Quy trình xut khu lao ñng ca Hàn Quc ..........................................54 CÁC BIU ð Biu ñ 2.1: Tng GDP tăng trưng trung bình hàng năm 20002008 .................63 Biu ñ 2.2: H s co giãn vic làm vi GDP các nưc, 2004, 2008 ....................64 Biu ñ 2.3: Lao ñng Vit Nam ñưa ñi làm vic ti ðài Loan hàng năm t năm 20002010 ................................................................................................................77 Biu ñ 2.4: S liu thng kê v Lð nưc ngoài làm vic ti ðài Loan (tính ñn tháng 4/2010) ...........................................................................................................79 Biu ñ 2.5: Cơ cu ngành ngh lao ñng Vit Nam làm vic ti ðài Loan tính ñn tháng 4/2010..............................................................................................................80 Biu ñ 2.6: Lð Vit Nam ñưa ñi làm vic hàng năm ti Malaysia 20002010 .....83 Biu ñ 2.7: Lð Vit Nam ñi làm vic ti Hàn Quc 20002010 ..........................88 Biu ñ 2.8: Lð Vit Nam ñưa ñi làm vic ti Nht Bn (20002010)....................94 CÁC HP Hp 2.1 : Xut khu lao ñng Hưng Yên....................................................................118 Hp 2.2 : Xã sng bng... ngoi t..........................................................................120 Hp 2.3 : 'Ôsin' x ðài thành bà ch chè sch........................................................121 1 M ðU 1. Lý do chn ñ tài Hot ñng xut khu lao ñng (XKLð) ñưc ðng và Nhà nưc ta xác ñnh là lĩnh vc kinh t ñi ngoi quan trng, mt b phn ca chính sách gii quyt vic làm, ch tiêu XKLð ñưc Quc hi ñưa vào k hoch hàng năm. Ch trương này ñã ñưc th hin c th Báo cáo v phương hưng, nhim v phát trin kinh t xã hi 5 năm (2006 2010) ti ði hi ñi biu toàn quc ln th X ca ðng là: “ Tip tc thc hin chương trình XKLð, tăng t l lao ñng xut khu ñã qua ñào to, qun lý cht ch và bo v quyn li chính ñáng ca ng
Luận văn liên quan