Luận án Nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn làm căn cứ đề xuất định hướng phát triển lâm nghiệp phục vụ quản lý rừng bền vững tại tỉnh Bolykhamxay, nước Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƢỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP -------------------- KHAMPHILAVONG KHANTHALY NGHIÊN CỨU CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN LÀM CĂN CỨ ĐỀ XUẤT ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN LÂM NGHIỆP PHỤC VỤ QUẢN LÝ RỪNG BỀN VỮNG TẠI TỈNH BOLYKHAM XAY NƢỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP HÀ NỘI - 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƢỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP ---------------------- KHAMPHILAVONG KHANTHALY NGHIÊN CỨU CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN LÀM CĂN CỨ ĐỀ XUẤT ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN LÂM NGHIỆP PHỤC VỤ QUẢN LÝ RỪNG BỀN VỮNG TẠI TỈNH BOLYKHAM XAY NƢỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO Chuyên ngành: Điều tra và quy hoạch rừng Mã số: 62.62.02.08 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂMNGHIỆP NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. GS. TS. Trần Hữu Viên 2. TS. Nguyễn Trọng Bình HÀ NỘI - 2015 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả phân tích nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào. Những số liệu kế thừa đã được chỉ rõ nguồn và được sự cho phép sử dụng của các tác giả. Tác giả luận án Khamphilavong Khanthaly ii LỜI CẢM ƠN Luận án được hoàn thành tại Trường đại học Lâm nghiệp Việt Nam trong khuôn khổ chương trình đào tạo nghiên cứu sinh khóa 20. Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo Sau Đại học; Khoa Lâm học, Bộ môn Điều tra quy hoạch rừng Trường Đại học Lâm nghiệp, Sở Nông lâm nghiệp, Sở Tài nguyên và môi trường, Chi cục Lâm nghiệp, Chi cục Kiểm lâm tỉnh Bolykhamxay đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suất quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận án. Trong thời gian thực hiện luận án, tác giả đã nhận được sự giúp đỡ, chỉ bảo tận tình, chu đáo của thầy giáo hướng dẫn khoa học GS.TS. Trần Hữu Viên và TS. Nguyễn Trọng Bình để thực hiện và hoàn thành luận án. Qua đây, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đến các thầy một cách sâu sắc nhất. Nhân dịp này, tác giả cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới Ban lãnh đạo tỉnh Bolykhamxay, Nhân dân bản Thông Phan Kham đã giúp đỡ tác giả thu thập số liệu hoàn thành luận án này. Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn các Thầy giáo, Cô giáo, người thân trong gia đình, bạn bè đồng nghiệp đã động viên, hỗ trợ về vật chất và tinh thần để tác giả có thêm nghị lực hoàn thành luận án này. Với tất cả sự nỗ lực của bản thân nhưng về trình độ và thời gian hạn chế nên luận án không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của các nhà khoa học và bạn bè đồng nghiệp. Hà Nội, ngày..tháng..năm 2015 Tác giả Khamphilavong Khanthaly iii MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA Trang LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................... ..i LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... .ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU ............................................. ..vi DANH MỤC BẢNG .............................................................................................. vii DANH MỤC HÌNH ............................................................................................... ..xi MỞ ĐẦU .................................................................................................................. .1 1. Tính cấp thiết của luận án ..................................................................................... .1 2. Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................................. .2 3. Ý nghĩa của luận án ............................................................................................... .2 4. Đối tượng và phạm vi, giới hạn nghiên cứu.......................................................... .3 4.1. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................. .3 4.2. Phạm vi, giới hạn nghiên cứu: ..................................................................... .3 5. Đóng góp mới của luận án .................................................................................... .3 6. Cấu trúc luận án .................................................................................................... .4 Chƣơng 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ........................................... .5 1.1. Nhận thức chung về phát triển lâm nghiệp bền vững ........................................ .5 1.2. Trên thế giới ....................................................................................................... .5 1.2.1.Quy hoạch sử dụng đất và quy hoạch lâm nghiệp ..................................... .5 1.2.2.Nghiên cứu về cấu trúc rừng ..................................................................... .8 1.2.3. Nghiên cứu về tái sinh rừng ................................................................... ..11 1.2.4. Nghiên cứu về sinh trưởng, tăng trưởng và sản lượng rừng ................. ..13 1.2.5. Nghiên cứu áp dụng các giải pháp kỹ thuật lâm sinh cho rừng tự nhiên là rừng sản xuất...................................................................................................... .16 1.2.6. Một số vấn đề về quản lý rừng bền vững ............................................... .17 1.3. Tại Việt Nam ................................................................................................... .22 1.3.1. Các chính sách có liên quan đến phát triển lâm nghiệp ....................... .22 iv 1.3.2. Nghiên cứu về cấu trúc rừng....................................................................25 1.3.3. Nghiên cứu về tăng trưởng rừn................................................................27 1.3.4. Nghiên cứu về tái sinh rừng.....................................................................28 1.3.5.Về quản lý rừng bền vững (QLRBV)....................................................... .29 1.3.6. Tác động môi trường và đánh giá tác động môi trường............................31 1.3.7. Tác động xã hội và đánh giá tác động xã hội............................................32 1.4. Ở nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào (CHDCND Lào).............................32 1.4.1. Thực trạng phát triển lâm nghiệp của nước CHDCND Lào:..................34 1.4.2. Một số nghiên cứu về phát triển lâm nghiệp............................................37 1.4.3. Các chính sách nhà nước Lào liên quan đến phát triển lâm nghiệp....40 1.4.4. Nghiên cứu xây dựng mô hình cấu trúc mẫu và vấn đề quản lý rừng bền vững........42 1.5. Thảo luận...........................................................................................................44 Chƣơng 2: NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..........................46 2.1. Nội dung nghiên cứu: ...................................................................................... .46 2.1.1. Điều kiện sản xuất lâm nghiệp và hiện trạng ngành lâm nghiệp tỉnh Bolykhamxay ......................................................................................................... .46 2.1.2. Đặc điểm hiện trạng tài nguyên rừng tỉnh Bolykhamxay ...................... .46 2.1.3. Định hướng phát triển lâm nghiệp tỉnh Bolykhamxay .......................... .46 2.1.4.Đề xuất các giải pháp thực hiện .............................................................. .46 2.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. .46 2.2.1. Quan điểm và phương pháp tiếp cận nghiên cứu .................................. .46 2.2.2. Phương pháp thu thập tài liệu..................................................................48 2.2.3. Phương pháp tổng hợp, xử lý tài liệu .................................................... .57 Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.................................68 3.1. Điều kiện sản xuất lâm nghiệp và thực trạng phát triển Lâm nghiệp của tỉnh Bolykhamxay ......................................................................................................... 68 3.1.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế-xã hội...........................................................68 3.1.2. Hiện trạng đất đai, tài nguyên rừngcủa tỉnh Bolykhamxay ................... 75 3.1.3. Tình hình và kết quả các hoạt động lâm nghiệp của tỉnh Bolykhamxay... 78 v 3.1.4. Đánh giá ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội đến sản xuất lâm nghiệp, những cơ hội và thách thức.......................................................................84 3.2. Nghiên cứu một số đặc điểm cấu trúc hiện trạng tài nguyên rừng.....................89 3.2.1. Đặc điểm cấu trúc tầng cây cao................................................................89 3.2.2. Đặc điểm cấu trúc tầng cây tái sinh........................................................113 3.2.3. Tăng trưởng và trữ lượng rừng...............................................................121 3.3. Định hướng phát triển lâm nghiệp tỉnh Bolykhamxay.....................................123 3.3.1. Căn cứ định hướng phát triển lâm nghiệp tỉnh Bolykhamxay...............123 3.3.2. Quan điểm phát triển lâm nghiệp tỉnh Bolykhamxay.............................125 3.3.3. Mục tiêu phát triển lâm nghiệp tỉnh Bolykhamxay đến năm 202-2030............137 3.3.4. Định hướng phát triển Lâm nghiệp tỉnh Bolykhamxay..........................127 3.3.5. Xác định các thông số kỹ thuật điều chế rừng tự nhiên để quản lý rừng bền vững..................................................................................................................136 3.4. Đề xuất giải pháp thực hiện.............................................................................147 3.4.1. Giải pháp chính sách..............................................................................146 3.4.2. Giải pháp về tổ chức..............................................................................147 3.4.3. Giải pháp khoa học công nghệ...............................................................147 3.4.4. Giải pháp đào tạo nguồn nhân lực..........................................................147 3.4.5. Giải pháp về hợp tác quốc tế:.................................................................148 3.4.6. Một số giải pháp khác:............................................................................148 KẾT LUẬN - TỒN TẠI - KIẾN NGHỊ...............................................................149 1. Kết luận...............................................................................................................149 2. Tồn tại.................................................................................................................151 3. Khuyến nghị........................................................................................................152 DANH MỤC CÁC BÀI BÁO VÀ CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN..153 TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................................155 PHỤ LỤC...............................................................................................................163 vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU Viết tắt/ký hiệu Nội dung diễn giải ADB Ngân hàng phát triển Châu Á. BVR Bảo vệ rừng BCR Hệ số sinh lãi thực tế CITES Công ước buôn bán động vật hoang dã CHDCND Lào Cộng hoà dân chủ nhân dân Lào CoC Chuỗi hành trình CCD Công ước về trống sa mạc hoá CCR Chứng chỉ rừng ĐDSH Đa dạng sinh học FAO Tổ chức nông nghiệp và Lương thực thế giới FSC Chứng chỉ rừng ITTO Tổ chức gỗ Nhiệt đới quốc tế ITTA Hiệp ước quốc tế về gỗ nhiệt đới IRR Tỷ lệ thu hồi nội bộ LSNG Lâm sản ngoài gỗ NN & PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn NPV Giá trị hiện tại thuần NWG Tổ công tác Quốc gia OTC Ô tiêu chuẩn ODB Ô dạng bản PRA Đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân QLRBV Quản lý rừng bền ững QLBVR Quản lý bảo vệ rừng QHSDĐ Quy hoạch sử dụng đất QXTV Quần xã thực vật QLR Quản lý rừng RRA Đánh giá nhanh nông thôn SUFORD Quản lý rừng bền vững và phát triển nông thôn SWOT Đánh giá về điểm mạnh, điểm yếu và thách thức TFAP Trương trình hành động rừng nhiệt đới VN Việt nam VIFA Hội khoa học kỹ thuật lâm nghiệp Việt nam UNCED Hội nghị quốc tế về môi trường và phát triển WWF Trương trình bảo vệ Động vật thế giới vii DANH MỤC BẢNG TT Tên bảng Trang 1.1 Diện tích rừng đạt chứng chỉ FSC trên thế giới 20 1.2 Số lượng chứng chỉ CoC của một số nướcChâu Á Thái Bình Dương 21 1.3 Diện tích 03 loại rừng của NCHDCND Lào 36 1.4 Diện tích rừng đã công nhận CCR của Lào từ năm 2005 đến hiện nay 44 2.1 Nhóm phỏng vấn và các nôi dung phỏng vấn 51 2.2 Bảng tổng hợp hệ thống OTC thiết lập tại các điểm nghiên cứu 54 2.3 Biểu điều tra tầng cây cao 55 2.4 Biểu điều tra cây tái sinh 56 2.5 Biểu điều tra cây bụi 56 3.1 Đặc điểm về dân số và lao động trong toàn tỉnh 71 3.2 Cơ cấu sử dụng đất đai tỉnh Bolykhamxay 75 3.3 Cơ cấu diện tích các trạng thái rừng 77 3.4 Kết quả sản xuất lâm nghiệp giai đoạn2010-2014 79 3.5 Kết quả trồng rừng kinh tế năm 2010 - 2015 81 3.6 Tình hình khai thác gỗ và lâm sản ngoài gỗ năm 2010 - 2014 82 3.7 Cơ sở chế biết lâm sản trong tỉnh 84 3.8 Kết quả kiểm tra sự thuần nhất giữa các ODV 90 3.9 Kết quả tính toán công thức tổ thành theo IV% trạng thái rừng giàu 91 3.10 Kết quả tính toán công thức tổ thành theo IV% trạng thái rừng trung bình 92 3.11 Kết quả tính toán công thức tổ thành theo IV% Trạng thái rừng nghèo 93 3.12 Kết quả nắn phân bố N/D1,3 trạng thái rừng nghèo khu vực nghiên cứu 94 3.13 Kết quả nắn phân bố N/D1,3 trạng thái rừng trung bình khu vực nghiên cứu 95 3.14 Kết quả nắn phân bố N/D1,3 trạng thái rừng giàu khu vực nghiên cứu 96 3.15 Kết quả nắn phân bố N/Hvn trên trạng thái rừng nghèo khu vực nghiên cứu 98 viii 3.16 Kết quả nắn phân bố N/Hvn trạng thái rừng trung bình khu vực nghiên cứu 99 3.17 Kết quả phân bố N/Hvn trạng thái rừng giàu khu vực nghiên cứu 101 3.18 Một số chỉ tiêu định lượng bình quân trạng thái rừng nghèo khu vực nghiên cứu 102 3.19 Một số chỉ tiêu định lượng bình quân rừng trung bình 103 3.20 Một số chỉ tiêu định lượng bình quân rừng giàu 105 3.21 Kết quả xây dựng tương quan HVN/D1,3 khu vực nghiên cứu 107 3.22 Kết quả xây dựng tương quan DT/D1.3 khu vực nghiên cứu 108 3.23 Kết quả tính toán mức độ đa dạng loài trong khu vực nghiên cứu 109 3.24 Phân bố trữ lượng theo tổ cấp kính trên trạng thái rừng nghèo và rừng trung bình khu vực nghiên cứu 110 3.25 Phân bố trữ lượng theo tổ cấp kính trên trạng thái rừng giàu khu vực nghiên cứu 110 3.26 Kết quả xác định công thức tổ thành tầng tái sinh trạng thái rừng nghèo 114 3.27 Kết quả xác định công thức tổ thành tầng tái sinh trạng thái rừng trung bình 115 3.28 Kết quả xác định công thức tổ thành tầng tái sinh trạng thái rừng giàu 115 3.29 Phân bố tái sinh theo mặt phẳng nằm ngang khu vực nghiên cứu 116 3.30 Mật độ và tỷ lệ cây tái sinh triển vọng khu vực nghiên cứu 117 3.31 Phẩm chất và nguồn gốc tái sinh 118 3.32 Bảng phân bố tái sinh theo cấp chiều cao 119 3.33 Chỉ số mức độ tương đồng (QS) trên các trạng thái rừng khu vực nghiên cứu 120 3.34 Đặc điểm tăng trưởng và trữ lượng rừng 122 3.35 Định hướng quy hoạch ba loại rừng 128 3.36 Diện tích bảo vệ rừng 129 3.37 Diện tích khoanh nuôi phụ hồi rừng 130 3.38 Diện tích làm giàu rừng 131 ix 3.39 Diện tích nuôi dưỡng rừng 132 3.40 Diện tích trồng rừng 133 3.41 Tổng diện tích quy hoạch rừng của tỉnh (giai đoạn 2020-2030) 134 3.42 Sản lượng khai thác hàng năm của các loại hình điều chế rừng 136 3.43 Định hướng quy hoạchcơ sở chế biến lâm sản trong tỉnh 137 3.44 Dự tính sản lượng chặt theo cường độ (Trạng thái rừng giàu) 142 3.45 Dự tính sản lượng chặt theo cường độ (Trạng thái rừng trung bình) 143 3.46 Mật độ và số cây của trạng thái rừng nghèo 143 3.47 Điều chỉnh phân bố N/D theo mô hình rừng định hướng 145 x DANH MỤC BIỂU ĐỒ TT Tên biểu đồ Trang 1.1 Tỷ lệ diện tích rừng cấp chứng chỉ FSC một số nước trong khu vực Châu Á Thái Bình Dương 20 2.1 Sơ đồ bố trí OTC thứ cấp, OTC dạng bản, OTC định vị 54 3.1 Bàn đồ phân bố các loại rừng tỉnh Bolykhamxay-Lào năm 2014 68 3.2 Bản đồ địa giới hành chính các huyện thuộc tỉnh Bolykhamxay 70 3.3 Phân cấp giàu nghèo tại khu vực nghiên cứu 73 3.4 Cơ cấu sử dụng các loại đất tại tỉnh Bolykhamxay 77 3.5 Biểu đồ phân bố N/D1,3 trạng thái rừng nghèo 94 3.6 Biểu đồ phân bố N/D1,3 trạng thái rừng trung bình 95 3.7 Biểu đồ phân bố N/D1.3trạng thái rừng giàu 97 3.8 Biểu đồ phân bố N/Hvn trạng thái rừng nghèo khu vực nghiên cứu 98 3.9 Biểu đồ thể hiên phân bố N/Hvn trạng thái rừng trung bình 100 3.10 Biểu đồ thể hiên phân bố N/Hvn trạng thái rừng giàu 101 3.11 Trắc đồ rừng OTC 5.1 103 3.12 Trắc đồ rừng OTC 1.3 105 3.13 Trắc đồ rừng OTC 3.1 106 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của luận án Diện tích rừng tự nhiên của nước Lào xấp xỉ 15.954.601ha, chiếm 47% diện tích cả nước, trong đó phân chia thành 3 loại chính: Rừng đặc dụng có diện tích 4.705.809 ha, chiếm 29,49%; rừng phòng hộ 8.045.169ha, chiếm 50,43% và rừng sản xuất 3.203.623ha, chiếm 20,08%. Để ngành lâm nghiệp có thể góp phần tích cực vào chiến lược phát triển kinh tế - xã hội quốc gia, nhiệm vụ quan trọng của ngành Lâm nghiệp là phải mau chóng ổn định các lâm phần rừng và quan trọng hơn là phải nâng cao năng xuất của rừng, phát triển lâm nghiệp trên cơ sở quản lý rừng bền vững. Rừng tự nhiên luôn vận động phát triển, nếu nhận thức rõ được các quy luật tự nhiên của rừng và sử dụng các thành tựu khoa học điều chỉnh sản lượng rừng hợp lý kết hợp các quy luật kinh tế xã hội để xây dựng các phương án điều chế rừng thích ứng thì chắc chắn rằng, với diện tích và trữ lượng rừng giàu và rừng trung bình như hiện nay và tăng trưởng hàng năm của rừng thì sẽ cung cấp được một sản lượng gỗ ổn định, đáp ứng các nhu cầu trong sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Cho đến nay những công trình nghiên cứu toàn diện dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn sản xuất về phát triển lâm nghiệp bền vững ở nước Lào nói chung và ở tỉnh Bolykhamxay nói riêng còn chưa nhiều. Vì vậy, chúng ta vẫn chưa xây dựng được những phương án phát triển lâm nghiệp bền vững có hiệu quả cao. Bolykhamxay là một tỉnh nằm ở miền trung nước CHDCND Lào, Lâm nghiệp là một ngành có vị trí quan trọng trong sự phát triển kinh tế chung của tỉnh và sự phát triển của ngành lâm nghiệp cả nước. Tuy nhiên, tỉnh chưa có chiến lược phát triển lâm nghiệp, vì vậy sản xuất lâm nghiệp trong những năm qua còn nhiều hạn chế, bất cập. Hiện nay, nhiều vùng rừng tự nhiên của tỉnh Bolykhanxay đã bị mất. Những tác động liên tiếp của con người tới rừng như khai thác, chặt phá bừa bãi, đốt rừng làm nương rẫy, du canh, du cư đã làm cho rừng bị suy thoái nhanh chóng, diện tích rừng bị giảm đi rõ rệt, hậu quả xấu của nó để rất lớn: Lũ lụt, hạn 2 hán, sạt lở đất đai không ngừng xảy ra trong nhiều năm gần đây, đời sống của người dân miền núi vẫn luẩn quẩn trong vòng nghèo đói. Đứng trước thực tế đó, vấn đề đặt ra là cần thiết phải phát triển lâm nghiệp bền vững sao cho có hiệu quả, bảo vệ lâu bền tài nguyên thiên nhiên và môi trường sinh thái. Để góp phần giải quyết những yêu cầu của thực tiễn nói trên, tác giả chọn hướng nghiên cứu, phân tích hiện trạng và đề xuất phương án tác động hợp lý cho việc phát triển lâm nghiệp tại khu vực nghiên cứu, nhằm quản lý bền vững rừng trên cơ sở khai thác lâm sản hợp lý và ổn định vốn rừng, nâng cao sản lượng, dẫn dắt các trạng thái rừng khác nhau ở thời điểm hiện tại đạt cấu trúc hợp lý hơn, đem lại lợi ích ổn định hơn về kinh tế, x