Luận án Nghiên cứu phương pháp kế toán quản trị chi phí trong việc định giá sản phẩm tại các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam

Bé GI¸O DôC Vµ §µO T¹O Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n
hoµng kh¸nh v©n NGHIÊN CỨU PHƯƠNG PHÁP KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG VIỆC ĐỊNH GIÁ SẢN PHẨM TẠI CÁC DOANH NGHIỆP CHẾ BIẾN THỨC ĂN CHĂN NUÔI Ở VIỆT NAM Chuyªn ngµnh: KÕ to¸n, kiÓm to¸n vµ ph©n tÝch M· sè: 62340301 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: pgs.ts. nguyÔn minh ph−¬ng Hµ Néi - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày.thángnăm 2017 Tác giả Luận án Hoàng Khánh Vân LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện luận án, NCS đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ từ gia đình, thầy cô giáo, bạn bè và đồng nghiệp. Lời cảm ơn đầu tiên, NCS xin trân trọng gửi tới gia đình và những người thân yêu đã luôn động viên, giúp đỡ và khuyến khích NCS hoàn thành luận án. Với tấm lòng biết ơn của mình, NCS xin trân trọng gửi lời tri ân sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Minh Phương. Sự hướng dẫn tận tình, tâm huyết và trách nhiệm đã giúp NCS hoàn thành luận án này. NCS xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn quan tâm, động viên, chia sẻ tài liệu, hỗ trợ tìm kiếm thông tin và tạo điều kiện cho NCS thực hiện nghiên cứu. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả luận án Hoàng Khánh Vân MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU DANH MỤC HÌNH GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU .................................................................. 1 Chương 1: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ PHƯƠNG PHÁP KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG VIỆC ĐỊNH GIÁ SẢN PHẨM TẠI CÁC DOANH NGHIỆP .................................................. 6 1.1 Tổng quan định giá sản phẩm được nghiên cứu dưới góc độ của các chuyên gia kinh tế ......................................................................................... 6 1.2 Tổng quan các công trình nghiên cứu nước ngoài về việc vận dụng phương pháp kế toán quản trị chi phí trong định giá sản phẩm .............. 11 1.2.1 Các công trình nghiên cứu vận dụng phương pháp kế toán quản trị chi phí trong định giá bán sản phẩm ra ngoài ............................................................ 11 1.2.2 Các công trình nghiên cứu vận dụng phương pháp kế toán quản trị chi phí trong định giá chuyển nhượng nội bộ ............................................................ 16 1.2.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến phương pháp định giá trên cơ sở chi phí .................. 18 1.3 Tổng quan các công trình nghiên cứu trong nước về việc vận dụng phương pháp kế toán quản trị chi phí trong định giá sản phẩm .............. 21 1.3.1 Các công trình nghiên cứu vận dụng phương pháp kế toán quản trị chi phí trong định giá bán sản phẩm ra ngoài ............................................................ 21 1.3.2 Các công trình nghiên cứu vận dụng phương pháp kế toán quản trị chi phí trong định giá chuyển nhượng nội bộ ............................................................ 23 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ..................................................................................... 24 Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHƯƠNG PHÁP KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG ĐỊNH GIÁ SẢN PHẨM TẠI CÁC DOANH NGHIỆP SẢN XUẤT ......... 25 2.1 Bản chất kế toán quản trị chi phí và hệ thống phương pháp kế toán quản trị chi phí ........................................................................................... 25 2.1.1 Bản chất kế toán quản trị chi phí ................................................................... 25 2.1.2 Phân loại chi phí ........................................................................................... 28 2.1.3 Hệ thống phương pháp kế toán quản trị chi phí ............................................. 31 2.2 Tổng quan chung về định giá sản phẩm trong doanh nghiệp ................... 35 2.2.1 Định giá theo quan điểm của lý thuyết kinh tế .............................................. 35 2.2.2 Định giá theo quan điểm của marketing ........................................................ 38 2.2.3 Định giá theo quan điểm của kế toán ............................................................ 42 2.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến phương pháp định giá trên cơ sở chi phí .......... 43 2.4 Định giá sản phẩm trên cơ sở chi phí tại các doanh nghiệp sản xuất ............. 48 2.4.1 Các phương pháp định giá sản phẩm trên cơ sở chi phí ................................. 48 2.4.2 Định giá sản phẩm bán ra bên ngoài trên cơ sở chi phí .................................. 53 2.4.3 Định giá sản phẩm chuyển nhượng nội bộ trên cơ sở chi phí ........................ 60 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ..................................................................................... 65 Chương 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................... 66 3.1 Nghiên cứu định tính .................................................................................. 67 3.1.1 Mục đích nghiên cứu định tính ..................................................................... 67 3.1.2 Mẫu khảo sát định tính ................................................................................. 68 3.1.3 Phương pháp nghiên cứu định tính................................................................ 68 3.2 Nghiên cứu định lượng ............................................................................... 71 3.2.1 Mô hình nghiên cứu và Các giả thuyết nghiên cứu ........................................ 71 3.2.2 Phương pháp chọn mẫu ................................................................................ 73 3.2.3 Phương pháp nghiên cứu định lượng ............................................................ 75 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ..................................................................................... 82 Chương 4: THỰC TRẠNG VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG ĐỊNH GIÁ SẢN PHẨM TẠI CÁC DOANH NGHỆP CHẾ BIẾN THỨC ĂN CHĂN NUÔI Ở VIỆT NAM .......................... 83 4.1 Tổng quan về các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam ............................................................................................................. 83 4.1.1 Khái quát thực trạng hoạt động sản xuất kinh doanh thức ăn chăn nuôi của các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam ............................ 83 4.1.2 Đặc điểm sản phẩm và quy trình sản xuất sản phẩm tại các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam......................................................... 86 4.2 Đặc điểm tổ chức quản lý tại các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam .......................................................................................... 88 4.2.1 Mô hình tổ chức bộ phận đơn giản ................................................................ 88 4.2.2 Mô hình tổ chức bộ phận chức năng ............................................................. 89 4.2.3 Mô hình tổ chức bộ phận chiến lược ............................................................. 89 4.3 Thực trạng vận dụng phương pháp kế toán quản trị chi phí trong định giá sản phẩm tại các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam ..................................................................................................... 90 4.3.1 Thống kê mô tả mẫu khảo sát ....................................................................... 90 4.3.2 Phương pháp kế toán quản trị chi phí trong định giá sản phẩm tại các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam ................................... 92 4.3.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến phương pháp định giá trên cơ sở chi phí ................ 103 4.4 Đánh giá thực trạng vận dụng phương pháp kế toán quản trị chi phí trong định giá sản phẩm tại các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam ........................................................................................ 115 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ................................................................................... 121 Chương 5: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHƯƠNG PHÁP KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG VIỆC ĐỊNH GIÁ SẢN PHẨM TẠI CÁC DOANH NGHIỆP CHẾ BIẾN THỨC ĂN CHĂN NUÔI Ở VIỆT NAM ..................................................................................................... 122 5.1 Định hướng phát triển ngành thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam .............. 122 5.2 Phương hướng hoàn thiện phương pháp kế toán quản trị chi phí trong việc định giá sản phẩm tại các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi Việt Nam .................................................................................. 124 5.3 Hoàn thiện vận dụng phương pháp KTQTCP trong định giá sản phẩm tại các DN chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam ...................... 126 5.3.1 Hoàn thiện phương pháp KTQTCP phục vụ định giá tại các DN chế biến thức ăn chăn nuôi Việt Nam ....................................................................... 127 5.3.2 Hoàn thiện vận dụng phương pháp KTQTCP trong định giá sản phẩm tại các DN chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam .......................................... 138 5.4 Điều kiện thực hiện các giải pháp hoàn thiện vận dụng phương pháp kế toán quản trị chi phí trong việc định giá sản phẩm tại các doanh nghiệp CBTACN ở Việt Nam ................................................................... 147 5.4.1 Về phía Nhà nước ....................................................................................... 147 5.4.2 Về phía Hiệp hội thức ăn chăn nuôi Việt Nam ............................................ 148 5.4.3 Về phía Doanh nghiệp CBTACN Việt Nam ............................................... 149 KẾT LUẬN CHƯƠNG 5 ................................................................................... 150 KẾT LUẬN ......................................................................................................... 151 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................... 153 PHỤ LỤC ............................................................................................................ 157 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tăt Diễn giải Activity Based Costing ABC Chi phí Nguyên vật liệu trực tiếp CPNVLTT Chi phí Nhân công trực tiếp CPNCTT Chi phí Sản xuất chung CPSXC Chi phí bán hàng CPBH Chi phí quản lý doanh nghiệp CPQLDN Chi phí biến đổi CPBĐ Chi phí cố định CPCĐ Cost – Volumn - Profit CVP Chế biến thức ăn chăn nuôi CBTACN Doanh nghiệp DN Exploratory Factor Anlysis EFA Kế toán quản trị KTQT Kế toán quản trị chi phí KTQTCP Kế toán tài chính KTTC Nguyên vật liệu NVL Tài sản cố định TSCĐ Thức ăn chăn nuôi TACN Trách nhiệm hữu hạn TNHH Doanh nghiệp DN DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Bảng phân loại chi phí ....................................................................... 28 Bảng 2.2: Các phương pháp kế toán quản trị chi phí .......................................... 32 Bảng 2.3: Các phương pháp tiếp cận giá ............................................................ 39 Bảng 3.1: Thống kê thông tin phỏng vấn theo Bảng phỏng vấn sâu.................... 71 Bảng 3.2: Mẫu khảo sát ..................................................................................... 75 Bảng 3.3: Bảng mã hóa thang đo........................................................................ 78 Bảng 4.1: Cronbach’s alpha của các biến nghiên cứu ....................................... 104 Bảng 4.2: Sơ đồ hệ số tương quan .................................................................... 108 Bàng 5.1: Dự kiến chỉ tiêu kế hoạch chế biến thức ăn công nghiệp sử dụng chăn nuôi gia súc, gia cầm giai đoạn 2014-2020 .............................. 123 Bảng 5.2: Dự kiến chỉ tiêu chế biến thức ăn chăn nuôi công nghiệp sử dụng trong chăn nuôi gia súc, gia cầm và thủy sản giai đoạn 2015-2020 ... 124 Bảng 5.3: Dự kiến khối lượng nguyên liệu nhập khẩu cho thức ăn chăn nuôi gia súc, gia cầm và thủy sản chế biến công nghiệp ........................... 124 Bảng 5.4: Bảng phân loại chi phí theo hình thái của chi phí ............................. 128 Bảng 5.5: Dùng phương pháp bình phương bé nhất trên Excel ......................... 130 Bảng 5.6: Nhóm chi phí và tiêu thức phân bổ tại Công ty Vimark .................... 132 Bảng 5.7: Chi phí chung và số lượng tiêu thức T11/2015 của Vimark .............. 133 Bảng 5.8: Phân bổ chi phí cho sản phẩm N85 công ty Vimark ......................... 133 Bảng 5.9: Chi phí nền của sản phẩm N85 công ty Vimark ............................... 134 Bảng 5.10: Xác định hoạt động và nhóm hoạt động .......................................... 135 Bảng 5.11: Bảng phân bổ mức sử dụng nguồn lực vào nhóm hoạt động ............. 136 Bảng 5.12 Tiêu thức đo lường cho nhóm hoạt động .......................................... 137 Bảng 5.13: Xác định chi phí chung cho mẻ sản phẩm TA# 005GR .................... 137 Bảng 5.14: Xác định chi phí chung đến kg sản phẩm TA# 005GR .................... 137 Bảng 5.15: Chi phí nền của sản phẩm TA# 005GR ............................................ 138 Bảng 5.16: Giá bán đơn vị sản phẩm N85 .......................................................... 141 Bảng 5.17: Giá bán đơn vị sản phẩm TA# 005GR ............................................. 144 DANH MỤC HÌNH Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu ..........................................................................67 Hình 3.2: Mô hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến phương pháp định giá trên cơ sở chi phí ..........................................................................72 Hình 4.1: Sản lượng sản xuất thức ăn chăn nuôi .................................................84 Hình 4.2: Thị phần doanh nghiệp TACN trong ngành chăn nuôi tại Việt Nam ...85 Hình 5.1: Mô hình hạch toán chi phí theo hoạt động ........................................ 134 1 GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1. Lý do chọn đề tài Thức ăn chăn nuôi là nhân tố mắt xích quan trọng để phát triển ngành chăn nuôi, vốn đang được coi là giải pháp đảm bảo an ninh lương thực trên toàn thế giới. Sản xuất thức ăn chăn nuôi trên thế giới có nhiều biến động tuy nhiên vẫn giữ xu hướng tăng. Tại Việt Nam nhu cầu thức ăn chăn nuôi luôn đạt mức tăng khoảng 10%/năm xấp xỉ 18-20 triệu tấn/năm. Dự kiến đến năm 2020, quy mô có thể đạt 25- 26 triệu tấn/năm. Tuy nhiên hoạt động sản xuất trong nước hiện nay gần như không đáp ứng được nhu cầu nội địa. Điều đó thấy được thị trường thức ăn chăn nuôi của Việt Nam là một thị trường nhiều tiềm năng cho các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi. Xác định giá bán sản phẩm hợp lý nhằm mang lại hiệu quả cao cho hoạt động kinh doanh là một trong những vấn đề quan trọng của quản trị doanh nghiệp. Khi đưa ra các quyết định về giá, các nhà quản trị dựa trên nhiều nguồn thông tin khác nhau với các chiến lược định giá khác nhau, tuy nhiên không thể phủ nhận vai trò của thông tin về chi phí. Xét về hiệu quả kinh tế, giá bán sản phẩm phải bù đắp chi phí và tạo ra lợi nhuận cho doanh nghiệp. Thậm chí, đối với các doanh nghiệp phải chấp nhận ở mức giá bán niêm yết trên thị trường, thông tin chi phí vẫn là quan trọng đối với việc xác định mức giá bán thực tế (sau khi trừ các khoản chiết khấu hoa hồng cho các kênh phân phối trung gian). Chính vì vậy việc vận hành hệ thống kế toán quản trị nhằm cung cấp thông tin chi phí để xác định giá bán sản phẩm cho các tình huống đa dạng trong hoạt động kinh doanh là vấn đề then chốt để duy trì và phát triển mỗi doanh nghiệp. Tại các nước phát triển trên thế giới các doanh nghiệp đã xây dựng và sử dụng hệ thống kế toán quản trị chi phí hiện đại, cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà quản trị trong việc định giá bán. Tuy nhiên tại Việt Nam, các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi hiện nay mới chỉ tập trung vào kế toán tài chính để cung cấp thông tin chi phí, giá thành phục vụ cho việc định giá sản phẩm. Hệ thống kế toán này không thể cung cấp các thông tin chi phí phù hợp, kịp thời và tin cậy cho việc ra các quyết định về giá sản phẩm của nhà quản trị. Do đó các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi sẽ khó đứng vững trong môi trường kinh doanh ngày càng cạnh tranh, đặc biệt là trong bối cảnh Việt Nam tham gia các hiệp định thương mại thế giới như Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) và Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC). 2 Vận dụng phương pháp kế toán quản trị chi phí trong việc định giá sản phẩm tại các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi là một vấn đề then chốt trong việc giúp các nhà quản trị đưa ra các quyết định đúng đắn để vừa có thể đưa các sản phẩm ra thị trường với giá bán hợp lý, vừa có nguồn ngân sách để đầu tư cho hoạt động nghiên cứu phát triển sản phẩm mới, lựa chọn các biện pháp marketing phù hợp, từ đó tạo ra nhiều lợi nhuận cho doanh nghiệp. Nhận thấy tầm quan trọng của việc nghiên cứu phương pháp kế toán quản trị chi phí trong việc định giá sản phẩm tại các doanh nghiêp chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam bao gồm định giá sản phẩm bán ra thị trường bên ngoài và định giá sản phẩm chuyển nhượng nội bộ bên trong doanh nghiệp do vậy tác giả lựa chọn đề tài: “ Nghiên cứu phương pháp kế toán quản trị chi phí trong việc định giá sản phẩm tại các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam” làm đề tài luận án của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu Với đề tài “Nghiên cứu phương pháp kế toán quản trị chi phí trong việc định giá sản phẩm tại các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam”, tác giả xác định mục tiêu nghiên cứu gồm: (1) Nghiên cứu phương pháp kế toán quản trị chi phí trong việc định giá sản phẩm trong các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam bao gồm định giá bán sản phẩm ra ngoài và định giá sản phẩm chuyển nhượng nội bộ. (2) Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng tới phương pháp định giá sản phẩm trên cơ sở chi phí trong các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam. (3) Khuyến nghị một số giải pháp hoàn thiện phương pháp kế toán quản trị chi phí trong định giá sản phẩm tại các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam. 3. Câu hỏi nghiên cứu Để có thể trả lời cho các mục tiêu nghiên cứu trên, nghiên cứu sinh đưa ra các câu hỏi nghiên cứu sau: (1) Phương pháp kế toán quản trị chi phí trong việc định giá sản phẩm gồm định giá bán ra thị trường và định giá chuyển nhượng nội bộ trong các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam là gì? (2) Các nhân tố nào ảnh hưởng tới phương pháp định giá trên cơ sở chi phí trong các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi ở Viêt Nam và mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đó tới phương pháp định giá trên cơ sở chi phí ? 3 (3) Các giải pháp hoàn thiện phương pháp kế toán quản trị chi phí trong định giá sản phẩm tại các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam là gì? 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Luận án tổng hợp, hệ thống hóa lý luận về phương pháp kế toán quản trị chi phí trong việc định giá sản phẩm. Bao gồm xác định giá bán sản phẩm ra thị trường bên ngoài, giá sản phẩm chuyển nhượng nội bộ và các nhân tố ảnh hưởng đến phương pháp định giá trên cơ sở chi phí. Giá chuyển nhượng quốc tế không được nghiên cứu trong đề tài này. Phạm vi nghiên cứu: Về nội dung nghiên cứu: Luận án nghiên cứu phương pháp kế toán quản trị chi phí trong việc định giá sản phẩm tại các doanh nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi ở Việt Nam trên các nội dung cụ thể sau: (1) tổng hợp, hệ thống hóa những vấn đề lý luận về phương pháp kế toán quản trị chi phí trong việc định giá sản phẩm; (2) đánh giá, luận giải các kết quả nghiên cứu trước đây và đánh giá thực trạng vận dụng phương pháp kế toán quản trị chi phí trong việc định giá sản phẩm tại các doanh nghiệp chế biến thức ăn