Luận án Những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh trong đầu tư trực tiếp nước ngoài của một số nước châu á và giải pháp cho Việt Nam
Sau 25 năm ñẩy mạnh thu hút FDI, Việt Nam ñạt ñược những thành tựu nhất ñịnh về vốn, công nghệ hiện ñại, kinh nghiệm quản lý tiên tiến và việc làm Qua ñó, FDI khẳng ñịnh vai trò không thể thiếu ñối với nền kinh tế Việt Nam. Trước hết, ñây là nguồn vốn bổ sung quan trọng vào tổng vốn ñầu tư của toàn xã hội, làm tăng khả năng sản xuất, ñẩy mạnh xuất khẩu, tạo việc làmvà tăng thu nhập cho người lao ñộng Theo Bộ Kế hoạch và ñầu tư tính ñến hết năm 2010, VN thu hút ñược 12.213 dự án FDI, với tổng số vốn ñăng ký của các dự án còn hiệu lực là 192,9 tỷ USD và vốn thực hiện là 61,5 tỷ USD. Trong ñó, ñầu tư vào lĩnh vực công nghiệp chế biến và chế tạo có tỷ trọng lớn nhất, với 7.305 dự án, tổng vốn ñăng ký 93,97 tỷ USD, chiếm 49% vốn ñăng ký tại Việt Nam. ðầu tư vào kinhdoanh bất ñộng sản ñứng thứ hai, với 348 dự án, tổng vốn ñăng ký 47,99 tỷ USD, chiếm 25% tổng vốn ñăng ký. Tiếp theo là các lĩnh vực xây dựng, dịch vụ lưutrú và ăn uống, sản xuất, phân phối ñiện, nước, khí, ñiều hòa , tạo việc làm cho hơn 1,9 triệu lao ñộng trực tiếp chưa kể lao ñộng gián tiếp.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận án Những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh trong đầu tư trực tiếp nước ngoài của một số nước châu á và giải pháp cho Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN
TR N QUANG TH NG
NH NG V N ð KINH T XÃ H I N Y SINH TRONG
ð U TƯ TR C TI P NƯ C NGOÀI C A M T S
NƯ C CHÂU Á VÀ GI I PHÁP CHO VI T NAM
LU N ÁN TI N SĨ KINH T
Hà N i 2012
B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN
TR N QUANG TH NG
NH NG V N ð KINH T XÃ H I N Y SINH TRONG
ð U TƯ TR C TI P NƯ C NGOÀI C A M T S
NƯ C CHÂU Á VÀ GI I PHÁP CHO VI T NAM
Chuyên ngành: Kinh t th gi i và Quan h kinh t qu c t
Mã s : 62.31.07.01
LU N ÁN TI N SĨ KINH T
NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C:
1. GS.TS. ð ð c Bình
2. TS. Vũ Ti n L c
Hà N i 2012
i
L I CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u khoa h c c a riêng tôi. Các
s li u và trích d n ñã s d ng trong Lu n án là hoàn toàn trung th c, chính xác.
Các k t qu nghiên c u c a Lu n án ñã ñư c tác gi công b trên t p chí khoa h c,
không trùng l p v i b t kỳ công trình nào khác.
Tác gi Lu n án
Tr n Quang Th ng
ii
M C L C
L I CAM ðOAN ....................................................................................................... i
M C L C .................................................................................................................. ii
DANH M C T VI T T T .................................................................................... v
DANH M C T VI T T T .................................................................................... v
DANH M C CÁC B NG ..................................................................................... viii
DANH M C CÁC BI U ð , HÌNH ..................................................................... ix
PH N M ð U ........................................................................................................ 1
CHƯƠNG 1. NH NG V N ð KINH T XÃ H I N Y SINH TRONG FDI ... 13
1.1. FDI và tính t t y u khách quan c a nh ng v n ñ kinh t xã h i n y sinh ....13
1.1.1. T ng quan v FDI...................................................................................13
1.1.2. Tác ñ ng c a FDI ñ i v i nư c ti p nh n..............................................16
1.1.3. Tính t t y u khách quan c a nh ng v n ñ kinh t xã h i n y sinh trong FDI.....19
1.2. Nh ng v n ñ kinh t xã h i n y sinh chung trong FDI các nư c .......21
1.2.1. T o áp l c c nh tranh ñ i v i các doanh nghi p c a nư c ti p nh n
ñ u tư ................................................................................................................21
1.2.2. T o ra s m t cân ñ i v cơ c u kinh t theo ngành, vùng c a nư c
ti p nh n ñ u tư ................................................................................................24
1.2.3. Xu t hi n tình tr ng chuy n giá trong n i b các công ty xuyên qu c gia ...26
1.2.4. Chuy n giao công ngh l c h u..............................................................29
1.2.5. Không ñáp ng các ñi u ki n sinh ho t và làm vi c cho ngư i lao ñ ng.....31
1.2.6. Gây ô nhi m môi trư ng sinh thái..........................................................32
1.3. Nh ng v n ñ kinh t xã h i n y sinh trong FDI mang tính ñ c thù
m t s nư c ..........................................................................................................32
1.3.1. Nguy cơ gây thâm h t thương m i nư c ti p nh n ñ u tư..................32
1.3.2. Phát sinh các v n ñ tranh ch p lao ñ ng...............................................34
1.3.3. Các v n ñ xã h i n y sinh khác ............................................................35
1.4. Tác ñ ng tiêu c c c a nh ng v n ñ kinh t xã h i n y sinh ñ i v i
các nư c ñang phát tri n ....................................................................................36
1.4.1. Tác ñ ng v kinh t ................................................................................37
1.4.2. Tác ñ ng v xã h i, môi trư ng .............................................................40
CHƯƠNG 2: KINH NGHI M X LÝ NH NG V N ð KINH T XÃ
H I N Y SINH TRONG FDI M T S NƯ C CHÂU Á ............................ 42
2.1. Khái quát v FDI m t s nư c châu Á ...................................................42
iii
2.1.1. Tình hình thu hút FDI m t s nư c châu Á...........................................42
2.1.2. Chính sách thu hút FDI m t s nư c châu Á ......................................50
2.2. Nh ng v n ñ kinh t xã h i n y sinh chung trong FDI m t s
nư c châu Á .........................................................................................................60
2.2.1. T o áp l c c nh tranh, nguy cơ làm phá s n m t s doanh nghi p trong nư c....60
2.2.2. T o ra m t cân ñ i v cơ c u kinh t theo ngành và vùng lãnh th .......62
2.2.3. Xu t hi n hi n tư ng chuy n giá trong các công ty xuyên và ña qu c gia...66
2.2.4. Chuy n giao công ngh l c h u, tiêu t n nhi u năng lư ng, nhiên li u .......68
2.2.5. Gây ô nhi m môi trư ng sinh thái..........................................................69
2.2.6. Không ñáp ng v ñi u ki n sinh ho t và làm vi c cho ngư i lao ñ ng..71
2.3. Nh ng v n ñ kinh t xã h i n y sinh mang tính ñ c thù trong FDI
m t s nư c châu Á ............................................................................................73
2.3.1. Phát sinh tranh ch p, xung ñ t gi a ch s d ng lao ñ ng và ngư i lao ñ ng.....73
2.3.2. Tác ñ ng x u t i cán cân thanh toán ......................................................74
2.3.3. Các v n ñ xã h i n y sinh khác, ñ c bi t là t tham nhũng..................74
2.4. Kinh nghi m gi i quy t các v n ñ kinh t xã h i n y sinh trong FDI
m t s nư c châu Á và bài h c rút ra cho Vi t Nam ...................................76
2.4.1. Nh ng bi n pháp gi i quy t các v n ñ kinh t xã h i n y sinh trong
FDI m t s nư c châu Á ...............................................................................76
2.4.2. Bài h c rút ra cho Vi t Nam...................................................................89
CHƯƠNG 3: NH NG V N ð KINH T XÃ H I N Y SINH TRONG
FDI T I VI T NAM GIAI ðO N 2001 2010 ................................................... 95
3.1. Khái quát v FDI t i Vi t Nam ...................................................................95
3.1.1. Chính sách thu hút FDI c a Vi t Nam ...................................................95
3.1.2. Tình hình thu hút v n FDI t i Vi t Nam..............................................102
3.1.3. ðánh giá nh ng ñóng góp c a FDI ñ i v i Vi t Nam .........................105
3.2. Nh ng v n ñ kinh t xã h i n y sinh chung trong FDI t i Vi t Nam .107
3.2.1. T o s c ép c nh tranh gi a doanh nghi p FDI v i doanh nghi p trong nư c.108
3.2.2. Làm m t cân ñ i gi a các ngành, vùng kinh t ....................................109
3.2.3. Tình tr ng chuy n giá “l gi lãi th t” .................................................113
3.2.4. Góp ph n chuy n giao công ngh l c h u...............................................120
3.2.5. Nh ng b t c p v ñi u ki n sinh ho t và làm vi c cho ngư i lao ñ ng......122
3.2.6. Gây ô nhi m môi trư ng sinh thái........................................................125
3.3. M t s v n ñ kinh t xã h i n y sinh trong FDI mang tính ñ c thù
t i Vi t Nam .......................................................................................................129
iv
3.3.1. Tranh ch p lao ñ ng gi a ch s d ng lao ñ ng và ngư i lao ñ ng ...129
3.3.2. Nguy cơ góp ph n t o ra thâm h t thương m i....................................135
3.3.3. Nh ng v n ñ xã h i n y sinh khác, ñ c bi t là t tham nhũng ...........139
3.4. Nguyên nhân làm n y sinh nh ng v n ñ kinh t xã h i trong FDI
t i Vi t Nam .......................................................................................................141
CHƯƠNG 4: QUAN ðI M VÀ GI I PHÁP X LÝ NH NG V N ð KINH
T XÃ H I N Y SINH TRONG FDI T I VI T NAM ð N NĂM 2020 .......... 144
4.1. D báo tri n v ng FDI vào Vi t nam và nh ng v n ñ kinh t xã h i
n y sinh trong FDI ñ n năm 2020 ...................................................................144
4.2. Quan ñi m x lý, phòng ng a nh ng v n ñ kinh t xã h i n y sinh
trong FDI t i Vi t Nam ñ n năm 2020 ............................................................146
4.2.1. Xây d ng ñ nh hư ng chi n lư c và l trình gi i quy t, phòng ng a
các v n ñ kinh t xã h i n y sinh trong FDI.................................................146
4.2.2. Coi tr ng và t p trung x lý các v n ñ kinh t xã h i n y sinh trong
FDI..................................................................................................................147
4.2.3. Ti p thu có ch n l c kinh nghi m c a các nư c trong vi c x lý các
v n ñ kinh t xã h i n y sinh trong FDI .......................................................147
4.2.4. Chú tr ng sàng l c các d án FDI và ñ t y u t công ngh lên ưu
tiên hàng ñ u...................................................................................................148
4.3. Các gi i pháp x lý và phòng ng a nh ng v n ñ kinh t xã h i n y
sinh trong FDI t i Vi t Nam ............................................................................149
4.3.1. Các gi i pháp ñ i v i nh ng v n ñ kinh t xã h i n y sinh chung
trong FDI t i Vi t Nam...................................................................................149
4.3.2. M t s gi i pháp ñ i v i nh ng v n ñ kinh t xã h i n y sinh mang
tính ñ c thù trong FDI t i Vi t Nam...............................................................163
4.4. M t s ki n ngh ñi u ki n th c hi n các gi i pháp ................................168
4.4.1. C n có tư duy, nh n th c ñúng, ñ y ñ ñ i v i vi c thu hút FDI và
x lý các v n ñ kinh t xã h i n y sinh t FDI.............................................168
4.4.2. Nâng cao hi u l c, hi u qu qu n lý nhà nư c trong thu hút FDI và
gi i quy t các v n ñ kinh t xã h i n y sinh trong FDI................................169
K T LU N ............................................................................................................ 171
DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH KHOA H C C A TÁC GI .................. 173
DANH M C TÀI LI U THAM KH O ............................................................. 174
v
DANH M C T VI T T T
Vi t t t Ti ng Anh Ti ng Vi t
ASEAN Association of South East Asian Hi p h i các qu c gia ðông Nam Á
Nations
APEC Asia Pacific Economic Co Di n ñàn kinh t Châu Á Thái
operation Bình Dương
ASEM Asean European Meeting Di n ñàn h p tác kinh t Á Âu
BOT Built – Operating Transfer Xây d ng Kinh doanh Chuy n
giao
BT Built – Transfer Xây d ng Chuy n giao
BTO Built – Transfer Operating Xây d ng Chuy n giao Kinh doanh
CIEM Central Institute of Economic Vi n Nghiên c u qu n lý Kinh t
Management Trung ương
CIF Cost Insurance Freight Giá hàng + b o hi m + cư c phí
CNH Công nghi p hóa
CNTT Công ngh thông tin
DAðT D án ñ u tư
DTA s Double Taxation Agreement Hi p ñ nh tránh ñánh thu 2 l n
ðTNN ð u tư nư c ngoài
FDI Foreign Direct Investment ð u tư tr c ti p nư c ngoài
FOB Free on Board Giao hàng lên tàu
GDP Gross Domestic Product T ng s n ph m qu c n i
GSO T ng c c th ng kê
GTGT Giá tr gia tăng
HðH Hi n ñ i hóa
IFC International Financial Công ty Tài chính Qu c t
Corporation
vi
IGA s Investment Guaranted Hi p ñ nh ñ m b o ñ u tư
Agreements
IMF International Moneytary Fund Qu ti n t qu c t
JETRO Japan External Trade T ch c Xúc ti n thương m i Nh t
Organization B n
KCN Khu Công nghi p
KCX Khu Ch xu t
KTQT Kinh t Qu c t
LHQ Liên Hi p Qu c
M&A Merger and Acquisitions Sát nh p và mua l i
MIDA Malaysian Industrial C c phát tri n Công nghi p
Development Authority Malaysia
MITI Ministry of International Trade B Công nghi p và Thương m i
and Industry Malaysia Qu c t Malaysia
MNCs Multi national Corporations Các Công ty ña qu c gia
MOFTEC Ministry of Foreign Trade and B h p tác kinh t và m u d ch ñ i
Economic Co operation ngo i Trung Qu c
NDT Nhân dân t
NEP New Economic Policy Chính sách kinh t m i
NHTW Ngân hàng Trung ương
ODA Offical Development Assistance V n h tr phát tri n chính th c
OECD Organisation of Economic T ch c h p tác và phát tri n kinh
Cooperation and Development t
PSDC Penang Skill Development Trung tâm phát tri n k năng
Centre Penang
QLNH Qu n lý ngo i h i
R&D Reaseach and Development Nghiên c u và Phát tri n
RM Ringit Malaysia Ringít
vii
SEZ Special Economic Zone Khu ñ c khu kinh t
TFP Total Factors Productivity Năng xu t các nhân t t ng h p
TK Tài kho n
TNCs Transnational Corporations Các t p ñoàn xuyên Qu c gia
TNDN Thu nh p doanh nghi p
TNHH Trách nhi m h u h n
UNCTAD United Nations Conference on T ch c Liên H p Qu c v
Trade and Development Thương m i và Phát tri n
USD United State Dolla ðơn v ti n t c a M
VCCI Phòng Công nghi p và Thương
m i Vi t Nam
VNCI D án sáng ki n c nh tranh Vi t
Nam
WB World Bank Ngân hàng th gi i
WFOE Wholly foreign owned Doanh nghi p 100% nư c ngoài
enterprises
WTO World Trade Organisation T ch c thương m i th gi i
XHCN Xã h i ch nghĩa
XNK Xu t nh p kh u
viii
DANH M C CÁC B NG
B ng 2.1: T ng v n FDI trong giai ño n 2001 2010 .......................................43
B ng 2.2: Nhóm 10 qu c gia ñ u tư l n nh t vào Malaysia trong giai ño n
2003 2007.........................................................................................47
B ng 2.3: Quy mô các v M&A Trung Qu c trong giai ño n 1997 2005....61
B ng 2.4: Cơ c u FDI theo ngành Malaysia giai ño n 2003 2007 ...............65
B ng 2.5: Lư ng v n FDI vào Malaysia phân theo các bang giai ño n 1990 – 1997......66
B ng 3.1: M c ưu ñãi thu thu nh p doanh nghi p............................................99
B ng 3.2: Th i gian mi n ti n thuê ñ t.............................................................101
B ng 3.3: V n ñ u tư nư c ngoài theo hình th c lũy k (ch tính d án còn
hi u l c ñ n ngày 23/6/2011)...........................................................105
B ng 3.4: K t qu ñi u tra v s c ép c nh tranh ñ i v i doanh nghi p ...........108
B ng 3.5: K t qu kh o sát doanh nghi p FDI trong giai ño n 1996 2001 ...115
B ng 3.6 : S doanh nghi p thua l giai ño n 2006 – 2008 ..............................116
B ng 3.7: T su t l i nhu n c a doanh nghi p phân theo hình th c s h u....117
B ng 3.8: Năng su t gia tăng c a v n FDI trong giai ño n 2001 2008 .........122
B ng 3.9: Ư c tính kh i lư ng ch t th i r n t các KCN phía Nam năm 2008126
B ng 3.10: Thu nh p bình quân c a ngư i lao ñ ng trong các KCN Hà N i.130
B ng 3.11: Thu nh p c a công nhân theo kh o sát năm 2009 ...........................131
B ng 3.12: Cán cân thương m i c a khu v c FDI giai ño n 2000 2010 .........136
B ng 3.13: T c ñ tăng trư ng nh p kh u c a doanh nghi p trong nư c và
doanh nghi p FDI trong giai ño n 2001 2008 ...............................137
ix
DANH M C CÁC BI U ð , HÌNH
Bi u ñ 2.1: Lư ng v n FDI th c hi n c a Trung Qu c giai ño n 1979 2008 ...42
Bi u ñ 2.2: Dòng v n FDI vào Malaysia trong giai ño n 1971 1996 ...............44
Bi u ñ 2.3: Dòng v n FDI vào Malaysia trong giai ño n 1997 2009 ...............45
Bi u ñ 2.4: V n FDI th c hi n c a 10 qu c gia ñ u tư l n nh t vào Trung
Qu c năm 2009 ..................................................................................46
Bi u ñ 2.5: T tr ng v n FDI th c hi n theo khu v c ñ a lý trong giai ño n
1985 – 2009........................................................................................63
Bi u ñ 2.6: T l v n FDI vào các ngành giai ño n 1971 1987........................64
Bi u ñ 3.1: V n ñăng ký và v n th c hi n FDI c a Vi t Nam trong giai ño n
1988 2010.......................................................................................103
Bi u ñ 3.2. Cơ c u s d án và v n ñăng ký c a các d án FDI t i Vi t Nam
phân theo ngành kinh t tính ñ n tháng 6/2011 (d án còn hi u l c)110
Bi u ñ 3.3: Tình hình kê khai và n p thu TNDN c a doanh nghi p FDI năm
2006 2010.......................................................................................118
Bi u ñ 3.4. S lư ng các v ñình công phân theo lo i hình doanh nghi p giai
ño n 1995 2010..............................................................................132
Bi u ñ 3.5. T l các v ñình công phân theo lo i hình doanh nghi p giai ño n
1995 – 2010......................................................................................133
Bi u ñ 3.6: Cơ c u ñ u tư theo ñ i tác tính ñ n 23/6/2011 (ch tính nh ng d
án còn hi u l c) ................................................................................138
Hình 1.1: Nh ng v n ñ KTXH n y sinh trong FDI..........................................22
1
PH N M ð U
1. S c n thi t c a ñ tài nghiên c u
Sau 25 năm ñ y m nh thu hút FDI, Vi t Nam ñ t ñư c nh ng thành t u nh t
ñ nh v v n, công ngh hi n ñ i, kinh nghi m qu n lý tiên ti n và vi c làm… Qua
ñó, FDI kh ng ñ nh vai trò không th thi u ñ i v i n n kinh t Vi t Nam. Trư c h t,
ñây là ngu n v n b sung quan tr ng vào t ng v n ñ u tư c a toàn xã h i, làm tăng
kh năng s n xu t, ñ y m nh xu t kh u, t o vi c làm và tăng thu nh p cho ngư i
lao ñ ng…
Theo B K ho ch và ñ u tư tính ñ n h t năm 2010, VN thu hút ñư c 12.213
d án FDI, v i t ng s v n ñăng ký c a các d án còn hi u l c là 192,9 t USD và
v n th c hi n là 61,5 t USD. Trong ñó, ñ u tư vào lĩnh v c công nghi p ch bi n
và ch t o có t tr ng l n nh t, v i 7.305 d án, t ng v n ñăng ký 93,97 t USD,
chi m 49% v n ñăng ký t i Vi t Nam. ð u tư vào kinh doanh b t ñ ng s n ñ ng
th hai, v i 348 d án, t ng v n ñăng ký 47,99 t USD, chi m 25% t ng v n ñăng
ký. Ti p theo là các lĩnh v c xây d ng, d ch v lưu trú và ăn u ng, s n xu t, phân
ph i ñi n, nư c, khí, ñi u hòa…, t o vi c làm cho hơn 1,9 tri u lao ñ ng tr c ti p
chưa k lao ñ ng gián ti p.
Bên c nh nh ng k t qu ñ t ñư c, FDI ñã và ñang làm n y sinh nh ng v n
ñ có nh hư ng tiêu c c ñ n s phát tri n kinh t xã h i c a ñ t nư c, c th như:
T o s c ép c nh tranh ñ i v i các doanh nghi p trong nư c; gây ra tình tr ng m t
cân ñ i v cơ c u ngành, vùng kinh t ; công ngh chuy n giao l c h u; gây ô nhi m
môi trư ng sinh thái; xu t hi n hi n tư ng chuy n giá; phát sinh xung ñ t trong
quan h ch th ; và nh ng b t c p v ñi u ki n sinh ho t, làm vi c c a ngư i lao
ñ ng… ðây là v n ñ mà không ít nư c g p ph i trong quá trình thu hút FDI.
Do v y, nghiên c u m t cách toàn di n quá trình thu hút và s d ng v n FDI
vào Vi t Nam th i gian qua, trên cơ s t ng k t kinh nghi m m t s nư c châu Á,
ñ ch ra, phân tích và ñánh giá m t cách khách quan, có h th ng nh ng v n ñ
kinh t xã h i n y sinh có ý nghĩa r t l n, nh m khai thác có hi u qu ngu n v n
2
này và h n ch nh ng chi phí x lý chúng trong tương lai. ði u ñó, ñòi h i ph i có
nh ng công trình nghiên c u có h th ng v FDI và ñ xu t gi i pháp h u hi u
nh m x lý, phòng ng a nh ng v n ñ kinh t xã h i n y sinh. Vì v y, ñ tài
“Nh ng v n ñ kinh t xã h i n y sinh trong ñ u tư tr c ti p nư c ngoài c a m t
s nư c châu Á và gi i pháp cho Vi t Nam” ñư c ch n ñ nghiên c u.
2. T ng quan các nghiên c u liên quan ñ n ñ tài
Cho ñ n nay, có khá nhi u nghiên c u trong và ngoài nư c th c hi n ñánh
giá tác ñ ng c a FDI t i kinh t xã h i nư c ti p nh n ñ u tư. M t s nghiên c u
trong ñó ñã ít nhi u ñ c p t i tác ñ ng hai m t c a ho t ñ ng này.
V m t lý thuy t, FDI nhi
