Luận án Phát triển du lịch biển đảo vịnh Bái Tử Long, tỉnh Quảng Ninh

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ CHÂU QUỐC TUẤN PHÁT TRIỂN DU LỊCH BIỂN ĐẢO VỊNH BÁI TỬ LONG, TỈNH QUẢNG NINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2016 HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ CHÂU QUỐC TUẤN PHÁT TRIỂN DU LỊCH BIỂN ĐẢO VỊNH BÁI TỬ LONG, TỈNH QUẢNG NINH Chuyên ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 62.31.01.05 Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. Nguyễn Thị Minh Hiền 2. TS. Võ Quế HÀ NỘI, 2016 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Tác giả luận án Châu Quốc Tuấn ii LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Thị Minh Hiền và TS. Võ Quế là những người trực tiếp hướng dẫn khoa học đã tận tình giúp đỡ và định hướng giúp tôi trưởng thành và hoàn chỉnh luận án tiến sỹ kinh tế này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Ban Quản lý đào tạo, các thầy/cô giáo của khoa Kinh tế & Phát triển nông thôn, Bộ môn Phát triển Nông thôn đã tạo điều kiện, giúp đỡ, hướng dẫn, đóng góp ý kiến cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Xin chân thành cảm ơn lãnh đạo các phòng, ban của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Quảng Ninh, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ninh, Huyện ủy, HĐND, UBND huyện Vân Đồn, Phòng Văn hóa Thể thao và Du lịch, Phòng Kinh tế và Hạ tầng huyện Vân Đồn cùng các phòng chức năng, các xã thị trấn trên địa bàn huyện Vân Đồn, Ban Quản lý Vườn Quốc gia Bái Tử Long và các cơ sở kinh doanh dịch vụ du lịch, đã nhiệt tình đóng góp ý kiến, cung cấp tài liệu, thông tin và hỗ trợ thu thập số liệu để tôi hoàn thành luận án này. Trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu, tôi cũng luôn nhận được sự động viên, giúp đỡ, tạo điều kiện của các đồng nghiệp, lãnh đạo trong cơ quan Huyện ủy Vân Đồn nơi tôi công tác. Tôi xin trân trọng cảm ơn! Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới đồng nghiệp, bạn bè, gia đình, đặc biệt bố mẹ, vợ và các con tôi đã kịp thời động viên, chia sẻ, tạo điều kiện tốt nhất giúp đỡ tôi hoàn thành Luận án của mình. Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Tác giả luận án Châu Quốc Tuấn iii MỤC LỤC Trang Lời cam đoan .......................................................................................................................... i Lời cảm ơn ............................................................................................................................. ii Mục lục ................................................................................................................................. iii Danh mục các chữ viết tắt ..................................................................................................... vi Danh mục bảng .................................................................................................................... vii Danh mục sơ đồ .................................................................................................................. viii Danh mục biểu đồ ................................................................................................................. ix Danh mục hộp ........................................................................................................................ x Trích yếu luận án .................................................................................................................. xi Thesis abstract ..................................................................................................................... xiii Phần 1. Mở đầu .................................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................................. 1 1.2. Mục tiêu của đề tài ..................................................................................................... 3 1.2.1. Mục tiêu tổng quát ..................................................................................................... 3 1.2.2. Mục tiêu cụ thể .......................................................................................................... 3 1.2.3. Nội dung nghiên cứu .................................................................................................. 3 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 3 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................................ 3 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................... 4 1.4. Những đóng góp mới của đề tài ................................................................................. 4 Phần 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển du lịch biển đảo ................................... 5 2.1. Cơ sở lý luận về phát triển du lịch biển đảo .............................................................. 5 2.1.1. Một số khái niệm ....................................................................................................... 5 2.1.2. Đặc điểm và vai trò của du lịch biển đảo đối với phát triển kinh tế - xã hội .......... 10 2.1.3. Phân loại tài nguyên, sản phẩm, loại hình du lịch biển đảo ..................................... 15 2.1.4. Nội dung phát triển du lịch biển đảo ........................................................................ 21 2.1.5. Kết quả của phát triển du lịch biển đảo ................................................................... 28 2.1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch biển đảo ............................................. 30 2.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển du lịch biển đảo ......................................................... 39 2.2.1. Kinh nghiệm của một số nước về phát triển du lịch biển đảo ................................. 39 iv 2.2.2. Kinh nghiệm của các địa phương trong nước .......................................................... 42 2.2.3. Bài học kinh nghiệm về thực tiễn phát triển du lịch biển đảo ................................. 45 2.3. Tổng quan một số nghiên cứu liên quan đến đề tài ................................................. 46 Tóm tắt phần 2 ..................................................................................................................... 49 Phần 3. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 50 3.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội Vịnh Bái Tử Long ........................... 50 3.1.1. Điều kiện tự nhiên .................................................................................................... 50 3.1.2. Đặc điểm về kinh tế - xã hội .................................................................................... 51 3.2. Phương pháp tiếp cận và khung phân tích ............................................................... 52 3.2.1. Phương pháp tiếp cận ............................................................................................... 52 3.2.2. Khung phân tích ....................................................................................................... 54 3.3. Chọn điểm nghiên cứu ............................................................................................. 55 3.4. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................................... 56 3.4.1. Thông tin số liệu thứ cấp ......................................................................................... 56 3.4.2. Thông tin, số liệu sơ cấp .......................................................................................... 57 3.5. Phương pháp xử lý số liệu và phân tích ................................................................... 58 3.5.1. Phương pháp xử lý số liệu ....................................................................................... 58 3.5.2. Phương pháp phân tích ............................................................................................ 58 3.6. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................................... 68 Tóm tắt phần 3 ..................................................................................................................... 70 Phần 4. Thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển du lịch biển đảo Vịnh Bái Tử Long, tỉnh Quảng Ninh ................................................................... 71 4.1. Thực trạng phát triển du lịch biển đảo Vịnh Bái Tử Long ...................................... 71 4.1.1. Tiềm năng tài nguyên du lịch biển đảo Vịnh Bái Tử Long ..................................... 71 4.1.2. Phát triển thị trường và sản phẩm du lịch biển đảo Vịnh Bái Tử Long ................... 80 4.1.3. Phát triển cơ sở vật chất kỹ thuật dịch vụ du lịch biển đảo ..................................... 87 4.1.4. Phát triển nguồn nhân lực du lịch ............................................................................ 91 4.1.5. Tổ chức không gian du lịch biển đảo ....................................................................... 93 4.1.6. Xúc tiến quảng bá và xây dựng hình ảnh, thương hiệu du lịch ............................... 95 4.1.7. Đầu tư và liên kết phát triển du lịch ......................................................................... 97 4.1.8. Ứng phó với biến đổi khí hậu trong phát triển du lịch biến đảo .............................. 99 4.1.9. Kết quả và đóng góp của của du lịch biển đảo đối với phát triển kinh tế - xã hội ........ 99 4.2. Yếu tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch biển đảo Vịnh Bái Tử Long .................. 106 4.2.1. Quản lý nhà nước và cơ chế, chính sách đối với phát triển du lịch ....................... 106 v 4.2.2. Công tác quy hoạch và thực hiện quy hoạch phát triển du lịch biển đảo Vịnh Bái Tử Long .................................................................................................. 110 4.2.3. Cơ sở hạ tầng ......................................................................................................... 111 4.2.4. Phát triển kinh tế - xã hội của địa phương ............................................................. 114 4.2.5. Tính thời vụ du lịch biển đảo ................................................................................. 114 4.2.6. Hệ thống dịch vụ du lịch phụ trợ du lịch biển đảo................................................. 116 4.6.7. Năng lực các doanh nghiệp và môi trường kinh doanh du lịch ............................. 117 4.2.8. Môi trường tự nhiên và sự đảm bảo an ninh - quốc phòng biên giới biển đảo ...... 117 4.2.9. Nhận thức xã hội về du lịch và tham gia của cộng đồng địa phương vào cung ứng một số dịch vụ du lịch biển đảo ...................................................................... 118 4.2.10. Tác động của biến đổi khí hậu ............................................................................... 121 Tóm tắt phần 4 ................................................................................................................... 122 Phần 5. Định hướng và giải pháp phát triển du lịch biển đảo Vịnh Bái Tử Long ........ 124 5.1. Quan điểm ............................................................................................................. 124 5.2. Định hướng phát triển du lịch biển đảo Vịnh Bái Tử Long ............................... 124 5.2.1. Cơ sở xây dựng định hướng ................................................................................. 124 5.2.2. Các định hướng phát triển du lịch biển đảo Vịnh Bái Tử Long ............................ 126 5.3. Giải pháp phát triển du lịch biển đảo Vịnh Bái Tử Long ...................................... 135 5.3.1. Phát triển sản phẩm du lịch biển đảo ..................................................................... 135 5.3.2. Xúc tiến quảng bá, phát triển thị trường ................................................................ 136 5.3.3. Phát triển nguồn nhân lực ...................................................................................... 137 5.3.4. Phát triển cơ sở hạ tầng .......................................................................................... 138 5.3.5. Tăng cường quản lý nhà nước và hoàn thiện các chính sách phát triển du lịch biển đảo .................................................................................................................. 140 5.3.6. Hạn chế tính vụ mùa của du lịch biển đảo ............................................................. 142 5.3.7. Nâng cao nhận thức xã hội và tăng cường vai trò của cộng đồng đối với phát triển du lịch biển đảo ............................................................................................. 143 5.3.8. Tăng cường liên lết kết phát triển du lịch .............................................................. 143 Tóm tắt phần 5 ................................................................................................................... 147 Phần 6. Kết luận và kiến nghị ......................................................................................... 148 6.1. Kết luận .................................................................................................................. 148 6.2. Kiến nghị ................................................................................................................ 149 Danh mục các công trình đã công bố có liên quan đến luận án ........................................ 151 Tài liệu tham khảo ............................................................................................................. 152 Phụ lục ............................................................................................................................... 158 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa tiếng Việt BTL Bái Tử Long CSHT Cơ sở hạ tầng CSVC Cơ sở vật chất DL Du lịch DLBĐ Du lịch biển đảo DLST Du lịch sinh thái GO Giá trị sản xuất HĐND Hội đồng nhân dân LĐ Lao động NN-LN-TS Nông nghiệp – Lâm nghiệp – Thủy sản SL Số lượng TT Tăng trưởng TTBQ Tăng trưởng bình quân UBND Ủy ban nhân dân VA Giá trị tăng thêm VQGBTL Vườn Quốc gia Bái Tử Long vii DANH MỤC BẢNG STT Tên bảng Trang 3.1. Cụm du lịch biển đảo Vịnh Bái Tử Long .............................................................. 55 3.2. Tổng hợp cỡ mẫu đã được điều tra đưa vào quá trình nghiên cứu ........................ 58 3.3. Mức độ đánh giá khí hậu phục vụ loại hình nghỉ dưỡng biển ............................... 63 3.4. Chỉ tiêu và bậc đánh giá yếu tố hải văn của bãi biển ............................................. 65 4.1. Bảng thống kê phân loại tài nguyên du lịch nhân văn vật thể ............................... 76 4.2. Bảng thống kê phân loại tài nguyên du lịch nhân văn phi vật thể ......................... 77 4.3. Kết quả đánh giá tổng hợp mức độ thuận lợi của tài nguyên du lịch cho 5 loại hình du lịch. .................................................................................................... 78 4.4. Đặc điểm, thông tin thị trường khách nội địa ........................................................ 81 4.5. Đặc điểm, thông tin thị trường khách quốc tế ....................................................... 83 4.6. Hiện trạng về cơ sở lưu trú trên địa bàn Vịnh giai đoạn 2005 - 2015 ................... 87 4.7. Số lượng phương tiện vận chuyển khách trên địa bàn Vịnh .................................. 88 4.8. Thống kê và phân loại số nhà hàng theo sức chứa ................................................ 89 4.9. Kết quả đánh giá của du khách về chất lượng cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch ...... 90 4.10. Kết quả đánh giá của khách du lịch về giá dịch vụ du lịch ................................... 91 4.11. Thống kê và phân loại lao động trực tiếp du lịch Vịnh Bái Tử Long .................... 92 4.12. Đánh giá của du khách về tính chuyên nghiệp của nguồn nhân lực du lịch .......... 92 4.13. Số lượng khách du lịch đến Vịnh Bái Tử Long giai đoạn 2005 - 2015 ............... 100 4.14. Hiện trạng về số ngày khách lưu trú của Vịnh Bái Tử Long ............................... 101 4.15. Cơ cấu và chi tiêu của khách du lịch lưu trú tại Vịnh Bái Tử Long .................... 102 4.16. Hiệu quả hoạt động của du lịch biển đảo năm 2014 ............................................ 103 4.17. Hiệu quả hoạt động của du lịch biển đảo Vịnh Bái Tử Long năm 2014 ............. 104 4.18. Tỷ trọng của du lịch Vịnh Bái Tử Long trong cơ cấu kinh tế ............................. 105 4.19. Tác động của du lịch đến thu nhập và đời sống của cộng đồng .......................... 106 4.20. Đánh giá của doanh nghiệp về độ hấp dẫn của các chính sách ........................... 110 4.21. Kết quả đánh giá của khách về chất lượng cơ sở hạ tầng .................................... 114 4.22. Kết quả đánh giá hài lòng của khách về dịch vụ phụ trợ .................................... 116 4.23. Tần suất và độ hài lòng của khách du lịch đối với sự tham gia của cộng đồng địa phương về các hoạt động cung ứng dịch vụ du lịch biển đảo ........................ 120 5.1. Đánh giá SWOT về phát triển du lịch biển đảo Vịnh Bái Tử Long .................... 125 5.2. Dự báo các chỉ tiêu cơ bản về du lịch biển, đảo Vịnh Bái Tử Long đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 ............................................................................. 126 5.3. Đề xuất kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng ngắn hạn ................................................... 138 viii DANH MỤC SƠ ĐỒ STT Tên sơ đồ Trang 2.1. Phân loại tài nguyên du lịch biển đảo .................................................................... 16 2.2. Các loại hình du lịch khu vực biển đảo ................................................................. 20 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển du lịch biển đảo ............................................ 30 3.1. Khung phân tích phát triển du lịch biển đảo .......................................................... 54 ix DANH MỤC BIỂU ĐỒ STT Tên biểu đồ Trang 3.1. Tỷ trọng kinh tế các ngành giai đoạn 2005 - 2015 ................................................ 52 4.1. Hệ sinh thái động vật trên cạn ............................................................................... 74 4.2. Hệ sinh thái động vật dưới biển ............................................................................. 74 4.3. Mục đích chuyến đi của khách nội địa đến Vịnh Bái Tử Long ............................. 82 4.4. Cơ cấu thị trường khách du lịch quốc tế ................................................................ 84 4.5. Kết quả đánh giá của khách du lịch về sản phẩm du lịch ...................................... 86 4.6. Cơ cấu thông tin về du lịch biển đảo Vịnh Bái Tử Long....................................... 96 4.7. Tổng nguồn vốn đầu tư theo lũy kế hàng năm về cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch ............................................................................................... 98 4.8. Cơ cấu kinh tế huyện Vân Đồn năm 2005 ........................................................... 105 4.9. Cơ cấu kinh tế huyện Vân Đồn năm 2015 .......................................................... 105 4.10. Lượng khách du lịch trung bình đến Vịnh theo các tháng trong năm ................. 115 x DANH MỤC HỘP STT Tên hộp Tra