Luận án Rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên Đại học ngành giáo dục Tiểu học thông qua hoạt động nghiệp vụ sư phạm

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 TẠ VĂN HAI RÈN LUYỆN KĨ NĂNG QUẢN LÍ LỚP HỌC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội, 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 TẠ VĂN HAI RÈN LUYỆN KĨ NĂNG QUẢN LÍ LỚP HỌC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM CHUYÊN NGÀNH: GIÁO DỤC HỌC Mã số: 9 14 01 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. Nguyễn Dục Quang Hà Nội, 2023 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi. Các kết quả nghiên cứu của luận án này là hoàn toàn trung thực và chưa từng công bố trong bất kỳ công trình nào của các tác giả khác. Tác giả luận án Tạ Văn Hai ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình hoàn thành luận án, bản thân tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ quý báu của các tập thể và cá nhân. Tôi xin trân trọng cảm ơn Lãnh đạo trường Đại học sư phạm Hà Nội 2, Khoa Giáo dục Tiểu học trường Đại học sư phạm Hà Nội 2, các nhà khoa học, các thầy cô giáo đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận án này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo trường Học viện Quản lí Giáo dục, Khoa Tâm lí - Giáo dục cùng các thầy cô giáo đồng nghiệp - nơi tôi đang công tác, đã luôn ủng hộ, chia sẻ công việc cũng như động viên tinh thần giúp tôi có động lực vượt qua khó khăn để có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ học tập. Tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo PGS.TS. Nguyễn Dục Quang đã chỉ bảo, tư vấn, định hướng cho tôi về học thuật, giúp tôi thể hiện ý tưởng nghiên cứu trong quá trình hoàn thiện luận án. Tôi xin cảm ơn sự hợp tác của cán bộ quản lí, giảng viên và sinh viên các trường ở trường Đại học Sư phạm Hà Nội, trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, trường Sư phạm – trường Đại học Vinh, trường Đại học Sư phạm – Đại học Huế, trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng, trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi một cách nhiệt tình trong suốt quá trình khảo sát và thực nghiệm. Lời sau cùng, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới những người thân yêu trong gia đình của mình và những người bạn đã luôn ở bên tôi, động viên, khích lệ tôi trong quá trình thực hiện và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất để tôi hoàn thành luận án. Xin trân trọng cảm ơn tất cả sự giúp đỡ nhiệt tình này! Hà Nội, ngày 28 tháng 11 năm 2023 Tác giả luận án Tạ Văn Hai iii MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................ 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .................................................................... 4 4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................... 4 6. Phạm vi và giới hạn nghiên cứu .......................................................................... 5 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................................... 5 8. Luận điểm cần bảo vệ ........................................................................................... 8 9. Đóng góp mới của luận án ................................................................................... 9 10. Cấu trúc của luận án ........................................................................................ 10 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ RÈN LUYỆN KĨ NĂNG QUẢN LÍ LỚP HỌC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM .................................... 11 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ..................................................................... 11 1.1.1. Tổng quan nghiên cứu về kĩ năng quản lí lớp học tiểu học ....................... 11 1.1.2. Tổng quan nghiên cứu về rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học ..................... 16 1.1.3. Tổng quan nghiên cứu về rèn luyện kĩ năng cho sinh viên thông qua hoạt động nghiệp vụ sư phạm ...................................................................................... 20 1.1.4. Khái quát kết quả tổng quan nghiên cứu về rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên thông qua thực hành nghiệp vụ sư phạm ................................. 21 1.2. Lí luận về kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên ngành giáo dục tiểu học .. 24 1.2.1. Một số khái niệm ..................................................................................... 24 1.2.2. Cấu trúc kĩ năng quản lí lớp học ............................................................. 28 1.3. Lí luận về rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học thông qua thực hành nghiệp vụ sư phạm ....................................... 40 1.3.1. Một số khái niệm ..................................................................................... 40 1.3.2. Đặc điểm sinh viên ngành giáo dục tiểu học ........................................... 43 1.3.3. Rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên ngành giáo dục tiểu học thông qua hoạt động nghiệp vụ sư phạm .............................................................. 46 iv 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên ngành giáo dục tiểu học ................................................................................. 60 1.4.1. Các yếu tố thuộc về sinh viên ..................................................................... 61 1.4.2. Các yếu tố thuộc về giảng viên .................................................................. 62 1.4.3. Yếu tố môi trường rèn luyện và chương trình ............................................ 63 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ........................................................................................ 65 Chương 2. THỰC TRẠNG RÈN LUYỆN KĨ NĂNG QUẢN LÍ LỚP HỌC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM .................................... 67 2.1. Đặc điểm khách thể khảo sát .......................................................................... 67 2.1.1. Mục đích khảo sát ...................................................................................... 67 2.1.2. Quy mô và địa bàn khảo sát ....................................................................... 67 2.1.3. Đặc điểm mẫu khảo sát .............................................................................. 67 2.1.4. Nội dung khảo sát ....................................................................................... 69 2.1.5. Phương pháp và xử lí dữ liệu ..................................................................... 70 2.1.6. Đánh giá độ tin cậy và độ hiệu lực của thang đo ....................................... 72 2.3. Kết quả khảo sát .............................................................................................. 75 2.3.1. Thực trạng kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên ...................................... 75 2.3.2. Hoạt động rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học ................................................................................................................. 96 2.4. Đánh giá chung về thực trạng rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên đại học ngành giáo dục tiểu học thông qua hoạt động nghiệp vụ sư phạm ................................................................................................................................ 113 2.4.1. Những kết quả đạt được ........................................................................... 113 2.4.2. Những vấn đề tồn tại ................................................................................ 113 2.4.3. Nguyên nhân của những tồn tại ................................................................ 114 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ...................................................................................... 117 Chương 3. BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG QUẢN LÍ LỚP HỌC CHO SINH VIÊN NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC THÔNG QUA THỰC HÀNH NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM ...................................................................................... 118 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ...................................................................... 118 v 3.1.1. Các biện pháp phải đảm bảo mục tiêu đào tạo giáo viên tiểu học ở các trường sư phạm ................................................................................................... 118 3.1.2. Các biện pháp phải đảm bảo phù hợp với tính đặc thù của nhà trường tiểu học ............................................................................................................................ 118 3.1.3. Các biện pháp phải phù hợp với thực tiễn công tác rèn luyện nghiệp vụ sư phạm cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học ..................................................... 119 3.2. Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên đại học ngành giáo dục tiểu học thông qua thực hành nghiệp vụ sư phạm ................. 120 3.2.1. Xây dựng nội dung rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên ngành giáo dục tiểu học ................................................................................................ 120 3.2.2. Thiết kế hoạt động rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên thông qua thực hành nghiệp vụ sư phạm ...................................................................... 126 3.2.3. Vận dụng phương pháp dạy học vi mô vào rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên ngành giáo dục tiểu học trong học phần rèn luyện nghiệp vụ sư phạm thường xuyên ............................................................................................ 132 3.2.4. Phối hợp rèn luyện nghiệp vụ sư phạm thường xuyên với hoạt động đưa sinh viên xuống các trường tiểu học để dự giờ, xem băng hình dạy mẫu .......... 137 3.4. Thực nghiệm sư phạm .................................................................................. 140 3.4.1. Mục đích thực nghiệm .............................................................................. 140 3.4.2. Giả thuyết thực nghiệm ............................................................................ 140 3.4.3. Đối tượng thực nghiệm ............................................................................ 140 3.4.4. Nội dung thực nghiệm .............................................................................. 140 3.4.5. Tiến trình thực nghiệm ............................................................................. 140 3.4.6. Tiêu chuẩn và thang đo thực nghiệm ....................................................... 141 3.5. Kết quả thực nghiệm ..................................................................................... 142 3.5.1. So sánh kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên nhóm can thiệp với nhóm đối chứng .................................................................................................................. 142 3.5.2. So sánh kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên tại các thời điểm (trước thực nghiệm, ngay sau thực nghiệm, ba tháng sau thực nghiệm) .............................. 144 3.5.3. So sánh kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên tại các thời điểm trong tương tác với nhóm ....................................................................................................... 150 vi 3.5.4. Mức độ hài lòng của sinh viên với chương trình rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học ................................................................................................................ 154 3.5.5. Hiệu quả của các biện pháp rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên ngành giáo dục tiểu học thể hiện thông qua một trường hợp sinh viên ............. 155 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ...................................................................................... 161 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...................................................................... 163 1. Kết luận ............................................................................................................. 163 2. Khuyến nghị ...................................................................................................... 164 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 166 PHỤ LỤC .............................................................................................................. 177 vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ĐC : Đối chứng GD : Giáo dục GV : Giảng viên GDTH : Giáo dục Tiểu học HS : Học sinh KN : Kĩ năng MĐ : Mức độ MQH : Mối quan hệ NT : Nhân tố TN : Thực nghiệm TC : Tiêu chí SL : Số lượng ĐTB : Điểm trung bình KNS : Kĩ năng sống STT : Số thứ tự SV : Sinh viên CBQL : Cán bộ quản lí HSTH : Học sinh tiểu học QLLH : Quản lí lớp học viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1. 1. Danh sách và mức độ kĩ năng quản lí lớp học của giáo viên Tiểu học .. 33 Bảng 2. 1. Đặc điểm khách thể nghiên cứu .............................................................. 68 Bảng 2. 2. Độ tin cậy của phiếu khảo sát kĩ năng quản lí lớp học ban đầu ............. 72 Bảng 2. 3. Độ tin cậy của phiếu khảo sát kĩ năng quản lí lớp học sau khi phân tích trên nhóm mẫu .......................................................................................................... 73 Bảng 2. 4. Độ tin cậy của phiếu khảo sát thực trạng rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên ...................................................................................................... 74 Bảng 2. 5. Thực trạng kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên .................................. 76 Bảng 2. 6. Thực trạng kĩ năng củng cố hành vi tích cực của sinh viên ................... 78 Bảng 2. 7. Thực trạng kĩ năng kỷ luật tích cực của sinh viên .................................. 80 Bảng 2. 8. Thực trạng kĩ năng thiết lập nội quy lớp học của sinh viên .................... 81 Bảng 2. 9. Thực trạng kĩ năng xây dựng mối quan hệ tích cực của sinh viên ......... 83 Bảng 2. 10. Thực trạng kĩ năng điều tiết cảm xúc, giải quyết vấn đề của sinh viên 84 Bảng 2. 11. So sánh KNQLLHcủa sinh viên có đặc điểm nhân khẩu học khác nhau .................................................................................................................................. 85 Bảng 2. 12. Thực trạng kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên có kĩ năng xây dựng mối quan hệ tích cực với học sinh ............................................................................ 86 Bảng 2. 13. Thực trạng kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên có kĩ năng xây dựng mối quan hệ tích cực với học sinh ............................................................................ 87 Bảng 2. 14. Thực trạng kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên có kĩ năng tổ chức môi trường lớp học .......................................................................................................... 88 Bảng 2. 15. Thực trạng kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên có kĩ năng chú ý, hướng dẫn, khích lệ học sinh .................................................................................... 89 Bảng 2. 16. Thực trạng kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên có kĩ năng kỷ luật tích cực ............................................................................................................................ 89 Bảng 2. 17. Thực trạng kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên có kĩ năng điều chỉnh cảm xúc và giải quyết vấn đề .................................................................................... 90 Bảng 2. 18. Tỉ lệ đáp ứng về mục tiêu rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học tại các trường Đại học ............................................. 96 Bảng 2. 19. Mức độ hiệu quả của các kĩ năng quản lí lớp học được rèn luyện ....... 97 Bảng 2. 20. Mức độ hiệu quả của các phương pháp dạy học trong rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên .................................................................................... 98 Bảng 2. 21. Thực trạng và mức độ hiệu quả của các hình thức rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên .................................................................................... 99 Bảng 2. 22. Thực trạng và mức độ phù hợp của các lực lượng tham gia rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên ......................................................................... 100 ix Bảng 2. 23. Chất lượng rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học cho sinh viên tại các trường đại học ........................................................................................................ 101 Bảng 2. 24. Thực trạng năng lực rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học của giảng viên ................................................................................................................................ 102 Bảng 2. 25. Yếu tố ảnh hưởng đến rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học của giảng viên ................................................................................................................................ 104 Bảng 2. 26. Tương quan giữa chất lượng dạy học rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học tại các trường đại học với kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên .......................... 105 Bảng 2. 27. Tương quan giữa các hoạt động rèn luyện kĩ năng quản lí lớp học với các kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên .............................................................. 107 Bảng 2. 28. Tỉ lệ dự báo của các hoạt động 1,2,3,6,7,8,9 đến kĩ năng thiết lập nội quy lớp học của sinh viên ....................................................................................... 108 Bảng 2. 29. Tỉ lệ dự báo của các hoạt động rèn kĩ năng trong các trường đại học đến kĩ năng tổ chức lớp học của sinh viên ............................................................. 109 Bảng 2. 30. Tỉ lệ dự báo của các hoạt động rèn kĩ năng trong các trường đại học đến kĩ năng chú ý, huấn luyện và khích lệ của sinh viên ........................................ 110 Bảng 2. 31. Tỉ lệ dự báo của các hoạt động rèn kĩ năng trong các trường đại học đến kĩ năng phớt lờ của sinh viên ........................................................................... 111 Bảng 2. 32. Tỉ lệ dự báo của các hoạt động rèn kĩ năng trong các trường đại học đến kĩ năng kỉ luật khoảng lặng của sinh viên ....................................................... 111 Bảng 2. 33. Tỉ lệ dự báo của các hoạt động rèn kĩ năng trong các trường đại học đến kĩ năng điều tiết cảm xúc và giải quyết vấn đề của sinh viên .......................... 112 Bảng 3. 1.So sánh kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên nhóm can thiệp với nhóm đối chứng trước thực nghiệm ................................................................................. 143 Bảng 3. 2. So sánh kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên nhóm can thiệp với nhóm đối chứng ngay sau thực nghiệm ............................................................................ 143 Bảng 3. 3. So sánh kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên nhóm can thiệp với nhóm đối chứng ba tháng sau thực nghiệm ..................................................................... 144 Bảng 3. 4. So sánh kĩ năng quản lí lớp học của sinh viên nhóm thực nghiệm trước thực nghiệm với ngay sau thực nghiệm và ba tháng sau thực nghiệm ................... 145 Bảng 3. 5. So sánh các kĩ năng thành phần của sinh viên nhóm thực nghiệm trước thực nghiệm với ngay sau thực nghiệm và ba tháng sau thực nghiệm ..