Luận văn Chính sách của hoa kỳ đối với cộng hòa nhân dân trung hoa trong cuộc chiến tranh triều tiên (1950 – 1953)

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH  BÙI THỊ THÙY LINH CHÍNH SÁCH CỦA HOA KỲ ĐỐI VỚI CỘNG HÒA NHÂN DÂN TRUNG HOA TRONG CUỘC CHIẾN TRANH TRIỀU TIÊN (1950 – 1953) LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ Thành phố Hồ Chí Minh – 2011 BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH  BÙI THỊ THÙY LINH CHÍNH SÁCH CỦA HOA KỲ ĐỐI VỚI CỘNG HÒA NHÂN DÂN TRUNG HOA TRONG CUỘC CHIẾN TRANH TRIỀU TIÊN (1950 – 1953) Chuyên ngành: Lịch sử thế giới Mã số: 60.22.50 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ PHỤNG HOÀNG Thành phố Hồ Chí Minh – 2011 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CHND Cộng hòa nhân dân CHDCND Cộng hòa dân chủ nhân dân CIA 0TCentral Intelligence Agency Cơ quan tình báo trung ương Mỹ COCOM Uỷ ban khống chế xuất khẩu với các nước cộng sản ĐCS Đảng Cộng sản NSC Natinal Security Council Hội đồng an ninh quốc gia Mỹ JSC Joint Chiefs of Staff Hội đồng tham mưu trưởng liên quân Mỹ QDĐ Quốc dân Đảng MỤC LỤC 5TDANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT5T ............................................................................................. 1 5TMỤC LỤC5T ...................................................................................................................................... 2 5TMỞ ĐẦU5T ......................................................................................................................................... 5 5T1. Lý do chọn đề tài, mục đích nghiên cứu5T ................................................................................. 5 5T2. Tình hình nghiên cứu đề tài5T ................................................................................................... 6 5T3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu5T ........................................................................................ 10 5T4. Phương pháp nghiên cứu5T ..................................................................................................... 10 5T . Nguồn tài liệu5T ...................................................................................................................... 11 5T6. Đóng góp của luận văn5T ........................................................................................................ 12 5T7. Bố cục của luận văn5T ............................................................................................................. 12 5TChương 1 :5T .................................................................................................................................... 14 5TKHÁI QUÁT CHÍNH SÁCH CỦA HOA KỲ ĐỐI VỚI TRUNG QUỐC TRƯỚC NĂM 19505T ....................................................................................................................................................... 14 5T1. 1. Chính sách của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc từ đầu thế kỷ XX đến chiến tranh Thái Bình Dương (1941)5T ............................................................................................................................ 14 5T1. 1. 1. Vị trí của Trung Quốc5T .................................................................................................. 14 5T1. 1. 2. Chính sách “Mở cửa” và cơ hội ngang nhau5T ................................................................ 15 5T1. 2. Chính sách của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc trong chiến tranh Thái Bình Dương (1941 – 1945)5T .......................................................................................................................................... 17 5T1. 2. 1. Sự chuyển biến trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ5T ............................................... 17 5T1. 2. 2. Đường lối chung của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc5T ....................................................... 18 5T1. 2. 3. Từ đường lối chung đến thực tiễn5T ................................................................................ 19 5T1. 2. 3. 1. Chuẩn bị cho vai trò cường quốc thế giới của Trung Quốc5T ................................... 19 5T1. 2. 3. 2. Thúc đẩy kết hợp các lực lượng vũ trang ở Trung Quốc5T ....................................... 21 5T1. 3. Chính sách của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc trong cuộc nội chiến (1945 – 1949)5T ........... 24 5T1. 3. 1. Những cố gắng của Wedemeyer và sứ mệnh của Marshall 5T .......................................... 24 5T1. 3. 1. 1. Những cố gắng của Wedemeyer5T ........................................................................... 24 5T1. 3. 1. 2. Hoạt động của G. Marshall5T ................................................................................... 24 5T1. 3. 2. Sự chuyển hướng trong chính sách của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc5T ........................... 27 5TChương 2 : CHÍNH SÁCH CỦA HOA KỲ ĐỐI VỚI CHND TRUNG HOA TRONG CUỘC CHIẾN TRANH TRIỀU TIÊN (6/1950 - 6/1951)5T ....................................................................... 31 5T2. 1. Nước CHND Trung Hoa và mối quan hệ với Liên Xô5T ...................................................... 31 5T2. 2. Sự điều chỉnh chiến lược toàn cầu của Mỹ5T ....................................................................... 32 5T2. 2. 1. Quan điểm của Hoa Kỳ về “sự sụp đổ của Trung Quốc”5T .............................................. 32 5T2. 2. 2. Lợi ích chiến lược của Hoa Kỳ ở Châu Á5T .................................................................... 34 5T2. 2. 3. Văn kiện NSC - 685T ...................................................................................................... 35 5T2. 3. Từ NSC - 68 đến cuộc chiến tranh Triều Tiên5T .................................................................. 36 5T2. 3. 1. Bán đảo Triều Tiên sau Chiến tranh thế giới II5T ............................................................ 36 5T2. 3. 1. 1. Sự thành lập hai nước Triều Tiên5T ......................................................................... 36 5T2. 3. 1. 2. Quan điểm của hai bên về cuộc chiến tranh ở Triều Tiên 5T ..................................... 38 5Ta)5T 5TPhía Hoa Kỳ và Nam Triều Tiên5T ............................................................................... 38 5Tb)5T 5TPhía Liên Xô và Bắc Triều Tiên5T ................................................................................ 39 5T2. 3. 2. Cuộc chiến tranh Triều Tiên (6/1950 – 6/1951)5T ........................................................... 40 5T2. 3. 3. Sự tham chiến của Chí nguyện quân Trung Quốc5T ........................................................ 43 5T2. 3. 3. 1. Quan điểm của CHND Trung Hoa trước khi cuộc chiến tranh Triều Tiên bùng nổ 5T ............................................................................................................................................ 43 5T2. 3. 3. 2. Nước CHND Trung Hoa chuẩn bị tham chiến5T ...................................................... 44 5T2. 3. 3. 3. Chí nguyện quân Trung Quốc “kháng Mỹ viện Triều”5T ......................................... 46 5T2. 3. 4. Phản ứng của Hoa Kỳ5T .................................................................................................. 47 5T2. 3. 4. 1. Phán đoán về khả năng tham chiến của Trung Quốc5T ............................................. 47 5T2. 3. 4. 2. Thay đổi quan điểm đối với Đài Loan5T .................................................................. 48 5T2. 3. 4. 3. Chính sách thù địch và gây sức ép đối với Trung Hoa mới5T ................................... 51 5TChương 3 :CHÍNH SÁCH CỦA HOA KỲ ĐỐI VỚI CHND TRUNG HOA TRONG CUỘC CHIẾN TRANH TRIỀU TIÊN (7/1951 - 7/1953)5T ...................................................................... 57 5T3. 1. Đàm phán tại Kaesong5T ...................................................................................................... 57 5T3. 1. 1. Quan điểm của hai bên5T ................................................................................................ 57 5T3. 1. 2. Bế tắc ở Kaesong5T ......................................................................................................... 58 5T3. 2. Từ Kaesong đến Panmunjom5T ............................................................................................ 59 5T3. 2. 1. Hai cuộc tấn công của Hoa Kỳ5T ..................................................................................... 59 5T3. 2. 2. Đàm phán đình chiến ở Panmunjom5T ............................................................................ 60 5T3. 2. 2. 1. Tranh luận những vấn đề cơ bản5T........................................................................... 60 5T3. 2. 2. 2. Hoa Kỳ vừa đánh vừa đàm5T ................................................................................... 61 5T3. 3. Bước phát triển mới của cuộc chiến tranh5T ........................................................................ 63 5T3. 3. 1. Chính quyền Eisenhower với cuộc chiến tranh Triều Tiên5T ........................................... 63 5T3. 3. 2. Những thay đổi trong quan điểm của Liên Xô và CHND Trung Hoa đối với chiến tranh Triều Tiên5T ............................................................................................................................... 66 5T3. 3. 2. 1. “Chính sách mới” của Liên Xô5T ............................................................................. 66 5T3. 3. 2. 2. Quan điểm của CHND Trung Hoa5T ....................................................................... 67 5T3. 3. 3. Hiệp định đình chiến trên bán đảo Triều Tiên5T .............................................................. 68 5T3. 3. 4. Tác động của cuộc chiến tranh Triều Tiên đến chính sách của Hoa Kỳ đối với toàn vùng Châu Á – Thái Bình Dương5T..................................................................................................... 71 5TKẾT LUẬN5T ................................................................................................................................... 76 5TDANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO5T ..................................................................................... 80 5TPHỤ LỤC5T...................................................................................................................................... 87 MỞ ĐẦU 1. 53BLý do chọn đề tài, mục đích nghiên cứu “Không ai được lợi gì nếu Mỹ và Trung Quốc coi nhau là đối thủ”. Đó là lời tuyên bố của Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton vào ngày 28/10/2010 tại Hawaii trong bài phát biểu mang tính tổng quát nhất về chiến lược Châu Á của Mỹ nhằm bác bỏ những suy đoán về việc Mỹ muốn kiềm chế Trung Quốc [114]. Quả đúng như vậy, Hoa Kỳ và Trung Quốc là hai đại cường hàng đầu trong vùng Châu Á – Thái Bình Dương. Cũng chính vì thế, mối quan hệ Mỹ - Trung đã trở thành cặp quan hệ quan trọng nhất, có tính chất chiến lược ở khu vực này. Suốt hơn 40 năm chiến tranh lạnh, quan hệ Mỹ - Trung luôn luôn thay đổi và sau chiến tranh lạnh quan hệ đó vẫn chưa thể gọi là ổn định. Những thăng trầm trong mối quan hệ song phương giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc dù trong tình trạng tốt hay xấu cũng luôn tạo nên những hệ lụy to lớn đối với an ninh, hòa bình và ổn định của khu vực cũng như của toàn thế giới. Và những sóng gió trong mối quan hệ này phần lớn xuất phát từ những chính sách của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc. Quan hệ quốc tế vốn dĩ rất phức tạp nhưng chưa có mối quan hệ nào lại phức tạp như quan hệ giữa Hợp chúng quốc Hoa Kỳ và CHND Trung Hoa. Trong quá khứ cũng như hiện tại, quan hệ giữa hai nước trải qua nhiều bước thăng trầm, mà một trong những lúc xấu nhất là cuộc đối đầu trực tiếp bằng bạo lực quân sự giữa Trung Quốc với Mỹ trên bán đảo Triều Tiên. Đó là sự mở đầu cho giai đoạn thứ nhất của quan hệ Hoa Kỳ và CHND Trung Hoa - giai đoạn căng thẳng và xung đột là chủ yếu. Trong cuộc đụng đầu trực tiếp đầu tiên và cũng là duy nhất ấy, Mỹ đã có những toan tính gì đối với một đối thủ mới ở khu vực Châu Á? Tại sao Omar Bradley – Chủ tịch SJC – đã phải thốt lên khi nhận xét cuộc chiến tranh Triều Tiên là một cuộc chiến tranh không đúng thời điểm, không đúng chỗ và không đúng đối tượng (The wrong war, in the wrong place, at the wrong time, with the wrong enemy) [95, 3]... Những câu hỏi và vấn đề đại loại như thế còn có thể nối dài thêm đã từ lâu thu hút sự quan tâm nghiên cứu của giới học giả trong và ngoài nước. Nhất là trong thời điểm hiện nay, tình hình bán đảo Triều Tiên liên tục ở trong tình trạng căng thẳng. Nguy cơ tái diễn một cuộc chiến tranh vốn đã tạm ngưng ở đây suốt hơn nửa thế kỷ lại trở nên cận kề hơn bao giờ hết. Chính vì thế cho tới nay, cuộc chiến tranh Triều Tiên vẫn luôn thu hút sự quan tâm của nhiều học giả và vẫn đang được nghiên cứu nhiều ở Việt Nam. Bên cạnh đó, việc nghiên cứu về chính sách của Hoa Kỳ đối với CHND Trung Hoa trong giai đoạn đầu mới thành lập tới khi cuộc chiến tranh Triều Tiên kết thúc để thấy tác động của nó đến mối quan hệ giữa hai nước trong giai đoạn này lại không được chú trọng trong một thời gian dài, cho đến ngày hôm nay. Cho nên, đã đến lúc chấm dứt tình trạng “bỏ ngỏ” này bởi quan hệ Mỹ - Trung hiện nay đang bước vào một giai đoạn phát triển mới trong bối cảnh quốc tế đã có nhiều thay đổi sâu sắc. Hiểu về quá khứ để rút ra những lý giải cho hiện tại và là cơ sở dự báo cho tương lai luôn là một nhu cầu, một đòi hỏi được đặt ra cho giới học giả. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi mạnh dạn chọn vấn đề “Chính sách của Hoa Kỳ đối với Cộng hòa nhân dân Trung Hoa trong cuộc chiến tranh Triều Tiên (1950 – 1953)” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình. Qua việc khảo cứu có hệ thống những tiền đề, xuất phát điểm và quá trình hình thành chính sách của Hoa Kỳ, chúng ta sẽ có cơ hội nhận thức đầy đủ những chính sách mà Hoa Kỳ đã đề ra và thực hiện đối với CHND Trung Hoa trong cuộc chiến tranh Triều Tiên cũng như những hệ quả của những chính sách đó đối với quan hệ giữa hai nước. Điều này càng trở nên có ý nghĩa hơn khi luận văn sẽ góp phần lấp đi một khoảng trống trong nghiên cứu của chúng ta về một mảng quan hệ quốc tế đã tồn tại trong thực tế và có liên quan mật thiết đến Việt Nam. Bên cạnh đó, quan hệ Mỹ - Trung đang đứng trước những cơ hội to lớn cho sự nâng cấp và phát triển mạnh mẽ hơn. Vấn đề đặt ra là các quan hệ phải được xây dựng trên những nền tảng nào, trong cấu trúc nào, theo cách thức nào để đạt hiệu quả cao nhất, đem lại lợi ích to lớn cho cả hai phía. Đề tài sẽ góp phần giải quyết vấn đề này thông qua những phân tích, kết luận mang tính khoa học về vị trí của Trung Quốc trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, những nhân tố thuận hay không thuận chi phối quan hệ Mỹ - Trung, tác động của các mối quan hệ quan trọng khác đối với mối quan hệ quan trọng nhất khu vực Châu Á – Thái Bình Dương; và từ đó có những cơ sở dự báo, tác động đến hướng phát triển trong tương lai. 2. 54BTình hình nghiên cứu đề tài Nghiên cứu về mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc từ trong quá khứ tới hiện tại không còn là một vấn đề mới mẻ, đặc biệt tìm hiểu về chính sách của Hoa Kỳ đối với nước Trung Quốc lại càng không phải là chưa có ai khai thác. Song trên thực tế, tìm hiểu về chính sách của Hoa Kỳ đối với nước CHND Trung Hoa trong giai đầu thành lập tới khi cuộc chiến tranh Triều Tiên kết thúc để thấy tác động của nó đến mối quan hệ Mỹ - Trung trong giai đoạn này và là bản lề để tìm hiểu về các giai đoạn tiếp theo lại là một khoảng trống, là mảnh đất ít người khai phá. Những nghiên cứu liên quan còn khá lẻ tẻ, không tập trung và chưa thành hệ thống. Trước tiên phải kể đến tác phẩm “China and the Cold war” của Michael Lindsay (1955) với hai chương liên quan tới đề tài luận văn là chapter 3: “Korea” và chapter 9: “America policy”. Tác giả đã bước đầu phác họa được chiến lược toàn cầu của Hoa Kỳ trong thời kỳ đầu chiến tranh lạnh cũng như đã dựng lại được đôi nét về cuộc chiến tranh Triều Tiên. Song do tác phẩm chỉ được nghiên cứu tới năm 1953 nên chưa tiếp cận được đầy đủ những tư liệu cần thiết. Robin W. Winks năm 1964 có “The Cold war from Yalta to Cuba”. Trong đó, chapter 4: “The compass points South Asia (1945 – 1963)” liên quan chặt chẽ tới đề tài. Tác giả đã khái quát được chính sách của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc từ sau chiến tranh thế giới II và trong cuộc chiến tranh Triều Tiên. Tuy nhiên, đây chỉ là những đánh giá khái quát, thiếu chi tiết và không đầy đủ. Năm 1965, Nhà xuất bản Quân đội Nhân dân cho xuất bản cuốn sách “Lịch sử cuộc chiến tranh chính nghĩa giải phóng tổ quốc của nhân dân Triều Tiên” của Viện nghiên cứu Lịch sử nước CHDCND Triều Tiên (do Lê Anh dịch). Cuốn sách đã khôi phục lại một cách chân thực, sinh động cuộc chiến tranh Triều Tiên mà ở đó, hành động và thái độ của hai phía Hoa Kỳ - Trung Quốc đã được bộc lộ một cách rõ nét. Năm 1979, John Spanier cho xuất bản cuốn sách “American foreign policy since World War II” dày hơn 400 trang gồm 14 chương đề cập một cách toàn diện, chi tiết và sống động về chính sách đối ngoại và quá trình thực hiện của Hoa Kỳ. Đây là một tài liệu tham khảo quý báu cho những ai quan tâm tới các vấn đề chính trị quốc tế hay quan hệ quốc tế từ sau chiến tranh thế giới thứ II. Trong đó, chương 4: “Containment in the Far East” (Chính sách ngăn chặn ở vùng Viễn Đông) có liên quan mật thiết đến luận văn. Song tác giả trình bày chính sách của Hoa Kỳ đối với CHND Trung Hoa trong cuộc chiến tranh Triều Tiên khá sơ lược. Viết về cuộc chiến tranh Triều Tiên - bối cảnh cụ thể để những toan tính, quan điểm và chính sách của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc được thể hiện - có cuốn “The forgotten war” của Clay Blair (1987). Công trình này viết về cuộc chiến tranh Triều Tiên một cách đầy đủ, chi tiết tới từng mốc thời gian, từng địa điểm và đơn vị quân đội cụ thể. Tuy nhiên, cuốn sách thiên về tường thuật các trận đánh, các chiến dịch mà chưa trình bày được chính sách của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc cũng như chưa đưa ra được những đánh giá, nhận xét. Năm 1988, cuốn sách“Waging peace and war, Dean Rush in Truman, Kennedy and Johnson years” của Thomas J. Schoenbaum được xuất bản. Chương 6: “The Far East in Ferment: the Fall of China and war in Korea” có đề cập tới quan điểm và chính sách của Hoa Kỳ đối với hai sự kiện lớn của thế giới trong thời kỳ đầu chiến tranh lạnh: nước CHND Trung Hoa ra đời và chiến tranh Triều Tiên. Đặc biệt, cuốn “From Pusan to Panmunjom” của Paik Sun Yup (1992) dày hơn 300 trang là hồi ký chiến tranh của một vị tướng bốn sao chỉ huy sư đoàn 1 của Hàn Quốc. Tác giả đã phục dựng lại một cách tỉ mỉ về cuộc chiến tranh mà ông không chỉ chứng kiến mà còn là người trực tiếp tham gia. Bên cạnh đó, Paik Sun Yup còn tiết lộ mối quan hệ cá nhân của ông với tướng W. Walker, tướng Ridgway, tướng Van FleetNhững phát ngôn và quan điểm của các tướng lĩnh Hoa Kỳ cũng được trình bày một cách rõ nét, chân thực. Đây chính là nguồn tài liệu cần thiết cho việc hoàn thành luận văn này. Năm 2000, nhà xuất bản W.W. Norton & Company, Inc đã cho ấn hành cuốn “American foreign policy the dynamics of choice in the 21PstP century” của Bruce W. Jentleson. Cuốn sách đã tập trung trình bày cơ sở lý luận và lịch sử hình thành chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ; đồng thời đi sâu làm rõ mục tiêu và động cơ lựa chọn, những thay đổi và điều chỉnh trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với các nước và từng sự kiện có liên quan. Năm 2002, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia cho xuất bản cuốn “Chiến tranh lạnh và di sản của nó” của Trương Tiểu Minh. Cuốn sách đã tập trung trình bày một số vấn đề quan trọng trong thời kỳ chiến tranh lạnh: nguồn gốc, xung đột Đông – Tây, vai trò của Liên Hợp Quốc và thế giới thứ 3 trong chiến tranh lạnh, những bài học rút ra từ cuộc chiến tranh này. Trong đó, tác giả đã khôi phục lại cuộc chiến tranh Triều Tiên mà ở đó nước CHND Trung Hoa vừa mới ra đời đã thể hiện sức mạnh và vai trò. Đặc biệt cuốn sách “America, Russia, and the Cold war,