Luận văn Kiến thức, thực hành về kiểm soát huyết áp của bệnh nhân tăng huyết áp tại khoa khám bệnh, bệnh viện bạch mai năm 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG KHOA KHOA HỌC SỨC KHỎE BỘ MÔN ĐIỀU DƢỠNG LƢU THỊ VINH Mã sinh viên: B00216 KIẾN THỨC, THỰC HÀNH VỀ KIỂM SOÁT HUYẾT ÁP CỦA BỆNH NHÂN TĂNG HUYẾT ÁP TẠI KHOA KHÁM BỆNH, BỆNH VIỆN BẠCH MAI NĂM 2013 ĐỀ TÀI TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN ĐIỀU DƢỠNG HỆ VHVL Hà Nội, 11/2013 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG KHOA KHOA HỌC SỨC KHỎE BỘ MÔN ĐIỀU DƢỠNG LƢU THỊ VINH Mã sinh viên: B00216 KIẾN THỨC, THỰC HÀNH VỀ KIỂM SOÁT HUYẾT ÁP CỦA BỆNH NHÂN TĂNG HUYẾT ÁP TẠI KHOA KHÁM BỆNH, BỆNH VIỆN BẠCH MAI NĂM 2013 ĐỀ TÀI TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN ĐIỀU DƢỠNG HỆ VHVL NGƢỜI HƢỚNG DẪN: THS. LƢU PHƢƠNG LAN Hà Nội, 11/2013 Thang Long University Library i CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập – Tự do – Hạnh phúc ______ LỜI CAM ĐOAN Kính gửi: Phòng Đào tạo Đại học –Trường Đại học Thăng Long Bộ môn Điều dưỡng – Trường Đại học Thăng Long Hội đồng chấm luận văn tốt nghiệp Cử nhân. Tôi xin cam đoan đã thực hiện quá trình làm khóa luận một cách khoa học và chính xác.Các số liệu, cách xử lý và phân tích số liệu là hoàn toàn trung thực, khách quan. Hà Nội, ngày 18 tháng 10 năm 2013 Học viên Lƣu Thị Vinh ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành khóa luận nà , tôi đã nhận đ c sự h ng ẫn, gi p đ quý áu của các th cô, các anh ch , các m và các n. V i l ng kính trọng và iết n sâu sắc tôi xin đ c à tỏ l i c m n chân thành t i: Ban giám hiệu, Ph ng đào t o đ i học, Bộ môn Điều ng tr ng Đ i Học Thăng Long đã t o mọi điều kiện thuận l i gi p đ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành khóa luận. Tôi xin trân trọng c m n những ng i th kính mến đã hết l ng gi p đ , o, động vi n và t o mọi điều kiện thuận l i cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp. Toàn thể các ác s , tá t i khoa Khám ệnh - Bệnh viện B ch Mai đã h ng ẫn, ch o và t o mọi điều kiện thuận l i cho tôi trong quá trình làm việc học tập và thu thập số liệu t i khoa để tôi có thể hoàn thành đ c khóa luận. Xin chân thành c m n các th cô trong hội đồng ch m luận văn đã cho tôi những đóng góp quý áu để hoàn ch nh khóa luận nà . Xin c m n các ệnh nhân và gia đình của họ đã h p tác và cho tôi những thông tin quý giá để nghi n cứu. Xin chân thành c m n ố m , anh ch m, n , đồng nghiệp đã luôn n c nh động vi n và gi p đ tôi học tập làm việc và hoàn thành khóa luận. Hà Nội, ngày 18 tháng 10 năm 2013 Học viên Lƣu Thị Vinh Thang Long University Library iii CÁC CHỮ VIẾT TẮT BMI: Body mass index BN: Bệnh nhân ĐTĐ: Đái tháo đ ng JNC: Joint National Committee HA: Hu ết áp HATT: Hu ết áp tâm thu HATTr: Hu ết áp tâm tr ng NMCT: Nhồi máu c tim TBMMN: Tai iến m ch não THA: Tăng hu ết áp WHO: World Health Organization: Tổ chức y tế thế giới iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................................................. iii MỤC LỤC ................................................................................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG ....................................................................................... vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ .......................................................................................... viii ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................................. 1 Ch ng 1: TỔNG QUAN ........................................................................................... 3 1.1. Đ nh ngh a THA: ................................................................................................. 3 1.2 D ch tễ học THA: ................................................................................................. 3 1.2.1. Tr n Thế gi i: .................................................................................................... 3 1.2.2.T i Việt Nam: ..................................................................................................... 3 1.3 Triệu chứng và điều tr tăng hu ết áp ................................................................... 3 1.3.1 Triệu chứng lâm sàng, cận lâm sàng của THA .................................................. 3 1.3.2 Điều tr THA ...................................................................................................... 4 1.4. Các ếu tố nh h ng đến tuân thủ điều tr ......................................................... 7 1.5 Một số nghi n cứu tr n Thế gi i và Việt Nam về tuân thủ điều tr ệnh THA ........... 7 1.5.1. Tr n Thế gi i ..................................................................................................... 7 1.5.2 T i Việt Nam ..................................................................................................... 8 Ch ng 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................. 9 2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ............................................................................. 9 2.1.1.Ti u chuẩn lựa chọn đối t ng nghi n cứu:....................................................... 9 2.1.2.Ti u chuẩn lo i trừ: ............................................................................................ 9 2.2. ĐỊA ĐIỂM VÀ THỜI GIAN ............................................................................... 9 2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................................ 9 2.4. CỠ MẪU .............................................................................................................. 9 2.5. THU THẬP VÀ XỬ LÝ SỐ LIỆU ...................................................................... 9 2.5.1. Các c thu thập số liệu .................................................................................. 9 2.5.2. Xử lí số liệu ....................................................................................................... 9 2.5.3 Kỹ thuật khống chế sai số .................................................................................. 9 Thang Long University Library v 2.5.4. Thang điểm đánh giá THA .............................................................................. 10 2.6. ĐẠO ĐỨC NGHIÊN CỨU .............................................................................. 10 Ch ng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..................................................................... 11 3.1. ĐẶC ĐIỂM CỦA ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU: ........................................... 11 3.1.1 Tuổi, gi i: ......................................................................................................... 11 3.1.2. Cân nặng .......................................................................................................... 11 3.1.3 BMI: ................................................................................................................. 11 3.1.4. Khu vực sống: ................................................................................................. 12 3.1.5 Trình độ văn hóa: ............................................................................................. 12 3.1.6 Nghề nghiệp: .................................................................................................... 12 3.1.7.Th i gian THA: ............................................................................................ 13 3.1.8. Bệnh k m th o: ............................................................................................... 13 3.1.9.H t thuốc lá: ..................................................................................................... 14 3.2. Đánh giá kiến thức của ệnh nhân THA về kiểm soát HA ................................ 14 3.2.1. HA mục ti u: ................................................................................................... 14 3.2.2.Tổn th ng c quan đích: ................................................................................ 15 3.2.3. Kiểm soát THA ằng lối sống: ....................................................................... 15 3.3. Thực hành của ệnh nhân về kiểm soát THA ................................................... 17 3.3.1 Dùng thuốc th ng xu n t i nhà .................................................................... 17 3.3.2. Cách ùng thuốc: ............................................................................................. 18 3.3.3. Kiểm tra HA th ng xu n:............................................................................ 19 3.3.4. N i th o õi hu ết áp ...................................................................................... 19 3.3.5. Th i gian khám đ nh kỳ t i ph ng khám THA ............................................... 19 Ch ng 4: BÀN LUẬN ............................................................................................ 20 4.1. ĐẶC ĐIỂM CỦA ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ............................................ 20 4.1.1. Về gi i ............................................................................................................ 20 4.1.2 Về tuổi .............................................................................................................. 20 4.1.3. Về cân nặng và ch số BMI ............................................................................. 20 4.1.4. Về khu vực sống, điều kiện kinh tế và trình độ học v n ................................. 20 4.2. KIẾN THỨC VỀ KIỂM SOÁT BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP ............................ 21 4.2.1. Kiến thức về hu ết áp mục ti u....................................................................... 21 vi 4.2.2.Kiến thức về kiểm soát THA ằng lối sống. .................................................... 21 4.2.3 Kiến thức về các iến chứng của ệnh THA ................................................... 22 4.3 THỰC HÀNH CỦA BỆNH NHÂN VỀ TUÂN THỦ KIỂM SOÁT BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP ................................................................................................... 22 4.3.1 Thực hành về kiểm tra hu ết áp th ng xu n ................................................ 22 4.3.2 Thực hành về ùng thuốc điều tr tăng hu ết áp .............................................. 22 Ch ng 5: KẾT LUẬN ............................................................................................. 24 5.1. Kiến thức của ệnh nhân về kiểm soát hu ết áp ................................................ 24 5.2. Thực hành của ệnh nhân về kiểm soát hu ết áp .............................................. 24 KIẾN NGHỊ .............................................................................................................. 25 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 26 Thang Long University Library vii DANH MỤC CÁC BẢNG STT Tên bảng Trang B ng 1.1: T lệ ý thức, điều tr và Hu ết áp đ c kiểm soát [19] .................... 8 B ng 2.1: B ng phân lo i THA theo JNC VII (2003) .................................... 10 B ng 2.2: Thái độ xử trí khi th o õi hu ết áp ............................................... 10 B ng 3.1: Đặc điểm tuổi của đối t ng nghi n cứu ....................................... 11 B ng 3.2: Đặc điểm cân nặng của đối t ng nghi n cứu ............................... 11 B ng 3.3: Ch số BMI của các ệnh nhân ....................................................... 11 B ng 3.4: Trình độ văn hóa của các ệnh nhân .............................................. 12 B ng 3.5: Nghề nghiệp của đối t ng nghi n cứu .......................................... 12 B ng 3.6: Th i gian THA của các ệnh nhân trong nghi n cứu ................ 13 B ng 3.7: Các ệnh k m th o ệnh nhân THA ....................................... 13 B ng 3.8: Kiến thức của ệnh nhân về hu ết áp mục ti u .............................. 14 B ng 3.9: Hiểu iết của ệnh nhân về tình tr ng tổn th ng c quan đích trong ệnh THA .............................................................................................. 15 B ng 3.10: Kiến thức của ệnh nhân về kiểm soát lối sống trong ệnh THA 15 B ng 3.11: Kiến thức của nh nhân về các ếu tố ngu c .......................... 16 B ng 3.12: Kiến thức của ệnh nhân về ch số khối c thể v i ệnh THA ... 16 B ng 3.13: Kiến thức của ệnh nhân THA về l ng muối trong mỗi ữa ăn 17 B ng 3.14: Kiến thức của ệnh nhân THA về th i gian ho t động thể lực .... 17 B ng 3.15: Kiến thức của ệnh nhân THA về mức độ r u ia đ c khu ến cáo sử ụng ............................................................................................................. 17 B ng 3.16: Cách ùng thuốccủa đối t ng nghi n cứu .................................. 18 B ng 3.17: N i th o õi hu ết áp của đối t ng nghi n cứu ......................... 19 B ng 3.18: Th i gian khám đ nh kỳ của các đối t ng trong nghi n cứu ...... 19 viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ STT Tên biểu đồ Trang Biểu đồ 3.1: Khu vực sống của các ệnh nhân trong nghi n cứu ............................. 12 Biểu đồ3.2:THA và ệnh k m th o .......................................................................... 13 Biểu đồ 3.3: T lệ ệnh nhân h t thuốc lá ................................................................. 14 Biểu đồ 3.4: Dùng thuốc th ng xu n t i nhà ........................................................ 18 Biểu đồ 3.5:Kiểm tra HA th ng xu n ................................................................... 19 Thang Long University Library 1 ĐẶT VẤN ĐỀ THA là một ệnh m n tính phổ iến nh t tr n thế gi i. Tỷ lệ ng i ệnh THA trong cộng đồng ngà càng gia tăng và hiện đang mức r t cao đặc iệt các n c đang phát triển. T i Việt Nam, xu h ng THA cũng tăng n th o th i gian: năm 1992, tỷ lệ THA tr n toàn quốc là 12%, năm 2002 ri ng miền Bắc đã là 16% [8]. Các iến chứng của THA r t nặng nề nh TBMMN, NMCT, su tim, su thận[9][12] Những iến chứng nà có nh h ng l n đến ng i ệnh, gâ tàn phế và tr thành gánh nặng về tinh th n cũng nh vật ch t của gia đình ệnh nhân và xã hội. Hàng năm ch ng ta ph i chi một kho n kinh phí r t l n, t i c ngàn tỷ đồng để trực tiếp điều tr ệnh và phục vụ những ng i liệt, tàn phế, m t sức lao động o các iến chứng tr n gâ n n. Có nhiều ếu tố ngu c ẫn đến THA trong cộng đồng nh : tuổi cao, h t thuốc lá, uống r u ia, khẩu ph n ăn không h p lý (ăn mặn, ăn nhiều ch t éo..), ít ho t động thể lực, éo phì, căng thẳng trong cuộc sống, đái tháo đ ng, tiền sử gia đình có ng i THA [8][9][12]. Ph n l n các ếu tố ngu c nà có thể kiểm soát đ c khi ng i ân hiểu iết đ ng ệnh và iết cách ph ng tránh. Đồng th i một ệnh nhân khi đã đ c chẩn đoán THA nếu đ c kiểm soát tốt và điều tr đ ng sẽ tránh đ c các iến chứng nặng nề tr n. Kết qu điều tr phụ thuộc r t nhiều vào kh năng tuân thủ điều tr của ệnh nhân, trong đó kh năng thuân thủ chế độ điều tr của ệnh nhân tr c hết phụ thuộc vào nhận thức, hiểu iết và ý thức của ệnh nhân vào chính ệnh tật của mình. B n c nh đó, nhân vi n tế c n cung c p các hiểu iết c n thiết cũng nh đặt ra các chế độ cho ệnh nhân tuân thủ nhằm đ t kết qu điều tr tốt nh t khi ệnh nhân nhà ha t i ệnh viện. Nh vậ điều ch nh lối sống để điều tr ệnh THA là việc hoàn toàn có thể thực hiện gia đình, là ph ng pháp không tốn kém và kh thi, gi p gi m đ c ân số THA, qua đó gi m đ c ệnh tật, tử vong và các ngu c cho ng i m i THA, là c hội tốt để ngăn chặn ệnh THA và các iến chứng của nó[14]. Trong những năm qua, đã có r t nhiều đề tài nghi n cứu về ệnh THA và các iến chứng của nó, tu nhi n các đánh giá li n quan đến ệnh nhân thực hiện tuân thủ các chế độ điều tr của th thuốc nh thế nào là một v n đề c n ít đ c nghi n cứu. Vì vậ 2 ch ng tôi tiến hành nghi n cứu đề tài: “Kiến thức, thực hành về kiểm soát huyết áp của bệnh nhân tăng huyết áp điều trị tại khoa khám bệnh Bệnh viện Bạch Mai năm 2013” v i hai mục ti u: 1. Mô tả kiến thức về kiểm soát huyết áp của bệnh nhân THA điều trị tại khoa khám bệnh Bệnh viện Bạch Mai. 2. Mô tả thực hành về kiểm soát huyết áp của bệnh nhân THA điều trị tại khoa khám bệnh Bệnh viện Bạch Mai. Thang Long University Library 3 Chƣơng 1: TỔNG QUAN 1.1. Định nghĩa THA: Th o li n ủ an Quốc gia Hoa Kỳ về phát hiện, ph ng và điều tr THA họp l n thứ VII (viết tắt là JNC VII) đã đ nh ngh a: HA đ c coi là tăng khi số đo HATT 140 mmHg và/hoặc HATTr 90mmHg [18]. 1.2 Dịch tễ học THA: 1.2.1. Trên Thế giới: - THA là một ệnh th ng gặp tr n thế gi i, chiếm 10-20% ân số và có xu h ng ngà càng gia tăng, đặc iệt nhóm qu n thể trung ni n và ng i cao tuổi [17][19]. - Ở Hoa Kỳ có 20.4% ng i tr ng thành ệnh THA, Tâ Ban Nha là 30%(1996), Cuba là 44%(1998), Pháp là 41%(1994) [17][19]. 1.2.2.Tại Việt Nam: - Số ng i mắc ệnh THA cũng chiếm một t lệ đáng kể và cũng ngà càng tăng l n. Th o kết qu nghi n cứu của viện tim m ch quốc gia Việt Nam thì t lệ mắc ệnh THA của ng i l n n c ta năm 1960 là 1%, năm 1976 là 1,9%, năm 1990 là 11,5%, năm 1992 là 11,7%, năm 1999 là 16,06%, năm 2001 l n t i 23,2% [13]. - T lệ THA tăng n th o độ tuổi: Ở độ tuổi 35, cứ 20 ng i l i có một ng i THA, độ tuổi 45 cứ 7 ng i thì có một ng i THA, độ tuổi tr n 65, cứ 3 ng i l i có một ng i THA [12][13] 1.3 Triệu chứng và điều trị tăng huyết áp 1.3.1 Triệu chứng lâm sàng, cận lâm sàng của THA Triệu chứng của THA phụ thuộc vào giai đo n ệnh [1] - Giai đo n 1: Bệnh nhân không có u hiệu khách quan về tổn th ng thực thể nào - Giai đo n 2: Bệnh nhân có ≥ 1 trong các u hiệu thực tổn: + Dà th t trái phát hiện đ c tr n lâm sàng, X-Quang, điện tâm đồ, si u âm. + H p các động m ch võng m c lan rộng ha khu tr . 4 + Prot in niệu hoặc Cr atinin hu ết t ng tăng nh - Giai đo n 3: Bệnh THA đã gâ ra tổn th ng c quan khác nhau iểu hiện: + T i tim: su th t trái, có thể NMCT, đau thắt ngực, + T i não: Xu t hu ết não, ệnh não o THA, tắc m ch não, + T i đá mắt: xu t hu ết võng m c và xu t tiết, có thể có phù gai th . + T i thận: su thận + T i các m ch máu l n: có thể có iến chứng phình tách động m ch hoặc vi m tắc t nh m ch. 1.3.2 Điều trị THA 1.3.2.1 Mục đích điều trị [1][10] - Ngăn ngừa lâu ài các iến chứng - Đ a đ c hu ết áp về tr số ình th ng (< 140/90 mmHg, nếu có ĐTĐ thì < 135/85 mmHg) - Điều tr c n hết sức tích cực ệnh nhân đã có tổn th ng c quan đích - Ph i cân nhắc từng cá thể ệnh nhân, các ệnh k m th o, các ếu tố ngu c , các tác ụng phụ và nh h ng có thể của thuốc mà có chế độ ùng thuốc thích h p. - Nếu không có những tình huống THA c p cứu thì HA n n đ c h từ từ để tránh những iến chứng thiếu máu c quan đích. - Việc giáo ục ệnh nhân c n ph i đ c nh n m nh Điều tr THA là một điều tr suốt đ i Triệu chứng c năng của THA không ph i l c nào cũng gặp và không t ng xứng v i mức độ nặng nh của THA. Ch có tuân thủ chế độ điều tr thích h p m i gi m đ c đáng kể các tai iến do THA. 1.3.2.2 Điều trị cụ thể [1] Chế độ điều tr không ùng thuốc (tha đổi lối sống) - Tác ụng: Làm gi m hu ết áp, làm gi m các ếu tố ngu c , làm gi m t n số và số l n ùng thuốc. - Gi m cân nặng nếu thừa cân. Thang Long University Library 5 - Bỏ thuốc lá. - H n chế r u: l ng r u nếu có ùng c n h n chế ít h n 30 ml thanol/ngà , ít h n 720 ml ia, 300 ml r u vang, 60 ml r u Whisk . - Tăng c ng lu ện tập thể lực - Chế độ ăn + Gi m muối + Du trì đ đủ l ng Kali kho ng 90 mmol/ngà , đặc iệt những ệnh nhân ùng thuốc l i tiểu điều tri, đủ Canxi, Magi . + Chế độ ăn h n chế m động vật ão h a, các thức ăn giàu Chol st rol. + Ăn nhiều trái câ có ch t x . - Điều tr ĐTĐ, rối lo n Lipi máu Dùng thuốc - Ch ùng thuốc h hu ết áp v i các ệnh nhân THA không có nguyên nhân, nếu THA thứ phát ph i điều tr ngu n nhân. - Điều t