Luận văn Nghiên cứu hệ sinh thái miệt vườn ở cù lao Thới Sơn - Tỉnh Tiền Giang để phát triển du lịch sinh thái bền vững

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Võ Thị Ánh Vân NGHIÊN CỨU HỆ SINH THÁI MIỆT VƯỜN Ở CÙ LAO THỚI SƠN - TỈNH TIỀN GIANG ĐỂ PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI BỀN VỮNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Võ Thị Ánh Vân NGHIÊN CỨU HỆ SINH THÁI MIỆT VƯỜN Ở CÙ LAO THỚI SƠN - TỈNH TIỀN GIANG ĐỂ PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI BỀN VỮNG Chuyên ngành : Sinh thái học Mã số : 60 42 60 LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. TRẦN HỢP Thành phố Hồ Chí Minh – 2011 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng đề tài này là do chính tôi thực hiện, các số liệu, hình ảnh thu thập và phân tích trong đề tài là trung thực, đề tài không trùng với công trình nghiên cứu khoa học nào. Các số liệu và tài liệu tham khảo hoặc trích dẫn trong luận văn tôi đều chú thích nguồn rõ ràng, chính xác. LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến : PGS.TS. Trần Hợp đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt thời gian thực hiện đề tài, cảm ơn thầy đã không quản công khó khăn, dành nhiều thời gian và công sức chỉ bảo cho tôi. TS. Phạm Văn Ngọt cùng các Thầy cô Khoa Sinh trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh cũng như các giảng viên đã truyền đạt cho tôi những kiến thức khoa học quý báu trong suốt khóa học. Gia đình và bạn bè đã động viên, giúp đỡ tôi trong thời gian học tập và thực hiện đề tài. Phòng Khoa học công nghệ và sau Đại học trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi theo học và làm luận văn. Cục Thống kê, Sở Tài nguyên môi trường, Sở văn hoá thể thao và du lịch tỉnh Tiền Giang. Ủy ban nhân dân xã Thới Sơn. Các chủ hộ nhà vườn, các cơ sở dịch vụ du lịch trên các cù lao nghiên cứu đã nhiệt tình giúp đỡ, và cung cấp những số liệu cần thiết để tôi thực hiện đề tài này. Các tác giả của những tài liệu mà tôi dùng tham khảo hoặc trích dẫn trong luận văn. MỤC LỤC 12TLỜI CAM ĐOAN12T ........................................................................................................................... 3 12TLỜI CẢM ƠN12T ................................................................................................................................. 4 12TMỤC LỤC12T ...................................................................................................................................... 5 12TDANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT12T ............................................................... 10 12TMỞ ĐẦU12T ......................................................................................................................................... 1 12T . Đặt vấn đề12T ................................................................................................................................ 1 12T3. Đối tượng nghiên cứu12T ............................................................................................................... 2 12T4. Nội dung nghiên cứu12T ............................................................................................................... 2 12T5. Giới hạn phạm vi nghiên cứu12T ................................................................................................... 2 12T6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu12T ................................................................ 2 12T7. Thời gian nghiên cứu :12T ............................................................................................................. 2 12TChương 1 : TỔNG QUAN TÀI LIỆU12T ........................................................................................... 3 12T .1. Tài liệu nước ngoài12T ................................................................................................................ 3 12T .2. Tài liệu trong nước12T ................................................................................................................ 3 12T .3. Cơ sở lí luận chung12T................................................................................................................ 5 12T .3.1. Một số khái niệm liên quan12T ............................................................................................ 5 12T .3.1.1. Hệ sinh thái12T ............................................................................................................. 5 12T .3.1.2. Hệ sinh thái vườn nhà12T ............................................................................................. 6 12T .3.1.3. Khái niệm du lịch sinh thái12T ...................................................................................... 6 12T .3.1.4. Các đặc trưng cơ bản của du lịch sinh thái [24]12T ...................................................... 7 12T .3.1.5. Những nguyên tắc cơ bản của hoạt động du lịch sinh thái12T ...................................... 8 12T .3.2. Tài nguyên du lịch sinh thái12T ........................................................................................... 8 12T .3.2.1. Khái niệm về tài nguyên du lịch sinh thái12T ................................................................ 8 12T .3.2.2. Những đặc điểm cơ bản của tài nguyên du lịch sinh thái12T ......................................... 9 12T .3.3. Du lịch sinh thái với phát triển bền vững12T ....................................................................... 9 12T .3.4. Các khái niệm cơ bản về du lịch nông thôn [21]12T ........................................................... 11 12T .3.4.1.Định nghĩa du lịch nông thôn12T ................................................................................. 11 12T .3.4.2.Các thành phần cơ bản của du lịch nông thôn12T ......................................................... 15 12T .3.4.3. Các khái niệm khác có liên quan đến hoạt động kinh doanh du lịch nông thôn 12T ...... 24 12T .3.4.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của du lịch nông thôn12T .............................. 25 12T .3.4.5. Vai trò của các chủ thể trong việc phát triển du lịch nông thôn 12T .............................. 25 12T .3.5. Khái niệm du lịch miệt vườn [20]12T ................................................................................ 25 12T .3.5.1. Định nghĩa12T ............................................................................................................ 25 12T .3.5.2. Phân biệt du lịch miệt vườn và du lịch nhà vườn12T ................................................... 26 12TChương 2 : ĐỊA ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU12T .................................................. 29 12T .1. Địa điểm nghiên cứu của đề tài12T............................................................................................ 29 12T .2. Phương tiện hỗ trợ nghiên cứu12T............................................................................................. 29 12T .3. Phương pháp nghiên cứu của đề tài12T ..................................................................................... 29 12T .3.1. Thực địa12T ....................................................................................................................... 29 12T .3.2. Ở phòng thí nghiệm12T ...................................................................................................... 30 12TChương 3 : ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN – KINH TẾ - XÃ HỘI CỦA CÙ LAO THỚI SƠN12T ........ 31 12T3.1. Đặc điểm tự nhiên12T ............................................................................................................... 31 12T3.2. Đặc điểm kinh tế - văn hóa - xã hội12T ..................................................................................... 35 12T3.2.1. Tình hình chung [Bảng 3.1]12T .......................................................................................... 35 12T3.2.2. Đời sống kinh tế [Bảng 3.2]12T ......................................................................................... 36 12T3.2.3. Giao thông [Bảng 3.3]12T .................................................................................................. 37 12T3.2.4. Môi trường [Bảng 3.4]12T ................................................................................................. 38 12T3.2.5. Văn hóa thể dục thể thao [Bảng 3.5]12T ............................................................................. 39 12T3.2.6. Y tế - dân số [Bảng 3.6]12T ............................................................................................... 41 12T3.2.7. Giáo dục [Bảng 3.7]12T ..................................................................................................... 42 12T3.2.8. Quốc phòng – An ninh [Bảng 3.8]12T ................................................................................ 43 12T3.2.9. Các tổ chức chính trị xã hội [Bảng 3.9]12T ........................................................................ 44 12T3.2.10. Công tác chính sách – Xã hội [Bảng 3.10]12T .................................................................. 45 12T3.3. Tài nguyên du lịch tự nhiên và tài nguyên du lịch nhân văn trên cù lao Thới Sơn 12T ................ 46 12T3.3.1. Tài nguyên du lịch tự nhiên12T .......................................................................................... 46 12T3.3.1.1. Khí hậu, thời tiết12T ................................................................................................... 46 12T3.3.1.2. Đất đai12T .................................................................................................................. 49 12T3.3.1.3. Địa hình, địa chất12T .................................................................................................. 51 12T3.3.1.4. Nguồn nước – Thủy văn12T ........................................................................................ 51 12T3.3.1.5. Tài nguyên sinh vật12T ............................................................................................... 51 12T3.3.2. Tài nguyên du lịch nhân văn12T......................................................................................... 53 12T3.3.2.1. Ẩm thực12T ................................................................................................................ 53 12T3.3.2.2. Đờn ca tài tử12T ......................................................................................................... 53 12T3.3.2.3. Làng nghề12T ............................................................................................................. 54 12TChương 4 : KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN12T .................................................................................. 56 12T4.1. Diện tích các vườn nhà, vườn nhà kết hợp du lịch sinh thái ở cù lao Thới Sơn12T .................... 56 12T4.2. Cấu trúc vườn12T ...................................................................................................................... 57 12T4.2.1. Thành phần loài cây trồng và hoang dại ở trong các vườn nhà12T...................................... 57 12T4.2.2. Cấu trúc vườn nhà12T ........................................................................................................ 58 12T4.2.2.1. Vườn nhà thuần loại12T .............................................................................................. 58 12T4.2.2.2. Vườn nhà trồng xen12T .............................................................................................. 59 12T4.3. Mô tả vườn nhà, vườn nhà kết hợp du lịch sinh thái12T ............................................................ 60 12T4.3.1. Mô tả vườn nhà12T ............................................................................................................ 60 12T4.3.2. Vườn nhãn thuần loại12T ................................................................................................... 62 12T4.3.3. Vườn Măng cụt và Sầu riêng12T ........................................................................................ 64 12T4.3.4. Vườn Nhãn – Măng cụt12T ................................................................................................ 66 12T4.3.5.1. Du lịch miệt vườn ở cù lao Thới Sơn12T .................................................................... 68 12T4.3.5.2. Vườn nhà ở nhà hàng Thới Sơn 112T .......................................................................... 71 12T4.3.5.3. Vườn nhà của hộ chú tư Đàng12T ............................................................................... 80 12T4.3.5.4. Vườn nhà của anh Triệu Văn Sơn12T ......................................................................... 86 12T4.4. Tình hình ô nhiễm môi trường và ý thức của người dân trong canh tác vườn nhà, vườn nhà kết hợp du lịch sinh thái.12T ............................................................................................................ 92 12T4.4.1. Tình hình sử dụng các loại thuốc diệt cỏ dại12T ................................................................. 92 12T4.5. Hiện trạng phát triển du lịch sinh thái ở cù lao Thới Sơn12T ..................................................... 92 12T4.5.1. Các loại hình du lịch đặc thù12T ........................................................................................ 92 12T4.5.2. Khách du lịch12T ............................................................................................................... 93 12T4.5.3. Doanh thu từ du lịch12T ..................................................................................................... 97 12T4.5.4. Cơ sở vật chất kỹ thuật12T ................................................................................................. 97 12T4.5.5. Lao động phục vụ du lịch12T ............................................................................................. 98 12T4.6. Hiệu quả kinh tế của vườn nhà kết hợp du lịch sinh thái ở cù lao Thới Sơn năm 200912T ......... 98 12T4.6.1. Tổng thu12T ....................................................................................................................... 98 12T4.6.2. Tổng chi phí của mỗi điểm nhà vườn/ năm12T ................................................................. 100 12T4.6.3. Các khoản chi khác12T .................................................................................................... 101 12T4.6.4. Lợi ích trên chi phí của một hộ nhà vườn làm điểm du lịch12T ........................................ 102 12T4.7. Các vấn đề ảnh hưởng đến phát triển du lịch miệt vườn ở cù lao Thới Sơn12T ........................ 103 12T4.7.1. Vấn đề kinh tế12T ............................................................................................................ 103 12T4.7.2. Vấn đề chính trị12T .......................................................................................................... 103 12T4.7.3. Vấn đề văn hóa – xã hội12T ............................................................................................. 104 12T4.7.4. Vấn đề tự nhiên12T .......................................................................................................... 105 12T4.7.5. Vấn đề kỹ thuật – công nghệ12T ...................................................................................... 109 12T4.7.6. Vấn đề cạnh tranh12T ...................................................................................................... 109 12T4.7.7. Vấn đề khách hàng12T ..................................................................................................... 110 12T4.7.8. Vấn đề cung ứng12T ........................................................................................................ 111 12T4.7.9. Vấn đề chăm sóc vườn cây ăn trái và tiếp đón khách của điểm nhà vườn 12T ................... 112 12T4.8. Nhận xét đánh giá chung về tình hình du lịch ở cù lao Thới Sơn12T ....................................... 113 12T4.9. Định hướng phát triển du lịch sinh thái bền vững ở cù lao Thới Sơn12T ................................. 115 12T4.9.1. Thuận lợi12T .................................................................................................................... 115 12T4.9.2. Khó khăn12T .................................................................................................................... 117 12T4.9.3. Quan điểm phát triển du lịch sinh thái ở cù lao Thới Sơn12T ........................................... 117 12T4.9.4. Qui hoạch phát triển du lịch sinh thái ở cù lao Thới Sơn12T ............................................ 118 12T4.9.5. Định hướng phát triển bền vững12T ...................................................................................... i 12T4.9.5.2. Các định hướng12T ........................................................................................................ i 12T4.9.5.3. Công tác cụ thể12T ........................................................................................................ i 12TKẾT LUẬN – KIẾN NGHỊ12T .......................................................................................................... vii 12T ÀI LIỆU THAM KHẢO12T ........................................................................................................... xiii 12TPHỤ LỤC12T.............................................................................................................................. 151xvii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT B : Hướng Bắc. BCN : Ban chủ nhiệm CSHT : Cơ sở hạ tầng DLST : Du lịch sinh thái. Đ : Hướng Đông ĐV : Động vật. ĐBSCL : Đồng bằng sông Cửu Long. ESE : East South East (Đông Đông Nam) GAP : Good Agricultural Practices (Thực hành nông nghiệp tốt). HST : Hệ sinh thái. HV : Hội viên IUCN : International Union for Conservation of Nature (Tổ chức bảo tồn thiên nhiên thế giới). K : Không N : Hướng Nam NE : North East (Đông Bắc) NN : Nông Nghiệp NNE : North North East (Đông Đông Bắc) SE : South East (Đông Nam) SW : South West (Tây Nam) T : Hướng Tây THPT : Trung học phổ thông. TRmaxR : Nhiệt độ cao nhất. TRminR : Nhiệt độ thấp nhất. TRtb R: Nhiệt độ trung bình TNDLST : Tài nguyên du lịch sinh thái. TP.HCM : Thành phố Hồ Chí Minh. TV : Thực vật. UBND : Ủy Ban Nhân Dân. VNAH : Việt Nam anh hùng. W : West (Tây) WSW : West South West (Tây Tây Nam) WTTC : World Travel and Tourism Council (Hội đồng Du lịch và Lữ hành Thế giới). WTO : World Tourism Organisation (Tổ chức Du lịch Thế giới). WTO : World Trade Organisation (Tổ chức Thương mại Thế giới). X : Thu nhập/Diện tích đất canh tác. Yy : Year (Năm) MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề Nền kinh tế của nước ta ngày càng phát triển, nhất là từ khi Việt Nam chính thức là thành viên của Tổ chức thương mại Thế giới (WTO). Phát triển du lịch đã và đang là một lợi thế to lớn và góp một phần không nhỏ vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, nhất là miền sông nước Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) bởi nhiều yếu tố: Cảnh quan đẹp, đa dạng sắc tộc, nhiều lễ hội văn hóa và ẩm thực phong phú Tiền Giang là tỉnh thuộc vùng ĐBSCL, nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Trải dọc trên bờ Bắc sông Tiền (một nhánh của sông Mê Kông) có chiều dài 120km.Với những lợi thế về điều kiện tự nhiên, sông nước, khí hậu nhiệt đới, đất đai màu mỡ nên rất thích hợp với nhiều loại cây trồng như: Nhãn, Bưởi, Cam, Sầu riêng, Măng cụt, Xoàicác loại thuỷ sản nước ngọt có giá trị kinh tế cao như cá tai tượng, cá điêu hồng, tôm càng xanh, cá tra và tài nguyên thiên nhiên phong phú. Cù lao Thới Sơn trực thuộc thành phố Mỹ Tho có vườn cây xanh mướt, đầy trái ngọt và hệ thống sông, rạch nhiều tôm cá, những bài đờn ca tài tử, tạo hấp dẫn cho du khách bằng hình thức du lịch sinh thái (DLST) miệt vườn, du lịch mang nét độc đáo của vùng sông nước. Phát triển du lịch sinh thái miệt vườn góp phần giúp người dân tăng thêm nguồn thu nhập cho