Luận văn Nghiên cứu tổ chức lãnh thổ nông nghiệp tỉnh bình phước trong thời kỳ hội nhập

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Dương Thị Hà NGHIÊN CỨU TỔ CHỨC LÃNH THỔ NÔNG NGHIỆP TỈNH BÌNH PHƯỚC TRONG THỜI KỲ HỘI NHẬP Chuyên ngành: Địa lý kinh tế Mã số: 603195 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS.NGUYÊN THỊ BÍCH HÀ Thành phố Hồ Chí Minh - 2011 LỜI CẢM ƠN Tác giả luận văn xin bảy tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến Cô hướng dẫn khoa học TS Nguyễn Thị Bích Hà – đã tận tâm hướng dẫn, chỉ bảo tận tình trong suốt thời gian hoàn thành đề tài nghiên cứu. Xin chân thành cám ơn Ban Giám Hiệu, Phòng Sau Đại Học, Khoa Địa lý trường Đại học sư phạm thành phố Hồ Chí Minh đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ để tôi hoàn thành luận văn. Tác giả cũng xin chân thành cám ơn các cơ quan: Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Liên minh Hợp tác xã, Hội Nông dân, Chi cục Thống kê và Chính quyền tỉnh Bình Phước đã nhiệt tình hỗ trợ, cung cấp các tài liệu để tác giả có được những tư liệu giá trị. Tác giả chân thành cám ơn Lãnh đạo Sở Giáo dục và Đào tạo Bình Phước và gia đình, bạn bè, người thân đã tạo điều kiện, động viên, giúp đỡ tác giả trong quá trình hoàn thành luận văn. DƯƠNG THỊ HÀ 0BMỤC LỤC 1TMỤC LỤC1T ....................................................................................................................................... 2 1TDANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT1T ..................................................................... 5 1TPHẦN MỞ ĐẦU1T .............................................................................................................................. 6 1T . Tính cấp thiết của đề tài:1T ...................................................................................................................... 6 1T2. Lịch sử nghiên cứu đề tài (trên thế giới, trong nước):1T............................................................................ 6 1T3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài:1T .............................................................................................. 8 1T4. Phạm vi và giới hạn của đề tài:1T ............................................................................................................. 8 1T5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu:1T ............................................................................................... 9 1T6. Cấu trúc đề tài:1T ................................................................................................................................... 12 1T7. Những đóng góp và ý nghĩa của đề tài nghiên cứu:1T ............................................................................. 12 1TChương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TỔ CHỨC LÃNH THỔ NÔNG NGHIỆP (TCLTNN)1T ..................................................................................................................................... 13 1T .1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA TỔ CHỨC LÃNH THỔ NÔNG NGHIỆP:1T ............................................... 13 1T .1.1. TỔ CHỨC LÃNH THỔ (TCLT):1T ............................................................................................. 13 1T .1.2. TỔ CHỨC LÃNH THỔ NÔNG NGHIỆP (TCLTNN):1T ............................................................ 13 1T .1.2.1. Khái niệm về TCLTNN:1T ................................................................................................... 13 1T .1.2.2. Đặc điểm của TCLTNN:1T................................................................................................... 13 1T .1.2.3. Ý nghĩa kinh tế - xã hội của việc nghiên cứu TCLTNN:1T ................................................... 14 1T .1.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến TCLTNN1T............................................................................... 14 1T .2. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA TCLTNN:1T ............................................................................................. 20 1T .2.1. CÁC HÌNH THỨC TCLTNN TRÊN THẾ GIỚI:1T..................................................................... 20 1T .2.1.1. Xí nghiệp nông nghiệp:1T .................................................................................................... 20 1T .2.1.2. Thể tổng hợp nông nghiệp (TTHNN):1T............................................................................... 21 1T .2.1.3. Băng chuyền địa lý trong nông nghiệp:1T ............................................................................. 22 1T .2.1.4. Vùng nông nghiệp/tiểu vùng nông nghiệp:1T ........................................................................ 22 1T .2.2. CÁC HÌNH THỨC TCLTNN Ở VIỆT NAM:1T .......................................................................... 22 1T .2.2.1. Xí nghiệp nông nghiệp:1T .................................................................................................... 22 1T .2.2.2. Thể tổng hợp nông nghiệp:1T ............................................................................................... 25 1T .2.2.3. Vùng nông nghiệp/tiểu vùng nông nghiệp:1T ........................................................................ 26 1T .2.3. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ NÔNG NGHIỆP HÀNG HÓA, NÔNG NGHIỆP TRONG THỜI KỲ HỘI NHẬP, CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP:1T ...................... 26 1T .2.3.1. Nông nghiệp hàng hóa:1T ..................................................................................................... 26 1T .2.3.2. Nông nghiệp trong thời kỳ hội nhập:1T ................................................................................. 27 1T .2.3.3. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) sản xuất nông nghiệp:1T ................................. 31 1TCHƯƠNG 2: CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN TCLTNN VÀ HIỆN TRẠNG TCLTNN TỈNH BÌNH PHƯỚC1T ............................................................................................................................... 33 1T2.1. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN TCLTNN TỈNH BÌNH PHƯỚC:1T......................................... 33 1T2.1.1. VỊ TRÍ ĐỊA LÝ, PHẠM VI LÃNH THỔ:1T ................................................................................ 33 1T2.1.2. CÁC NHÂN TỐ TỰ NHIÊN:1T .................................................................................................. 35 1T2.1.2.1. Địa hình:1T .......................................................................................................................... 35 1T2.1.2.2. Thổ nhưỡng:1T ..................................................................................................................... 36 1T2.1.2.3. Khí hậu:1T............................................................................................................................ 38 1T2.1.2.4. Nguồn nước:1T ..................................................................................................................... 39 1T2.1.2.5. Sinh vật:1T ........................................................................................................................... 40 1T2.1.3. CÁC NHÂN TỐ KINH TẾ - XÃ HỘI:1T .................................................................................... 41 1T2.1.3.1. Dân cư, nguồn lao động:1T ................................................................................................... 41 1T2.1.3.2. Cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất, kỹ thuật1T .............................................................................. 43 1T2.1.3.3. Thị trường:1T ....................................................................................................................... 46 1T2.1.3.4. Vốn đầu tư:1T....................................................................................................................... 46 1T2.1.3.5. Tiến bộ khoa học kỹ thuật trong nông nghiệp:1T .................................................................. 47 1T2.1.3.6. Chính sách của Nhà nước:1T ................................................................................................ 47 1T2.1.4. ĐÁNH GIÁ CHUNG:1T .............................................................................................................. 48 1T2.1.4.1. Những lợi thế:1T .................................................................................................................. 48 1T2.1.4.2. Những khó khăn thách thức1T .............................................................................................. 48 1T2.2. HIỆN TRẠNG TCLTNN TỈNH BÌNH PHƯỚC:1T ............................................................................ 49 1T2.2.1. HIỆN TRẠNG NGÀNH NÔNG NGHIỆP TỈNH BÌNH PHƯỚC:1T ........................................... 49 1T2.2.1.1. Vai trò, vị trí ngành nông nghiệp trong nền kinh tế của tỉnh:1T ............................................. 49 1T2.2.1.2. Hiện trạng sản xuất nông - lâm – ngư nghiệp (khu vực I):1T ................................................. 50 1T2.2.2.2. Trang trại nông nghiệp:1T .................................................................................................... 80 1T2.2.2.3. Hợp tác xã nông nghiệp:1T ................................................................................................... 89 1TCHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP CHO VIỆC TCLTNN TÌNH BÌNH PHƯỚC TRONG THỜI KÌ HỘI NHẬP1T ..................................................................................................... 110 1T3.1. ĐỊNH HƯỚNG TCLTNN TỈNH BÌNH PHƯỚC:1T ......................................................................... 110 1T3.1.1. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN KT – XH TỈNH BÌNH PHƯỚC:1T ........................................... 110 1T3.1.1.1. Mục tiêu tổng quát:1T ......................................................................................................... 110 1T3.1.1.2. Nhiệm vụ trọng tâm, chỉ tiêu định hướng phát triển:1T ....................................................... 110 1T3.1.2. ĐỊNH HƯỚNG TCLTNN TỈNH BÌNH PHƯỚC:1T .................................................................. 113 1T3.1.2.1. Quan điểm chung:1T.......................................................................................................... 113 1T3.1.2.2. Định hướng TCLTNN đến năm 2020:1T ........................................................................... 114 1T3.2. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN TCLTNN TỈNH BÌNH PHƯỚC:1T ........................................................ 138 1T3.2.1. QUY HOẠCH VÀ QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI:1T ............................................................................. 138 1T3.2.1.1. Phương hưOẠCH VÀ QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI:BÌNH PHƯỚC:i với các tiê:1T ..................... 138 1T3.2.1.2. Bố trí sử dụng đất:1T .......................................................................................................... 139 1T3.2.2. XÂY DỰNG CƠ SỞ HẠ TẦNG, CƠ SỞ VẬT CHẤT KỸ THUẬT:1T .................................... 144 1T3.2.2.1. Xây dựng cơ sở hạ tầng:1T ................................................................................................. 144 1T3.2.2.2. Cơ sở vật chất kỹ thuật cho ngành nông nghiệp:1T ............................................................. 146 1T3.2.3. PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ PHỤC VỤ NÔNG NGHIỆP:1T ......................................................... 147 1T3.2.3.1. Hoạt động Khuyến nông - Khuyến ngư:1T .......................................................................... 147 1T3.2.3.3. Hoạt động Thú y:1T ............................................................................................................ 148 1T3.2.3.4. Tưới, tiêu phục vụ sản xuất nông nghiệp:1T ........................................................................ 148 1T3.2.3.1. Dịch vụ thương mại:1T ....................................................................................................... 148 1T3.2.3.2. Dịch vụ ngân hàng:1T ......................................................................................................... 149 1T3.2.3.3. Dịch vụ vận tải:1T .............................................................................................................. 149 1T3.2.3.4. Dịch vụ khoa học – công nghệ - Môi trường:1T .................................................................. 149 1T3.2.5. CÁC GIẢI PHÁP VỀ THỊ TRƯỜNG:1T ................................................................................... 153 1T3.2.6. HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN:1T ......................................................................... 154 1T3.2.7. GIẢI PHÁP VỀ CƠ CHẾ CHÍNH SÁCH:1T ............................................................................. 156 1T3.2.7.1. Chính sách đất đai:1T ......................................................................................................... 156 1T3.2.7.2. Chính sách phát triển kinh tế nhiều thành phần:1T .............................................................. 158 1TKẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ1T ...................................................................................................... 161 1TKẾT LUẬN:1T ........................................................................................................................................ 161 1TKIẾN NGHỊ:1T ........................................................................................................................................ 164 1T ÀI LIỆU THAM KHẢO1T ............................................................................................................ 166 1TPHỤ LỤC1T .................................................................................................................................... 171 1BDANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT CNH, HĐH: Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CT CP CS: Công ty cổ phần Cao su CT TNHH MTV CS: Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Cao su ĐNB: Đông Nam Bộ ĐVT: Đơn vị tính HTX: Hợp tác xã HTX NN: Hợp tác xã nông nghiệp HT: Hiện trạng KH: Kế hoạch KHKT: Khoa học kỹ thuật KT – XH: Kinh tế - xã hội NTQD: Nông trường quốc doanh TCLT: Tổ chức lãnh thổ TCLTNN: Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp TCVN: Tiêu chuẩn Việt Nam TTHNN: Thể tổng hợp nông nghiệp UBND: Ủy ban nhân dân XDCB: Xây dựng cơ bản XK: Xuất khẩu NK: Nhập khẩu 2BPHẦN MỞ ĐẦU 1B . Tính cấp thiết của đề tài: Bình Phước là một tỉnh miền núi nằm ở phía Bắc của Đông Nam Bộ, thuộc vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, có tiềm năng nổi trội về phát triển cây công nghiệp dài ngày như cao su, cà phê, tiêu điều, tạo ra sản phẩm xuất khẩu có giá trị kinh tế cao. Kinh tế của tỉnh chủ yếu là nông nghiệp. Trong thời gian qua, với nhiều chính sách ưu tiên phát triển nông nghiệp của Nhà nước cũng như ở trong tỉnh, ngành nông nghiệp đã đạt được khá nhiều thành tựu đáng kể, đặc biệt trong lĩnh vực trồng và xuất khẩu sản phẩm cây công nghiệp dài ngày. Tuy nhiên, nhìn chung trình độ phát triển nông nghiệp của tỉnh vẫn còn thấp, chưa tương xứng với tiềm năng. Vấn đề tổ chức lãnh thổ nông nghiệp trong tỉnh đang đặt ra nhiều vấn đề cần nghiên cứu, giải quyết. 12B . Lịch sử nghiên cứu đề tài (trên thế giới, trong nước): 2.1. Trên thế giới: Trên thế giới, đặc biệt ở Châu Âu, tổ chức lãnh thổ ra đời từ thế kỷ XIX và đã trở thành một khoa học quản lý lãnh thổ, được phát triển về mặt lý luận và ứng dụng thực tiễn rộng rãi từ sau chiến tranh thế giới lần thứ hai, khi các nước này phải tái thiết lãnh thổ đất nước của họ. Ở Liên Xô (cũ), tổ chức lãnh thổ được coi là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của địa lý đã được nêu ra lần đầu tiên vào năm 1961 bởi Yu.G.Xauskin. Lĩnh vực thực tiễn trực tiếp để tập trung nỗ lực của các nhà địa lý xô viết là tổ chức lãnh thổ lực lượng sản xuất, ở đây bao gồm cả các sơ đồ lãnh thổ và các dự án cải tạo và sử dụng các điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên. Vào thập kỷ 70, quan niệm về tổ chức không gian xã hội được đưa vào các công trình của các nhà địa lý xô viết. Nhưng có thể thấy rằng sợi dây xuyên suốt trong các nghiên cứu theo hướng này trong mấy thập kỷ qua là tổ chức lãnh thổ lực lượng sản xuất (từ tổ chức lãnh thổ sử dụng tự nhiên, tổ chức lãnh thổ các ngành kinh tế đến tổ chức không gian cư trú nông thôn và đô thị,). Quan niệm về tổ chức không gian (tổ chức lãnh thổ) cũng được coi trọng trong địa lý Mỹ. Vào năm 1970 – 1971, ở Mỹ có các công trình lớn của R.Abler, J.Adams, P.Gould “Tổ chức không gian – Cách nhìn thế giới của nhà địa lý” và của R.Morill “Tổ chức không gian xã hội”. Ở Anh, các quan niệm về tổ chức lãnh thổ xã hội được phát triển theo hướng mô hình hóa, áp dụng các phương pháp định lượng. Có thể thấy tiêu biểu trong các công trình của Peter Haggett và các cộng sự “Phân tích không gian trong địa lý kinh tế” xuất bản năm 1965, “Các mô hình trong địa lý” xuất bản năm 1992 và “Địa lý học: một sự tổng hợp hiện đại” xuất bản vào năm 1988 2.2. Trong nước: Ở nước ta, quan niệm về tổ chức lãnh thổ là một nhiệm vụ cơ bản của khoa học địa lý đã được đưa ra từ thập kỷ 70. Nhiệm vụ này được thể hiện dưới dạng phân vùng kinh tế, phân vùng nông nghiệp – quy hoạch vùng từ những năm 60, đặc biệt thể hiện dưới dạng “phân bố lực lượng sản xuất”, lập sơ đồ phân bố lực lượng sản xuất của từng ngành và của các cấp lãnh thổ trong cả nước. Từ những năm 80, các nghiên cứu địa lý tổng hợp đã được tiến hành mạnh mẽ với các chương trình điều tra cơ bản các vùng của đất nước. Từ đó đã hình thành một số hướng nghiên cứu mới, tổng hợp hơn, kết hợp cả tự nhiên, kinh tế - xã hội trong hướng “tổ chức lãnh thổ”. Từ thập niên 90, những ý tưởng về tổ chức lãnh thổ đã được đưa vào thực tiễn và đã được các cơ quan chức năng Nhà nước ứng dụng trong việc hoạch định chiến lược phát triển vùng, lãnh thổ. Trong sự nghiệp đổi mới hiện nay, vấn đề tổ chức lãnh thổ được coi trọng và được soi sáng bằng cách nhìn mới, nhằm mục tiêu phát triển bền vững, làm cơ sở cho việc hoạch định các chính sách phát triển vùng, đảm bảo công bằng xã hội trong sự giảm chênh lệch giữa các địa phương, giảm sự phân hóa giàu nghèo. Các kết quả nghiên cứu về tổ chức lãnh thổ trên quy mô cả nước hình thành từ những năm 90 được công bố như sau: - Đặng Văn Phan – Tổ chức lãnh thổ kinh tế miền Bắc Việt Nam. Luận án PTS khoa học Địa lý, 1976. - Tổ chức lãnh thổ địa bàn kinh tế trọng điểm phía Nam – đề tài đặc biệt cấp Nhà nước, TP.HCM, tháng 3/1994 (PTS. Đặng Hữu Ngọc Chủ nhiệm đề tài). - Tổ chức lãnh thổ đồng bằng sông Hồng và các tuyến trọng điểm – đề tài độc lập cấp Nhà nước do Viện kế hoạch dài hạn và Phân bố lực lượng sản xuất (nay là Viện chiến lược và phát triển thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư) chủ trì, Hà Nội, tháng 6/1994 (GS. Lê Bá Thảo Chủ nhiệm đề tài). - Tổ chức lãnh thổ khu vực Huế, Thừa Thiên, Quảng Nam – Đà Nẵng. DATAR và Trường đại học Lille chủ trì, 1995. - Cơ sở khoa học của tổ chức lãnh thổ Việt Nam – đề tài độc lập và trọng điểm cấp Nhà nước do Viện nghiên cứu dự báo Chiến lược khoa học và công nghệ chủ trì, Hà Nội, tháng 4/1996 (GS. Lê Bá Thảo Chủ nhiệm đề tài). - Đề tài “Tổ chức lãnh thổ địa bàn trọng điểm miền Trung”, Hà Nội, năm 1996 (PTS. Lưu Đức Hồng Chủ nhiệm đề tài). - Quy hoạch tổng thể kinh tế - xã hội Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, 1996 và 1998. - Quy hoạch tổng thể kinh tế - xã hội Vùng Đồng bằng sông Cửu Long, 1998. Và còn rất nhiều quy hoạch tổng thể kinh tế - xã hội các vùng, các tỉnh trong toàn quốc. Ngoài ra, cũng còn rất nhiều các công trình nghiên cứu liên quan đến tổ chức lãnh thổ nói chung và tổ chức lãnh thổ nông nghiệp nói riêng trong nước cũng như ở tỉnh Bình Phước (Quy hoạch phát triển Nông nghiệp tỉnh Bình Phước 2006 - 2020, các đề tài của một số sinh viên Địa lý trường ĐHSP TP.HCM và một số đề tài khoa học ở tỉnh có liên quan đến Nông nghiệp Bình Phước,). Tuy nhiên, chưa có công trình nghiên cứu hoàn chỉnh, cụ thể về tổ chức lãnh thổ nông nghiệp tỉnh Bình Phước. 13B . Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài: 3.1. Mục tiêu: Vận dụng các vấn đề lí l