Luận văn Tiềm năng và định hướng phát triển du lịch ở quận 9 (tp. Hồ Chí Minh)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Hà Hải Vân TIỀM NĂNG VÀ ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH Ở QUẬN 9 (TP.HCM) LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Hà Hải Vân TIỀM NĂNG VÀ ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH Ở QUẬN 9 (TP.HCM) Chuyên ngành : Địa lí học Mã số : 60 31 05 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. MAI HÀ PHƯƠNG Thành phố Hồ Chí Minh – 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trình bày trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Hà Hải Vân LỜI CẢM ƠN Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến TS. Mai Hà Phương – người đã trực tiếp hướng dẫn và tận tình chỉ bảo tác giả trong suốt quá trình tìm hiểu, nghiên cứu và thực hiện luận văn. Tác giả xin cám ơn Ban Giám hiệu nhà trường, Phòng Sau đại học, Khoa Địa lí và quý thầy cô giảng viên trường Đại học Sư phạm TP.HCM, trường Đại học Sư phạm Hà Nội, trường Đại học Cửu Long đã tận tâm giảng dạy, trang bị kiến thức và nhiệt tình giúp đỡ trong thời gian tác giả học tập tại trường. Tác giả xin cám ơn các cán bộ Sở Văn hóa – Thể thao – Du lịch TP.HCM, Văn phòng UBND Quận 9, Phòng Văn hóa - Thông tin Quận 9, Phòng Tài nguyên và Môi trường Quận 9, Phòng Kinh tế Quận 9, UBND phường Long Phước, Ban quản lí KDL Văn hóa Suối Tiên, Công viên lịch sử văn hóa dân tộc, KDL sinh thái Vườn Cò, KDL nhà vườn Long Phước, Sư trụ trì các chùa trên địa bàn Quận 9, đã cung cấp cho tác giả nhiều nguồn thông tin hữu ích phục vụ cho việc thực hiện luận văn. Cuối cùng, tác giả xin gởi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt thời gian học tập và thực hiện luận văn. Trân trọng. TP. Hồ Chí Minh, ngày 26 tháng 09 năm 2014 Tác giả Hà Hải Vân MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các biểu đồ, bản đồ MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu..................................................................... 2 3. Giới hạn đề tài ............................................................................................... 3 4. Lịch sử nghiên cứu ........................................................................................ 3 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu ....................................................... 5 6. Đóng góp của luận văn .................................................................................. 8 7. Bố cục luận văn ............................................................................................. 8 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH ........................................................................................ 10 1.1. Các khái niệm ........................................................................................... 10 1.2. Một số vấn đề lý luận về phát triển du lịch .............................................. 16 1.2.1. Tiềm năng phát triển du lịch .............................................................. 16 1.2.2. Các hình thức tổ chức lãnh thổ du lịch .............................................. 31 1.3. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 34 1.3.1. Tình hình phát triển du lịch ở vùng Đông Nam Bộ ........................... 34 1.3.2. Tình hình phát triển du lịch TP.HCM................................................ 35 Chương 2. TIỀM NĂNG VÀ HIỆN TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH Ở QUẬN 9 (TP.HCM) ................................................................. 37 2.1. Tổng quan về Quận 9 ............................................................................... 37 2.2. Tiềm năng phát triển du lịch Quận 9 ........................................................ 41 2.2.1. Tài nguyên du lịch ............................................................................. 41 2.2.2. Cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất – kỹ thuật phục vụ du lịch .............. 49 2.2.3. Các nhân tố kinh tế, chính trị, xã hội ................................................. 55 2.2.4. Đánh giá chung về tiềm năng du lịch ................................................ 59 2.3. Hiện trạng hoạt động du lịch Quận 9 ....................................................... 61 2.3.1. Khái quát chung về hoạt động du lịch ............................................... 61 2.3.2. Hiện trạng du khách ........................................................................... 63 2.3.3. Hiện trạng doanh thu ......................................................................... 66 2.3.4. Hoạt động đầu tư và xúc tiến du lịch ................................................. 67 2.3.5. Các loại hình và sản phẩm du lịch chủ yếu ....................................... 71 2.3.6. Các địa bàn hoạt động du lịch chủ yếu .............................................. 74 2.3.7. Đánh giá chung về hiện trạng phát triển du lịch Quận 9 ................... 84 Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH QUẬN 9 ĐẾN NĂM 2020 VÀ CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN ....................... 87 3.1. Định hướng phát triển du lịch ............................................................... 87 3.2. Các giải pháp phát triển du lịch ............................................................ 96 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................................... 108 TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................... 111 PHỤ LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CSHT : Cơ sở hạ tầng CSVC - KT : Cơ sở vật chất – kỹ thuật HĐND : Hội đồng Nhân dân KDL : Khu du lịch KT-XH : Kinh tế - Xã hội Sở VHTTDL : Sở Văn hóa Thể Thao và Du lịch TP : Thành phố TP.HCM : Thành phố Hồ Chí Minh UBND : Ủy ban Nhân dân UB MTTQVN : Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Doanh thu du lịch TP.HCM giai đoạn 2005 – 2013 ....................... 36 Bảng 2.1. Danh sách các công trình, địa điểm đã được quyết định xếp hạng di tích trên địa bàn Quận 9 (đến hết tháng 12 năm 2012) ...... 44 Bảng 2.2. Tình hình tăng trưởng khách du lịch đến với KDL Văn hóa Suối Tiên giai đoạn 2001 – 2013 .................................................... 63 Bảng 2.3. Thực trạng khách du lịch tại Công viên lịch sử văn hóa dân tộc từ năm 2009 đến tháng 6/2014 ....................................................... 64 Bảng 2.4. Thực trạng khách du lịch tại một số điểm du lịch, năm 2013 ........ 65 Bảng 2.5. Doanh thu của một số điểm du lịch trên địa bàn Quận 9, năm 2013 ......................................................................................... 67 Bảng 2.6. Một số sản phẩm du lịch chủ yếu ở Quận 9 .................................... 73 Bảng 2.7. Tỉ trọng khách du lịch đến KDL Văn hóa Suối Tiên so với TP.HCM, giai đoạn 2001 - 2013..................................................... 80 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, BẢN ĐỒ 1. Biểu đồ Biểu đồ 2.1. Doanh thu KDL Văn hóa Suối Tiên giai đoạn 2001 – 2013 ........ 66 2. Bản đồ 1. Bản đồ hành chính Quận 9 (TP.HCM) ......................................................... 39 2. Bản đồ hiện trạng phát triển du lịch ở Quận 9 (TP.HCM)............................ 83 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong những năm gần đây, du lịch ngày càng trở thành một hiện tượng KT- XH phổ biến, khi đời sống người dân dần được cải thiện, nhu cầu đi du lịch cũng tăng lên, nó trở thành tiêu chuẩn để đánh giá mức sống và chất lượng cuộc sống của các tầng lớp dân cư trong xã hội. Trong những năm qua, ngành du lịch Việt Nam đã có những đóng góp đáng kể vào sự phát triển KT-XH của đất nước và ngày càng khẳng định vị trí là ngành kinh tế “mũi nhọn” trong kinh tế quốc dân. TP.HCM là trung tâm du lịch lớn của cả nước và đang trên con đường phấn đấu trở thành trung tâm du lịch tầm cỡ trong khu vực. Để đạt được điều này, TP phải thành công trong việc huy động mọi nguồn lực tập trung cho mục tiêu này. Một trong những nhiệm vụ quan trọng là từng quận - huyện trên địa bàn TP cần xác định, đánh giá đúng tiềm năng thế mạnh trên địa bàn, từ đó có các kế hoạch đồng bộ, sự phối hợp chặt chẽ của các thành phần tham gia phát triển du lịch. Là vùng đất được ưu đãi nhiều mặt, từ khí hậu đến cảnh quan, từ vị trí địa lí đến lịch sử truyền thống cách mạng giàu tính văn hóa, lịch sử, Quận 9 có lợi thế so sánh để phát triển những sản phẩm du lịch đặc thù, đặc biệt là loại hình du lịch sinh thái, du lịch nghỉ dưỡng, dã ngoại, du lịch hội nghị - hội thảo, du lịch gắn với học tập truyền thống, văn hóa, cách mạng với các công trình, di tích, địa danh văn hóa lịch sử, tôn giáo, Có thể nói, những đặc điểm tự nhiên do thiên nhiên ban tặng cùng với sự phát triển các dự án CSHT giao thông thuận lợi đã, đang và sẽ xây dựng như các dự án mở rộng xa lộ Hà Nội, đường cao tốc Long Thành – Dầu Giây, các tuyến Metro, các đường vành đai; các dự án Bến xe miền Đông, khu các trường Đại học, các khu dân cư mới, các khu vui chơi giải trí, sẽ là điều kiện để Quận 9 2 kêu gọi đầu tư phát triển du lịch xứng tầm, có thương hiệu đóng góp quan trọng vào sự phát triển KT-XH của địa phương và TP. Để phát triển mạnh mẽ ngành du lịch trong những năm tới và khắc phục những khó khăn còn tồn tại, Quận 9 phải có những định hướng và giải pháp đúng đắn hơn hướng tới phát triển bền vững du lịch trên cả 3 phương diện kinh tế, xã hội và môi trường. Là công dân đang sinh sống và làm việc trên mảnh đất này tôi muốn tìm hiểu, nghiên cứu về hiện trạng khai thác tài nguyên du lịch ở địa phương, đặc biệt là những tiềm năng mà Quận 9 hiện có để khai thác phát triển du lịch trong tương lai, vì vậy tôi chọn đề tài “Tiềm năng và định hướng phát triển du lịch ở Quận 9 (TP.HCM)” làm luận văn tốt nghiệp cao học. 2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở phân tích tiềm năng và hiện trạng phát triển du lịch Quận 9 (TP.HCM) giai đoạn 2005 - 2013, đề xuất định hướng và các giải pháp chủ yếu để phát triển du lịch địa phương đến năm 2020. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục tiêu nghiên cứu đã đề ra, luận văn tập trung giải quyết các nhiệm vụ sau: - Tổng quan một số vấn đề về cơ sở lí luận và thực tiễn phát triển du lịch. - Phân tích tiềm năng phát triển du lịch của Quận 9 (TP.HCM). - Đánh giá hiện trạng của ngành du lịch Quận 9 (TP.HCM) giai đoạn 2005 – 2013. - Đề xuất định hướng và các giải pháp phát triển du lịch Quận 9 (TP.HCM) đến năm 2020. 3. Giới hạn đề tài - Về không gian: Toàn bộ phạm vi hành chính Quận 9 (TP.HCM). - Về thời gian: 3 + Phân tích hiện trạng phát triển du lịch Quận 9 trong giai đoạn 2005 - 2013. + Đề xuất định hướng và giải pháp phát triển du lịch Quận 9 đến năm 2020. - Nội dung: Đề tài tập trung phân tích tiềm năng, hiện trạng du lịch của Quận 9 nói chung, không đi sâu nghiên cứu các loại hình du lịch cụ thể. Trên cơ sở đó đề xuất định hướng và các giải pháp phát triển du lịch trên quan điểm Địa lí học. 4. Lịch sử nghiên cứu Du lịch thế giới đã có lịch sử phát triển khá lâu dài. Tuy nhiên, những nghiên cứu lý luận về du lịch mới chỉ thực sự phát triển mạnh từ nửa sau thế kỷ XX đến nay. Ở Việt Nam, nghiên cứu về du lịch chưa thực sự có hệ thống và cũng chỉ phát triển từ 2 thập niên trở lại đây và cùng với nó là sự “bùng nổ” về đào tạo nguồn nhân lực du lịch trên cả nước. Trong khuôn khổ của đề tài, tác giả chỉ xin đề cập đến một số công trình nghiên cứu liên quan đến nghiên cứu phát triển du lịch Quận 9 mà tác giả đã tham khảo và kế thừa. Trước hết là các công trình nghiên cứu về du lịch TP.HCM, có thể kể đến là: “Khai thác lễ hội và các sự kiện góp phần phát triển du lịch tại Thành phố Hồ Chí Minh” của TS. Huỳnh Quốc Thắng (2007); “Đánh giá thực trạng khai thác tài nguyên du lịch nhân văn ở Thành phố Hồ Chí Minh qua chương trình tour của các công ty lữ hành” của Ths. Hoàng Trọng Tuân, Tạp chí Khoa học, Trường Đại học Sư phạm TP.HCM; “Khai thác tài nguyên nhân văn phục vụ phát triển du lịch ở Thành phố Hồ Chí Minh” của Lê Thị Thúy, Luận văn Thạc sĩ, Trường Đại học Sư phạm TP.HCM; Quận 9 mới được thành lập từ năm 1997, với xuất phát điểm là nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp do đó du lịch địa phương còn ít được chú trọng. Chỉ trong khoảng vài năm trở lại đây với sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, khai thác thế mạnh địa phương trong đó phát triển thương mại dịch vụ, công nghiệp 4 và xây dựng nông nghiệp phát triển theo hướng nông nghiệp đô thị, các loại hình dịch vụ nông nghiệp, đặc biệt là việc gắn nông nghiệp đô thị với dịch vụ du lịch vườn thì du lịch mới bắt đầu được quan tâm. Nhưng các đề tài nghiên cứu, đánh giá về du lịch Quận 9 còn rất hạn chế. Chỉ có một số bài viết, tham luận của một số cơ quan như sau: Các bài viết về“Định hướng quy hoạch phát triển du lịch trên địa bàn Quận 9” của Phòng quản lí đô thị Quận 9 và “Tiềm năng du lịch trên địa bàn Quận 9” của Phòng kinh tế Quận 9 là những đánh giá chung về tiềm năng du lịch của quận và những định hướng phát triển du lịch địa phương đến năm 2020 nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển du lịch nói riêng và KT-XH của Quận 9 nói chung, góp phần chuyển dịch kinh tế và nâng cao đời sống của người dân trên địa bàn quận. Ngoài ra còn có các bài báo như: “Cách tiếp cận và những vấn đề quan tâm để phát triển du lịch sinh thái Quận 9” - tham luận của ông Nguyễn Thanh Tùng - Viện trưởng Viện Quản trị tri thức; “Một số ý kiến về phát triển du lịch sinh thái trên địa bàn Quận 9 – Thành phố Hồ Chí Minh” - tham luận của Hiệp hội Du lịch TP.HCM; “Phát triển du lịch sinh thái nhà vườn kết hợp với các lễ hội và phát huy thế mạnh đường sông để nối kết các tuyến điểm du lịch” - Báo cáo của Sở VHTTDL TP.HCM trong hội nghị về du lịch TP.HCM. Các tham luận và báo cáo trên chủ yếu được trình bày giản lược và khái quát về tình hình du lịch ở Quận 9 dưới góc độ các nhà kinh tế làm du lịch và chưa có công trình nào nghiên cứu sâu để đánh giá toàn diện tiềm năng, hiện trạng du lịch của Quận 9 dưới góc độ Địa lí học. Vì vậy, tiếp thu và để đóng góp cho sự phát triển du lịch Quận 9 dưới góc độ của người nghiên cứu địa lý du lịch, đề tài “Tiềm năng và định hướng phát triển du lịch ở Quận 9 (TP.HCM)” sẽ tập trung làm rõ tiềm năng phát triển du lịch, phân tích thực trạng du lịch Quận 9 giai đoạn 2005 - 2013, để từ đó đề xuất 5 những định hướng và giải pháp chủ yếu để phát triển du lịch Quận 9 đến năm 2020 nhằm thúc đẩy nhanh hơn sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở địa phương. 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu 5.1. Các quan điểm nghiên cứu 5.1.1. Quan điểm hệ thống Tính hệ thống được hiểu là sự phối hợp chặt chẽ, logic giữa các bộ phận của sự vật, hiện tượng. Theo quan điểm này, nghiên cứu một đối tượng cụ thể phải đặt trong mối tương quan với các đối tượng khác, với các yếu tố trong hệ thống cao hơn cũng như thấp hơn. Quận 9 là một đơn vị hành chính của TP.HCM. Hoạt động du lịch của quận cũng nằm trong hệ thống chung của du lịch TP và là bộ phận hữu cơ, không thể tách rời của KT-XH Quận 9. Mặt khác, tìm hiểu hoạt động du lịch của Quận 9 để thấy được những tiềm năng của nó đối với sự phát triển kinh tế từ đó khai thác có hiệu quả hoạt động du lịch trong bối cảnh chung của KT-XH Quận 9 và TP.HCM. 5.1.2. Quan điểm tổng hợp lãnh thổ Là quan điểm truyền thống của Địa lí học cần được quán triệt khi nghiên cứu các vấn đề địa lí ở một địa phương cụ thể. Tài nguyên du lịch cũng như những hoạt động của ngành này có sự phân bố không giống nhau theo không gian. Chính sự phân bố đó đã dẫn đến những nơi khác nhau sẽ có những loại hình, những hoạt động không giống nhau. Vì vậy khi nghiên cứu cần phải tìm ra nét đặc trưng của vùng trong đó có sự kết hợp nhất định giữa các loại tài nguyên và các loại hình hoạt động. Việc vận dụng quan điểm tổng hợp - lãnh thổ cho phép xem xét tổng hợp các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển du lịch trên một địa bàn cụ thể như tự nhiên, văn hóa, lịch sử, con người, Do vậy, việc nghiên cứu, xác định, đánh giá các tiềm năng du lịch Quận 9 được nhìn nhận trên quan điểm tổng hợp trong mối quan hệ không gian để hình thành nên những điểm, cụm, tuyến du lịch đạt hiệu quả. 6 5.1.3. Quan điểm lịch sử – viễn cảnh Bất kỳ một đối tượng tự nhiên và KT-XH nào cũng có một quá trình phát sinh, phát triển và suy vong. Quá trình hình thành và phát triển của địa chất, địa hình đã tác động đến sự hình thành của thổ nhưỡng, thủy văn. Bên cạnh đó kết hợp với yếu tố khí hậu đã tạo nên những tài nguyên du lịch tự nhiên trên địa bàn Quận 9. Ngoài ra, các yếu tố về chính trị, xã hội cùng những di tích lịch sử, truyền thống văn hóa địa phương cũng có ảnh hưởng tới sự phát triển du lịch trên địa bàn. Do đó, cần xét đến yếu tố lịch sử để có cái nhìn tổng thể hơn về tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch. Hơn nữa, cần có cái nhìn viễn cảnh để đánh giá và tìm hiểu, nghiên cứu về phương hướng phát triển du lịch trong tương lai nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững. 5.1.4. Quan điểm kinh tế - sinh thái Bản thân là một ngành kinh tế thì mục tiêu của phát triển du lịch là nhằm đạt hiệu quả kinh tế cao nhưng bên cạnh đó bảo tồn được môi trường sinh thái là một nhiệm vụ quan trọng. Trong định hướng cũng như giải pháp khai thác tài nguyên du lịch của Quận 9 cần có những chính sách bảo vệ môi trường và tài nguyên đúng đắn hướng đến phát triển du lịch hiệu quả và dài lâu. 5.1.5 Quan điểm phát triển bền vững Quán triệt quan điểm phát triển bền vững đòi hỏi phải đảm bảo sự bền vững về cả ba phương diện kinh tế - xã hội - môi trường. Tiến hành nghiên cứu, đánh giá tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch cùng những phương hướng để không chỉ góp phần khai thác hợp lí và có hiệu quả các tài nguyên du lịch mang lại lợi ích về kinh tế mà qua đó còn tạo ra nền tảng cho sự bền vững về xã hội, bền vững về môi trường hướng tới phát triển bền vững một cách toàn diện. 7 5.2. Phương pháp nghiên cứu 5.2.1. Phương pháp thu thập và xử lý tài liệu Tác giả luận văn đã sử dụng phương pháp thu thập, tổng hợp, phân tích tài liệu nhằm mục đích kế thừa những nghiên cứu trước đó. Phương pháp này được áp dụng trong quá trình xử lí thông tin, kiến thức, bảng, biểu, để có thể đưa ra những nhận xét và kết luận mang tính khoa học và phù hợp với thực tiễn. Các tư liệu thu thập được là từ các công trình nghiên cứu trước đó, các bài viết, báo cáo, các văn bản pháp luật, nghị quyết, nghị định, các số liệu thống kê, một số luận văn, luận án đã nghiên cứu trước đó,và các tư liệu trên phương tiện thông tin đại chúng (báo, báo điện tử, tạp chí, tivi,...)... 5.2.2. Phương pháp tiếp cận và phân tích hệ thống Hệ thống lãnh thổ du lịch như một thành tạo toàn vẹn về hoạt động và lãnh thổ có sự lựa chọn các chức năng xã hội nhất định. Một trong các chức năng đó là việc phục hồi, tái sản xuất sức khỏe, khả năng lao động và thể lực, tinh thần lao động của con người. Hệ thống lãnh thổ du lịch được thành tạo từ nhiều phân hệ khác nhau về bản chất nhưng lại có mối quan hệ mật thiết với nhau, bao gồm: phân hệ khách du lịch; phân hệ tổng thể tự nhiên, văn hóa – lịch sử; phân hệ CSVC - KT phục vụ du lịch, phân hệ cán bộ công nhân viên phục vụ và phân hệ điều khiển. Như vậy, hệ thống lãnh thổ du lịch có đặc điểm tổng hợp tính đa dạng và phức tạp của các mối liên hệ, của các chức năng