Lý luận dạy học đại học

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TIỂU LUẬN MÔN HỌC: LÝ LUẬN DẠY HỌC ĐẠI HỌC CHỦ ĐỀ: Tóm tắt nội dung các chuyên đề Lý luận Dạy học Kỹ thuật và xây dựng KẾ HOẠCH HÀNH ĐỘNG (ACTION PLANNING) của bản thân,nhằm chỉ rõ tính ứng dụng của môn học vào công tác chuyên môn. GVHD: TS.VÕ THỊ XUÂN HVTH: NGUYỄN HỒNG SƠN Tp Hồ Chí Minh tháng 2/2006 2 LỜI CẢM ƠN Mặc dù môn LÝ LUẬN DẠY HỌC ĐẠI HỌC chúng em chỉ đuợc học với tổng thời gian là 60 tiết, nhưng với khoảng thời gian ít ỏi đó Cô TS.Võ Thị Xuân đã dành hết tâm huyết để truyền đạt cho chúng em những kinh nghiệm và những tri thức mới vô cùng bổ ích.Bên cạnh đó,một vấn đề rất có lợi cho chúng em sau này trong việc phát triển tri thức của bản thân đó là Cô đã tận tình hướng dẫn chúng em cách tìm tòi ,tra cứu tài liệu và truy cập Internet. Sau khi học xong chương trình em đã được Cô phân công đề tài để làm tiểu luận môn học,em đã rất cố gắng để có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao nhưng với thời gian và kinh nghiệm thực tế củabản thân còn giới hạn nên không thể tránh khỏi những thiếu sót.Kính mong Cô và các bạn góp ý để tiểu luận này được hoàn thiện hơn. Cuối cùng em xin chúc Cô TS.Võ Thị Xuân được dồi dào sức khỏe để tiếp tục hướng dẫn chúng hoàn thành khóa học này và lại tiếp tục dang rộng vòng tay để đón nhận những khóa học tiếp theo. 3 DẪN NHẬP Hòa nhập với sự phát triển về khoa học học kỹ thuật trên thế giới như máy móc ngày càng hiện đại và công nghệ chế tạo ngày càng tinh vi,Việt Nam cũng đang có những sự tiến bộ đáng kể.Bên cạnh sự phát triển đó thì vấn đề cần được quan tâm là phải có đội ngũ công nhân lành nghề để có thể tiếp cận và sử dụng được những thiết bị hiện đại đó. Điều đó đã đặt ra cho các trường dạy nghề câu hỏi là phải tìm được giải pháp nào để có thể đáp ứng được nhu cầu trên,như chúng ta đã biết,trong đào tạo nghề ngoài việc đầu tư những máy móc thiết bị hiện đại để phục vụ cho giảng dạy còn phải biết lựa chọn phương pháp giảng dạy nào cho hiệu quả hoặc đôi khi còn phải kết hợp những phương pháp với nhau thì mới có được kết quả tốt. Môn học LÝ LUẬN DẠY HỌC ĐẠI HỌC chính là giải pháp sẽ giúp cho các nhà quản lý giải quyết được vế thứ hai của vấn đề đó là hướng dẫn sử dụng những phương pháp giảng dạy hiệu quả nhất . 4 NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… 5 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. TS.Võ Thị Xuân - LS PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC NN VIỆT NAM (2000) 2. Phan Long,Võ Thị Xuân,Lê Thị Hoàng,nguyễn Thị Phương Hoa – Giáo trình môn phương pháp giảng dạy 8/2004. 3. TS.Lưu xuân Mới – LÝ LUẬN DẠY HỌC ĐẠI HỌC (2000)- NXB GD. 4. Học viên cao học K13 – Các bài báo cáo thảo luận. 5. Các trang web: - - - - 6 PHẦN 1 TĨM TẮT NỘI DUNG CÁC CHUYÊN ðỀ 7 Chuyên đề 1: Giải thích và phân biệt một số khái niệm cơ bản của lý luận dạy học kỹ thuật: Các khái niệm về giáo dục: Giáo dục (education): - Theo nghĩa rộng GD là sự hình thành con người phát triển tồn diện dưới tác động của hệ thống các cơ quan giáo dục. - Theo nghĩa hẹp GD là cơng tác chuyên biệt của nhà giáo dục nhằm tạo ra cơ sở khoa học của thế giới quan, lý tưởng, đạo đức,thái độ, thẩm mỹ cho con người. ðào tạo(training): ðT là quá trình cải biến nhân cách theo mục tiêu ðT. Giáo dục phổ thơng (general education): GDPT giúp cho học sinh phát triển tồn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản nhằm hình thành nhân cách con người. Hướng nghiệp (vocational guidance): HN là quá trình giáo dục nhằm giúp đỡ cho người học tự hiểu biết khả năng và sở thích của bản thân để lựa chọn nghề cho phù hợp. Giáo dục kỹ thuật tổng hợp(Comprehensive education) : ðây là quá trình giảng dạy thực hành tại xưởng, khơng cĩ tính chất chuyênn nghiệp, nhằm cung cấp cho học sinh những kinh nghiệm cĩ liên quan đến cơng nghệ và kỹ thuật. Giáo dục nghề nghiệp (vocational and technical education): - Theo UNESCO GDNN là lĩnh vực đào tạo người lao động một cách tồn diện, cĩ kiến thức rộng và vững chắc, cĩ kỹ năng cơ bản ở diện rộng và cĩ khả năng thích ứng cao đối với những biến đổi kỹ thuật và cơng nghệ. - Theo ILO GDNN chủ yếu hình thành kỹ năng đáp ứng theo từng vị trí lao động cụ thể theo yêu cầu của người sử dụng lao động. Giáo dục kỹ thuật (technical education): GDKT là giáo dục con người để mưu sinh bằng một nghề nghiệp mà sự thành cơng phụ thuộc phần lớn vào kiến thức kỹ thuật và sự hiểu biết về khoa học và cơng nghệ để ứng dụng vào sản xuất. ðào tạo nghề (vocational training): 8 ðTN là những hoạt động nhằm mục đích cung cấp kiến thức, kỹ năng và thái độ cho người học nhằm đáp ứng yêu cầu của nghề nghiệp. Giáo dục chính quy (formal education): ðây là phương thức giáo dục được diễn ra trong lớp học với sự thực hiện của các giáo viên đã qua đào tạo. Giáo dục phi chính quy (informal education): ðây là hoạt động ngoại khố, diễn ra bên ngồi lớp học và sau giờ học. Giáo dục khơng chính quy (nonformal education): ðây là phương thức giáo dục giúp mọi người vừa làm vừa học, học liên tục, suốt đời nhằm hồn thiện nhân cách, mở rộng hiểu biết, nâng cao trình độ. Chuyên đề 2: Gi ải th ích v à ph ân bi ệt một số khái niệm cơ bản của lý luận dạy học kỹ thuật: Lý luận dạy học (didactic)là khoa học về trí dục và dạy học. Lý luận dạy học kỹ thuật (technical didatic) là một bộ phận của giáo dục chuyên nghiên cứu các vấn đề liên quan dạy học và học tập nghề nghiệp. Lý luận dạy học đại học (university didatic) là lý thuyết chung của trí dục và dạy học ở trường ðH. Lý luận dạy học kỹ thuật (specialized didatic) là sự vận dụng những qui luật và nguyên tắc của LLDH vào quá trình dạy học chuyên ngành. Chuyên đề 3 : Phân biệt nội hàm của một số khái niệm: Khái niệm nội hàm: là tập hợp tất cả các thuộc tính bản chất chung của đối tượng, được phản ánh trong một đối tượng. Phân biệt nội hàm các khái niệm: Giáo dục phổ thông, GD đại học, GD sau đại học. Giáo dục phổ thông Giáo dục đại học Giáo dục sau đại học Giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản nhằm Nhằm đào tạo cán bộ khoa học kỹ thuật có trình độ và khả năng hoạt động nghề nghiệp Đào tạo cán bộ nắm vững lí thuyết, có trình độ cao về thực hành, có khả năng đóng góp vào 9 hình thành nhân cách hoàn chỉnh trong một lĩnh vực chuyên ngành. sự phát triển khoa học công nghệ, kinh tế xã hội. Đảm bảo tính phổ thông, cơ bản, toàn diện, mang tính hệ thống. Có tính hiện đại và phát triển, bảo đảm cơ cấu hợp lí giữa kiến thức chuyên ngành và các môn khoa học tư tưởng. Phát huy năng lực sáng tạo, phát hiện và giải quyết các vấn đề thuộc chuyên ngành đào tạo. Phân biệt nội hàm các khái niệm: Giáo dục nghề nghiệp, Giáo dục kỹ thuật nghề nghiệp, Giáo dục kỹ thuật tổng hợp. Giáo dục nghề nghiệp Giáo dục kỹ thuật nghề nghiệp Giáo dục kỹ thuật tổng hợp Đào tạo người lao động toàn diện có kiến thức hệ thống vững chắc, có kỹ năng cơ bản diện rộng. Giáo dục con người một nghề nghiệp kỹ thuật để họ kiếm sống bằng nghề nghiệp đó. Giảng dạy thực hành tại xưởng, không mang tính chất chuyên nghiệp. Trang bị những kiến thức văn hoá cơ bản, phẩm chất và năng lực nghề nghiệp. Trang bị những kiến thức kỹ thuật và sự hiểu biết về nguyên lý, khoa học và thực tế ứng dụng sản xuất. Cung cấp những kinh nghiệm liên quan đến công nghiệp và kỹ thuật thông qua thực tế. Chuyên đề 4 : Các nguyên tắc dạy học đại học: Qúa trình dạy học đại học (QTDHĐH) là một quá trình nhận thức có tính chất nghiên cứu, sáng tạo. Vì vậy để tổ chức, điều khiển tốt QTDHĐH, người dạy và người học phải tuân theo những qui luật và nguyên tắc nhất định. 10 Khái niệm nguyên tắc dạy học: các nguyên tắc dạy học là các luận điểm cơ bản có tính qui luật của lí luận dạy học đại học, có tác dụng chỉ đạo toàn bộ tiến trình dạy và học nhằm thực hiện tốt mục đích, nhiệm vụ dạy học ở đại học. Hệ thống các nguyên tắc dạy học: 1) Nguyên tắc đảm bảo tính thống nhất giữa tính khoa học, tính giáo dục và tính nghề nghiệp trong QTDHĐH. 2) Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa lí luận và thực tiễn nghề nghiệp. 3) Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa cái cụ thể và cái trừu tượng QTDHĐH. 4) Nguyên tắc đảm bảo tính vững chắc của tri thức và tính mềm dẻo của tư duy trong QTDHĐH. 5) Nguyên tắc đảm bảo tính thống nhất giữa tính vừa sức chung và tính vừa sức riêng. 6) Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa vai trò tự giác, tích cực, độc lập của người học với vai trò chủ đạo của người dạy. 7) Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa cá nhân và tập thể trong quá trình dạy học kỹ thuật. Chuyên đề 5 : Giải thích và minh hoạ 3 nhiệm vụ dạy học đại học: Để thực hiện tốt công tác giảng dạy đại học, cần phải xác định rõ nhiệm vụ dạy học đại học. Theo tiến sĩ Lưu Xuân Mới: “Để xác định nhiệm vụ dạy học đại học cần dựa trên các cơ sở chủ yếu: mục đích và mục tiêu đào tạo của trường đại học, sự tiến bộ của khoa học công nghệ, đặc điểm của quá trình dạy học đại học, đặc điểm của sinh viên, đặc điểm của thời đại và thực tiễn của đất nước”. Nhóm thực hiện chuyên đề đã giới thiệu 3 nhiệm vụ chính: Nhiệm vụ 1: Dạy nghề (giáo dưỡng)/ learning to do: dạy cho học sinh hệ thống những kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo (3K) về một lĩnh vực khoa học, kỹ thuật nhất định. 11 Nhiệm vụ 2: Dạy chữ (phát triển)/ learning to know: dạy phương pháp nhân thức để tìm ra tri thức. Nhiệm vụ 3: Dạy người (giáo dục)/learning to be and to live together: bồi dưỡng cho sinh viên ý tưởng, niềm tin, hình thành nhân sinh quan và thế giới quan khoa học bao gồm tư tưởng, tình cảm, thái độ (3T). Chuyên đề 6 : Hình thức tổ chức dạy học ở đại học: Hình thức tổ chức dạy học ở đại học là sự biểu hiện bên ngoài của hoạt động dạy học, được phối hợp chặc chẽ giữa giảng viên và sinh viên, được thực hiện trong một trật tự xác định và trong một chế độ nhất định. Một số hình thức tổ chức dạy học chủ yếu ở đại học: 1)Diễn giảng: Là hình thức giảng viên trình bài trực tiếp một tài liệu học tập theo một hệ thống, một trình tự lôgic nhất định cho đông đảo sinh viên 2)Tự học: Tự học là một hình thức hoạt động nhận thức của cá nhân nhằm nắm vững tri thức, kỹ năng và thái độ, do chính sinh viên tiến hành ở trên lớp hoặc ở ngoài lớp 3)Luyện tập: Luyện tập ở đại học là một trong những hình thức tổ chức dạy học cơ bản, với mục đích củng cố, đào sâu, mở rộng tri thức, rèn luyện cho sinh viên những kỷ năng kỷ xảo, vận dụng tri thức đã học dưới các hình thức : làm bài tập 4)Xêmina: Là một trong những hình thức tổ chức dạy học cơ bản, trong đó dưới sự tổ chức điều khiển của giảng viên, sinh viên trình bày, thảo luận, tranh luận về những vấn đề khoa học nhất định. 5)Giúp đỡ riêng: Giảng viên trao đổi, giúp đỡ cá nhân hoặc nhóm nhỏ sinh viên nhằm giải đáp những vấn đề mà sinh viên chậm tiến không theo kịp trong quá trình lĩnh hội tri thức hoặc giúp đỡ những sinh viên khá giỏi phát huy năng lực, sở trường của mình. 6)Thực hành : giúp sinh viên rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo trong thực tiễn và cuộc sống tại các cơ sở sản xuất, nhà máy 12 7)Nghiên cứu khoa học : là hoạt động phát hiện, tìm hiểu các hiện tượng và quy luật của tự nhiên, xã hội và tư duy, sáng tạo các giải pháp nhằm ứng dụng vào thực tiễn. Chuyên đề 7 : Phương pháp dạy học đại học: Phương pháp dạy học đại học là tổng hợp các cách thức hoạt động tương tác được điều chỉnh của giảng viên, trong đó hoạt động dạy là chủ đạo, hoạt động học là tự giác. Hệ thống các phương pháp dạy học đại học: Căn cứ vào mục đích lí luận dạy học: có 5 phương pháp: phương pháp dạy học khi nghiên cứu tài liệu mới, khi củng cố kiến thức, khi luỵên tập, khi ôn tập, khi kiểm tra đánh giá. Căn cứ vào hoạt động của thầy và trò: thuyết trình, đàm thoại, trình bày thí nghiệm, quan sát, luyện tập, thí nghiệm… Căn cứ vào con đường nhận thức của học sinh: thông báo – tái hiện, làm mẫu – bắt chứơc, giải thích – tìm kiếm bộ phận, nêu vấn đề – nghiên cứu. Căn cứ vào phương tiện dạy học: phương pháp dùng lời nói, chữ viết, nhóm phương pháp trực quan. Trong thời đại ngày nay, với mục tiêu đào tạo con người có khả năng, đủ bản lĩnh giải quyết những vấn đề do thực tiễn đặt ra dẫn theo nội dung trong chương trình đào tạo, phương pháp đào tạo phải thay đổi.Có 2 xu thế đổi mới phương pháp dạy học là 1) Aùp dụng phương pháp dạy học “ đặt và giải quyết vấn đề”. 2) Aùp dụng công nghệ dạy học vào việc đổi mới phương pháp dạy học đại học. Chuyên đề 8 : Giải thích minh hoạ phương pháp dạy học thảo luận hình chóp: 13 Trong quá trình dạy học, khi vấn đề cần sự phối hợp giải quyết của nhiều người để đưa đến kết luận chắc chắn thì giáo viên nên tổ chức dạy học theo phương pháp thảo luận. Phương pháp thảo luận hình chóp là một dạng thảo luận mà tất cả các bước thảo luận giống như cách thảo luận thông thường. Nét đặc trưng của phương pháp này là thông qua nhiều giai đoạn thảo luận, tập hợp được những thông tin mang tính chắt lọc. Chuyên đề 9 : Vai trò của phân tích nghề: Phân tích nghề là chia tách công việc chuyên làm của một công nhân đang làm việc trong nghề để tìm ra những công việc, phần công việc và những động tác kèm theo. Phân tích nghề có vai trò rất quan trọng : - Là nền tảng khoa học cho việc xây dựng và nội dung và chương trình đào tạo. - Là cơ sở để soạn tài liệu giáo khoa ở dạng phiếu giảng dạy vì qua phân tích nghề ta có thể xác định được tổng số động tác của một nghề và thứ tự hoá chúng để đưa vào giảng dạy thông qua hình thức phiếu động tác hoặc phiếu công tác. - Là cơ sở để trình bày một bài dạy nghề. - Là cở sở lựa chọn động tác thực hành và định thời lượng. - Giúp các cơ quan đào tạo cập nhật hoá chương trình đào tạo. Chuyên đề 10 : Phương pháp xác định mục tiêu dạy học và cách thực hiện thành công: Mục tiêu dạy học là những kiến thức, kỹ năng và thái độ mà sinh viên phải đạt được sau một quá trình học tập. Cơ sở để xác định mục tiêu bài giảng: Mục tiêu đào tạo của nhà trường. 14 Tiêu chuẩn tuyển sinh đầu vào. Thời gian đã được ấn định cho bài giảng. Đặc điểm yêu cầu của thực tiễn sản xuất. Để quá trình dạy học được thành công thì mục tiêu dạy học phải được xác định rõ ràng. Vì mục tiêu, nội dung dạy học và những dự kiến về phương pháp, phương tiện, cơ sở vật chất là các yếu tố quan hệ biện chứng, nghĩa là nếu mục tiêu được xác định rõ ràng thì nội dung và các vấn đề về phương pháp là rõ ràng. Chuyên đề 12 : Trình bày các công việc của giáo viên trong giai đoạn thiết kế dạy học thực hành: Để đạt được mục tiêu dạy học đại học, quá trình dạy học phải trải qua 3 giai đoạn : Giai đoạn chuẩn bị (thiết kế) Giai đoạn thực hiện (thi công) Giai đoạn kiểm tra (kết quả) Đối với một bài thực hành, trong giai đoạn thiết kế người giáo viên phải làm các công việc sau: Xây dựng mục tiêu dạy học . Xây dựng nội dung dạy học : lập phiếu động tác, phiếu công tác. Xây dựng kế hoạch dạy học. Chuyên đề 16 : 7 tiêu chuẩn năng lực hiện đại của con người: Trong xu thế toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế, để đánh giá một con người có năng lực đáp ứng yêu cầu thời đại hay không, thế giới đưa ra 7 tiêu chuẩn năng lực hiện đại của một người hiện đại như sau: Các kỹ năng thông tin : khả năng thu thập, phân tích, tổ chức thông tin . Các kỹ năng giao tiếp: khả năng giao tiếp có hiệu quả với những người khác thông qua lời nói, chữ viết và các phương tiện biểu thị không bằng lời. 15 Các kỹ năng lặp kế hoạch, tổ chức và tự quản lý: khả năng hoàn thành nhiệm vụ với mức độ độc lập nhất định, việc kiểm tra, theo dõi sự thực hiện của chính mình, báo cáo và ghi chép về các quá trình và kết quả đạt được. Các kỹ năng hợp tác: khả năng hợp tác, phối hợp có hiệu quả với các cá nhân riêng rẽ và trong nội bộ nhóm. Các kỹ năng sử dụng toán học: khả năng lựa chon áp dụng việc sử dụng các tư tưởng, phương pháp và kỹ thuật toán học để hoàn thành nhiệm vụ, công việc. Các kỹ năng giải quyết vấn đề: khả năng giải quyết một vấn đề như một quá trình bao gồm cả việc xác định được bản chất các vấn đề và đưa ra chiến lược phù hợp để giải quyết vấn đề đó. Các kỹ năng sử dụng công nghệ: khả năng sử dụng các quá trình, hệ thống công nghệ, trang thiết bị, nguyên vật liệu và khả năng di chuyển kiến thức và kin