Tiểu luận Khủng hoảng tiền tệ Mexico và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

MÔN: TÀI CHÍNH QUỐC TẾ LỚP: 19A – TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG Tiểu luận Khủng hoảng tiền tệ Mexico và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam 2 MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................................... 5 CHƯƠNG 1: DIỄN BIẾN CUỘC KHỦNG HOẢNG TIỀN TỆ MEXICO 1994...... 6 1.1 Tình hình kinh tế thế giới và Mexico trước khoảng hoảng 1994 .................... 6 1.1.1 Những biến chuyển trong đầu tư quốc tế và thị trường tài chính toàn cầu ..........6 1.1.2 Những chính sách kinh tế của Mexico trước năm 1988 ........................................6 1.1.3 Những cải cách về kinh tế tài chính ở Mexico từ năm 1988 .................................8 1.2 Diễn biến cuộc khủng hoảng Mexico 1994 ......................................................... 11 CHƯƠNG 2: NGUYÊN NHÂN CUỘC KHỦNG HOẢNG MEXICO 1994 ............ 14 2.1 Sự yếu kém nội tại của nền kinh tế ...................................................................... 14 2.1.1 Thâm hụt cán cân thương mại kéo dài ..........................................................14 2.1.2 Tiết kiệm tư nhân giảm sút ...............................................................................15 2.1.3 Sự lên giá của đồng Peso ..................................................................................16 2.1.4 Hệ thống ngân hàng còn sơ khai ....................................................................18 2.2 Bất ổn chính trị đầu năm 1994 gây nên lo lắng về sự ổn định của Mexico. 18 2.2.1 Sự điều hành cuộc bầu cử của Đảng cách mạng thể chế tại Mexico gây phản đối của các Đảng đối lập ......................................................................................19 2.2.2 . Cuộc nổi loạn Chiapas gây tổn hại lớn tới hình ảnh của Mexico...........19 2.2.3 . Sự gia tăng lo lắng với những vụ bắt cóc quy mô lớn ...............................20 2.2.4 Một loạt các sự kiện kinh tế - chính trị gây nên sự tháo vốn ồ ạt khỏi Mexico20 3 2.2.5 Thị trường tài chính phản ứng bất lợi do vụ ám sát ứng cử viên tổng thống Colosio....................................................................................................................21 2.3 Những mâu thuẫn trong các chính sách vĩ mô của Mexico ........................... 21 2.3.1 Những nỗ lực của chính phủ nhằm đẩy mạnh kinh tế trước kì bầu cử tổng thống .........................................................................................................................21 2.3.2 Không có sự điểu chỉnh trong chính sách tỷ giá ..........................................22 2.3.3 Chính sách tiền tệ khuyến khích sự mở rộng của nền kinh tế...................23 2.3.4 Chính sách tiền tệ điều tiết tăng trưởng kinh tế ...........................................23 2.3.5 . Sự ngập ngừng của chính phủ trong việc đối phó với khủng hoảng .....24 CHƯƠNG 3:BIỆN PHÁP ĐỐI PHÓ SAU KHỦNG HOẢNG CỦA MEXICO VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM ............................................................... 28 3.1 Các biện pháp đối phó sau khủng hoảng của Mexico ..................................... 28 3.1.1 Gói tài chính cứu trợ khẩn cấp ........................................................................28 3.1.2 Thay đổi trong chính sách tài khóa ................................................................29 3.1.3 Thay đổi chính sách tiền tệ...............................................................................30 3.2 Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ..................................................................... 31 3.2.1 Cán cân vãng lai .................................................................................................33 3.2.2 Cân đối kinh tế vĩ mô .........................................................................................33 3.2.3 Chế độ tỷ giá ........................................................................................................33 3.2.4 Yếu kém trong quản lý và hiện tượng đầu cơ ...............................................34 3.2.5 . Minh bạch hóa mọi thông tin tài chính tiền tệ ...........................................35 KẾT LUẬN.............................................................................................................................. 37 DANH SÁCH TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................... 38 4 LỜI MỞ ĐẦU Liên tục trong những năm đầu của thập niên 90, Mexico thực hiện chương trình tái cấu trúc nền kinh tế rất mạnh mẽ, thu hút được rất nhiều các dòng vốn nước ngoài vào thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Thế rồi đến năm 1994 đồng tiền Peso đã lâm vào tình trạng mất giá, chính phủ do phải chịu thâm hụt cán cân thương mại khổng lồ, các dòng vốn quốc tế rút ra khỏi Mexico trước sự yếu kém của nền kinh tế và những rủi ro về chính trị ngày một tăng cao nên đã không thể giữa được tỷ giá neo giữa đồng peso và đồng đô la Mỹ. Vậy nguyên nhân thực sự của sự sụp đổ này là do đâu? Đây cũng là đề tài mà nhóm chúng em đưa ra để thảo luận, từ điển hình của Mexico mà rút ra những bài học cho Việt Nam trong giai đoạn hiên nay. Chính vì những lý do trên, nhóm nghiên cứu lớp 19A– Tài chính Ngân hàng đã lựa chọn đề tài “ Khủng hoảng tiền tệ Mexico và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam”. Bài tiểu luận bao gồm 3 phần chính Chương I: Diễn biến cuộc khủng hoảng tiền tệ Mexcio 1994 Chương II: Nguyên nhân và mô hình kinh tế giải thích cuộc khủng hoảng tiền tệ Mexico 1994 Chương III: Biện pháp đối phó sau khủng hoảng của Mexico và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam Do hạn chế về nguồn tài liệu, thời gian nghiên cứu, bài tiểu luận không thể tránh khỏi những thiếu sót. Nhóm nghiên cứu rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của mọi người. Nhóm xin gửi lời cảm ơn đến TS Mai Thu Hiền – Giảng viên môn Tài chính quốc tế - Khoa Tài chính Ngân hàng – Trường đại học Ngoại thương đã giúp đỡ nhóm em hoàn thành bài tiểu luận này. 5 CHƯƠNG 1: DIỄN BIẾN CUỘC KHỦNG HOẢNG TIỀN TỆ MEXICO 1994 1.1 Tình hình kinh tế thế giới và Mexico trước khoảng hoảng 1994 1.1.1 Những biến chuyển trong đầu tư quốc tế và thị trường tài chính toàn cầu Do có tác động của sự mở cửa nền kinh tế cho đầu tư nước ngoài, mà nhiều nước đang phát triển đã có những thành tựu đáng kể về thu hút vốn đầu tư nước ngoài trong suốt nửa đầu của thập niên 90. Dòng vốn đổ vào những quốc gia này là khoảng $40 tỷ trong năm 1990, đạt đến con số kỷ lục là 155 tỷ đô la vào 1993. Tại những nền kinh tế mới nổi ở bán cầu Tây, dòng vốn càng được tập trung nhiều hơn ở lĩnh vực lợi tức nhạy cảm, danh mục thanh khoản cao. Từ 1990-1994, những khoản đầu tư này chiếm đến 66% dòng vốn đổ vào và so với đầu tư trực tiếp nước ngoài, chỉ đạt 30%. Sự tăng lên mạnh mẽ dòng vốn đầu tư vào những nền kinh tế mới nổi này là do những nguyên nhân sau đây:  Các quốc gia đang phát triển đã tái cấu trúc những khoản nợ ngân hàng thương mại và thực hiện đầy đủ những chính sách vĩ mô, đáng kể là sự cải cách trong lĩnh vực tài chính như là dỡ bỏ những hàng rào trong lưu chuyển vốn giữa các nước.  Hàng rào biên giới quốc gia và giao dịch ngân hàng có chi phí thấp hơn và ngày càng dễ tiếp cận hơn.  Những nhà đầu tư thể chế - quĩ dự trữ, công ty bảo hiểm, quĩ hưu trí, các ngân hàng và cơ quan chứng khoán đa dạng hóa danh mục đầu tư nước ngoài của mình.  Lãi suất đầu tư giảm ở những quốc gia công nghiệp phát triển, như Mỹ, đã làm tăng tính hấp dẫn của những khoản đầu tư lợi suất cao của những nền kinh tế mới nổi. 1.1.2 Những chính sách kinh tế của Mexico trước năm 1988 Từ giữa thập kỉ 70 cho đến cuối thập kỉ 80, Mexico lâm vào vòng tròn luẩn quẩn của lạm phát và phá giá tiền tệ, khó có thể quay trở lại phát triển kinh tế. Kiềm chế lạm 6 phát và phục hồi nền kinh tế trong đó chính sách ổn định tỷ giá là một ưu tiên hàng đầu đối với chính phủ nước này. Từ 1954 đến 1976, Mexico duy trì tỷ giá cố định peso/ đô la = 12.5. Thời kì này đi cùng với kỉ nguyên của sự phát triển đáng kể nền kinh tế với chỉ số lạm phát vừa phải Tuy nhiên, từ những năm1972, đồng peso suy yếu mạnh bởi thiếu hụt tài khoản vãng lai và tăng lên của lạm phát. Cho đến tháng 12/1976, sức ép tăng lên của cán cân thanh toán và sự tháo chạy của nguồn vốn ngoài tầm kiểm soát đã làm phá giá đồng peso. Cho đến cuối năm, tỷ giá này lên đến 21 peso trên 1 đô la, tỷ lệ lạm phát là 60%. Mexico lâm vào cuộc suy thoái trầm trọng. Dưới sự quản lý của tổng thống José Lopez Portillo (1976-82), đồng nội tệ càng bị mất giá hơn nữa, lên đến 27.25 peso 1 đô la. Trong thời kì này, giá dầu tăng đột biến đã khiến chính phủ Mexico mất khả năng trong thực hiện chính sách khôi phục kinh tế, phải vay 1 lượng lớn từ nước ngoài. Từ 1982, giá dầu trên thế giới giảm, nợ nước ngoài của Mexico cũng giảm bớt. Đối mặt với sự giảm sút quỹ dự trữ ngoại hối và những dòng vốn đầu tư khổng lồ, một lần nữa những nhà quản lý phải phá giá đồng peso. Lần này, đồng peso bị phá giá xuống 500% so với đô la. Đất nước này lại lao vào nền kinh tế thảm khốc và khủng hoảng tài chính. Lạm phát lên đến trên 60%, ngân hàng cạn kiệt dự trữ ngoại hối, và sang tháng 8, Mexico tạm thời ngừng thanh toán gốc trên những khoản nợ nước ngoài. Vào tháng 9, hệ thống ngân hàng được quốc gia hóa, và tỷ giá bắt đầu được điều chỉnh, và đến cuối năm thì giảm xuống còn 160 peso 1 đô la. Dưới sự điều khiển của tổng thống Miguel de la Madrid (1982-88), Mexico đã thích nghi với chính sách tỷ giá kép. 1 loại tỷ giá có điều khiển cho hàng hóa thương mại và những khoản nợ chính thức, và 1 loại tỷ giá tự do cho những giao dịch khác. Tỷ giá có kiểm soát bị mất giá theo từng ngày dưới sự suy xét cẩn thận của chính phủ Mexico. Dần dần,tỷ giá có kiểm soát chuyển gần đến tỷ giá thả nổi. Cho đến cuối năm 1986, hai tỷ giá này tương đương nhau, khoảng 920 peso 1 đô la. Dưới thời của tổng thống de la Madrid, việc thanh toán những khoản nợ khổng lồ được ưu tiên lớn. Mexico trở thành nhà xuất khẩu vốn ròng. Nền kinh tế mất dần những 7 nguồn tài chính chủ yếu và phát triển kinh tế ngừng trệ với gánh nặng phá giá đồng nội tệ và những khoản nợ trong và ngoài nước cũng như áp lực lạm phát đối với nền kinh tế. Giữa năm 1987, Mexico lại đối mặt với khủng hoảng lạm phát với giá cả tăng mạnh. Tháng 11, các ngân hàng Mexico ngừng can thiệp vào thị trường ngoại hối, và tiền mặt giảm giá mạnh ở mức 3000 peso trên 1 đô la. Lại 1 lần nữa, thị trường chứng khoán ngừng trệ và chỉ số lạm phát lên đến 159%. 1.1.3 Những cải cách về kinh tế tài chính ở Mexico từ năm 1988 Từ năm 1988, chính phủ Mexico bắt đầu nỗ lực cải cách toàn diện để nền kinh tế mở cửa, hiệu quả và cạnh tranh hơn.  Hiệp định Pacto giúp ổn định tỷ giá được coi như một biện pháp nhằm kiềm chế lạm phát Ổn định tỷ giá là 1 trong những nội dung của hiệp định giữa chính phủ với người làm công và khu vực doanh nghiệp để làm tăng lên sự đồng lòng của người dân với những cải cách kinh tế. Hiệp định 3 bên này được biết đến với tên gọi “Pacto”, cung cấp nền tảng cho chính sách kinh tế mới. Theo như Pacto, từ tháng 3 đến tháng 12/ 1988, tỷ giá peso/đô la được cố định. Tuy nhiên, trong năm 1989, tỷ giá cố định đã bị cấm và thay vào đó là 1 tỷ giá linh hoạt hơn, cho phép sự phá giá dần của đồng peso so với đồng đô la. Hệ thống linh hoạt này đã khiến cho đồng peso theo từng năm mất giá dần 16.7% vào năm 1989, 11.4% năm 1990, và 4.5% năm 1991. Bắt đầu từ tháng 11/1991, tỷ giá peso/đô la được cho phép dao động trong 1 giới hạn mở rộng từng ngày. Giới hạn này cho phép tỷ lệ mất giá của đồng peso so với đồng đô la là từ 0.0002 - 3.05 peso trên 1 đô la.Tỷ lệ mất giá này vào năm 1992 là 2.9%. Tháng 10/1992, giới hạn trần của tỷ lệ này là 0.0004 peso/đô la. Điều đó đã làm tỷ lệ mất giá này vào năm 1993 là 4.5%. Vì vậy, từ cuối 1991 cho đến tháng 8/1994, tỷ giá peso/đô la mất giá trong khoảng từ 3.08 – 3.24 peso trên 1 đô la.  Sự nâng giá đồng Peso Chiến lược Pacto đã thành công trong việc kiềm chế lạm phát, giảm chỉ số lạm phát từ 159% năm 1987 xuống còn 8% năm 1993. Tuy nhiên, trong khi chỉ số này giảm ở 8 Mexico thì ở Mỹ, chỉ số lạm phát lại tăng tương đối. Vì vậy, tỷ giá peso/đô la lại tăng dần lên, mặc dù ở thời kì trước,đồng peso bị phá giá. Điều này đã gây ra những cách nhìn nhận khác nhau. Một số nhà phân tích kinh tế tranh luận rằng, cho đến 1994, đồng peso được định giá cao và cần thiết phải phá giá nó nếu muốn có 1 nền kinh tế phát triển. Mặt khác, những nhà tài chính chủ chốt ở Mexico thì lại cho rằng peso không bị định giá cao, bằng chứng là xuất khẩu của Mexico vẫn tăng mạnh mẽ.  Sự mở cửa đối với hoạt động đầu tư nước ngoài ở Mexico Vào tháng 5 năm 1989, Mexico đã thiết lập một loạt các quy định mới về đầu tư nước ngoài nhằm khắc phục những hạn chế trong việc sở hữu nước ngoài và đầu tư vào Mexico. Những quy định mới đã giúp làm tăng khả năng đầu tư tới 100% sở hữu nước ngoài. Bên cạnh đó quy định mới không yêu cầu nhà đầu tư phải được sự phê chuẩn của chính phủ Mexico. Từ năm 1989 đến đầu năm 1990 đã có sự thay đổi trong các quy định về quản lý đầu tư nước ngoài vào hóa dầu, ngân hàng quốc doanh và bảo hiểm. Sau quyết định tái cổ phần hóa các ngân hàng được ban hành vào tháng 5 năm 1990 đã làm giảm những rào cản của dòng vốn đầu tư nước ngoài vào các định chế tài chính như việc nâng tỷ lệ vốn góp nước ngoài trong những công ty như môi giới nhà đất, tập đoàn tài chính và ngân hàng lên tới 30%.  Những cải cách của Mexico thu hút đầu tư Những cải cách ở lĩnh vực tài chính đã thu hút nguồn vốn rất lớn đổ vào Mexico vào những năm đầu thập niên 90, đặc biệt là 93 tỷ USD từ năm 1990 tới năm 1993( theo IMF). Tuy nhiên dòng vốn nước ngoài 60% đi vào Mexico theo hình thức đầu tư gián tiếp (tập trung chủ yếu vào khu vực tài chính tư) chỉ có 18% theo hình thức đầu tư trực tiếp. Luật thị trường chứng khoán Mexico tháng 12 năm 1989 mở đường cho nguồn vốn đầu tư nước ngoài khổng lồ được tiếp cận thị trường vốn trong nước và ngay sau đó đã chiếm 6% tổng nguồn vốn. Từ năm 1990 đến năm 1993 thị trường vốn đã thu hút 23 tỷ USD đầu tư nước ngoài. Vào cuối giai đoạn này 27% vốn trên thị trường vốn là của các nhà đầu tư nước ngoài. Từ việc lãi suất tăng, trái phiếu doanh nghiệp cũng trở nên hấp dẫn thu hút được 14 tỷ trong cùng kỳ. 9  Luật thương mại được nới lỏng Trong suốt 10 năm trở lại đây thì Mexico đã từng bước thay đổi cải cách hệ thống quản trị thương mại trong quốc tế và khu vực. Cuộc cải tổ này diễn ra vào giữa năm 1985 và tới năm 1986 luật thương mại được sửa đổi mở đường vào GATT( General Agreement on Taiffs and Trade). Vào tháng 12 năm 1987, luật thuế ban hành giảm mức cao nhất của tất cả các loại thuế xuống 20%. Dẫn tới hơn 90% sản phẩm quốc nội được bảo hộ bởi hệ thống giấy phép nhập khẩu trước cải cách đã giảm nhanh xuống còn 20%.  Nhiều các hiệp định thương mại được ký kết Trong suốt 1 thập niên qua Mexico đã có nhưng bước tiến đáng kể trong việc mở rộng thương mại quốc tế. Trước năm 1982, sự cạnh tranh với doanh nghiệp nước ngoài gần như là không có bởi các rào cản thuế quan và phi thuế quan. Nhưng kể từ năm 1986 khi chính thức trở thành thành viên của GATT, Mexico từng bước gỡ bỏ các bảo hộ cho hàng hóa trong nước, đồng thời ký kết các hiệp ước song phương và đa phương phát triển các mối quan hệ thương mại với những quốc gia khác trong cùng tổ chức. Từ năm 1992, Mexico đã ký các hiệp ước tự do hóa thương mại với các nước Châu Mỹ La tinh bao gồm: Chile, Costa Rica, Salvador, Guatemala, Honduras và Nicaragua. Mexico cũng tăng cường phát triển các mối quan hệ thương mại tốt đẹp với các khu vực kinh tế khác bên ngoài Châu Mỹ La Tinh như : 11/1993 Mexico tham gia APEC – Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á Thái Bình Dương, 4/1994 Mexico trở thành thành viên thứ 25 của OECD tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế. Vào tháng 1 năm 1994, Mexico có được 1 bước tiến quan trọng khi cùng với Mỹ và Canada thành lập khu thương mại tự do Bắc Mỹ NAFTA, khu vực tự do hóa thương mại lớn nhất với 380 triệu người sản xuất khoảng 8000 tỷ USD giá trị hàng hóa và dịch vụ. Nhờ đó mà những nhà cung cấp dịch vụ tài chính của Mỹ đã tiếp cận được thị trường Mexico với những quyền lợi như với những nhà đầu tư trong nước. Theo ITC ( international trade commission) NAFTA trong năm đầu tiên đạt được sự phát triển mạnh mẽ về thương mại và tăng cao về vốn. Ngân hàng của Mexico đều nhấn mạnh sự tăng trưởng vượt bậc trong tất cả những giao dịch thương mại giữa Mexico và các nước 10 thành viên. 50% kim ngạch xuất khẩu của Hoa Kỳ là sang Mexico. Từ sau khi là thành viên của NAFTA Mexico bắt đầu tiến trình 15 năm từng bước xóa bỏ hàng rào thương mại lên hàng hóa dịch vụ và nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài. 1.2 Diễn biến cuộc khủng hoảng Mexico 1994  Ngày 1 tháng 1 năm 1994, lực lượng vũ trang Zapatistas đã nổi dậy. Cuối tháng 2, tỷ giá hối đoái giữa peso và dollar tăng đến kịch trần biên độ giao động. Nhưng các nhà đầu tư nước ngoài vẫn lạc quan về tình hình Mexico và dòng vốn nước ngoài vẫn tiếp tục đổ vào.  Tháng 3, ứng cử viên tổng thống Luis Donaldo Colosio bị ám sát đã tạo nên những căng thẳng chính trị ở Mexico. Các nhà đầu tư nước ngoài trở nên bất an và lo lắng cho tài sản của mình ở Mexico. Trước những lo ngại về tình hình chính trị và kinh tế ở Mexico, các nhà đầu tư trong và ngoài nước đã giảm nhu cầu về chứng khoán của Mexico. Peso chịu sức ép mất giá và chính phủ đã tung khoảng 10 tỷ dollar dự trữ ngoại hối nhà nước ra để bảo vệ tỷ giá danh nghĩa.  Tháng 4, lãi suất trái phiếu chính phủ định danh bằng peso có xu hướng tăng. Lo ngại rằng điều này có thể gây tổn thương cho khu vực ngân hàng còn non trẻ của đất nước và sợ rằng lãi suất cao có thể gây ra suy thoái kinh tế vào một năm có bầu cử tổng thống, nên chính phủ đã một mặt dùng dự trữ ngoại hối để chống lại xu hướng tăng lãi suất, một mặt tiến hành đổi các trái phiếu chính phủ từ định danh bằng peso sang định danh bằng dollar.  Một số học giả kinh tế đã cảnh báo về việc đồng peso được định giá quá cao so với dollar. Nhưng đồng thời cũng có ý kiến phản đối việc điều chỉnh tỷ giá vì lý do niềm tin của các nhà đầu tư chưa đủ mạnh để có thể không bị hoảng loạn khi tỷ giá thay đổi mạnh. Chính phủ Mexico chọn biện pháp vừa dùng dữ trữ ngoại hối để giữ ổn định tỷ giá, vừa từng bước nhỏ điều chỉnh tỷ giá.  Tháng 8, tổng thống Ernesto Zedillo nhậm chức phải đương đầu với nhiều khó khăn trong lĩnh vực kinh tế.Tuy nhiên ông vẫn duy trì các chính sách tài chính, tiền tệ như trước. 11  Cuối tháng 9, Tổng thư ký của đảng Institutional Revolution, José Francisco Ruiz Massieu bị ám sát. Cộng đồng thế giới cho rằng vụ ám sát này đã càn chứng tỏ tình hình chính trị tại Mexico rất bất ổn.Các nhà đầu tư thêm bất an.Một số các nhà đầu tư nước ngoài cùng các quỹ đã bắt đầu rút vốn khỏi Mexico.  Giữa tháng 10, Cục dữ trữ Liên bang Mỹ tuyên bố mặc dù lo ngại về mức dự trữ ngoại hối ít ỏi của Mexico, song Mexico không nên mong đợi chi viện của nước ngoài. Tâm lý của các nhà đầu tư càng trở nên bất ổn. Cũng trong thời gian đó, sau khi một số công ty lớn của Mexico công khai tình trạng lợi nhuận của mình giảm sút. Thị trường chứng khoán Mexico chao đảo. Áp lực mất giá peso càng tăng lên.  Tổng thống mới nhậm chức không muốn phá giá đồng peso trong suốt nhiệm kỳ của mình trừ khi việc phá giá này là không thể tránh được. Sự cố gắng duy trì đồng peso được định giá cao đã gây ra cho nền kinh tế Mexico nhiều vấn đề như nó đã không khuyến khích nước ngoài tiêu dùng hàng hóa của Mexico , trong khi người Mexico lại thích tiêu dùng các sản phẩm của nước ngoài. Điều này dẫn đến thâm hụt thương