Tóm tắt Luận án Mối quan hệ giữa các nguồn lực bên ngoài, nguồn lực điểm đến mice và sự phát triển du lịch mice: trường hợp nghiên cứu tại Đà Lạt

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH -------------- LÊ THÁI SƠN MỐI QUAN HỆ GIỮA CÁC NGUỒN LỰC BÊN NGOÀI, NGUỒN LỰC ĐIỂM ĐẾN MICE VÀ SỰ PHÁT TRIỂN DU LỊCH MICE: TRƯỜNG HỢP NGHIÊN CỨU TẠI ĐÀ LẠT Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 9340101 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 1/2019 2 Công trình được hoàn thành tại: ...................................................................................... Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Hà Nam Khánh Giao TS. Đinh Công Khải Phản biện 1: ................................................................... ...................................................................................... Phản biện 2: ................................................................... ...................................................................................... Phản biện 3: ................................................................... ...................................................................................... Luận án sẽ được bảo vệ trước hội đồng chấm cấp trường họp tại ......................................................... ...................................................................................... Vào hồi giờ ngày tháng năm Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện - Thư viện Quốc gia Việt Nam - Thư viện khoa học Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh - Thư viện Trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh 1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1 Sự cần thiết nghiên cứu Du lịch MICE Meeting (hội nghị), Incentive (khuyến thưởng), Conference (hội thảo) và Exhibition (triển lãm) là một lĩnh vực trong ngành công nghiệp du lịch, và là một lĩnh vực dịch vụ có năng suất và hiệu quả cao của công nghiệp du lịch, đang được xem là động lực để thúc đẩy sự phát triển kinh tế của địa phương, quốc gia (Dwyer và Forsyth, 2008). Luận án này tập trung chú ý đến các nghiên cứu về nguồn lực điểm đến, nghiên cứu về phát triển du lịch để tạo nên sự phát triển, mà không đề cập đến hướng nghiên cứu hình ảnh điểm đến. Lý thuyết nguồn lực được nhiều nhà nghiên cứu chú ý nghiên cứu (Haugland và ctg, 2011; Denicolai và ctg, 2010; Rusko và ctg, 2013). Các nghiên cứu đã cho thấy khi dựa vào nguồn lực, một điểm đến có thể xây dựng và phát triển du lịch MICE. Tuy nhiên, chưa có nhiều nghiên cứu tập trung xem xét các nguồn lực tổng quát nào ảnh hưởng đến sự phát triển du lịch MICE tại một điểm đến. Thông qua việc lược khảo các nghiên cứu trước đây: Hướng nghiên cứu về nguồn lực điểm đến: đa số nghiên cứu đều có một kết luận là muốn phát triển du lịch, điểm đến cần có nguồn lực, nhưng chưa chỉ ra nguồn lực gì. Haugland và ctg (2011) nhấn mạnh đến năng lực, sự phối hợp hoạt động và mối quan hệ mạng lưới giữa các điểm đến; Denicolai và ctg (2010) nhấn mạnh đến năng lực cốt lõi của du lịch, mối quan hệ tương quan lẫn nhau để tạo ảnh hưởng. Ramgulam và ctg (2012) cũng nhấn mạnh đến mối quan hệ giữa các bên liên quan đến hoạt động của du lịch MICE. Một số nghiên cứu khác cũng 2 nhấn mạnh đến nguồn lực của các bên liên quan để hỗ trợ cho điểm đến phát triển du lịch. Nghiên cứu về sự phát triển du lịch MICE thường chú ý đến các tác động của kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường mà chưa chú ý đến các nguồn lực để điểm đến có thể dựa vào đó tạo nên sự phát triển. Để có cách nhìn rõ nét hơn về lý thuyết dựa vào nguồn lực để tạo nên sự phát triển, luận án này sẽ tổng hợp các nghiên cứu trước đây, xây dựng mô hình lý thuyết về các mối quan hệ và kiểm định mô hình bằng nghiên cứu định lượng tại điểm đến MICE Đà Lạt. Phát triển du lịch MICE tại Đà Lạt là một trong những định hướng chiến lược quan trọng trong việc phát triển kinh tế, xã hội của địa phương và hướng đến việc phát triển du lịch bền vững. Vì vậy, nghiên cứu mối quan hệ giữa các nguồn lực bên ngoài, nguồn lực điểm đến MICE ảnh hưởng đến sự phát triển du lịch MICE tại Đà Lạt là rất cần thiết. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1 Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu cụ thể: - Xây dựng mô hình mối quan hệ giữa các nguồn lực bên ngoài của nhà cung cấp, nhà tổ chức, các tổ chức chuyên nghiệp, du khách MICE, nguồn lực điểm đến MICE và sự phát triển du lịch MICE tại điểm đến MICE Đà Lạt. - Kiểm định sự phù hợp giữa lý thuyết và dữ liệu của mô hình nghiên cứu tại điểm đến MICE Đà Lạt. - Đề xuất hàm ý quản trị đối với các doanh nghiệp tham gia cung cấp các nguồn lực, cùng với nguồn lực điểm đến MICE để tạo nên sự phát triển du lịch MICE trong tương lai. 3 1.2.2 Câu hỏi nghiên cứu - Các nguồn lực của nhà cung cấp, nhà tổ chức, các tổ chức chuyên nghiệp, du khách MICE và nguồn lực điểm đến MICE có quan hệ với nhau như thế nào và cùng có quan hệ với sự phát triển du lịch MICE không? - Ứng dụng khi nghiên cứu tại điểm đến MICE Đà Lạt, các nguồn lực bên ngoài của nhà cung cấp, nhà tổ chức, các tổ chức chuyên nghiệp, du khách MICE có mức độ ảnh hưởng đến nguồn lực điểm đến MICE thế nào và cùng có ảnh hưởng đến sự phát triển du lịch MICE tại đây với mức độ ra sao? - Những hàm ý quản trị nào để giúp các doanh nghiệp du lịch cung cấp các nguồn lực hợp lý, hiệu quả nhất để vừa tạo nên sự phát triển du lịch, vừa mang lại lợi nhuận cho doanh nghiệp. 1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng khảo sát trong nghiên cứu định tính là các nhà lãnh đạo, nhà quản trị, chuyên viên kinh doanh đại diện cho các tổ chức có liên quan đến hoạt động MICE tại Đà Lạt, các giảng viên chuyên ngành du lịch tại một số trường Đại học. Đối tượng khảo sát trong nghiên cứu định lượng là 135 doanh nghiệp du lịch trong nước và nước ngoài, cung cấp dịch vụ du lịch MICE, có trụ sở tại TP Hồ Chí Minh và các tỉnh miểm Đông Nam bộ. Mỗi đơn vị sẽ được phỏng vấn viên tiến hành phỏng vấn một lãnh đạo, một nhà quản trị và một đến hai chuyên viên kinh doanh. 1.4 Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu hỗn hợp: nghiên cứu định tính và kiểm định định lượng sơ bộ ở bước đầu, nghiên cứu định lượng để kiểm định mô hình ở bước sau. Các số liệu thứ cấp được sử 4 dụng để làm căn cứ xác định tiêu chí lựa chọn điểm đến MICE Đà Lạt. 1.6 Đóng góp mới của Luận án (1) Xây dựng mô hình mối quan hệ giữa các nguồn lực bên ngoài của các bên liên quan cùng với nguồn lực điểm đến MICE để ảnh hưởng đến sự phát triển du lịch MICE tại một điểm đến; Cụ thể hóa các khái niệm du khách MICE, nguồn lực điểm đến MICE, phát triển du lịch MICE và các nguồn lực của các bên liên quan trong du lịch MICE bằng các thang đo lường theo hướng quản trị kinh doanh. (2) Đo lường mức độ ảnh hưởng của các nguồn lực bên ngoài, nguồn lực điểm đến MICE ảnh hưởng đến sự phát triển du lịch MICE. 1.7 Kết cấu của luận án Luận án bao gồm năm chương, được trình bày theo trình tự và nội dung chính sau đây: Chương 1: Tổng quan về đề tài nghiên cứu; Chương 2: Cơ sở lý thuyết và mô hình nghiên cứu; Chương 3: Thiết kế nghiên cứu; Chương 4: Kết quả nghiên cứu và thảo luận; Chương 5: Kết luận và hàm ý quản trị. 5 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU 2.1 Cơ sở lý thuyết về du lịch MICE 2.1.1 Khái niệm MICE – du lịch MICE MICE là cụm từ viết tắt của Meeting (hội nghị), Incentive (khuyến thưởng), Conference (hội thảo) và Exhibition (triển lãm). Từ các cách hướng tiếp cận nghiên cứu khác nhau, tên được chọn sử dụng tùy thuộc vào loại sự kiện được nghiên cứu (Rogers, 2003), và một phần phụ thuộc vào vị trí địa lý. Theo World Tourism Organization (2006), công nghiệp hội nghị bao gồm các thành phần chính: (1) hội nghị và hội thảo (Meeting và Conference); (2) triển lãm (Exhibition) và (3) khuyến thưởng (Incentive). Du lịch MICE là một ngành công nghiệp nhiều mặt, đòi hỏi nhiều hoạt động ở những mức độ khác nhau cho nhiều người tham gia khác nhau (Mistilis và Dwyer, 2008), nghĩa là các hoạt động có liên quan đến các thành tố cung – cầu cho việc vận chuyển du khách, nơi ăn, nghỉ, cung cấp các nơi tham quan, mua sắm, giải trí. 2.1.2. Các thành phần của du lịch MICE * Hội nghị (Meeting) Hội nghị là một thuật ngữ chỉ sự tụ họp chung với nhau của một số người tại một nơi để trao đổi hay thực hiện một hoạt động cụ thể nào đó. Nó có thể được tổ chức bởi nhiều lý do khác nhau (Getz, 2008). Theo Fenich (2005), lý do quan trọng nhất của hội nghị là giải quyết vấn đề và ra kết luận. * Khuyến thưởng (Incentive) Khuyến thưởng là một chuyến đi du lịch được nhà tổ 6 chức chi trả toàn bộ (Rogers, 2003) nhằm động viên, khen thưởng người lao động (Fenich, 2005; Rogers, 2003). Khuyến thưởng có thể bao gồm nhiều yếu tố trong chuyến đi như giáo dục, hoạt động nhóm, nghiên cứu, khám phá. * Hội thảo (Convention, Congress, Conference) Hội thảo thường liên quan đến một cuộc họp lớn cho những người có mục đích chung, được tổ chức hàng năm. Do đó, hội thảo cần một kế hoạch chuẩn bị chu đáo với mục tiêu không chỉ trong kinh doanh mà còn là những vấn đề xã hội rộng lớn. Trường hợp Congress (Đại hội) thường liên quan đến những cuộc họp lớn cấp quốc gia và quốc tế và Conference là một sự kiện được tổ chức bởi bất kỳ một tổ chức nào để gặp gỡ, trao đổi, cho ý kiến cho một vấn đề cụ thể. * Triển lãm (Exhibition) Triển lãm nhằm giới thiệu những sản phẩm mới, thường được nhà cung cấp tích hợp vào trong khán giả tham dự hội thảo và nó là một phần của hội thảo. Fenich (2005) cho rằng triển lãm là một sự kiện mà tại đó hoạt động chính là người tham dự đến xem những sản phẩm mới được trưng bày. Sự kiện này tập trung chủ yếu vào định hướng kinh doanh, đặc biệt để gia tăng khách hàng mới. 2.1.3 Các đặc điểm của du lịch MICE * Ba cao: tiềm năng tăng trưởng cao; giá trị gia tăng cao và lợi ích đổi mới cao. * Ba rộng: đầu ra rộng; cơ hội tạo việc làm rộng và khả năng hợp tác với các ngành công nghiệp khác rộng. 7 * Ba thuận lợi: thuận lợi hơn các ngành công nghiệp khác về nguồn nhân lực; bí quyết công nghệ và sử dụng hiệu quả các nguồn lực (Janakiraman, 2012). 2.1.4 Du khách MICE – Điểm đến MICE Du khách MICE là nhân viên hoặc người được tài trợ bởi công ty tham gia hoạt động MICE ở trong nước và nước ngoài hoặc đã tham gia hoạt động MICE (Cook, Yale, Marqua, 2006; Swarbrooke và Horner, 2001; Chao, 2010). Du khách MICE là một dạng khách du lịch, nhưng động cơ du lịch khác với du khách thông thường ở chổ du khách MICE đặt mục tiêu chú trọng tìm kiếm kiến thức hoặc giá trị hoặc tạo thói quen. Theo Getz (2007), một điểm đến có thể gọi là một điểm đến MICE khi có bảy yếu tố cần thiết: (i) Cơ sở hạ tầng, (ii) Nhà ở , (iii) Vận chuyển, (iv) Sự hấp dẫn, (v) Phục vụ, (vi) Các nhà bán lẻ, (vii) Nơi và phương tiện giải trí hoặc nơi tham quan, nghiên cứu khám phá. Chiu và Ananzeh (2012) cho rằng một điểm đến MICE có 6A: Sự tiện nghi (Amenities); Khả năng tiếp cận (Accessibility); Có trách nhiệm giải trình (Accountability); Giá cả hợp lý (Affordable); Hấp dẫn (Attractions); và Có nhiều hoạt động (Activities). Như vậy, điểm đến MICE là một vùng địa lý có những nguồn lực và lợi thế so sánh riêng, có các tính năng độc đáo tạo nên sự hấp dẫn, có cơ sở hạ tầng và dịch vụ đa dạng, chất lượng cao, được cung cấp và tích hợp từ những nguồn lực ngay bên trong và bên ngoài điểm đến nhằm cung cấp những sản phẩm du lịch MICE có chất lượng cao. 2.2 Lý thuyết các bên liên quan đến du lịch MICE 2.2.1 Khái niệm và lý thuyết các bên liên quan 8 Theo Harrison và Freeman (1999), các bên liên quan là bất kỳ nhóm\cá nhân nào có thể có ảnh hưởng hoặc bị ảnh hưởng bởi việc đạt được mục tiêu của tổ chức. Clarkson (1995) đề nghị rằng các bên liên quan là những nhóm người hoặc cá nhân có quyền khiếu nại, quyền sở hữu, các quyền hoặc lợi ích trong một công ty hoặc hoạt động của công ty đó trong quá khứ, ở hiện tại hoặc tương lai. Trên thực tế, trọng tâm của khái niệm này cần được xem xét đến sự liên quan với sự kiện, nghĩa là đối với các sự kiện khác nhau, các bên liên quan có thể sẽ có những thay đổi về thành phần tham gia và vai trò. Vai trò của các bên liên quan quan trọng hay không dựa vào năng lực của các bên liên quan tác động hoặc đáp ứng được nhu cầu của tổ chức đến mức độ nào (Jawahar & Mclaughlin, 2001). Michell & ctg (1997, trang 873) cho rằng: “các bên liên quan rõ ràng sẽ liên quan mật thiết vào việc tích lũy số lượng các đặc tính của các bên liên quan là tính quyền lực (power); tính hợp pháp (ligitimacy) và tính khẩn cấp (urgency) mà nhà quản trị phải nhận thức”. Lý thuyết này được mô tả bằng sơ đồ Venn, gồm 3 bộ, mỗi bộ đại diện cho một trong ba đặc điểm. Tất cả các nhóm hoặc cá nhân đạt được sự nổi bật trong sự liên quan dựa vào số các đặc điểm tích lũy được. Số lượng các đặc điểm càng cao, sự nổi bật càng rõ ràng. Các bên liên quan chỉ sở hữu một đặc điểm được gọi là các bên liên quan tiềm ẩn; Có được hai đặc điểm gọi là các bên liên quan mong đợi và với ba đặc điểm thì được gọi là các bên liên quan rõ ràng. Luận án đã sử dụng khung lý thuyết của Michell & ctg (1997) làm cơ sở để các chuyên gia xem xét, chọn lựa các bên liên quan theo 3 đặc điểm là quyền lực, hợp pháp và khẩn cấp, 9 bên liên quan có đủ 3 điều kiện đã nêu được gọi là bên liên quan rõ ràng và được xem là nguồn lực bên ngoài ảnh hưởng đến điểm đến. 2.2.2 Phân loại các bên liên quan Reid và Arcodia (2002) đã phân chia các bên liên quan theo hướng tổng quát gồm các bên liên quan chính và các bên liên quan thứ cấp. Hardy và Beeton (2001) phân loại 4 nhóm tổng quát gồm cư dân địa phương, nhà điều hành, du khách và nhà quản lý; Getz và ctg (2007) đã phân loại cụ thể hơn các bên liên quan gồm những thành phần: (i) Cung cấp trang thiết bị: hỗ trợ và cung cấp các tài nguyên cho sự kiện; (ii) Người điều chỉnh: thường là chính quyền địa phương một vùng, Chính phủ; (iii) Nhà đồng sản xuất: cá nhân và tổ chức tham gia sự kiện; (iv) Các đồng minh và hợp tác: các tổ chức chuyên nghiệp, cơ quan du lịch; (v) Những người bị ảnh hưởng: khán giả và cộng đồng; Các chuyên gia tư vấn về điểm đến du lịch của tổ chức WTO đã xây dựng khung khái niệm các bên liên quan của một điểm đến du lịch gồm: điểm đến, du khách, tổ chức quản trị, cộng đồng và chính quyền địa phương. Các bên liên quan được nghiên cứu trong luận án này sẽ được tổng hợp từ những bên liên quan thường được sử dụng trong các nghiên cứu nêu trên và được các chuyên gia bỏ phiếu chọn theo điều kiện nghiên cứu của Đà Lạt – Việt Nam. 2.3 Lý thuyết dựa vào nguồn lực 2.3.1 Khái niệm nguồn lực Nguồn lực của một doanh nghiệp bao gồm cấu trúc các tài sản, quy trình tổ chức, đặc điểm doanh nghiệp, thông tin, kiến thức được điều khiển bởi doanh nghiệp để thực hiện các 10 hoạt động chiến lược nhằm đạt tới hiệu quả và hiệu suất (Barney, 1991). Barney và Arikan (2005) phân loại nguồn lực để nghiên cứu vào ba nhóm là nguồn lực vật chất, nguồn nhân lực và nguồn lực tổ chức. Rindova và Fombrun (1999) xem xét kiến thức, giá trị, niềm tin, những giá trị vô hình cũng là một nguồn lực để nghiên cứu. Tổng quát, một tổ chức có thể có 3 loại nguồn lực tổng quát: (1) nguồn lực hữu hình và vô hình; (2) nguồn lực kiến thức và (3) nguồn lực mạng lưới mối quan hệ. 2.3.2 Lý thuyết dựa vào nguồn lực Quan điểm dựa vào nguồn lực (Resource-Based View): Khi nghiên cứu RBT tại điểm đến du lịch ở Brazilian, Nakatani và Teixeira (2009) thấy rằng nguồn lực điểm đến có thể hiểu là sự kết hợp các nguồn lực để sản xuất, cung cấp dịch vụ, và một số tài nguyên rất tốn kém để có được và duy trì kết quả trong dài hạn. Vì vậy, dựa vào nguồn lực là một trong những cách thức để giảm thiểu chi phí sao chép hoặc có được những tài nguyên mà tổ chức khác đang quản lý và không dễ dàng chuyển giao nếu không có một liên minh hoặc sự hợp tác chiến lược. Quan điểm dựa vào kiến thức (Knowledge-Based View): Kiến thức có trong tổ chức, bất kể hiệu ứng lan tỏa của nó đến các bộ phận trong đó, có thể được phân loại như kiến thức dựa trên tổ chức. Nó kích thích sự thay đổi và đổi mới trong tổ chức (Venkitachalam và Busch, 2012). Một khu vực cũng vậy, các kiến thức có được trong điểm đến, khu vực bao gồm không chỉ là những kiến thức được xử lý bởi các tổ chức trong đó (ví dụ con người, cộng đồng và các tổ chức kinh doanh tư nhân) mà còn ảnh hưởng đến hiệu quả của mạng lưới khu vực trong việc tạo ra đổi mới và đối phó với các vấn đề thay đổi môi trường 11 kinh doanh của điểm đến, khu vực. Kiến thức được phân thành hai loại là kiến thức ngầm và kiến thức rõ ràng (Venkitachalam và Busch, 2012). Khi xem xét dưới góc độ quản trị kiến thức, Cooper (2006) cho rằng mô hình dựa vào nguồn lực kiến thức cần: nắm bắt, mã hóa kiến thức, tạo dòng chảy để chuyển giao kiến thức dễ dàng hơn. Quan điểm về các mối liên hệ (Relational View): Weiland và Wallenburg (2012) cho rằng nguồn lực mối quan hệ có thể ảnh hưởng đến các thành viên trong hệ thống và có thể gia tăng hiệu quả hoạt động. Khả năng mối quan hệ có thể dựa trên 3 yếu tố: thông tin, hợp tác và tích hợp lẫn nhau. Khi các bên liên quan sẵn sàng tạo mối quan hệ thông qua những giao dịch cụ thể, các nguồn lực đặc biệt mà họ chú ý đưa vào thường là (1) vị trí đặc biệt liên quan đến các điểm sản xuất, cung cấp dịch vụ là gần nhau; (2) tài sản vật lý đặc biệt liên quan đến những máy móc, công cụ, trang thiết bi đặc biệt và (3) là tài sản con người đặc biệt liên quan đến sự hiểu biết cụ thể được tích lũy bởi giao dịch viên thông qua các mối quan hệ lâu dài, phát triển các kinh nghiệm làm việc với nhau và tích lũy thông tin chuyên ngành, ngôn ngữ, và sự hiểu biết (Dyer và Singh, 1998). 2.4 Lý thuyết phát triển du lịch MICE 2.4.1 Khái niệm phát triển: Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (The United Nations Development Program) (2013) chỉ ra rằng sự phát triển thể hiện bằng cách cung cấp nhiều lựa chọn hơn, tự do hơn cho người dân và họ có cơ hội tham gia vào các hoạt động có ý nghĩa. Từ khái niệm này, áp dụng trong lĩnh vực du lịch, phát triển du lịch sẽ cung cấp nhiều loại hình du lịch, 12 nhiều gói sản phẩm, dịch vụ để du khách lựa chọn và tham gia trực tiếp vào hoạt động du lịch mà du khách đã chọn cho mình. 2.4.2 Lý thuyết phát triển du lịch MICE: Đinović (2010), Fan (2017) nhận thấy rằng sự phát triển du lịch MICE chính là: (i) sự gia tăng lợi nhuận cho các doanh nghiệp tại địa phương thông qua số tiền chi tiêu của du khách trong các cửa hàng ăn uống, mua sắm, giải trí; (ii) đồng thời, thông qua doanh thu trên, du lịch MICE đã đóng góp trực tiếp và gián tiếp vào ngân sách của chính phủ; (iii) tạo thêm việc làm tại công ty là nhà cung cấp hoặc trung gian cung cấp dịch vụ; (iv) kích thích gia tăng đầu tư trong cả lĩnh vực công và tư nhân về cơ sở hạ tầng du lịch, giải