Sức lao động là nguồnlực đầu vào quan trọng đối với mọi hoạt động sản xuất
ra của cải vật chất của xã hội. Cùng với thịtrường các nguồn lực khác, thịtrường sức
lao động là một bộphận cấu thành hữu cơ của nền kinh tếquốc dân. Sựhình thành và
phát triển thịtrường sức lao động trong mối quan hệtổng thểgiữa các loại thịtrường
là cần thiết khách quan trong nền kinh tếthịtrường.
Trong nền kinh tếthịtrường, việc tổchức cung ứng sức lao động cho hoạt
động của nền kinh tếcũng như các bộphận hợp thành của nó được thực hiện chủyếu
thông qua thịtrường sức lao động. Thịtrường sức lao động là một bộphận của thị
trường cung ứng các yếu tốsản xuất. Quy mô, năng lực, trình độtổchức của thị
trường sức lao động trực tiếp ảnh hưởng đến khảnăng cân đối giữa cung ứng sức lao
động với các yếu tốsản xuất khác, với đầu ra trong quá trình hoạt động của nền kinh
tế. Do vậy, sựphát triển của hệthống kinh tếluôn gắn với hiện trạng, khảnăng thay
đổi vềquy mô, năng lực, trình độthịtrường sức lao động trong từng thời kỳ.
Hiện trạng và khảnăng biến đổi thịtrường sức lao động phụthuộc vào việc tổ
chức thịtrường và cơ chếhoạt động của nó. Đó là tổchức hoạt động của các chủthể
tham gia thịtrường theo những quan hệthịtrường tất yếu và theo cơ chếhoạt động
khách quan. Trong đó, sựtham gia, can thiệp của Nhà nước với những nội dung thích
hợp vào tổchức, cơ chếđiều hành thịtrường lao động là cần thiết trong nền kinh tế
thịtrường có định hướng. Sựcan thiệp này nhằm hoàn thiện tổchức, cơ chếhoạt
động thịtrường sức lao động và từđó phát huy vai trò của nó trong quá trình phát
triển hệthống kinh tế.
Quá trình đổi mới và phát triển kinh tế ởViệt Nam đã từng bước hình thành,
phát triển thịtrường sức lao động trong hệthống thịtrường cung ứng các yếu tốsản
xuất. Việc xuất hiện thịtrường sức lao động -với vai trò nguồn cung ứng sức lao
động đã tạo nên tác động tích cực đến nội dung phát triển kinh tế -xã hội của các địa
phương cũng như của cảnền kinh tếquốc dân. Tuy nhiên, diễn biến của thịtrường
sức lao động trong thời gian qua còn khá phức tạp, mang tính tựphát và phần lớn còn
nằm ngoài tầm kiểm soát của nhà nước. Diễn biến này không chỉ ảnh hưởng xấu đến
các nội dung phát triển kinh tế -xã hội mà còn ảnh hưởng đến khảnăng phát triển thị
trường sức lao động theo yêu cầu hình thành đồng bộhệthống thịtrường trong quá
trình phát triển nền kinh tếthịtrường định hướng xã hội chủnghĩa. Thực tiễn này đã
nảy sinh một yêu cầu trong nghiên cứu, hoàn thiện lý luận vềthịtrường sức lao động
đó là: Tổchức thịtrường sức lao động phù hợp với nội dung vận động phát triển nền
kinh tếthịtrường định hướng xã hội chủnghĩa nói chung và phù hợp với các khu vực
kinh tếđặc thù nói riêng, trong đó có khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.
Trên thực tế, thịtrường sức lao động khu vực Đồng bằng sông Cửu Long đã
được hình thành và từng bước phát triển. Sựphát triển thịtrường sức lao động khu
2
vực Đồng bằng sông Cửu Long đã góp phần vào việc phân bổnguồn lực lao động
giữa các ngành, các địa phương một cách hợp lý; thúc đẩy chuyển dịchcơ cấu kinh
tế, cơ cấu lao động đúng hướng và góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên,
trong quá trình phát triển thịtrường sức lao động khu vực Đồng bằng sông Cửu Long
cũng luôn phát sinh những vấn đềbất cập cần giải quyết đó là:
-Quy mô dân sốvà nguồn lao động hiện nay ởkhu vực Đồng bằng sông Cửu
Long tương đối lớn, chất lượng và cơ cấu lao động mặc dù có nhiều chuyển biến
nhưng chưa đáp ứng được nhu cầu lao động phục vụphát triển kinh tế -xã hội, gây ra
tình trạng mất cân đối cung -cầu lao động nghiêm trọng;
-Hệthống hỗtrợgiao dịch trên thịtrường sức lao động còn nhiều hạn chế. Các
trung tâm dạy nghềvà giới thiệu việc làm trong khu vực tuy nhiều vềsốlượng nhưng
chưa đảm bảo vềchất lượng, chủyếu tập trung vào việc đào tạo nghề, xem nhẹchức
năng tư vấn và giới thiệu việc làm. Hoạt động diễn ra trong các hội chợviệc làm chưa
đáp ứng nhu cầu tìm việc làm, tuyển dụng lao động của người lao động và người sử
dụng lao động;
-Hệthống thông tin thịtrường sức lao động chưa phát triển,chưa đáp ứng
được yêu cầu thịtrường;
-Các dòng di chuyển lao động diễn ra thường xuyên, với quy mô và tần suất
lớn, đặc biệt là di chuyển giữa nông thôn -đô thịvà di chuyển lao động từkhu vực đi
ra bên ngoài còn mang tính tựphát, trong khi công tác quản lý lao động tựdo di
chuyển còn nhiều bất cập, dẫn tới bất ổn vềanh ninh -xã hội;
-Tốc độđô thịhoá nhanh dẫn đến nhiều lao động nông nghiệp rơi vào tình
trạng thiếu việc làm hoặc mất việc làm trong khi chưa có kếhoạch đào tạo, chuyển
nghềcho lao động;
-Các chính sách đảm bảo quyền lợi cho người lao động chưa được quan tâm
thích đáng: thu nhập còn thấp nhưng chi phí nhà ở, giá cảsinh hoạt cao là những rào
cản khiến lao động bỏđi nơi khác làm việc, mâu thuẫn lợi ích, tranh chấp lao động
xảy ra thường xuyên.
Chính những lý do nêu trên, vấn đềlà làm sao đểtổchức thịtrường sức lao
động khu vực Đồng bằng sông Cửu Long có khảnăng đảm bảo cung ứng lao động,
đáp ứng được nhu cầu lao động;hạn chếkhuynh hướng tựphát, giảm những ảnh
hưởng tiêu cựccủa thịtrường sức lao động đến việc phát triển kinh tế -xã hội của
khu vực. Đồng thời, phải xây dựng hệthống cơ chế, chính sách như thếnào cho
thích hợp, lại vừa đặc thù, vừa khảthi đểphát triển thịtrường sức lao động khu vực
Đồng bằng sông Cửu Long trong điều kiện hiện nay là việc làm cầnthiết. Đây cũng
là cơ sở mànghiên cứu sinh lựa chọn vấn đề "Thịtrường sức lao động ởkhu vực
Đồng bằng sông Cửu Long"làm đềtài luận án tiến sĩ kinh tế, chuyên ngành kinh
tếchính trị.
27 trang |
Chia sẻ: oanh_nt | Lượt xem: 1786 | Lượt tải: 1
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Tóm tắt luận án Thị trường sức lao động ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
NGUYỄN VĂN DŨNG
thÞ trêng søc lao ®éng ë khu vùc
®ång b»ng s«ng cöu long
Chuyên ngành: Kinh tế chính trị
Mã số : 62 31 01 01
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
HÀ NỘI - 2014
Công trình được hoàn thành tại
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
Người hướng dẫn khoa học: PGS, TS Nguyễn Khắc Thanh
Phản biện 1: ..............................................................
..............................................................
Phản biện 2: ..............................................................
..............................................................
Phản biện 3: ..............................................................
..............................................................
Luận án sẽ được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận án cấp Học viện,
họp tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
Vào hồi ...... giờ......., ngày....... tháng........ năm 2014
Có thể tìm hiểu luận án tại Thư viện Quốc gia và
Thư viện Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
1MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Sức lao động là nguồn lực đầu vào quan trọng đối với mọi hoạt động sản xuất
ra của cải vật chất của xã hội. Cùng với thị trường các nguồn lực khác, thị trường sức
lao động là một bộ phận cấu thành hữu cơ của nền kinh tế quốc dân. Sự hình thành và
phát triển thị trường sức lao động trong mối quan hệ tổng thể giữa các loại thị trường
là cần thiết khách quan trong nền kinh tế thị trường.
Trong nền kinh tế thị trường, việc tổ chức cung ứng sức lao động cho hoạt
động của nền kinh tế cũng như các bộ phận hợp thành của nó được thực hiện chủ yếu
thông qua thị trường sức lao động. Thị trường sức lao động là một bộ phận của thị
trường cung ứng các yếu tố sản xuất. Quy mô, năng lực, trình độ tổ chức của thị
trường sức lao động trực tiếp ảnh hưởng đến khả năng cân đối giữa cung ứng sức lao
động với các yếu tố sản xuất khác, với đầu ra trong quá trình hoạt động của nền kinh
tế. Do vậy, sự phát triển của hệ thống kinh tế luôn gắn với hiện trạng, khả năng thay
đổi về quy mô, năng lực, trình độ thị trường sức lao động trong từng thời kỳ.
Hiện trạng và khả năng biến đổi thị trường sức lao động phụ thuộc vào việc tổ
chức thị trường và cơ chế hoạt động của nó. Đó là tổ chức hoạt động của các chủ thể
tham gia thị trường theo những quan hệ thị trường tất yếu và theo cơ chế hoạt động
khách quan. Trong đó, sự tham gia, can thiệp của Nhà nước với những nội dung thích
hợp vào tổ chức, cơ chế điều hành thị trường lao động là cần thiết trong nền kinh tế
thị trường có định hướng. Sự can thiệp này nhằm hoàn thiện tổ chức, cơ chế hoạt
động thị trường sức lao động và từ đó phát huy vai trò của nó trong quá trình phát
triển hệ thống kinh tế.
Quá trình đổi mới và phát triển kinh tế ở Việt Nam đã từng bước hình thành,
phát triển thị trường sức lao động trong hệ thống thị trường cung ứng các yếu tố sản
xuất. Việc xuất hiện thị trường sức lao động - với vai trò nguồn cung ứng sức lao
động đã tạo nên tác động tích cực đến nội dung phát triển kinh tế - xã hội của các địa
phương cũng như của cả nền kinh tế quốc dân. Tuy nhiên, diễn biến của thị trường
sức lao động trong thời gian qua còn khá phức tạp, mang tính tự phát và phần lớn còn
nằm ngoài tầm kiểm soát của nhà nước. Diễn biến này không chỉ ảnh hưởng xấu đến
các nội dung phát triển kinh tế - xã hội mà còn ảnh hưởng đến khả năng phát triển thị
trường sức lao động theo yêu cầu hình thành đồng bộ hệ thống thị trường trong quá
trình phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Thực tiễn này đã
nảy sinh một yêu cầu trong nghiên cứu, hoàn thiện lý luận về thị trường sức lao động
đó là: Tổ chức thị trường sức lao động phù hợp với nội dung vận động phát triển nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa nói chung và phù hợp với các khu vực
kinh tế đặc thù nói riêng, trong đó có khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.
Trên thực tế, thị trường sức lao động khu vực Đồng bằng sông Cửu Long đã
được hình thành và từng bước phát triển. Sự phát triển thị trường sức lao động khu
2vực Đồng bằng sông Cửu Long đã góp phần vào việc phân bổ nguồn lực lao động
giữa các ngành, các địa phương một cách hợp lý; thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh
tế, cơ cấu lao động đúng hướng và góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên,
trong quá trình phát triển thị trường sức lao động khu vực Đồng bằng sông Cửu Long
cũng luôn phát sinh những vấn đề bất cập cần giải quyết đó là:
- Quy mô dân số và nguồn lao động hiện nay ở khu vực Đồng bằng sông Cửu
Long tương đối lớn, chất lượng và cơ cấu lao động mặc dù có nhiều chuyển biến
nhưng chưa đáp ứng được nhu cầu lao động phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, gây ra
tình trạng mất cân đối cung - cầu lao động nghiêm trọng;
- Hệ thống hỗ trợ giao dịch trên thị trường sức lao động còn nhiều hạn chế. Các
trung tâm dạy nghề và giới thiệu việc làm trong khu vực tuy nhiều về số lượng nhưng
chưa đảm bảo về chất lượng, chủ yếu tập trung vào việc đào tạo nghề, xem nhẹ chức
năng tư vấn và giới thiệu việc làm. Hoạt động diễn ra trong các hội chợ việc làm chưa
đáp ứng nhu cầu tìm việc làm, tuyển dụng lao động của người lao động và người sử
dụng lao động;
- Hệ thống thông tin thị trường sức lao động chưa phát triển, chưa đáp ứng
được yêu cầu thị trường;
- Các dòng di chuyển lao động diễn ra thường xuyên, với quy mô và tần suất
lớn, đặc biệt là di chuyển giữa nông thôn - đô thị và di chuyển lao động từ khu vực đi
ra bên ngoài còn mang tính tự phát, trong khi công tác quản lý lao động tự do di
chuyển còn nhiều bất cập, dẫn tới bất ổn về anh ninh - xã hội;
- Tốc độ đô thị hoá nhanh dẫn đến nhiều lao động nông nghiệp rơi vào tình
trạng thiếu việc làm hoặc mất việc làm trong khi chưa có kế hoạch đào tạo, chuyển
nghề cho lao động;
- Các chính sách đảm bảo quyền lợi cho người lao động chưa được quan tâm
thích đáng: thu nhập còn thấp nhưng chi phí nhà ở, giá cả sinh hoạt cao là những rào
cản khiến lao động bỏ đi nơi khác làm việc, mâu thuẫn lợi ích, tranh chấp lao động
xảy ra thường xuyên.
Chính những lý do nêu trên, vấn đề là làm sao để tổ chức thị trường sức lao
động khu vực Đồng bằng sông Cửu Long có khả năng đảm bảo cung ứng lao động,
đáp ứng được nhu cầu lao động; hạn chế khuynh hướng tự phát, giảm những ảnh
hưởng tiêu cực của thị trường sức lao động đến việc phát triển kinh tế - xã hội của
khu vực. Đồng thời, phải xây dựng hệ thống cơ chế, chính sách như thế nào cho
thích hợp, lại vừa đặc thù, vừa khả thi để phát triển thị trường sức lao động khu vực
Đồng bằng sông Cửu Long trong điều kiện hiện nay là việc làm cần thiết. Đây cũng
là cơ sở mà nghiên cứu sinh lựa chọn vấn đề "Thị trường sức lao động ở khu vực
Đồng bằng sông Cửu Long" làm đề tài luận án tiến sĩ kinh tế, chuyên ngành kinh
tế chính trị.
32. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục tiêu nghiên cứu của luận án
Trên cơ sở hệ thống hoá những vấn đề lý luận và thực tiễn về thị trường sức
lao động, luận án tập trung phân tích, đánh giá diễn biến thị trường sức lao động khu
vực Đồng bằng sông Cửu Long. Từ đó, đề xuất một số giải pháp phát triển thị trường
sức lao động khu vực Đồng bằng sông Cửu Long trong thời gian tới.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
Để đạt được mục tiêu trên, luận án có nhiệm vụ:
Thứ nhất, hệ thống hóa và phân tích cơ sở lý luận cũng như thực tiễn về thị
trường sức lao động.
Thứ hai, nghiên cứu, đúc kết kinh nghiệm phát triển thị trường sức lao động ở
một số vùng kinh tế của cả nước, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm trong cho phát
triển thị trường sức lao động khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.
Thứ ba, phân tích, đánh giá thực trạng thị trường sức lao động khu vực Đồng
bằng sông Cửu Long với những nét đặc thù. Từ đó, đưa ra định hướng và đề xuất một
số giải pháp phát triển thị trường sức lao động khu vực Đồng bằng sông Cửu Long
đến năm 2020.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận án nghiên cứu về thị trường sức lao động dưới góc độ kinh tế chính trị
học, chủ yếu là nghiên cứu quan hệ cung - cầu trên thị trường sức lao động và cơ chế
vận hành của thị trường sức lao động.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về thời gian : Nghiên cứu thị trường sức lao động khu vực Đồng bằng sông
Cửu Long với trọng tâm số liệu được giới hạn trong khoảng thời gian từ năm 2000
đến 2011, các giải pháp đưa ra cho thời kỳ đến năm 2020.
- Về không gian: nghiên cứu thị trường sức lao động các tỉnh, thành khu vực
Đồng bằng sông Cửu Long.
4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cách tiếp cận
Luận án nghiên cứu thị trường sức lao động ở khu vực Đồng bằng sông Cửu
Long dựa vào cách tiếp cận sau:
- Thị trường sức lao động Việt nam nói chung trong đó có thị trường sức lao
động ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long nói riêng cũng là một loại thị trường
trong nền kinh tế thị trường. Do vậy, nó được nghiên cứu, phân tích dựa trên những
quy luật kinh tế khách quan.
- Mục tiêu phát triển thị trường sức lao động là nhằm giải phóng sức sản xuất
của lao động, hợp lý hóa phân bổ lao động; do vậy phải đặt đối tượng nghiên cứu
trong quá trình phát triển lực lượng sản xuất và hội nhập kinh tế quốc tế.
44.2. Phương pháp nghiên cứu
* Nghiên cứu lý luận:
Luận án sử dụng các phương pháp cơ bản của kinh tế chính trị học Mác - Lê
nin, có tham khảo một số các lý thuyết kinh tế học, kinh tế phát triển; dựa trên những
quan điểm và đường lối đổi mới trong các văn kiện Đại hội Đảng Cộng sản Việt
Nam, văn kiện Đại hội Đảng bộ các tỉnh, thành khu vực Đồng bằng sông Cửu Long,
kết quả nghiên cứu của một số công trình khoa học có liên quan đến luận án. Từ đó,
xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài nghiên cứu của luận án.
* Nghiên cứu thực tiễn:
Thực trạng hoạt động của thị trường sức lao động các tỉnh, thành khu vực
Đồng bằng sông Cửu Long là đối tượng chính trong nghiên cứu thực tiễn của luận án.
Luận án đã sử dụng các phương pháp: phương pháp phân tích - tổng hợp,
phương pháp thu thập và xử lý thông tin. Đồng thời, tổng kết thực tiễn dựa trên sự kế
thừa các kết quả nghiên cứu có liên quan đến luận án.
Trong phân tích, đánh giá luận án sử dụng phương pháp điều tra bảng hỏi để
thu thập ý kiến của người lao động về các vấn đề có liên quan. Do thời gian và kinh
phí luận án chỉ tiến hành khảo sát 600 lao động ở 6 tỉnh, thành khu vực Đồng bằng
sông Cửu Long là: Cần Thơ, Hậu Giang, Đồng Tháp, Long An, Tiền Giang, Bến Tre.
Đồng thời, luận án cũng sử dụng phương pháp chuyên gia để phỏng vấn 90 người
làm cán bộ lãnh đạo, quản lý ở các cơ quan, doanh nghiệp đóng trên địa bàn khu vực
Đồng bằng sông Cửu Long làm tư liệu phục vụ cho nghiên cứu của luận án.
5. Những đóng góp mới của luận án
- Hệ thống hoá lý luận về thị trường sức lao động dựa trên cơ sở kế thừa, tiếp
thu học thuyết giá trị - lao động của C.Mác, hệ thống lý thuyết về lao động và thị
trường lao động của các nhà kinh tế học và các công trình nghiên cứu để đưa ra khái
niệm về thị trường sức lao động.
- Định dạng khung lý thuyết bao gồm các khái niệm công cụ có liên quan đến
sự vận hành và phát triển thị trường sức lao động. Phân tích, đánh giá các nhân tố tác
động khách quan đến thị trường sức lao động và xây dựng hệ thống thể chế, công cụ
điều tiết thị trường sức lao động.
- Xuất phát từ kinh nghiệm phát triển thị trường sức lao động của một số quốc
gia châu Á và kết quả đạt được của thị trường sức lao động ở một số vùng kinh tế của
Việt Nam, luận án khái quát một số kinh nghiệm có khả năng vận dụng để phát triển
thị trường sức lao động ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.
- Luận án phân tích những thuận lợi, khó khăn về điều kiện tự nhiên, kinh tế
- xã hội có ảnh hưởng đến thị trường sức lao động và thực trạng hoạt động của thị
trường sức lao động ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Từ đó, đưa ra những
vấn đề cần giải quyết đối với thị trường sức lao động ở khu vực Đồng bằng sông
Cửu Long.
5- Dựa vào đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội và thực trạng thị trường sức lao
động ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, luận án đưa ra cơ sở định hướng và đề
xuất 4 nhóm giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển thị trường sức lao động ở khu vực
Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2020.
6. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án
được kết cấu thành 4 chương, 11 tiết.
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
THỊ TRƯỜNG SỨC LAO ĐỘNG
Mục tiêu của chương 1 là nghiên cứu các công trình liên quan đến đề tài nhằm
xác định những vấn đề lý luận và thực tiễn về thị trường sức lao động, từ đó chỉ ra
những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu.
Để đảm bảo tính kế thừa và khẳng định những đóng góp của luận án, luận
án chia các công trình nghiên cứu có liên quan theo loại sản phẩm khoa học: Ấn
phẩm xuất bản (trong nước, ngoài nước); luận án tiến sĩ và đề tài khoa học; các tạp
chí chuyên ngành. Trên cơ sở phân chia này, luận án thấy rằng, các công trình
nghiên cứu về thị trường sức lao động ở Việt Nam còn rất ít. Riêng đối với khu
vực Đồng bằng sông Cửu Long, chưa có công trình nghiên cứu nào về thị trường
sức lao động ở đây. Vì vậy, việc kế thừa và tiếp thu kết quả nghiên cứu của các
nhà khoa học đi trước, nhằm bổ sung vào các khoảng còn trống, còn bỏ ngỏ về thị
trường sức lao động được luận án xác định là hướng phát triển nghiên cứu tiếp
theo, với các nội dung: 1) Hệ thống hoá, phân tích và bổ sung làm rõ cơ sở lý luận
về thị trường sức lao động, cách tiếp cận và phân loại loại thị trường đặc biệt này;
2) Các đặc điểm khác biệt của thị trường sức lao động so với các loại thị trường
khác trong hệ thống thị trường; những nhân tố tác động đến các bộ phận cấu thành
của thị trường sức lao động; 3) Đúc kết kinh nghiệm phát triển thị trường sức lao
động mang tính vùng, khu vực trong việc phát triển đồng bộ hệ thống thị trường
của quốc gia có nền kinh tế chuyển đổi vẫn đang là những vấn đề khá mới mẻ cần
nghiên cứu chuyên sâu; 4) Đúc kết kinh nghiệm phát triển thị trường sức lao động
một số quốc gia, khái quát kết quả của thị trường sức lao động mang tính vùng
miền, khu vực trong việc phát triển đồng bộ hệ thống thị trường của quốc gia có
nền kinh tế chuyển đổi vẫn đang là những vấn đề khá mới mẻ cần nghiên cứu
chuyên sâu.
6Chương 2
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
CỦA THỊ TRƯỜNG SỨC LAO ĐỘNG
Mục tiêu chương 2 là nhằm hệ thống hoá những vấn đề lý luận và thực tiễn về
thị trường sức lao động. Để đạt được mục tiêu này, luận án tập trung vào những vấn
đề sau:
2.1. Một số vấn đề chung về thị trường sức lao động
2.1.1. Khái niệm thị trường sức lao động
Trên cơ sở quan niệm về thị trường sức lao động của các nhà khoa học, Luận
án phân tích và có chính kiến về các quan điểm khác nhau, kể cả các cách diễn đạt
chưa chuẩn hiện nay về thị trường sức lao động. Theo luận án, mỗi cách diễn đạt có
sắc thái riêng xuất phát từ góc tiếp cận của tác giả:
- Có tác giả đứng trên góc độ đánh giá tình trạng việc làm để đưa ra định nghĩa
về thị trường sức lao động cách định nghĩa này nhấn mạnh đến mối quan hệ trong
điều tiết việc làm. Ở đây, thị trường sức lao động là một định nghĩa mang tính khái
quát, là những hợp đồng mà việc cung - cầu sức lao động được gắn liền với nhau;
- Có tác giả lại nhấn mạnh đến vấn đề thể chế của thị trường sức lao động, xem
xét thị trường sức lao động trên cơ sở đánh giá sự vận động của lao động dưới sự tác
động của hệ thống những quan hệ xã hội, thể chế kinh tế - xã hội nhất định;
- Có tác giả nhấn mạnh đến mối quan hệ trong điều tiết việc làm khi đưa ra
quan niệm về thị trường sức lao động.
- Có tác giả dựa trên quan điểm của C.Mác khi cho sức lao động là hàng hoá
và là đối tượng trao đổi, mua bán trên thị trường để đưa ra khái niệm thị trường sức
lao động;…..
Hiện nay vẩn còn chưa thống nhất tên gọi “thị trường sức lao động” và “thị
trường lao động”; “thị trường lao động” xét về mặt thuật ngữ là không hoàn toàn
chuẩn xác, tuy nhiên trong thực tế vẫn sử dụng phố biến thuật ngữ này hơn là sử dụng
thuật ngữ “thị trường sức lao động”. Do vậy, dù cách diễn đạt là “thị trường lao
động”, nhưng cần hiểu đây là “thị trường sức lao động”.
Theo luận án có thể hiểu một cách khái quát về thị trường sức lao động như
sau: Thị trường lao động (hoặc thị trường sức lao động) là nơi thực hiện các quan hệ
xã hội giữa người bán sức lao động (người lao động làm thuê) và người mua sức lao
động (người sử dụng sức lao động), thông qua các hình thức thỏa thuận về giá cả
(tiền công, tiền lương) và các điều kiện làm việc khác, trên cơ sở một hợp đồng lao
động bằng văn bản, bằng miệng, hoặc thông qua các dạng hợp đồng hay thỏa thuận
khác.Với cách tiếp cận này của luận án, khái niệm thị trường sức lao động phản ánh
được đầy đủ các khía cạnh: 1) phù hợp với cách tiếp cận thị trường sức lao động của
chuyên ngành kinh tế chính trị; 2) phản ảnh đầy đủ các yếu tố cơ bản của thị trường;
73) Phù hợp với yêu cầu khách quan của nền kinh tế thị trường, của yêu cầu đòi hỏi
phát triển đồng bộ các loại thị trường trong đó thị trường sức lao động là một bộ phận
cấu thành quan trọng.
Trên cơ sở các quan niệm, luận án tiếp tục trình bày các nội dung mang tính lý
luận về thị trường sức lao động:
2.1.2. Phân loại thị trường sức lao động
Tuỳ vào các tiêu thức và mục đích nghiên cứu, thị trường sức lao động được
chia theo nhiều giác độ khác nhau, luận án đưa ra các cách phân chia cơ bản như:
phân chia theo góc độ pháp lý; theo góc độ quản lý; theo mức độ, tính chất của thị
trường; theo tính chất của thị trường; theo góc độ địa lý; theo kỹ năng; theo mức độ
phát triển tổ chức của thị trường;…Và còn nhiều cách phân chia khác như: phân chia
theo mức độ chín muồi và quy mô điều tiết của thị trường, phân chia theo giới tính,
phân chia theo trình độ quản lý,…
2.1.3. Đặc điểm và vai trò của thị trường sức lao động
Luận án khái quát những đặc điểm và cơ bản của thị trường sức lao động như:
* Đặc điểm của thị trường sức lao động
Thứ nhất, hàng hoá trao đổi trên thị trường sức lao động là hàng hoá đặc biệt.
Thứ hai, việc trao đổi hàng hoá - sức lao động có nhiều điểm khác biệt so với
trao đổi hàng hoá vật chất khác
Thứ ba, giá cả sức lao động trên thị trường sức lao động do quan hệ cung - cầu
sức lao động xác định. Tuy nhiên, giá cả không phải là tín hiệu duy nhất để điều
chỉnh quan hệ cung - cầu sức lao động.
Thứ tư, giá cả của hàng hoá sức lao động tương đối ổn định và ít có khả năng
phản ứng linh hoạt trước sự biến động của cung - cầu trên thị trường như các hàng
hoá thông thường khác.
Thứ năm, trong quan hệ giao dịch trên thị trường sức lao động, vị thế yếu hơn
trong đàm phán luôn thuộc về người lao động.
Thứ sáu, trong quá trình mua - bán, sử dụng sức lao động có thể xây dựng
được mối quan hệ lao động tích cực.
* Vai trò của thị trường sức lao động
- Thị trường sức lao động đảm bảo việc làm cho dân số hoạt động kinh tế
thường xuyên, kết nối họ vào lĩnh vực sản xuất và dịch vụ, tạo khả năng cho họ nhận
được những thu nhập thiếu yếu để tái sản xuất sức lao động của chính bản thân mình,
cũng như nuôi sống gia đình mình.
- Thị trường sức lao động cung cấp đầy đủ những thông tin cho cả người lao
động và người thuê lao động.
- Thị trường sức lao động thúc đẩy sự cạnh tranh giữa những người lao động
tạo điều kiện mở rộng vùng thợ chuyên nghiệp làm thuê, nâng cao chuyên môn và
khả năng tổng hợp cho người lao động.
8- Thị trường sức lao động bảo đảm việc phân chia và sắp xếp lại dân số hoạt
động kinh tế thường xuyên trong trường hợp cải cách, cấu trúc lại nền kinh tế.
- Thị trường sức lao động làm tăng tính cơ động của lao động giữa các doanh
nghiệp trong một ngành, giữa các ngành và các khu vực với nhau
2.1.4. Các yếu tố cấu thành thị trường sức lao động
Cung sức lao động
Cung sức lao động là số lượng dân số hoạt động kinh tế thường xuyên, bị chi
phối bởi các yếu tố về quy mô dân số, mức độ di dân, giá cả sức lao động và các yếu
tố thuộc về kinh tế, văn hóa, xã hội khác… mà tại đó người lao động bán sức lao
động trong một thời gian nhất định với một khoản thù lao thỏa thuận.
Cung sức lao động bị ảnh hưởng bởi cá