Vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn của chủ nghĩa Mác – Lê nin trong công tác giảng dạy

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT Họ Và Tên : NGUYỄN HỒNG SƠN TÊN ĐỀ TÀI : VẬN DỤNG NGUYÊN TẮÙC THỐNG NHẤT GIỮA LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC – LÊ NIN TRONG CÔNG TÁC GIẢNG DẠY (Tiểu luận triết học chương trình cao học và nghiên cứu sinh không chuyên triết) TP. Hồ Chí Minh, năm 2006 MỤC LỤC MỤC LỤC BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TÊN ĐỀ TÀI : VẬN DỤNG NGUYÊN TẮÙC THỐNG NHẤT GIỮA LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC – LÊ NIN TRONG CÔNG TÁC GIẢNG DẠY (Tiểu luận triết học chương trình cao học và nghiên cứu sinh không chuyên triết) Họ và Tên : Nguyễn Hồng Sơn Chức danh : P.GĐ Trung tâm TNTH Ô TÔ Học vị : Kỹ sư ô tô Đơn vị công tác : Trường ĐH Công Nghiệp TPHCM TP. Hồ Chí Minh, năm 2006 MỞ ĐẦU Quá trình dạy học là một biến thể của quá trình nhận thức diễn ra trong các điều kiện đặc thù, nó là cơ sở tạo nên một khoa học mới thuộc về phạm trù nhận thức, đó là khoa học giáo dục. Lý luận dạy học là lĩnh vực giáo dục học nghiên cứu các quy luật của quá trình dạy học . Việc nghiên cứu mối quan hệ giữa lý luận và thực tiễn có ý nghĩa rất lớn về mặt phương pháp luận cho mỗi một giáo viên để áp dụng vào công tác giảng dạy. Nghiên cứu các vấn đề thuộc về lý luận, từ đó soi sáng vào thực tế công tác của mình là phương pháp và cũng là nội dung của bản tiểu luận này, Do trình độ có hạn nên khó tránh khỏi những hạn chế, rất mong sự đóng góp ý kiến của Quý Thầy Cô và các bạn . MỐI QUAN HỆ GIỮA LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN Phạm trù thực tiễn: Các nhà duy vật trước Mác đã có công lao lớn trong việc phát triển thế giới quan duy vật và đấu tranh chống chủ nghĩa duy tâm, tôn giáo và thuyết không thể biết. Tuy nhiên, lý luận của họ còn nhiều khuyết điểm, mà trong đó khuyết điểm lớn nhất là không thấy được hoạt động có tính chất lịch sử – xã hội đối với nhận thức, do đó chủ nghĩa duy vật của họ manh tính trực quan. Mác chỉ rõ : “Khuyết điểm chủ yếu, từ trước cho đến nay của mọi chủ nghĩa duy vật (kể cả chủ nghĩa duy vật của Feuerbach) là không thấy dượcvai trò của thực tiễn”. Phơbách, nhà triết học duy vật lớn nhất trước Mác, tuy có đề cập tới thực tiễn, song ông không thấy được thực tiễn như là một hoạt đông vật chất cảm tính, có tính năng động của con người. Do đó, ông coi thường hoạt động thực tiễn, xem tực tiễn là cái gì đó có tính chất con buôn, bẩn thỉu , ông không hiểu được vai trò của thực tiễn . Oâng không hiểu dược vai trò, ý nghĩacủa thực tiển đối với việc nhận thức và cải tạo thế giới. Đối với ông chỉ có hoạt động lý luận mới là quan trọng và mới là hoạt động đích thực của con người . Các nhà duy tâm tuy đã thấy được mặt năng động, sáng tạo trong hoạt động của con người nhưng lại phát triển lên một cách trừu tượng, thái quá. Vì vậy, chủ nghĩa duy tâm cũng chỉ hiểu thực tiễn như là hoạt động tinh thần chứ không hiểu nó như là một hoạt động hiện thực, hoạt độngvật chất cảm tính của con người . Khi đề cập đến “ý niệm thực tiễn”, Heghen, nhà triết học duy tâm lớn nhất trước Mác đã có tư tưởng hợp lý sâu sắc là : bằng thực tiễn, chủ thể tự “nhân đôi” mình, đối tượng hoá bản thân mình trong quan hệ với thế giới bên ngoài. Song do quan điểm duy tâm nên ông chỉ giới hạn thực tiễn ở ý niệm, ở hoạt động tư tưởng. Đối với Hêghen, thục tiễn là một “ logic” . Quan niệm của Mac và Angel về thực tiễn và vai trò của nó đối với nhận thức cũng như đối với sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người Kế thừa những yếu tố hợp lý và khắc phục những thiếu sót trong quan điểm của các nhà triết học trức mình về thực tiễn, Mác và Aêngghen đã đem lại một quan niệm đúng đắn, khoa học về thực tiễn và vai trò củ nó đối với nhận thức cũng như sự tồn tại và phát triển của của xã hội loài người . Các ông không những tham gia trực tiếp vào hoạt động thực tiễn cách mạng của giai cấp vô sản mà còn dựa trên thực tiễn xã hội để khái quát, phát triển lý luận cách mạng. Nhờ đó, làm cho lý luận gắn bó chặt chẽ với thực tiễn, trở thành vũ khí nhận thức thế giới và cải tạo thế giới. Với việc đưa ra phạm trù thực tiễn và lý luận của mình, Mác và Aêngghen đã thực hiện một bước chuyển biến cách mạng trong lý luận nói chung và lý luận nhận thức nói riêng. Lênin nhận xét rằng : “Quan điểm về đời sống, về thực tiễn phải là quan điểm thứ nhất và cơ bản của lý luận nhận thức” . Vậy Thực tiễn là gì ? Thực tiễn là những hoạt động vật chất “cảm tính”, có mục đích, có tính lịch sử xã hội của con người, nhằm cải tạo tự nhiên và xã hội . Thực tiễn không phải bao gồm toàn bộ hoạt động của con người, mà chỉ là những hoạt động vật chất (để phân biệt với hoạt động tinh thần, hoạt động lý luận), hay nói theo thuật ngữ của Mác là hoạt động cảm tính của con người. Trong hoạt động thực tiễn, con người phải sử dụng các phương tiện, công cụ vật chất , sức mạmh vật chất của mình tác động vào tự nhiên, xã hội để cải tạo, biến đổi chúng phù hợp vớ nhu cầu của mình. Bằng hoạt động thực tiễn, con người làm biến đổi bản thân sự vật trong hiện thực, từ đó làm cơ sở để biến đổi hình ảnh của sự vật trong nhân thức. Do đó, hoạt động thực tiễn la hoạt động có tính năng động, sánh tạo, là hoạt động đối tượng hóa, là quá trình chuyển hóa cái tinh thần thành cái vật chất. Hoạt động thực tiễn là quá trình tương tác giữa chủ thể và khách thể, trong đó chủ thể hướng vào việc cải tạo khách thể; trên cơ sở đó nhận thức khách thể. Vì vậy, thực tiễn trở thành khâu trung gian nối liền ý thức con người với thế giới bên ngoài . Hoạt động thực tiễn là hoạt động bản chất của con người, là hoạt động đặc trưng cho con người. Nếu động vật chỉ hoạt động theo bản năng, nhằm thích nghi một cách thụ động với thế giới bên ngoài, thì con người nhờ vào thực tiễn – như là một hoạt động có ý thức, có mục đích của mình mà cải tạo thế giới để thoả mãn nhu cầu của mình, thích nghi một cách có chủ động, tích cực với thế giới và để làm chủ thế giới. Con người không thể thỏa mãn với những gì mà tự nhiên cung cấp cho mình dưới dạng có sẵn. Con người phải tiến hành lao động sản xuất để làm ra của cài vật chất để nuôi sống mình . Để lao động và lao động có hiệu quả, con người phải biết chế tạo ra công cụ và sử dụng công cụ lao động. Bằng hoạt động thực tiễn , trức hết là lao động sản xuất, con người tạo nên những vật phẩm vốn không có sẵn trong thiên nhiên. Không có hoạt động đó, con người và xã hội loài người không thể tồn tại và phát triển được. Vì vậy, có thể nói rằng. thực tiễn là phương thức tồn tại cơ bản của con người và xã hội, là phương thức đầu tiên và chủ yếu của mối quan hệ giữa con người với thế giới . Tuy trình độ và các hình thức của hoạt động thực tiễn có thay đổi qua các giai đoạn lịch sử khác nhau của xã hội, nhưng thực tiễn luôn luôn là hoạt động cơ bản và phổ biến nhất của xã hội loài người. Thực tiễn là một hoạt động có tính chất cộng đồng, không phải chỉ là hoạt động của một vài cá nhân riêng lẻ, mà là hoạt động của đông đảo quần chúng nhân dân trong xã hội. Do đó, về nội dung cũng như phương thức thực hiện, thực tiễn có tính chất lịch sử - xã hội . Thực tế cũng có quá trình vận động và phát triển của nó, trìng độ phát triển của thực tiễn nói nên trình độ chinh phục giới tự nhiên, trình độ làm chủ xã hội của con người . Thực tiễn có cấu trúc phức tạp, bao gồm nhiều yếu tố và nhiều dạng hoạt động. Bất kỳ quá trình hoạt động thực tiễn nào cũng gồm các yếu tố như nhu cầu, lợi ích, mục đích phương tiện và kết quả. Các yếu tố đó liên hệ với nhau, quy định lẫn nhau mà nếu thiếu chúng thì hoạt động thực tiễn không thể diễn ra được. Hoạt động thực tiễn đa dạng, song có thể chia làm ba hình thức cơ bản : - Hình thức cơ bản đầu tiên của thực tiễn là hoạt động sản xuất vật chất. Đây là dạng hoạt động thực tiễn nguyên thủy nhất và cơ bản nhất vì nó quyết định sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người và quyết định các dạng hoạt động thực tiễn khác; nó tạo thành cơ sở của tất cả các hình thức khác của hoạt động đời sống con người, giúp con người thoát khỏi giới hạn tồn tại của động vật. - Hình thức cơ bản thứ hai của thực tiễn là hoạt động chính trị – Xã hội nhằm cải tạo, biến đổi xã hội, phát triển các quan hệ xã hội, chế độ xã hội. - Với sự ra đời và phát triển của khoa học, hình thức cơ bản thứ ba của thực tiễn cũng xuất hiện – đó là hoạt động thực nghiệm khoa học . Dạng hoạt động thực tiễn này ngày càng trở nên quan trọng do sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật hiện đại. Trên cơ sở những hình thức cơ bản, những hình thức khác, không cơ bản của thực tiễn được hình thành, chúng là các hình thức thực tiễn phát sinh ngay trong các hình thức cơ bản. Đó là mặt thực tiễn của các hoạt động trong một số lĩnh vực như đạo đức, nghệ thuật, giáo dục, tôn giáo, ... Sở dĩ gọi là không cơ bản không phải là những hình thức này kém quan trọng mà chỉ vì chúng được hình thành và phát triển từ các hình thức cơ bản. Lý luận là gì ? Theo Mác, lý luận là“sự tổng kết những kinh nghiệm của loài người, là sự tổng hợp những tri thức về tự nhiên và xã hội tích lũy lại trong quá trình lịch sử” Quan điểm duy vật biện chứng cho rằng, nhận thức là quá trình con người phản ánh một cách biện chứng thế giới khách quan trên cơ sở thực tiễn lịch sứ – xã hội. Quá trình nhận thức diễn ra không đơn giản, thụ động, máy móc, nhận thức không có sẵn, bất di bất dịch, mà là quá trình phản ánh hiện thực khách quan vào bộ óc con người một cách năng động sáng tạo , biện chứng. Đó là quá trình đi từ không biết đến biết, từ biết ít đến biết nhiều, từ nông đến sâu, từ không đầy đủ và không chính xác tớ đầy đủ hơn và chính xác hơn . Quá trình nhận thức của con người và loài người nói chung trải qua hai giai đoạn là nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính. Nhận thức cảm tính là giai đoạn đầu của quá trình nhận thức, là sự phản ánh trực tiếp, cụ thể, sinh động hiện thực khách quan vào các giác quan của con người. Nhận thức cảm tính bao gồm các h2nh thức cảm giác, tri giác và biểu tượng. Nhận thức lý tính hay tư duy trừu tượng là giai đoạn cao của nhận thức, nó là sự phản ánh trừu tượng, khái quát và gián tiếp hiện thực. Nhận thức lý tính được hình thành dựa vào những tài liệu do nhận thức cảm tính đem lại vàthể hiện dưới các hình thức là khái niệm, phán đoán và suy luận. Nếu nhận thức cảm tính mới dừng lại ở cái bề ngoài, chưa phân biệt được cái chung và cái riêng, bản chất và hiện tượng . . . thì nhận thức lý tính có thể giúp ta đi sâu vào những mối liên hệ bản chất, phổ biến, tất nhiên, bên trong của sự vật, do đó nhận thức sự vật sâu sắc hơn và đầy đủ hơn . Sự phát triển của nhận thức loài người tất yếu dẫn đến sự xuất hiện của lý luận . Lý luận là sản phẩm của sự phát triển cao của nhận thức, đồng thời thể hiện nhận thức của con người đã ở một trình độ cao. Xét về bản chất, lý luận là một hệ thống những tri thức được khái quát từ thực tiễn, phản ánh những mối liên hệ bản chất, nhữnh tính quy luật của thế giới khách quan. Lý luận được hình thành không phải ở bên ngoài thực tiễn, mà trong mối quan hệ với thực tiễn. Giữa lý luận và thực tiễn có mối quan hệ biện chứng với nhau, tác động qua lại với nhau, trong đó thực tiễn giữ vai trò quyết định. Lênin nhận xét rằng “Thực tiễn cao hơn nhận thức vì nó có ưu điểmkhông những của tính phổ biến, mà cả của tính hiện thực trực tiếp” . Sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn: Sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn là một trong những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lê nin nói chung và của lý luận nhận thức mácxít nói riêng. Con người quan hệ với thế giới bắt đầu không phải bằng lý luận mà bằng thực tiễn. Chính từ trong quá trình hoạt động thực tiễn, cải tạo thế giới, trí tuệ con người được phát triển, được nâng cao dần cho đến lúc có lý luận, khoa học. Lý luận, khoa học ra đời chính vì chúng cần thiết cho hoạt động thực tiễn của con người. Thực tiễn là mục đích của nhận thức, lý luận. Nhận thức, lý luận sau khi ra đời phải quay về phục vụ thực tiễn, hướng dẫn, chỉ đạo thực tiễn, phải biến thành hành động thực tiễn của quần chúng. Giữa lý luận và thực tiễn có quan hệ biện chứng với nhau, tác động qua lại nhau, tạo điều kiện cho nhau cùng phát triển. Trong mối quan hệvới lý luận, thực tiễn đóng vai trò quyết định vì thực tiễn hoạt động vật chất, còn lý luận là sản phẩm của hoạt động tinh thần. Với vai trò quyết định, thực tiễn là cơ sở, động lực và mục đích của nhận thức (lý luận). Thực tiễn là tiêu chuẩn của nhận thức chân lý (của lý luận). Thông qua hoạt động thực tiễn, con người tác động vào thế giới, buộc thế giới phải bộc lộ những thuộc tính, những quy luật và tính quy luật để con người nhận thức chúng. Trong hoạt động thực tiễn, con người tiến hành biến đổi thế giới và đồng thời cũng biến đổi bản thân mình, phát triển năng lực bản chất, năng lực trí tuệ của mình. Nhận thức không phải chỉ để nhận thức mà có mục đích cuối cùng là giúp con người biến đổi thế giới. Tri thức thu nhận được trong quá trình nhận thức phải quay về phục vụ thực tiễn, hướng dẫn chỉ đạo và được tổ chức thực hiện trong thực tiễn. Như vậy, thông qua hoạt động thực tiễn, lý luận mới được kiểm nghiệm, được vật chất hoá, hiện thực hoá, mới có sức mạnh cải tạo hiện thực. Thực tiễn có vai trò quyết định đối với lý luận. Song, lý luận cũng có sự tác động trở lại đối với thực tiễn. Lý luận có vai trò trong việc xác định mục tiêu, phương hướng cho hoạt động thực tiễn. Lý luận là kim chỉ nam cho hoạt động thực tiễn, điều chỉnh hoạt động thực tiễn, làm cho hoạt động thực tiễn có hiệu quả hơn. Nói đến sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn, chúng ta thấy rất rõ sự cần thiết phải quán triệt quan điểm thực tiễn, nghiên cứu lý luận phải gắn liền với thực tiễn, “học đi đôi với hành”. Nếu xa rời thực tiễn sẽ dẫn đến các sai lầm của bệnh chủ quan duy ý chí, giáo điều, máy móc, bệnh quan liêu, chủ nghĩa xét lại. Tuy nhiên việc coi trọng thực tiễn không có nghĩa là coi nhẹ lý luận, hạ thấp vai trò của lý luận. Nếu hạ thấp vai trò của lý luận sẽ rơi vào chủ nghĩa thực dụng, chủ nghĩa kinh nghiệm. VẬN DỤNG NGUYÊN TẮÙC THỐNG NHẤT GIỮA LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC – LÊ NIN TRONG CÔNG TÁC GIẢNG DẠY . Trong dạy học đề hoàn thành các chức năng về giáo dục, giáo dưỡng và phát triển nhằm giúp học sinh trở thành những người phát triển toàn diện , mỗi giáo viên cần quán triệt quan điểm kết hợp giữa lý luận với thực tiễn trong quá trình dạy học . Đó là dạy học kết hợp với đời sống và xã hội, với sản xuất; học phải đi đối với hành. Nguyên tắc dạy học kết hợp với đời sống và xã hội,là dựa trên những luận điểm quan trọng có tính chất quy luật của học thuyết Mác – Lênin về sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn, về những điều kiện và nhu cầu xã hội quy định quá trình dạy học,về tính Đảng, tính giai cấp và nội dung học tập trong nhà trường, về sự cần thiết phải kết hợp dạy và học với các nhiệm vụ của công cuộc xây dựng xã hội chủ nghĩa. Việc thực hiện nguyên tắc dạy học này có một ý nghĩa thế giới quan vô cùng to lớn, vì nó tạo điều kiện nắm vững tư tưởng duy vật biện chứng về mối quan hệ giữa khoa học với thực tiễn. Trong bất cứ môn học nào cũng phải giúp cho học sinh thấy được nhu cầu của sản xuất và đời sống xã hội quyết định sự phát triển những học thuyết khoa học và ngược lại các học thuyết khoa học này cũng mở ra những triển vọng mới để hoàn thiện thực tiễn sản xuất xã hội . Việc thực hiện nguyên tắc dạy học này còn đòi hỏi mỗi giáo viên phải lựa chọn những ví dụ có sức thuyết phục cao, minh họa việc áp dụng một khái niệm, một quy luật khoa học vào trong các lãnh vực công nghiệp, nông nghiệp hay trong đời sống xã hội. Đặc biệt quan trọng là phải đưa ra các ví dụ mang tính chất điển hình, có nghĩa là phải chọn trong vô số các ví dụ, ví dụ nào là phổ biến nhất, có ý nghĩa khái quát nhất, tổng hợp nhất , có triển vọng nhất . Việc theo dõi các thông tin mang nội dung chính trị xã hội hay các thông tin khoa học sẽ giúp giáo viên làm tốt các yêu cầu trên. Giáo viên cũng có thể yêu cầu học sinh lấy ví dụ của bản thân hay bổ sung cho minh họa của thày bằng những quan sát của các em. Trong thực tế dạy học cho chúng ta thấy sự biến đổi của thưc tiễn dạy học thể hiện ở hai mặt : Lượng tri thức của nhân loại và khả năng nhận thức của học sinh . Lượng tri thức của nhân loại tăng lên nhanh chóng trong những năm cuối của thập kỷ 20 cả về số lượng và chất lượng . Nếu như ngày trước, người lao động chỉ cần biết cộng trừ, nhân, chia và thậm trí có thể không biết làm tính thì vẫn có thể làm việc trong một vài hoạt động sản xuất, thì tương lai sẽ không còn chỗ đứng đó cho họ trong các hoạt động sản xuất. Để đáp ứng nhu cầu của thực tiễn, nhiều môn học cũng ra đời. Chẳng hạn cùng với sự ra đời của máy tính, khoa học về thông tin ra đời, kéo theo sự ra đời của rất nhiều môn học : phân tích hệ thống, cơ sở