Hoàn thiện các giải pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá nhằm chuẩn bị hội nhập kinh tế khu vực và thế giới

SÔÛ KHOA HOÏC VAØ COÂNG NGHEÄ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH *** *** TOÙM TAÉT COÂNG TRÌNH NGHIEÂN CÖÙU KHOA HOÏC HOAØN THIEÄN CAÙC GIAÛI PHAÙP PHOØNG NGÖØA RUÛI RO TYÛ GIAÙ NHAÈM CHUAÅN BÒ HOÄI NHAÄP KINH TEÁ KHU VÖÏC VAØ THEÁ GIÔÙI CHUÛ NHIEÄM ÑEÀ TAØI: TS. NGUYEÃN MINH KIEÀU Thaùng 12/2006 MỤC LỤC Chương 1: GIỚI THIỆU CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ...................... 1 1 LÝ DO NGHIÊN CỨU ................................................................................................1 2 XÁC ĐỊNH VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ..........................................................................1 3 CÂU HỎI VÀ MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU..................................................................2 4 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................................................3 4.1 Cách tiếp cận vấn đề nghiên cứu ...................................................................................3 4.2 Các phương pháp nghiên cứu được sử dụng..................................................................3 4.3 Mô tả cuộc điều tra khảo sát quan trọng nhất ................................................................3 4.4 Giới hạn phạm vi nghiên cứu.........................................................................................3 5 NỘI DUNG NGHIÊN CỨU..........................................................................................3 6 Ý NGHĨA NGHIÊN CỨU CÔNG TRÌNH ...................................................................4 Chương 2: THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI VÀ CÁC CÔNG CỤ PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ.............................................................................. 5 1 TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI .........................................................5 1.1 Sự cần thiết của thị trường ngoại hối ............................................................................5 1.2 Cung và cầu trên thị trường ngoại hối ...........................................................................5 1.3 Thành phần tham gia giao dịch......................................................................................5 1.4 Tổ chức thị trường ngoại hối ........................................................................................6 2 TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI VÀ CHÍNH SÁCH QUẢN LÝ NGOẠI HỐI ..............................6 2.1 Sự quyết định tỷ giá ......................................................................................................6 2.2 Đọc và hiểu các kiểu niêm yết tỷ giá ............................................................................6 2.3 Các loại tỷ giá ...............................................................................................................7 2.4 Các yếu tố tác động đến tỷ giá ......................................................................................7 2.5 Chính sách quản lý tỷ giá ..............................................................................................8 3 CÁC LOẠI GIAO DỊCH NGOẠI HỐI ........................................................................8 3.1 Giao dịch giao ngay ......................................................................................................8 3.2 Giao dịch kỳ hạn ...........................................................................................................8 3.2.1 Giới thiệu chung .....................................................................................................8 3.2.2 Tỷ giá kỳ hạn ...........................................................................................................9 3.2.3 Sử dụng giao dịch kỳ hạn ......................................................................................10 3.2.4 Hạn chế của giao dịch kỳ hạn ..............................................................................10 3.3 Giao dịch hoán đổi (swaps) .........................................................................................10 3.3.1 Sử dụng giao dịch hoán đổi ..................................................................................10 3.3.2 Lợi ích và hạn chế của giao dịch hoán đổi ..........................................................11 3.4 Giao dịch giao sau .......................................................................................................11 3.4.1 Giới thiệu chung ...................................................................................................11 3.4.2 So sánh hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng giao sau ...................................................11 3.4.3 Thành phần tham gia giao dịch ............................................................................11 3.4.4 Cơ chế giao dịch ..................................................................................................12 3.4.5 Đặc điểm của giao dịch giao sau ..........................................................................12 3.4.6 Minh họa giao dịch giao sau ................................................................................12 3.4.7 Sử dụng giao dịch giao sau để đầu cơ ..................................................................12 3.4.8 Khả năng phòng ngừa rủi ro tỷ giá bằng giao dịch giao sau ...............................13 3.4.9 Khả năng thực hiện giao dịch giao sau ở Việt Nam .............................................13 i 3.4.10 Ưu nhược điểm của giao dịch giao sau ...............................................................13 3.5 Giao dịch quyền chọn .................................................................................................13 3.5.1 Giới thiệu chung ...................................................................................................13 3.5.2 Định giá quyền chọn .............................................................................................15 3.5.3 Định giá quyền chọn theo mô hình Black-Scholes ................................................15 3.5.4 Mối quan hệ giữa giá trị quyền chọn mua và quyền chọn bán .............................16 3.5.5 Sử dụng giao dịch quyền chọn ..............................................................................16 4 CÁC CÔNG CỤ PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ..................................................16 5 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ...........................................................................................16 Chương 3: PHÂN TÍCH NGUỒN GỐC PHÁT SINH VÀ TÁC ĐỘNG CỦA RỦI RO TỶ GIÁ ĐẾN HOẠT ĐỘNG DOANH NGHIỆP ........... 17 1 NHẬN DẠNG RỦI RO TỶ GIÁ ................................................................................17 1.1 Các quan điểm về rủi ro tỷ giá ....................................................................................17 1.2 Đo lường rủi ro tỷ giá .................................................................................................17 2 PHÂN TÍCH NGUỒN GỐC PHÁT SINH RỦI RO TỶ GIÁ ....................................18 2.1 Đối với hoạt động xuất nhập khẩu ..............................................................................18 2.1.1 Rủi ro tỷ giá đối với hợp đồng xuất khẩu ............................................................18 2.1.2 Rủi ro tỷ giá đối với hợp đồng nhập khẩu ...........................................................18 2.2 Đối với hoạt động đầu tư ............................................................................................18 2.3 Đối với hoạt động tín dụng .........................................................................................19 2.4 Đối với hoạt động khác................................................................................................19 3 TÁC ĐỘNG CỦA RỦI RO TỶ GIÁ ..........................................................................19 3.1 Tác động đến năng lực canh tranh của doanh nghiệp .................................................19 3.1.1 Tổn thất giao dịch (transaction exposure) ............................................................20 3.1.2 Tổn thất kinh tế (economic exposure) ...................................................................20 3.1.3 Tổn thất chuyển đổi (translation exposure) ..........................................................20 3.2 Tác động đến khả năng chịu đựng tài chính của doanh nghiệp ..................................20 3.2.1 Tác động bất ổn đến hoạt động doanh nghiệp ......................................................20 3.2.2 Tác động đến sự tự chủ tài chính của doanh nghiệp ............................................21 3.2.3 Tác động đến giá trị doanh nghiệp .......................................................................21 4 PHÂN TÍCH THÁI ĐỘ CỦA DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI RỦI RO TỶ GIÁ .........21 4.1 Xác định thái độ đối với rủi ro....................................................................................21 4.2 Phân loại thái độ đối với rủi ro ....................................................................................22 4.3 Sự cần thiết phòng ngừa rủi ro tỷ giá...........................................................................22 5 CÁC QUYẾT ĐỊNH LIÊN QUAN ĐẾN QUẢN LÝ RỦI RO TỶ GIÁ ....................22 5.1 Quyết định có nên phòng ngừa rủi ro tỷ giá hay không? ............................................22 5.2 Quyết định giải pháp nào để phòng ngừa rủi ro tỷ giá? ..............................................22 6 CÁC GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP.23 6.1 Phòng ngừa rủi ro tỷ giá bằng hợp đồng kỳ hạn .........................................................23 6.1.1 Phòng ngừa rủi ro tỷ giá đối với khoản phải trả ..................................................23 6.1.2 Phòng ngừa rủi ro tỷ giá đối với khoản phải thu ..................................................23 6.2 Phòng ngừa rủi ro tỷ giá bằng hợp đồng hoán đổi .....................................................24 6.3 Phòng ngừa rủi ro tỷ giá bằng hợp đồng giao sau .....................................................24 6.3.1 Phòng ngừa rủi ro tỷ giá đối với khoản phải trả ..................................................24 6.3.2 Phòng ngừa rủi ro tỷ giá đối với khoản phải thu ..................................................24 6.4 Phòng ngừa rủi ro tỷ giá bằng hợp đồng quyền chọn .................................................25 ii 6.4.1 Phòng ngừa rủi ro tỷ giá đối với khoản phải trả ..................................................25 6.4.2 Phòng ngừa rui ro tỷ giá đối với khoản phải thu ..................................................26 6.5 Phòng ngừa rủi ro tỷ giá bằng các giao dịch trên thị trường tiền tệ ............................27 6.5.1 Phòng ngừa rủi ro tỷ giá đối với khoản phải trả ..................................................27 6.5.2 Phòng ngừa rủi ro tỷ giá đối với khoản phải thu ..................................................28 6.6 Phòng ngừa rủi ro tỷ giá bằng những kỹ thuật khác ....................................................29 6.6.1 Trả sớm (leading) và trả muộn (lagging) .............................................................29 6.6.2 Thực hiện hợp đồng song hành (parallel contracts) .............................................29 6.6.3 Thay đổi giá và lựa chọn đồng tiền thanh toán (Price variation and currency of invoicing) ..............................................................................................................29 6.6.4 Thỏa thuận chia sẻ rủi ro tỷ giá (Risk-sharing arrangements) ............................29 6.6.5 Đóng khung đồng tiền (currency collars) .............................................................30 7 CÁC GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ ĐỐI VỚI NHTM ..................30 7.1 Phân tích và đo lường rủi ro tỷ giá đối với NHTM ....................................................30 7.2 Giải pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá đối với NHTM ....................................................31 7.2.1 Đối với trạng thái ngoại tệ dương (long position) ...............................................32 7.2.2 Đối với trạng thái ngoại tệ âm (short position) ....................................................32 8 KINH NGHIỆM PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ Ở CÁC NƯỚC .......................32 8.1 Kinh nghiệm của các nuớc phát triển ..........................................................................32 8.1.1 Kinh nghiệm ở Mỹ và Canada ..............................................................................32 8.1.2 Kinh nghiệm ở Châu Âu (Anh, Đức, Thụy Điển, Na Uy, Phần Lan) ....................33 8.1.3 Kinh nghiệm ở Úc và New Zealand ......................................................................34 8.2 Kinh nghiệm của nền kinh tế mới nổi .........................................................................34 8.2.1 Kinh nghiệm của Hongkong và Singapore ...........................................................34 8.2.2 Kinh nghiệm của Trung Quốc ...............................................................................34 8.3 Kinh nghiệm của các nuớc có trình độ phát triển và hoàn cảnh tương tự Việt Nam...34 8.3.1 Kinh nghiệm của Malaysia ...................................................................................35 8.3.2 Kinh nghiệm của Ghana .......................................................................................35 9 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ...........................................................................................35 Chương 4: KHẢO SÁT THỰC TRẠNG SỬ DỤNG CÁC CÔNG CỤ PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ TRONG HOẠT ĐỘNG DOANH NGHIỆP....................................................................................................... 36 1 MÔ TẢ HAI CUỘC KHẢO SÁT VỀ NHẬN THỨC VÀ THỰC HÀNH PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ ............................................................................................36 1.1 Khảo sát đối với các ngân hàng thương mại ...............................................................36 1.2 Khảo sát đối với các doanh nghiệp .............................................................................36 2 KẾT QUẢ KHẢO SÁT NHẬN THỨC VỀ RỦI RO TỶ GIÁ ..................................36 2.1 Kết quả khảo sát nhận thức về rủi ro tỷ giá của các ngân hàng thương mại ...........36 2.2 Kết quả khảo sát nhận thức về rủi ro tỷ giá của các doanh nghiệp .............................37 2.3 Nhận thức của các nhà hoạch định chính sách ...........................................................37 2.4 Kết luận về nhận thức rủi ro tỷ giá ..............................................................................38 3 KHẢO SÁT NHẬN THỨC VÀ SỬ DỤNG CÁC GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ CỦA CÁC DOANH NGHIỆP ...............................................................39 3.1 Kết quả khảo sát nhận thức và sử dụng hợp đồng kỳ hạn ...........................................39 3.2 Kết quả khảo sát nhận thức và sử dụng hợp đồng hoán đổi .......................................39 3.3 Kết quả khảo sát nhận thức và sử dụng hợp đồng giao sau ........................................39 iii 3.4 Kết quả khảo sát nhận thức và sử dụng hợp đồng quyền chọn ...................................39 3.5 Kết quả khảo sát nhận thức và sử dụng các giao dịch trên thị trường tiền tệ .............40 3.6 Kết luận nhận thức của doanh nghiệp về giải pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá .............40 4 KHẢO SÁT THỰC TRẠNG SỬ DỤNG CÁC GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ THỜI GIAN QUA .......................................................................................40 4.1 Khảo sát tình hình cung cấp các giải pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá ..........................40 4.2 Khảo sát mức độ sử dụng các giải pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá ..............................41 4.3 Kết luận về áp dụng các giải pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá thời gian qua ................41 5 KHẢO SÁT Ý KIẾN VỀ NHU CẦU SỬ DỤNG CÁC GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ .........................................................................................................42 5.1 Kết quả khảo sát ý kiến của doanh nghiệp về nhu cầu sử dụng các giải pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá ..................................................................................................................42 5.2 Kết quả khảo sát ý kiến của các NHTM về nhu cầu sử dụng các giải pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá ..................................................................................................................42 5.3 Kết luận nhu cầu áp dụng các giải pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá ..............................42 6 KHẢO SÁT KHẢ NĂNG ÁP DỤNG CÁC GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ .............................................................................................................................43 6.1 Kết quả khảo sát ý kiến của doanh nghiệp về khả năng sử dụng các giải pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá .........................................................................................................43 6.2 Kết quả khảo sát ý kiến của ngân hàng thương mại về khả năng sử dụng các giải pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá ..............................................................................................43 6.3 Kết luận về khả năng sử dụng các giải pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá .......................43 7 KHẢO SÁT Ý KIẾN VỀ NHỮNG TRỞ NGẠI TRONG VIỆC SỬ DỤNG CÁC GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ ..................................................................44 7.1 Kết quả khảo sát ý kiến của các doanh nghiệp ...........................................................44 7.2 Kết quả khảo sát ý kiến của các ngân hàng thương mại .............................................44 8 KHẢO SÁT Ý KIẾN VỀ CÁCH THỨC VƯỢT QUA TRỞ NGẠI KHI ÁP DỤNG CÁC GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ ...............................................46 9 KHẢO SÁT NHU CẦU HUẤN LUYỆN KIẾN THỨC SỬ DỤNG CÁC GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ ..............................................................................48 10 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ...........................................................................................48 Chương 5: HOÀN THIỆN CÁC GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ NHẰM CHUẨN BỊ HỘI NHẠP KINH TẾ ............................. 49 1 MỤC TIÊU .................................................................................................................49 2 ĐỊNH HƯỚNG CHUNG ............................................................................................49 3 THAY ĐỔI NHẬN THỨC VỀ RỦI RO TỶ GIÁ VÀ CÁC GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ ............................................................................................49 3.1 Đối với Ngân hàng Nhà nước .....................................................................................49 3.2 Đối với các ngân hàng thương mại ............................................................................50 3.3 Đối với các doanh nghiệp ...........................................................................................50 4 CẢI THIỆN MÔI TRƯỜNG ỨNG DỤNG CÁC GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA RỦI RO TỶ GIÁ .......................................................................................................................51 4.1 Thay đổi quan điểm về phát triển thị trường tài chính phái sinh ................................51 4.2 Sớm hình thành sàn giao dịch công cụ tài chính phái sinh .........................................51 4.3 Thay đổi chính sách quản lý ngoại hối và tỷ giá .........................................................51 4.4 Cần có chính sách phát triển đồng bộ các loại thị trường ...........................................52 iv 4.5 Cần có chính sách công khai hóa thông tin thị trường ................................................52 4.6 Cải thiện hơn mức độ hiệu quả thị trường ..................................................................52