Kinh tế, văn hóa huyện Phổ Yên (tỉnh Thái Nguyên) thế kỷ XIX

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS Đàm Thị Uyên và PGS.TS Nguyễn Cảnh Minh. Các nội dung nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa công bố dưới bất kỳ hình thức nào trước đây. Những số liệu trong các bảng biểu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá được tác giả sưu tầm và xử lý từ các nguồn khác nhau có ghi rõ trong phần tài liệu tham khảo. Trong luận án sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng như số liệu của các tác giả khác, cơ quan tổ chức khác đều có trích dẫn và chú thích nguồn gốc. Tác giả luận án Đỗ Hằng Nga MỤC LỤC MỞ ĐẨU 3 1. Lí do chọn đề tài 3 2. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 5 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 6 4. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu 7 5. Đóng góp của luận án 8 6. Bố cục của luận án 9 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ NGUỒN TƢ LIỆU VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 10 1.1. Tổng quan nguồn tƣ liệu 10 1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu 15 1.2.1. Các công trình nghiên cứu trong nước 15 1.2.2. Các công trình nghiên cứu của người nước ngoài 24 1.2.3. Nhận xét 25 CHƢƠNG 2: KHÁI QUÁT VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU 28 2.1. Quá trình hình thành và những thay đổi diên cách 28 2.1.1. Trước thế kỷ XIX 28 2.1.2. Thế kỷ XIX 30 2.2. Điều kiện tự nhiên 33 2.2.1. Vị trí địa lý, địa hình 33 2.2.2. Khí hậu, tài nguyên, sông núi 36 2.3. Dân cƣ 40 2.4. Truyền thống lịch sử 44 Tiểu kết chƣơng 2 50 CHƢƠNG 3: KINH TẾ HUYỆN PHỔ YÊN THẾ KỶ XIX 51 3.1. Tình hình ruộng đất 51 3.1.1. Tình hình ruộng đất theo địa bạ Gia Long 4 (1805) 51 3.1.2. Tình hình ruộng đất theo địa bạ Minh Mệnh 21 (1840) 63 3.1.3. Nhận xét về tình hình ruộng đất huyện Phổ Yên thế kỷ XIX 73 3.2. Kinh tế nông nghiệp 79 3.2.1. Trồng trọt 79 3.2.2. Chăn nuôi 84 3.2.3. Khai thác lâm sản, thủy sản 86 3.2.4. Tô thuế 88 3.3. Kinh tế thủ công nghiệp 90 3.4. Kinh tế thƣơng nghiệp 98 3.4.1. Chợ làng 99 3.4.2. Bến cảng Đại Phùng 103 Tiểu kết chƣơng 3 106 CHƢƠNG 4: VĂN HÓA HUYỆN PHỔ YÊN THẾ KỶ XIX 108 4.1. Đời sống văn hóa vật chất 108 4.1.1. Nhà ở 108 4.1.2. Ẩm thực 110 4.1.3. Trang phục 113 4.2. Tín ngƣỡng và tôn giáo 115 4.2.1. Tín ngưỡng 115 4.2.2. Phật giáo 118 4.2.3. Nho giáo 121 4.3. Phong tục tập quán 4.3.1. Phong tục trong gia đình và dòng họ 127 127 4.3.2. Phong tục trong cộng đồng 132 4.4. Văn học dân gian 139 Tiểu kết chƣơng 4 145 KẾT LUẬN 146 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO 152 PHỤ LỤC 166 1 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Phân bố khoáng sản ở tỉnh Thái Nguyên thế kỷ XIX 37 Bảng 2.2. So sánh tương quan giữa số nhân đinh và diện tích ruộng đất của các địa phương trong phủ Phú Bình 41 Bảng 2.3. Số dân các tộc người thiểu số của phủ Phú Bình thế kỷ XIX 43 Bảng 3.1. Diện tích các loại ruộng đất phân bố theo xã, thôn ở Phổ Yên (theo địa bạ Gia Long 4) 52 Bảng 3.2. Quy mô sở hữu ruộng đất ở Phổ Yên (theo địa bạ Gia Long 4) 53 Bảng 3.3. So sánh bình quân ruộng đất của một số huyện trong tỉnh Thái Nguyên (theo địa bạ Gia Long 4) 55 Bảng 3.4. Phân bố ruộng đất tư ở huyện Phổ Yên (theo địa bạ Gia Long 4) 55 Bảng 3.5. Quy mô sở hữu ruộng đất tư ở Phổ Yên (theo địa bạ Gia Long 4) 56 Bảng 3.6. Quy mô sở hữu ruộng đất tư theo giới tính (theo địa bạ Gia Long 4) 57 Bảng 3.7. Quy mô sở hữu ruộng đất tư ở Phổ Yên theo các nhóm họ (theo địa bạ Gia Long 4) 58 Bảng 3.8. Sở hữu ruộng đất của quan viên làng xã ở huyện Phổ Yên (theo địa bạ Gia Long 4) 61 Bảng 3.9. Quy mô sở hữu ruộng đất của quan viên làng xã ở huyện Phổ Yên (theo địa bạ Gia Long 4) 62 Bảng 3.10. Diện tích các loại ruộng đất phân bố theo xã, thôn ở Phổ Yên (theo địa bạ Minh Mệnh 21) 64 Bảng 3.11. Quy mô sở hữu ruộng đất ở Phổ Yên (theo địa bạ Minh Mệnh 21) 65 Bảng 3.12. Phân bố ruộng đất tư ở huyện Phổ Yên (theo địa bạ Minh Mệnh 21) 67 Bảng 3.13. Quy mô sở hữu ruộng đất tư ở Phổ Yên (theo địa bạ Minh Mệnh 21) 67 Bảng 3.14. Quy mô sở hữu ruộng đất tư theo giới tính (theo địa bạ Minh Mệnh 21) 68 2 Bảng 3.15. Quy mô sở hữu ruộng đất tư ở Phổ Yên theo các nhóm họ (theo địa bạ Minh Mệnh 21) 69 Bảng 3.16. Sở hữu ruộng đất của quan viên làng xã ở huyện Phổ Yên (theo địa bạ Minh Mệnh 21) 71 Bảng 3.17. Quy mô sở hữu ruộng đất của quan viên làng xã ở huyện Phổ Yên (theo địa bạ Minh Mệnh 21) 71 Bảng 3.18. So sánh tỉ lệ các loại ruộng đất một số huyện ở Thái Nguyên (theo địa bạ Minh Mệnh 21) 74 Bảng 3.19. So sánh số thuế nộp hàng năm của Phổ Yên với các huyện khác trong phủ Phú Bình 77 Bảng 3.20. So sánh số nhân đinh, diện tích ruộng đất, ngạch thuế thóc ở Thái Nguyên và Sơn Tây năm Gia Long 18 (1820) 79 Bảng 3.21. So sánh mức tô thuế ruộng công, tư ở Phổ Yên và đồng bằng Bắc Bộ 88 Bảng 3.22. Số lượng mỏ và ngạch thuế khai mỏ ở phủ Phú Bình thế kỷ XIX 92 Bảng 3.23. So sánh lệ thuế vàng, sắt ở Phổ Yên với một số địa phương trong tỉnh Thái Nguyên dưới triều Minh Mệnh (1820-1840) 93 Bảng 3.24. Chu kỳ họp một số chợ ở Phổ Yên thế kỷ XIX DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ 101 Biểu đồ 3.1. Tỉ lệ các loại ruộng đất ở Phổ Yên (theo địa bạ Gia Long 4 và Minh Mệnh 21) 73 Biểu đồ 3.2. Quy mô sở hữu ruộng đất tư ở Phổ Yên (theo địa bạ Gia Long 4 và địa bạ Minh Mệnh 21) 76 3 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong đời sống cộng đồng của con người, kinh tế là toàn bộ hoạt động vật chất, còn văn hóa là toàn bộ hoạt động tinh thần. Giữa văn hóa và kinh tế không có ranh giới rõ ràng mà hòa quyện vào nhau, tác động lẫn nhau, trong văn hóa luôn có yếu tố kinh tế, cũng như trong kinh tế luôn có yếu tố văn hóa. Đây là hai lĩnh vực hoạt động thiết yếu, phổ quát, tạo nên hệ thống những giá trị mang bản sắc của các cộng đồng cư dân lớn nhỏ khác nhau. Trong bối cảnh quá trình toàn cầu hoá ngày càng gia tăng, kinh tế và văn hoá được xem là hai nguồn lực lớn nhất quy định hành vi của con người, của cộng đồng. Mối quan hệ giữa kinh tế và văn hoá được Đảng Cộng sản Việt Nam khẳng định: kinh tế phát triển là cơ sở để xây dựng và phát triển nền văn hóa, đồng thời văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Như thế, việc nghiên cứu diện mạo kinh tế, văn hóa của quốc gia hay từng khu vực cụ thể sẽ đem lại những hiểu biết toàn diện, góp phần kế thừa, phát huy những di sản truyền thống trong quá trình hoạch định, triển khai các chiến lược phát triển phù hợp với quốc gia, vùng miền. Nếu lịch sử dân tộc là lịch sử chung của người Việt thì mỗi địa phương lại có những sắc màu lịch sử - văn hóa riêng mà địa phương khác không có. Đó là một thực tế khách quan mang tính chất quy luật, phản ánh môi trường và điều kiện lịch sử cụ thể, thể hiện mối quan hệ vừa đấu tranh vừa hòa đồng với thiên nhiên, với xã hội trên từng địa bàn lãnh thổ. Trên mảnh đất hình chữ S giàu truyền thống, 54 dân tộc anh em trên 63 tỉnh, thành phố đã chung sống, đoàn kết cùng nhau đấu tranh giữ vững chủ quyền dân tộc, xây dựng và phát triển đất nước. Do đó, thật là thiếu sót khi tìm hiểu lịch sử dân tộc mà không thông qua lịch sử cụ thể của từng địa phương. Phổ Yên là địa phương trung du, địa đầu phía nam của tỉnh Thái Nguyên. Đây là địa bàn có “nền cảnh địa văn hóa” từ lâu đời [47, tr.34], là một phần trong không gian Tày cổ với chế độ thủ lĩnh địa phương, qua chiến lược khoan nhượng của các nhà nước quân chủ Việt Nam ngày càng trở nên gắn bó với triều đình trung ương. Đặt trong khu vực trung du miền núi phía Bắc rộng lớn, khác biệt rõ nét so với các 4 huyện lân cận như Vũ Nhai, Động Hỉ, Định Hóa, ... chịu sự chi phối phổ biến của địa hình núi cao, Phổ Yên lại thuộc nhóm địa hình đồng bằng trung du và có cộng đồng người Kinh chiếm đa số trong kết cấu cư dân. Phổ Yên là vùng chân núi. Là vùng nằm giữa đồng bằng và miền núi với vị trí kinh tế, quốc phòng quan trọng, Phổ Yên được ví như chiếc cầu nối liền vùng đồng bằng châu thổ - nơi có những đô thị buôn bán sầm uất, với miền núi non hiểm trở phía bắc, nơi ngã ba của con đường giao lưu với các tỉnh lân cận như Vĩnh Phúc, Bắc Giang, Bắc Ninh, Hà Nội. Vị trí địa lý khiến cho Phổ Yên trở thành vùng tiếp xúc về dân cư và kinh tế, tạo nên những biến đổi, giao thoa ngôn ngữ, giao thoa văn hóa Tày - Kinh. Tìm hiểu lịch sử của vùng đất này sẽ mang đến một hình ảnh về sự giao lưu miền xuôi, miền ngược trên các mặt kinh tế, xã hội, văn hóa. Trong tiến trình lịch sử Việt Nam thời trung đại, thế kỷ XIX là thế kỷ của những biến động và phân hóa sâu sắc. Chế độ phong kiến Việt Nam đã khủng hoảng từ thế kỉ XVIII. Bước sang thế kỷ XIX, tình hình đất nước đầy rẫy khó khăn. Hàng loạt thách thức đặt ra cho triều đình nhà Nguyễn. Các triều vua Nguyễn có nhiều cố gắng trong việc ổn định tình hình đất nước sau thời kỳ nội chiến phân liệt, có những thành tựu mở mang kinh tế và văn hóa nhưng không thể giải quyết được xu thế khủng hoảng của chế độ phong kiến, nhất là khi làn sóng thực dân phương Tây ngày càng đến gần. Có thể nói, toàn cục bức tranh chính trị, kinh tế, xã hội của vương triều phong kiến cuối cùng ở Việt Nam là đa dạng, phức tạp, mâu thuẫn giữa cái tiến bộ và bảo thủ, giữa cái mạnh và cái yếu, ... Những vấn đề đa chiều này cần được nhìn nhận toàn diện và cụ thể để có đánh giá khách quan. Từ đó, nghiên cứu về một địa phương trong bối cảnh phức tạp của lịch sử dân tộc thế kỷ XIX là một việc làm cần thiết, góp phần làm sáng tỏ các vấn đề của lịch sử triều Nguyễn. Chọn “Kinh tế, văn hóa huyện Phổ Yên (tỉnh Thái Nguyên) thế kỷ XIX” làm đề tài luận án tiến sĩ, tác giả hy vọng sẽ góp phần nhỏ bé của mình vào việc tìm hiểu diện mạo của vùng đất Phổ Yên và những con người sáng tạo ra lịch sử ở đây với những nét riêng, độc đáo, cụ thể hóa, sinh động hóa bức tranh lịch sử chung của toàn dân tộc. 5 2. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là tình hình kinh tế và văn hóa của huyện Phổ Yên ở thế kỷ XIX. Đối tượng được quan tâm trên một số khía cạnh gồm những yếu tố ảnh hưởng đến kinh tế, văn hóa huyện Phổ Yên thế kỷ XIX (như điều kiện địa lý tự nhiên; lịch sử hành chính; diện mạo văn hóa - xã hội trước thế kỷ XIX); chế độ sở hữu ruộng đất và tình hình kinh tế nông nghiệp, thủ công nghiệp, thương nghiệp; bức tranh văn hóa thế kỷ XIX. Đối tượng nghiên cứu được tập trung trình bày, làm rõ ở chương 2, chương 3 và chương 4 của luận án. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nội dung: - Trong tình hình kinh tế, từ hạn chế về tư liệu địa bạ, vấn đề ruộng đất được phục dựng chủ đạo ở giai đoạn nửa đầu thế kỷ XIX dưới hai triều vua Gia Long và Minh Mệnh. Diện mạo kinh tế nông nghiệp, thủ công nghiệp và thương nghiệp được dựng nên với những đường nét khái quát và một số dấu ấn nổi bật. - Trong tình hình văn hóa, luận án đặt trọng tâm nghiên cứu vào các vấn đề nổi bật của diện mạo văn hóa Phổ Yên thế kỷ XIX như đời sống văn hóa vật chất, tín ngưỡng tôn giáo, phong tục tập quán, văn học dân gian, chứ không đi vào trình bày dàn trải tất cả các khía cạnh của nội hàm văn hóa nói chung. Thêm vào đó, đối với một số lĩnh vực văn hóa, vì tư liệu không cho phép sự thể hiện cụ thể về mặt thời gian, nên luận án dừng lại ở việc nêu những nét nổi bật đã được định hình mang tính truyền thống tại địa phương. Phạm vi không gian: Luận án nghiên cứu trên địa bàn các tổng, xã, thôn của huyện Phổ Yên. Trong đó, tổng là đơn vị trung gian giữa huyện và xã; dưới tổng là đến xã; xã (trang, phường) là đơn vị hành chính cấp nhỏ nhất. Địa giới huyện có sự thay đổi ở nửa đầu và nửa sau thế kỷ XIX. Theo sự thay đổi này, luận án tập trung nghiên cứu 6 tổng chính (Hoàng Đàm, Thượng Vụ, Thượng Kết, Thống Thượng, Vạn Phái, Nhã Luật) với 24 xã, 1 phường và 1 trang. Ngoài ra, luận án mở rộng tìm hiểu ở một số tổng mà nửa đầu thế kỷ XIX thuộc về phủ Bắc Hà, tỉnh Bắc Ninh, cho đến đời vua Đồng Khánh thì thuộc Phổ Yên. Đó là các tổng Tiên Thù, Tiểu Lễ, Thượng Giã. Trong một số nội dung cụ thể (như sở 6 hữu ruộng đất, kinh tế nông nghiệp, thương nghiệp hay văn hóa), luận án bước đầu tiến hành so sánh với những huyện khác (Tư Nông, Đại Từ, Động Hỉ, ) cùng thuộc về phủ Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Phạm vi thời gian: Luận án nghiên cứu về huyện Phổ Yên trong thời gian thế kỷ XIX, là thời kỳ Việt Nam có nhiều biến động về chính trị: có những cố gắng củng cố quyền lực của triều Nguyễn, có quá trình xâm lược và đặt ách bảo hộ của thực dân Pháp. Tuy nhiên, luận án giải quyết các vấn đề đặt ra về kinh tế, văn hóa huyện Phổ Yên chủ yếu dưới góc độ tác động của nhà nước quân chủ, chứ chưa quan tâm đến tác động từ quá trình xâm lược và đô hộ của thực dân Pháp. Từ năm 1884, trong quá trình xúc tiến xâm lược các tỉnh trung du và thượng du Bắc Kỳ, thực dân Pháp đánh lên Thái Nguyên. Tuy nhiên, thực dân Pháp phải mất hơn 10 năm sau đó để tiến hành quá trình bình định phong trào kháng chiến của nhân dân các dân tộc Thái Nguyên mới có thể xây dựng bộ máy thống trị ở vùng này. Như thế, đặt trong tổng thể thời gian nghiên cứu “thế kỷ XIX”, đề tài của luận án chủ yếu chịu tác động từ nhà nước quân chủ phong kiến. Mặt khác, tùy từng khía cạnh của vấn đề nghiên cứu, do nguồn tư liệu nhiều ít khác nhau, hoặc để đảm bảo tính hệ thống của vấn đề, nên luận án còn sử dụng cả những tư liệu phản ánh nội dung lịch sử trước thế kỷ XIX hoặc đầu thế kỷ XX. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Với mục đích phục dựng bức tranh lịch sử kinh tế, văn hóa ở Phổ Yên thế kỷ XIX một cách chân thực, toàn diện và hệ thống, đặt cơ sở cho việc làm sáng tỏ nét đặc thù vùng miền và làm sinh động hóa các sự kiện lịch sử dân tộc có liên quan, nhiệm vụ cụ thể của luận án được đặt ra là: Khái quát về các yếu tố ảnh hưởng đến kinh tế, văn hóa huyện Phổ Yên thế kỷ XIX như vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên, quá trình hình thành và sự biến đổi địa danh địa giới của huyện qua các thời kỳ lịch sử; đặc điểm dân cư và truyền thống lịch sử. Phản ánh khoa học, chân thực về diễn biến sở hữu ruộng đất của huyện Phổ Yên thế kỷ XIX, phân tích và nhận xét về tình hình ruộng đất và các thành phần kinh tế (nông nghiệp, thủ công nghiệp, thương nghiệp) của huyện ở thời điểm này, 7 so sánh với một số địa phương khác trong và ngoài phủ Phú Bình, trong và ngoài tỉnh Thái Nguyên cùng giai đoạn lịch sử. Khôi phục lại những nét tiêu biểu trong đời sống văn hóa vật chất và tinh thần của cư dân Phổ Yên thế kỷ XIX trong tổng thể diện mạo văn hóa mang tính truyền thống ở địa phương. 4. Nguồn tƣ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu Nguồn tư liệu Để hoàn thành luận án, tác giả sử dụng các nguồn tư liệu sau: - Một số sách sử và địa chí được biên soạn dưới thời phong kiến như Đại Việt sử ký toàn thư, Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Đại Nam thực lục, Đại Nam nhất thống chí, Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, Lịch triều hiến chương loại chí, Đồng Khánh địa dư chí, - Các thần tích, thần sắc lưu giữ ở các công trình tín ngưỡng tôn giáo, hương ước thế kỷ XIX và hương ước cải lương của các làng xã Phổ Yên, các bản gia phả dòng họ, các hồ sơ di tích lịch sử văn hóa, địa chí Thái Nguyên, - Các văn bia và minh văn tồn tại rải rác trong các làng xã Phổ Yên, có niên đại thế kỷ XIX hoặc sớm hơn. - 19 đơn vị địa bạ có niên đại Gia Long 4 (1805) và 13 đơn vị địa bạ có niên đại Minh Mệnh 21 (1840). Đây là cơ sở quan trọng để tác giả luận án nghiên cứu và khôi phục bức tranh ruộng đất và kinh tế nông nghiệp của các làng xã huyện Phổ Yên nửa đầu thế kỷ XIX. - Tác giả tiến hành các đợt thực địa tại huyện Phổ Yên và các vùng lân cận để quan sát địa hình, cảnh quan, đời sống văn hóa, xã hội của nhân dân địa phương, tìm hiểu một số di tích lịch sử văn hóa, thu thập các tư liệu truyền miệng từ lớp người cao tuổi, Phương pháp nghiên cứu - Trong quá trình thực hiện luận án, tác giả sử dụng chủ yếu phương pháp lịch sử và logic. Phương pháp lịch sử giúp tác giả tái hiện trung thực bức tranh kinh tế, văn hóa của Phổ Yên theo trình tự thời gian, không gian. Phương pháp logic giúp tác giả rút ra những đánh giá về bản chất, tính tất yếu, tính quy luật của 8 những chuyển biến kinh tế - văn hóa ở Phổ Yên trong bối cảnh chung của thời phong kiến. - Trong sưu tầm tư liệu và khảo sát thực địa, tác giả sử dụng phương pháp điều tra xã hội học, dân tộc học thông qua việc phỏng vấn sâu với nhiều đối tượng và về nhiều vấn đề khác nhau. Công tác điền dã để sưu tầm tư liệu văn học dân gian, khảo cứu các di tích, địa danh, ... được thực hiện trên hầu khắp các địa bàn làng xã thuộc huyện Phổ Yên. Khối lượng tư liệu đã sưu tầm được tác giả phân loại theo vấn đề nghiên cứu (kinh tế, chính trị, văn hóa, ...) và theo loại hình tư liệu (thành văn, vật chất, truyền miệng, ngôn ngữ, ...) để có những phê phán sử liệu phù hợp. Trong quá trình này, nguồn tư liệu thành văn và tư liệu vật chất được sử dụng triệt để sau khi đã thẩm định mức độ tin cậy (về văn bản, về nguồn gốc, xuất xứ). Các nguồn tư liệu khác được sử dụng khi có sự xử lý, đối chiếu một cách kĩ lưỡng. Đối với tư liệu địa bạ phục vụ cho việc phục dựng tình hình ruộng đất và kinh tế nông nghiệp ở chương 3, luận án áp dụng phương pháp thống kê trong việc xử lý 19 địa bạ lập vào năm 1805 và 13 địa bạ lập vào năm 1840 để đi sâu nghiên cứu. Luận án sử dụng phương pháp định lượng trong tổng hợp, phân tích và xử lý các thông tin từ địa bạ thành hệ thống bảng biểu, kế thừa và so sánh với kết quả nghiên cứu địa bạ của một số huyện trong phủ Phú Bình và tỉnh Thái Nguyên. 5. Đóng góp của luận án Về mặt tư liệu, nét nổi bật là luận án lần đầu tiên xử lý triệt để 19 địa bạ Gia Long 4 và 13 địa bạ Minh Mệnh 21 của các làng xã Phổ Yên, so sánh với các số liệu thống kê của một số địa phương khác trong và ngoài phủ Phú Bình, trong và ngoài tỉnh Thái Nguyên cùng vào hai thời điểm 1805 và 1840. Luận án đi sâu phân tích phần ruộng đất tư hữu trên nhiều góc độ: từ ruộng đất tư hữu ở từng thời điểm đến sự thay đổi của ruộng đất tư hữu qua các triều vua, từ cái nhìn tổng quan đến sự sở hữu phân theo dòng họ, theo địa vị chính trị, theo giới tính, theo nguồn gốc dân cư, ... Căn cứ vào những số liệu cụ thể được xử lý, luận án rút ra những kết luận về tình hình sở hữu ruộng đất và sự biến đổi của các loại hình sở hữu ruộng đất ở Phổ Yên thế kỷ XIX, làm rõ một vài vấn đề lịch sử triều Nguyễn có liên quan. 9 Về mặt nội dung, trên cơ sở khai thác tối đa nguồn tư liệu địa phương, luận án khôi phục một cách hệ thống và cụ thể về tình hình kinh tế, văn hóa huyện Phổ Yên thế kỷ XIX. Luận án không hướng tới việc bao quát mọi khía cạnh của vấn đề, mà đi sâu tìm hiểu về những nét cơ bản nhất, đặc trưng nhất trong các lĩnh vực nêu trên. Dưới góc độ nghiên cứu làng xã, luận án góp thêm một công trình nghiên cứu về làng xã vùng trung du nói riêng và làng xã Việt Nam nói chung. Từ kết quả nghiên cứu, nhìn nhận rõ hơn về những nét chung cũng như tính đa dạng, đặc thù của làng xã Việt Nam truyền thống. Dưới góc độ nghiên cứu vùng miền, luận án góp phần vào việc làm sáng tỏ những vấn đề lịch sử - văn hóa của khu vực miền núi phía Bắc trong bối cảnh chung của lịch sử dân tộc thế kỷ XIX. Luận án là tài liệu tham khảo, cung cấp tư liệu có tính hệ thống cho việc nghiên cứu, giảng dạy và học tập lịch sử địa phương. Kết quả nghiên cứu của luận án góp thêm những luận chứng phục vụ công tác hoạch định và triển khai các chính sách kinh tế - văn hóa của huyện Phổ Yên (từ năm 2015 là thị xã Phổ Yên) trên cơ sở khai thác những lợi thế, tiềm năng về điều kiện tự nhiên, nguồn nhân lực và nền tảng kinh tế - văn hóa truyền thống. Từ nội dung luận án, cư dân địa phương có thể thấy được những giá trị bản sắc tốt đẹp của quê hương để tự hào, gìn giữ, phát triển; đồng thời khắc phục các hạn chế trong đời sống hiện tại. Như thế, luận án đã góp phần vào việc bảo tồ