Luận án Đánh giá kết quả can thiệp phòng lây nhiễm hpv của phụ nữ có chồng tại một số xã ở Hải dương và Phú Thọ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG Trần Thị Vân ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ CAN THIỆP PHÒNG LÂY NHIỄM HPV CỦA PHỤ NỮ CÓ CHỒNG TẠI MỘT SỐ XÃ Ở HẢI DƯƠNG VÀ PHÚ THỌ LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH: 62720301 Hà Nội - 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ CAN THIỆP PHÒNG LÂY NHIỄM HPV CỦA PHỤ NỮ CÓ CHỒNG TẠI MỘT SỐ XÃ Ở HẢI DƯƠNG VÀ PHÚ THỌ LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH: 62720301 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. Nguyễn Thanh Hương 2. PGS.TS. Đinh Thị Phương Hòa Hà Nội - 2018 i Lời cam đoan Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi và nhóm nghiên cứu thực hiện tại Xã An Lạc, phường Bến Tắm thuộc thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương và xã Tu Vũ, thị trấn Thanh Thủy, huyện Thanh Thủy, tỉnh Phú Thọ từ năm 2014-2016. Các số liệu và kết quả trình bày trong luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ một công trình nghiên cứu nào khác ngoài các công bố trong khuôn khổ của đề tài nghiên cứu này. . Tác giả luận án Trần Thị Vân ii Lời cảm ơn Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo Sau đại học, các Thầy Cô giáo trường Đại học Y tế công cộng, các bạn đồng nghiệp đã tạo điều kiện giúp đỡ và chia sẻ kinh nghiệm với tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn những người thầy, cô có nhiều kiến thức, kinh nghiệm đã tận tình hướng dẫn, chia sẻ kinh nghiệm cũng như hỗ trợ về ý tưởng, nội dung nghiên cứu cho tôi trong suốt quá trình học tập, thực hiện đề tài cũng như hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn tới Ủy ban nhân dân xã, Trạm Y tế xã, các cán bộ y tế xã, các cộng tác viên y tế thôn bản, các cán bộ Hội phụ nữ, Đoàn thanh niên, chồng, phụ nữ đã có chồng thuộc xã An Lạc, phường Bến Tắm, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương và xã Tu Vũ, thị trấn Thanh Thủy, huyện Thanh Thủy, tỉnh Phú Thọ đã giúp đỡ và cho tôi được tiến hành nghiên cứu. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới các thầy cô giáo trường Đại học y tế công cộng, Học viện Y – Dược học cổ truyền Việt Nam trong nhóm nghiên cứu đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập số liệu và triển khai can thiệp tại thực địa. Tôi xin cảm ơn Ban giám đốc Học viện Y – Dược học cổ truyền Việt Nam đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Cuối cùng, tôi xin gửi tấm lòng ân tình tới những người thân trong gia đình của tôi, đã động viên và hỗ trợ rất lớn để tôi hoàn thành luận án. Tác giả luận án Trần Thị Vân iii MỤC LỤC Lời cam đoan ............................................................................................................ i MỤC LỤC .............................................................................................................iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................... vi DANH MỤC CÁC HÌNH ...................................................................................... ix ĐẶT VẤN ĐỀ......................................................................................................... 1 CHƯƠNG I: TỔNG QUA TÀI LIỆU ...4 1.1. Đặc điểm, đường lây truyền và hậu quả do nhiễm HPV .................................................4 1.2. Tình hình nhiễm HPV ở phụ nữ........................................................................................5 1.3. Kiến thức, thái độ, hành vi về phòng lây nhiễm HPV ......................................................9 1.4. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức, thái độ, hành vi phòng nhiễm HPV ................ 21 1.5. Các can thiệp dự phòng nhiễm HPV và UTCTC .......................................................... 25 1.6. Cơ sở lý thuyết xây dựng hoạt động can thiệp phòng lây nhiễm HPV ........................ 28 Khung lý thuyết ........................................................................................................................ 31 1.7. Thông tin chung về địa bàn nghiên cứu ......................................................................... 34 1.8. Mô tả đề tài gốc và vai trò của nghiên cứu sinh............................................................. 37 CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................... 39 2.1. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................................... 39 2.2. Địa điểm nghiên cứu ....................................................................................................... 39 2.3. Thời gian nghiên cứu ...................................................................................................... 39 2.4. Thiết kế nghiên cứu. ....................................................................................................... 40 2.5. Mẫu và phương pháp chọn mẫu..................................................................................... 42 2.6. Các biến số nghiên cứu ................................................................................................... 44 2.7. Thu thập số liệu ............................................................................................................... 46 2.8. Phân tích số liệu .............................................................................................................. 47 2.9. Xây dựng hoạt động can thiệp ........................................................................................ 52 2.10. Đạo đức nghiên cứu. ....................................................................................................... 56 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ ....................................................................................... 57 3.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu ..................................................................... 57 3.2. Kiến thức, thái độ, hành vi của đối tượng nghiên cứu trước can thiệp ......................... 58 3.3. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức, thái độ và hành vi phòng nhiễm HPV ............ 67 iv 3.4. Đánh giá kết quả can thiệp về kiến thức, thái độ và hành vi của phụ nữ 15-49 tuổi có chồng về phòng nhiễm HPV trước và sau can thiệp ............................................................... 84 CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN .................................................................................... 94 4.1. Bàn luận về kiến thức của phụ nữ có chồng tuổi 15-49 về phòng nhiễm HPV trước can thiệp ......................................................................................................................................... 94 4.2. Thái độ phòng HPV của phụ nữ có chồng tuổi 15-49 trước can thiệp ....................... 100 4.3. Hành vi phòng nhiễm HPV của phụ nữ đã có gia đình tuổi 15-49 trước can thiệp ... 102 4.4. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức, hành vi phòng nhiễm HPV ........................... 104 4.5. Kết quả của hoạt động can thiệp .................................................................................. 107 4.6. Hạn chế của đề tài và cách khắc phục ............................................................................ 116 4.7. Tính mới và đóng góp của luận án ................................................................ 117 KẾT LUẬN ......................................................................................................... 119 1. Kiến thức, thái độ và hành vi về phòng nhiễm HPV của phụ nữ tuổi 15-49 có chồng trước can thiệp......................................................................................................................... 119 2. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức, thái độ và hành vi về phòng nhiễm HPV của phụ nữ tuổi 15-49 có chồng trước can thiệp .......................................................................... 119 3. Kết quả của hoạt động can thiệp .................................................................................. 120 KHUYẾN NGHỊ ................................................................................................. 121 Danh mục các công trình công bố kết quả............................................................ 122 Phụ lục 1: Bảng biến số .......................................................................................................... 137 Phụ lục 2: Bộ công cụ thu thập số liệu định lượng ................................................................ 143 Phụ lục 3: Cách tính điểm kiến thức, thái độ, thực hành. ...................................................... 154 Phụ lục 4: Một số điểm được điều chỉnh sau quá trình thử nghiệm ..................................... 156 Phụ lục 5: Hướng dẫn phỏng vấn sâu lãnh đạo TTYT thị xã/ TYT xã/ phường trước và sau can thiệp .................................................................................................................................. 157 Phụ lục 6: Hướng dẫn phỏng vấn sâu lãnh đạo UBND (phụ trách công tác văn hóa, xã hội), đại diện Hội phụ nữ, Đoàn thanh niên xã/phường trước và sau can thiệp ............................ 160 Phụ lục 9: Tổng hợp phân tích định tính trước can thiệp - cơ sở xây dựng chương trình can thiệp ....................................................................................................................................... 165 v Phụ lục 10: Nội dung tờ thông tin, cuốn sách mỏng và tài liệu tập huấn cán bộ TYT, y tế thôn bản, Hội phụ nữ, Đoàn thanh niên phường/xã .............................................................. 176 Phụ lục 11: Lý giải lựa chọn chiến lược và giải pháp can thiệp cho chương trình can thiệp phòng lây nhiễm HPV cho phụ nữ có gia đình tuổi 15-49 ................................................... 177 Phụ lục 12: Kế hoạch thực hiện can thiệp theo thời gian ...................................................... 182 Phụ lục 13: Tờ thông tin về phòng lây nhiễm HPV cho phụ nữ 15-49 tuổi ......................... 183 Phụ lục 14: Sách mỏng về phòng lây nhiễm HPV cho phụ nữ 15- 49 tuổi.......................... 184 Phụ lục 15: Kịch bản phát thanh về phòng lây nhiễm HPV tại Chí Linh, HD .................... 185 Phụ lục 16: Mẫu túi xách sử dụng trong can thiệp phòng lây nhiễm HPV tại Chí Linh, Hải Dương ..................................................................................................................................... 191 Phụ lục 17: Mẫu poster sử dụng trong can thiệp phòng lây nhiễm HPV tại Chí Linh, Hải Dương ..................................................................................................................................... 192 Phụ lục 18: Kịch bản tổ chức hoạt động nói chuyện và tổ chức trò chơi tìm hiểu về HPV 193 Phụ lục 19: Kiến thức về đối tượng, yếu tố tăng nguy cơ, đường lây nhiễm và cách hạn chế lây nhiễm HPV trước và sau can thiệp .................................................................................. 201 Phụ lục 20: Kiến thức về triệu chứng, hậu quả và khả năng điều trị khi nhiễm HPV trước và SCT ....................................................................................................................................... 203 Phụ lục 21: Sự thay đổi về tỷ lệ đối tượng cho rằng đã có vắc xin phòng HPV trước và sau can thiệp .................................................................................................................................. 205 Phụ lục 22: Kiến thức liên quan đến vắc xin HPV trước và sau can thiệp ........................... 205 Phụ lục 23: Nhận thức về rào cản khi thực hiện hành vi tiêm vắc xin HPV trước và sau can thiệp ....................................................................................................................................... 206 Phụ lục 24: Sự thay đổi kiến thức chung về phòng lây nhiễm HPV trước và sau can thiệp 206 Phụ lục 25: Lý do sử dụng BCS ............................................................................................. 206 Phụ lục 26: Đánh giá tính giá trị và độ tin cậy của thang đo thái độ về dự phòng lây nhiễm HPV ....................................................................................................................................... 207 Phụ lục 27: Tiếp xúc với các loại hình can thiệp và mối liên quan với kiến thức phòng lây nhiễm HPV của đối tượng (kết quả phân tích logistic đơn biến)(n=320) .......................... 210 Phụ lục 28: KQ phân tích DID sau khi bỏ các biến độc lập về đặc điểm ĐTNC .. 211 Phụ lục 29: Giấy xác nhận đồng ý cho sử dụng số liệu ....213 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BCS Bao cao su BPSD Bộ phận sinh dục BV Bệnh viện CDC Trung tâm phòng ngừa và kiểm soát bệnh tật Hoa Kỳ (Centers for Disease Control and Prevention, United States) ĐL Định lượng ĐLC Độ lệch chuẩn ĐTNC Đối tượng nghiên cứu ĐTV Điều tra viên GDSK Giáo dục sức khỏe HV Hành vi HPV Vi rút gây u nhú ở người (Human papillomavirus) IARC Cơ quan nghiên cứu ung thư quốc tế (International Agency for Research on Cancer) KT NA Kiến thức Không áp dụng NC Nghiên cứu NCS Nghiên cứu sinh NCSK Nâng cao sức khỏe PLN Phòng lây nhiễm PN Phụ nữ QHTD Quan hệ tình dục SKSS SCT Sức khỏe sinh sản Sau can thiệp TB Trung bình TĐ Thái độ TCT UTCTC Trước can thiệp Ung thư cổ tử cung WHO Tổ chức y tế thế giới (World Health Organization) vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Thông tin về địa bàn can thiệp và chứng ............................................ 35 Bảng 2.1. Phương pháp chọn mẫu .................................................................... 43 Bảng 2.2. Các biến số chính trong nghiên cứu định lượng .................................. 44 Bảng 3.1. Đặc điểm nhân khẩu học của phụ nữ tuổi 15-49 tham gia điều tra trước và sau can thiệp .................................................................................................. 57 Bảng 3.2. Đối tượng đã từng nghe tới HPV ....................................................... 58 Bảng 3.3. Kiến thức về đối tượng và đường lây nhiễm HPV ............................... 59 Bảng 3.4. Kiến thức về các yếu tố tăng nguy cơ lây nhiễm HPV và các biện pháp hạn chế .......................................................................................................... 60 Bảng 3.5. Kiến thức về triệu chứng, hậu quả và khả năng điều trị ....................... 61 Bảng 3.6. Kiến thức về vắc xin phòng nhiễm HPV ............................................ 62 Bảng 3.7. Nhận xét về giá của vắc xin HPV (n=651) ......................................... 63 Bảng 3.8. Kiến thức chung về HPV – tính theo trung vị ..................................... 63 Bảng 3.9. Điểm trung bình về thái độ ............................................................... 65 Bảng 3.10. Hành vi phòng lây nhiễm HPV của phụ nữ....................................... 66 Bảng 3.11. Mối liên quan giữa đặc điểm chung của các ĐTNC và kiến thức ........ 67 Bảng 3.12. Mối liên quan giữa kênh nhận thông tin và kiến thức ........................ 69 Bảng 3.13. Mối liên quan giữa số kênh truyền thông nhận thông tin trong nhóm đã từng nghe HPV và kiến thức ............................................................................ 70 Bảng 3.14. Phân tích đa biến về mối liên quan đến kiến thức .............................. 71 Bảng 3.15. Mối liên quan giữa đặc điểm chung của ĐTNC và thái độ ................. 72 Bảng 3.16. Mối liên quan giữa phương thức nhận thông tin và thái độ ................. 73 Bảng 3.17. Mối liên quan giữa kiến thức và thái độ ........................................... 73 Bảng 3.18. Mối liên quan giữa đặc điểm chung của ĐTNC và hành vi dùng BCS khi QHTD ........................................................................................................... 74 Bảng 3.19. Mối liên quan giữa phương thức nhận thông tin của ĐTNC và hành vi dùng BCS khi QHTD...................................................................................... 75 Bảng 3.20. Mối liên quan giữa kiến thức và hành vi dùng BCS........................... 76 Bảng 3.21. Mối liên quan giữa thái độ và hành vi dùng BCS .............................. 76 viii Bảng 3.22. Mối liên quan giữa đặc điểm chung của các ĐTNC và hành vi QHTD với nhiều người trong 12 tháng qua .................................................................. 77 Bảng 3.23. Mối liên quan giữa phương thức nhận thông tin và hành vi QHTD với nhiều người trong 12 tháng qua ....................................................................... 78 Bảng 3.24. Mối liên quan giữa kiến thức và hành vi QHTD với nhiều người........ 79 Bảng 3.25. Mối liên quan giữa thái độ và hành vi QHTD với nhiều người ........... 79 Bảng 3.26. Phân tích đa biến về mối liên quan đến hành vi QHTD nhiều người ... 80 Bảng 3.27. Mối liên quan giữa đặc điểm chung của các ĐTNC và hành vi khám sàng lọc UTCTC ............................................................................................ 81 Bảng 3.28. Mối liên quan giữa kênh thông tin nhận được về HPV và hành vi khám sàng lọc UTCTC ............................................................................................ 82 Bảng 3.29. Mối liên quan giữa kiến thức và hành vi khám sàng lọc UTCTC ........ 83 Bảng 3.30. Mối liên quan giữa thái độ và hành vi khám sàng lọc UTCTC ........... 83 Bảng 3.31. Phân tích đa biến về mối liên quan đến hành vi khám sàng lọc ........... 84 Bảng 3.32. Đối tượng đã từng nghe tới HPV ..................................................... 84 Bảng 3.33. Sự thay đổi kiến thức TCT và SCT ở hai địa bàn nghiên cứu ............. 85 Bảng 3.34. Sự thay đổi thái độ chung về phòng lây nhiễm HPV trước và SCT ..... 87 Bảng 3.35. Sự thay đổi hành vi phòng lây nhiễm HPV trước và SCT .................. 88 Bảng 3.36. Sự thay đổi dự định thực hiện hành vi phòng lây nhiễm HPV trước và sau can thiệp .................................................................................................. 89 Bảng 3.37. Kết quả phân tích DID đánh giá hiệu quả của can thiệp đến kiến thức phòng lây nhiễm HPV của phụ nữ 15-49 tuổi có chồng ...................................... 90 Bảng 3.38. Kết quả phân tích DID đánh giá hiệu quả của can thiệp đến thái độ phòng lây nhiễm HPV của phụ nữ 15-49 tuổi có chồng ...................................... 91 Bảng 3.39. Kết quả phân tích DID đánh giá hiệu quả của can thiệp đến hành vi phòng lây nhiễm HPV của phụ nữ 15-49 tuổi có chồng ...................................... 92 ix DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Mô hình niềm tin sức khoẻ [86] .................................................... 28 Hình 1.2. Mô hình PRECEDE-PROCEED rút gọn [90] ............................... 31 Hình 1.3. Khung lý thuyết ..33 Hình 2.1. Thiết kế nghiên cứu đánh giá trước và sau can thiệp ....................... 40 Hình 2. 2. Minh họa ý nghĩa của phân tích DID.......................................................50 Hình 2.3. Minh họa các hệ số hồi quy trong mô hình phân tích DID.......................52 Hình 2.4. Quy trình xây dựng và thực hiện chương trình can thiệp ................ 52 Hình 3.1. Điểm kiến thức chung về HPV của 2 địa bàn ................................ 64 Hình 3.2. Điểm kiến thức chung về HPV của 2 địa bàn SCT ........................ 86 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Vi rút gây u nhú ở người (HPV) là loại vi rút dễ lây lan, lưu hành ở tất cả các quốc gia trên thế giới. Phần lớn người nhiễm HPV có thể tự khỏi nhưng một số loại HPV tồn tại dai dẳng trong cơ thể người và là nguyên nhân gây ung thư cổ tử cung (UTCTC), ung thư vòm họng, sùi mào gà, mụn cóc ở bộ phận sinh dục và tay chân ở cả nam và nữ [30], [52], [121]. HPV được chia thành ba nhóm, bao gồm nhóm chưa xác định được nguy cơ, nhóm có nguy cơ thấp và nhóm có nguy cơ cao. Phụ nữ bị nhiễm HPV ở nhóm có nguy cơ cao có thể dẫn đến các tổn thương trong biểu mô cổ tử cung,