Luận án Phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông khu vực bắc trung bộ đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH ___________________________________________ VŨ VĂN HƯNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG KHU VỰC BẮC TRUNG BỘ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGHỆ AN - 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH ___________________________________________ VŨ VĂN HƯNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG KHU VỰC BẮC TRUNG BỘ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9140114 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. VÕ VĂN LỘC 2. GS.TS. THÁI VĂN THÀNH NGHỆ AN - 2023 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả trong luận án này là trung thực, các số liệu, trích dẫn có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Tác giả luận án Vũ Văn Hưng ii LỜI CÁM ƠN Với tất cả sự chân thành, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến hai người hướng dẫn khoa học là PGS.TS. Võ Văn Lộc và GS.TS. Thái Văn Thành đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi thực hiện luận án. Tôi xin cám ơn Lãnh đạo Trường Đại học Vinh; Phòng Đào tạo Sau đại học; Khoa Tâm lý - Giáo dục, Trường Sư phạm; các thầy, cô giáo của chuyên ngành Quản lý giáo dục đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu. Tôi xin cám ơn lãnh đạo các Sở Giáo dục và Đào tạo, cán bộ quản lý các trường trung học phổ thông của các tỉnh khu vực Bắc Trung bộ, đặc biệt là các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An và Hà Tĩnh đã giúp đỡ tôi trong việc điều tra, khảo sát và tiến hành thực nghiệm. Tôi chân thành cảm ơn gia đình, bạn hữu, đồng nghiệp đã quan tâm, động viên, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu. Mặc dù bản thân đã có nhiều cố gắng song luận án có thể vẫn còn những hạn chế, thiếu sót. Tôi mong nhận được các ý kiến đóng góp để tiếp tục hoàn thiện luận án. Nghệ An, tháng 3 năm 2023 Tác giả luận án Vũ Văn Hưng iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... i LỜI CÁM ƠN....ii MỤC LỤC ............................................................................................................. iii DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT..................................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. viii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ ........................................................................... x MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC.................................................................................. 8 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ..................................................................... 8 1.1.1. Các nghiên cứu về đội ngũ cán bộ quản lý trường học .............. 8 1.1.2. Các nghiên cứu về phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông ........................................................................ 10 1.1.3. Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu ................................ 18 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài ........................................................... 19 1.2.1. Trường trung học phổ thông trong hệ thống giáo dục quốc dân ..... 19 1.2.2. Cán bộ quản lý trường trung học phổ thông ........................... 20 1.2.3. Đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông ............... 20 1.2.4. Phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông ...... 21 1.3. Đổi mới giáo dục và những yêu cầu đối với người cán bộ quản lý trường trung học phổ thông ............................................................................. 26 1.3.1. Đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay .................................... 26 1.3.2. Vị trí, vai trò của người cán bộ quản lý trường trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông ...................... 28 1.3.3. Những yêu cầu về phẩm chất, năng lực của người cán bộ quản lý trường trung học phổ thông trước yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông ............................................................................... 30 1.4. Vấn đề phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ................................................................... 33 1.4.1. Sự cần thiết phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông ...................................................................................... 33 iv 1.4.2. Chủ thể phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông .... 35 1.4.3. Nội dung phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ............................ 36 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ................................... 48 1.5.1. Các yếu tố khách quan ......................................................... 48 1.5.2. Các yếu tố chủ quan............................................................. 50 Kết luận chương 1 ........................................................................................... 53 Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG KHU VỰC BẮC TRUNG BỘ ......... 55 2.1. Khái quát đặc điểm tự nhiên, kinh tế- xã hội và giáo dục khu vực Bắc Trung bộ .......................................................................................................... 55 2.1.1. Điều kiện tự nhiên, tình hình kinh tế - xã hội ......................... 55 2.1.2. Khái quát về tình hình giáo dục khu vực Bắc Trung bộ ........... 57 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ...................................................................... 65 2.2.1. Mục tiêu khảo sát ................................................................ 65 2.2.2. Nội dung khảo sát ................................................................ 65 2.2.3. Đối tượng khảo sát địa bàn và thời gian khảo sát thực trạng .... 65 2.2.4. Phương pháp khảo sát và cách tính toán ................................ 66 2.3. Thực trạng đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông khu vực Bắc Trung bộ ............................................................................................ 68 2.3.1. Thực trạng về số lượng, trình độ đào tạo, cơ cấu đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông các tỉnh khu vực Bắc Trung bộ ...................................................................................... 68 2.3.2. Thực trạng chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông các tỉnh khu vực Bắc Trung bộ ................................. 71 2.4. Thực trạng phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông các tỉnh khu vực Bắc Trung bộ .............................................................. 83 2.4.1. Thực trạng quy hoạch cán bộ quản lý trường trung học phổ thông khu vực Bắc Trung bộ .......................................................... 84 2.4.2. Thực trạng tuyển chọn, bổ nhiệm, miễn nhiệm và luân chuyển cán bộ quản lý trường trung học phổ thông khu vực Bắc Trung bộ ...................................................................................... 86 2.4.3. Thực trạng sử dụng cán bộ quản lý trường trung học phổ thông ...... 89 v 2.4.4. Thực trạng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý trường trung học phổ thông ............................................................................... 90 2.4.5. Thực trạng kiểm tra, đánh giá cán bộ quản lý trường trung học phổ thông ............................................................................... 92 2.4.6. Thực trạng chế độ, chính sách của cán bộ quản lý trường trung học phổ thông ...................................................................................... 94 2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông ......................................................................... 95 2.5.1. Các yếu tố khách quan ......................................................... 96 2.5.2. Các yếu tố chủ quan............................................................. 97 2.6. Đánh giá chung về thực trạng ................................................................... 98 2.6.1. Mặt mạnh và nguyên nhân .................................................... 98 2.6.2. Mặt hạn chế và nguyên nhân ................................................ 99 Kết luận chương 2 ......................................................................................... 101 Chương 3. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG KHU VỰC BẮC TRUNG BỘ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC .................................................. 103 3.1. Các nguyên tắc đề xuất giải pháp ............................................................ 103 3.1.1. Đảm bảo tính mục tiêu ....................................................... 103 3.1.2. Đảm bảo tính thực tiễn ....................................................... 103 3.1.3. Đảm bảo tính hệ thống ....................................................... 103 3.1.4. Đảm bảo tính hiệu quả ....................................................... 103 3.1.5. Đảm bảo tính khả thi ......................................................... 104 3.2. Các giải pháp phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông khu vực Bắc Trung bộ đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục .................... 104 3.2.1. Xây dựng quy hoạch đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục theo lộ trình phù hợp .... 104 3.2.2. Đổi mới công tác tuyển chọn, bổ nhiệm cán bộ quản lý trường trung học phổ thông đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ....... 107 3.2.3. Tổ chức bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý và cán bộ quản lý dự nguồn trường trung học phổ thông đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ..................................................................................... 119 3.2.4. Đổi mới công tác đánh giá cán bộ quản lý trường trung học phổ thông ................................................................................... 124 vi 3.2.5. Hoàn thiện và tổ chức thực hiện có hiệu quả chế độ, chính sách, tạo động lực làm việc để phát huy vai trò của đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông ............................................... 127 3.3. Khảo sát sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp ............................ 131 3.3.1. Mục tiêu khảo sát .............................................................. 131 3.3.2. Đối tượng khảo sát ............................................................ 131 3.3.3. Nội dung khảo sát .............................................................. 132 3.3.4. Phương pháp khảo sát và xử lý kết quả khảo sát ................... 132 3.3.5. Kết quả khảo sát ................................................................ 133 3.4. Thực nghiệm giải pháp: Bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý và cán bộ quản lý dự nguồn đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ..................................... 137 3.4.1. Lý do chọn giải pháp thực nghiệm ...................................... 137 3.4.2. Mục đích của thực nghiệm ................................................. 137 3.4.3. Giả thiết về thực nghiệm .................................................... 137 3.4.4. Phương pháp tổ chức thực nghiệm ...................................... 138 3.4.5. Kết quả thực nghiệm .......................................................... 141 Kết luận chương 3 ......................................................................................... 146 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................................... 148 CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .......................................................................................................... 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 152 PHỤ LỤC .......................................................................................................... PL1 vii DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT TT Từ/ cụm từ viết tắt Từ/ cụm từ viết đầy đủ 1 CB Cán bộ 2 CBQL Cán bộ quản lý 3 CNTT Công nghệ thông tin 4 CSVC Cơ sở vật chất 5 DH Dạy học 6 GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo 7 GDPT Giáo dục phổ thông 8 GRDP Gross Regional Domestic Product (Tổng sản phẩm trên địa bàn) 9 GV Giáo viên 10 HS Học sinh 11 HT Hiệu trưởng 12 KN Kỹ năng 13 KT Kiến thức 14 NL Năng lực 15 QLGD Quản lý giáo dục 16 TB Trung bình 17 TP Thành phố 18 THCS Trung học cơ sở 19 THPT Trung học phổ thông viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Các nhiệm vụ quản lý và phát triển nguồn lực .................................... 10 Bảng 2.1. Các tỉnh thành khu vực Bắc Trung bộ ................................................. 55 Bảng 2.2. Thống kê quy mô, mạng lưới giáo dục các tỉnh khu vực Bắc Trung bộ..... 58 Bảng 2.3. Thống kê đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên trường học phổ thông các tỉnh khu vực Bắc Trung bộ năm học 2020-2021 .... 60 Bảng 2.4. Thống kê cơ sở vật chất đảm bảo chất lượng hoạt động giáo dục các tỉnh khu vực Bắc Trung bộ ................................................................. 62 Bảng 2.5. Thống kê kết quả kỳ thi trung học phổ thông quốc gia từ năm 2019- 2021 các tỉnh khu vực Bắc Trung bộ .................................................. 63 Bảng 2.6. Thống kê kết quả xếp loại chất lượng giáo dục học sinh trung học phổ thông năm học 2020-2021 các tỉnh khu vực Bắc Trung bộ ........... 64 Bảng 2.7. Thống kê số lượng và trình độ của cán bộ quản lý cơ sở giáo dục trung học phổ thông năm học 2020-2021 ............................................ 68 Bảng 2.8. Thống kê trình độ lý luận chính trị của đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông ................................................................ 69 Bảng 2.9. Thống kê trình độ tin học, ngoại ngữ và chứng chỉ quản lý giáo dục của đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông ...................... 70 Bảng 2.10. Thống kê cơ cấu độ tuổi của đội ngũ CBQL trường THPT ................. 71 Bảng 2.11. Đánh giá phẩm chất nghề nghiệp cán bộ quản lý trường trung học phổ thông khu vực Bắc Trung bộ ........................................................ 72 Bảng 2.12. Đánh giá năng lực lãnh đạo quản trị nhà trường .................................. 74 Bảng 2.13. Thực trạng xây dựng môi trường giáo dục .......................................... 78 Bảng 2.14. Thực trạng phát triển mối quan hệ giữa nhà trường, gia đình, xã hội .. 80 Bảng 2.15. Thực trạng sử dụng ngoại ngữ/tiếng dân tộc) và công nghệ thông tin ....... 82 Bảng 2.16. Đánh giá việc quy hoạch cán bộ quản lý trường trung học phổ thông khu vực Bắc Trung bộ .............................................................. 84 Bảng 2.17. Thực trạng tuyển chọn, bổ nhiệm, miễn nhiệm và luân chuyển cán bộ quản lý trường trung học phổ thông khu vực Bắc Trung bộ ........... 86 ix Bảng 2.18. Thực trạng việc sử dụng cán bộ quản lý trường THPT khu vực Bắc Trung bộ ............................................................................................. 89 Bảng 2.19. Thực trạng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý trường trung học phổ thông khu vực Bắc Trung bộ .............................................................. 91 Bảng 2.20. Thực trạng kiểm tra, đánh giá cán bộ quản lý trường trung học phổ thông khu vực Bắc Trung bộ .............................................................. 92 Bảng 2.21. Thực trạng chế độ, chính sách đối với cán bộ quản lý trường trung học phổ thông các tỉnh khu vực Bắc Trung bộ .................................... 94 Bảng 2.22. Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ CBQL trường THPT các tỉnh khu vực Bắc Trung bộ ................................................ 95 Bảng 3.1. Đánh giá mức độ cần thiết của các giải pháp đề xuất ........................ 133 Bảng 3.2. Đánh giá mức độ khả thi của các giải pháp đề xuất ........................... 134 Bảng 3.3. Tương quan giữa mức độ cần thiết và mức độ khả thi của các giải pháp . 135 Bảng 3.4. Kết quả phân loại, xếp loại các mẫu khách thể .................................. 138 Bảng 3.5. Kết quả khảo sát phẩm chất, năng lực của cán bộ quản lý trường trung học phổ thông trước thực nghiệm ............................................ 142 Bảng 3.6. Kết quả khảo sát phẩm chất, năng lực của cán bộ quản lý trường trung học phổ thông sau thực nghiệm ............................................... 144 x DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1.1. Mô hình phát triển nguồn nhân lực trường THPT theo Leonard Nadler .............................................................................................. 25 Sơ đồ 1.2. Quan hệ giữa số lượng, chất lượng và cơ cấu đội ngũ cán bộ quản lý ... 36 Biểu đồ 3.1. Tương quan giữa mức độ cần thiết và mức độ khả thi của các giải pháp ........................................................................................ 136 Biểu đồ 3.2 Kết quả khảo sát phẩm chất, năng lực của cán bộ quản lý trường trung học phổ thông sau thực nghiệm ............................................. 145 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Dưới tác động của toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học công5 nghệ lần thứ tư, nhất là công nghệ thông tin (CNTT), truyền thông, sự phát triển của nền kinh tế tri thức, ngày càng tạo ra nhiều cơ hội to lớn, đồng thời cũng đang tạo ra nhiều thách thức đối với nền giáo dục đào tạo của mỗi quốc gia. Đổi mới giáo dục để thích ứng với các tác động của xã hội trở thành yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh hiện nay. Để thực hiện thành công sự nghiệp đổi mới giáo dục, Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã khẳng định: “Phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao; ưu tiên phát triển nguồn nhân lực cho công tác lãnh đạo, quản lý và các lĩnh vực then chốt trên cơ sở nâng cao, tạo bước chuyển biến mạnh mẽ, toàn diện, cơ bản về chất lượng giáo dục, đào tạo gắn với cơ chế tuyển dụng, sử dụng, đãi ngộ nhân tài, đẩy mạnh nghiên cứu, chuyển giao, ứng dụng và phát triển mạnh khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo”. Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII [31] cũng đã đề ra phương hướng phát triển giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) giai đoạn 2021 - 2030: “Đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, phát triển con người”. Phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý (CBQL) đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu, có phẩm chất, năng lực (NL), phương pháp lãnh đạo, quản lý khoa học, dân chủ, đúng pháp luật đáp ứng yêu cầu đổi mới GD&ĐT là một trong chín nhóm giải pháp quan trọng trong công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT. Tại khoản 4, Điều 27 Luật Giáo dục [73], đã ghi rõ: “Giáo dục trung học phổ thông (THPT) nhằm giúp học sinh (HS) củng cố và phát triển những kết quả của giáo dục trung học cơ sở (THCS), hoàn thiện học vấn phổ thông và có những hiểu biết thông thường về kỹ thuật và hướng nghiệp, có điều kiện phát huy NL cá nhân để lựa chọn hướng phát triển, tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung cấp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động”. Để thực hiện được nh