Tóm tắt Luận án Pháp luật về bảo vệ quyền lợi của người bị thu hồi đất ở, qua thực tiễn tại Quảng Bình

TRƢỜ ỌC U T Ặ Ê T ÙY TRA P ÁP U T VỀ BẢO VỆ QUYỀ Ợ CỦA ƢỜ BỊ T U Ồ ẤT Ở QUA T ỰC T Ễ T QUẢ BÌ Chuyên ngành: uật Kinh tế Mã số: 838 0107 T T T U VĂ T C SĨ U T ỌC N năm 2018 Công trình được hoàn thành tại Trường Đại học Luật - Đại học Huế Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Cao nh nh Phản biện 1: Phản biện 2: Luận văn đƣợc bảo vệ trƣớc ội đồng chấm luận văn thạc sĩ họp tại: rƣờng ại học Luật Vào lúc...........giờ...........ngày ...... tháng ...... năm 2018. MỤC ỤC P Ầ Ở ẦU ..................................................................................... 1 1. ính cấp thiết của đề tài ........................................................................ 1 2. ình hình nghiên cứu của đề tài ........................................................... 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................... 2 4. ối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........................................................ 3 5. Phƣơng pháp nghiên cứu ..................................................................... 3 6. iểm mới của luận văn ......................................................................... 4 7. Kết cấu của luận văn ............................................................................. 4 Chƣơng 1. Ữ VẤ Ề Ý U P ÁP U T VỀ BẢO VỆ QUYỀ Ợ CỦA ƢỜ BỊ T U Ồ ẤT Ở ............................. 5 1.1. Một số khái niệm: .............................................................................. 5 1.1.1. Khái niệm đất ở .............................................................................. 5 1.1.2. Khái niệm thu hồi đất ở .................................................................. 5 1.1.3. Khái niệm quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở ............................. 5 1.1.4. Khái niệm bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở ................. 6 1.2. ác quyền lợi căn bản của ngƣời bị thu hồi đất ở ............................. 6 1.2.1. Quyền đƣợc thu hồi đất ở chính đáng ............................................ 6 1.2.2. Quyền đƣợc thu hồi đất ở công khai minh bạch ........................... 6 1.2.3. Quyền đƣợc thu hồi đất ở hợp pháp ............................................... 6 1.2.4. Quyền đƣợc bồi thƣờng kịp thời và toàn bộ các thiệt hại phát sinh theo giá thị trƣờng ..................................................................................... 7 1.2.5. Quyền đƣợc tái định cƣ đáp ứng tiêu chuẩn chất lƣợng ................ 7 1.3. Khái niệm và các tiêu chí đánh giá pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở ......................................................................... 7 1.3.1. Khái niệm pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở ................................................................................................................ 8 1.3.2. iêu chí đánh giá pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở .................................................................................................... 8 1.4. Nội dung của pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất8 1.4.1 ác nội dung cần thiết của pháp luật về bảo đảm quyền đƣợc thu hồi đất ở chính đáng.................................................................................. 8 1.4.2. ác nội dung cần thiết của pháp luật về bảo đảm việc thu hồi đất công khai minh bạch ................................................................................ 8 1.4.3. ác nội dung cần thiết của pháp luật về bảo đảm quyền đƣợc thu hồi đất ở hợp pháp .................................................................................... 9 1.4.4. ác nội dung cần thiết của pháp luật về bảo đảm quyền đƣợc bồi thƣờng toàn bộ và kịp thời các thiệt hại do thu hồi đất ở gây ra theo giá thị trƣờng .................................................................................................. 9 1.4.5. ác nội dung cần thiết của pháp luật về bảo đảm quyền đƣợc bố trí tái định cƣ đáp ứng tiêu chuẩn chất lƣợng căn bản .............................. 9 1.5. ác yếu tố ảnh hƣởng đến thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở........................................................................ 10 1.5.1. hất lƣợng pháp luật về bảo vệ quyền lợi ngƣời bị thu hồi đất ở 10 1.5.2. Nguồn lực thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở ............................................................................................. 10 1.5.3. rình độ đạo đức của đội ngũ cán bộ công chức viên chức thực hiện pháp luật về bồi thƣờng hỗ trợ tái định cƣ .................................... 10 K L ẬN ƢƠNG 1 ........................................................................ 10 Chƣơng 2. T ỰC TR P ÁP U T VÀ T ỰC T Ễ T ỰC H Ệ VỀ BẢO VỆ QUYỀ Ợ CỦA ƢỜ BỊ T U Ồ ẤT Ở T TỈ QUẢ BÌ ............................................................... 11 2.1. hực trạng pháp luật Việt Nam về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở ................................................................................................... 11 2.1.1. ác quy định về bảo đảm quyền đƣợc thu hồi đất ở chính đáng .. 11 2.1.2. ác quy định về bảo đảm việc thu hồi đất công khai minh bạch 11 2.1.3. ác quy định về bảo đảm quyền đƣợc thu hồi đất ở hợp pháp .... 11 2.1.4. ác quy định về bảo đảm quyền đƣợc bồi thƣờng toàn bộ và kịp thời các thiệt hại do thu hồi đất ở gây ra theo giá thị trƣờng .................. 12 2.1.4.1. ác khoản đƣợc bồi thƣờng khi bị thu hồi đất ở ....................... 12 2.1.4.2. hời hạn bồi thƣờng ................................................................... 13 2.1.4.3. Giá bồi thƣờng ............................................................................ 13 2.1.5. ác quy định về quyền đƣợc bố trí tái định cƣ đáp ứng tiêu chuẩn chất lƣợng căn bản................................................................................... 13 2.2. hực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở ................................................................................................... 14 2.2.1. hực tiễn thực hiện các quy định về quyền đƣợc thu hồi đất ở chính đáng ............................................................................................... 14 2.2.2. hực tiễn thực hiện các quy định về quyền đƣợc thu hồi đất ở công khai minh bạch .............................................................................. 16 2.2.3. hực tiễn thực hiện các quy định về quyền đƣợc thu hồi đất ở hợp pháp ......................................................................................................... 16 2.2.4. hực tiễn thực hiện pháp luật về quyền đƣợc bồi thƣờng kịp thời toàn bộ các thiệt hại phát sinh từ việc thu hồi đất ở theo giá thị trƣờng 18 2.2.5. hực tiễn thực hiện pháp luật về quyền đƣợc bố trí tái định cƣ đạt tiêu chuẩn chất lƣợng căn bản ................................................................. 18 2.3. Nguyên nhân dẫn đến những vƣớng mắc bất cập trong thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở ....... 18 2.3.1. Nhóm nguyên nhân khách quan ................................................... 18 2.3.1.1. ác quy định về quyền đƣợc thu hồi đất ở một cách chính đáng chƣa bảo đảm tính hợp lý; tính thống nhất; tính công khai minh bạch . 18 2.3.1.2. ác quy định về quyền đƣợc thu hồi đất ở công khai minh bạch chƣa bảo đảm tính toàn diện và phù hợp ................................................ 19 2.3.1.3. ác quy định về quyền đƣợc thu hồi đất ở hợp pháp chƣa có sự phù hợp toàn diện .................................................................................. 19 2.3.1.4. ác quy định về quyền đƣợc bồi thƣờng kịp thời toàn bộ các thiệt hại do việc thu hồi đất ở gây ra theo giá thị trƣờng chƣa toàn diện hệ thống phù hợp ................................................................................... 20 2.3.1.5. ác quy định về quyền của ngƣời bị thu hồi đất ở đƣợc tái định cƣ đáp ứng tiêu chuẩn chất lƣợng căn bản chƣa phù hợp và toàn diện . 20 2.3.2. Nhóm các nguyên nhân chủ quan................................................. 20 2.3.2.1. ông tác chỉ đạo đôn đốc của Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Bình chƣa bảo đảm yêu cầu thực tế ........................................................ 20 2.3.2.2. rình độ nhận thức pháp luật của một số cán bộ hoặc ngƣời có liên quan đến thực hiện pháp luật tại Quảng Bình chƣa đƣợc bảo đảm 20 2.3.2.3. Hiểu biết pháp luật của ngƣời bị thu hồi đất ở còn hạn chế ...... 20 K L ẬN ƢƠNG 2 ....................................................................... 20 Chƣơng 3. ỊNH ƢỚ , Ả P ÁP OÀ T Ệ P ÁP U T VÀ Â CAO ỆU QUẢ T ỰC Ệ VỀ BẢO VỆ QUYỀ Ợ CỦA ƢỜ BỊ T U Ồ ẤT Ở T TỈ QUẢ BÌ ...................................................................................... 21 3.1. ịnh hƣớng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật tại tỉnh Quảng Bình ......................................................................................................... 21 3.2. ác giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi cho ngƣời bị thu hồi đất ở và nâng cao hiệu quả thực hiện tại tỉnh Quảng Bình ........ 21 3.2.1. Nhóm các giải pháp hoàn thiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở.............................................................................. 22 3.2.1.1. oàn thiện các quy định về quyền đƣợc thu hồi đất ở chính đáng22 3.2.1.2. oàn thiện các quy định về bảo vệ quyền đƣợc thu hồi đất công khai minh bạch ....................................................................................... 22 3.2.1.3. oàn thiện các quy định về quyền đƣợc thu hồi đất ở hợp pháp23 3.2.1.4. oàn thiện các quy định về quyền đƣợc bồi thƣờng kịp thời, toàn bộ thiệt hại do việc thu hồi đất ở gây ra theo giá thị trƣờng .......... 24 3.2.1.5. oàn thiện các quy định về quyền đƣợc tái định cƣ đáp ứng tiêu chuẩn chất lƣợng căn bản ....................................................................... 24 3.2.2. ác giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lơị của ngƣời bị thu hồi đất ở tại tỉnh Quảng Bình trong thời gian tới ............................................................................................................. 24 3.2.2.1. ăng cƣờng công tác chỉ đạo đôn đốc của Ủy ban nhân dân tỉnh đối với việc thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở ......................................................................................................... 25 3.2.2.2. Bồi dƣỡng nâng cao trình độ pháp luật và chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ công chức viên chức thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở .................................................. 25 3.2.2.3. uyên truyền phổ biến pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất cho ngƣời dân trên địa bàn tỉnh. ....................................... 25 K L ẬN ƢƠNG 3 ........................................................................ 25 P Ầ KẾT U ................................................................................ 26 1 P Ầ Ở ẦU 1. Tính cấp thiết của đề t i ất đai là tài sản có giá trị to lớn đối với ngƣời sử dụng đất. Do vậy khi bị mất đi một diện tích đất nói chung và đặc biệt là đất ở sẽ ảnh hƣởng nghiêm trọng tới quyền lợi của ngƣời sử dụng đất. Nếu so với ngƣời sử dụng đất nông nghiệp hay đất mặt bằng sản xuất kinh doanh thì ngƣời sử dụng đất ở khi bị thu hồi thƣờng có xu hƣớng dễ bị thiệt thòi hơn. Việc thu hồi đất ở thƣờng kéo theo thu hồi nhà công trình xây dựng và cây lâu năm gắn liền với đất. iều này đồng nghĩa với việc đặt và nâng lên cao hơn áp lực chi trả tiền bồi thƣờng đối với ngân sách nhà nƣớc. rong hoàn cảnh đó mức bồi thƣờng đất ở hay các tài sản gắn liền với đất thƣờng có sự chênh lệch nhiều hơn so với giá trị thực tế của chúng do khả năng đáp ứng của ngân sách nhà nƣớc có giới hạn. iều này đã dẫn đến các tranh chấp xung đột giữa ngƣời bị thu hồi đất ở với cơ quan có thẩm quyền là một trong những loại tranh chấp gay gắt nhất để lại nhiều hệ lụy nặng nề nhất. rong những năm gần đây pháp luật đất đai luôn từng bƣớc đƣợc quan tâm hoàn thiện hơn nhằm ngày càng đáp ứng tốt hơn nhiệm vụ bảo vệ quyền lợi cho ngƣời bị thu hồi đất nói chung và ngƣời bị thu hồi đất ở nói riêng. uy vậy có thể thấy pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở còn tồn tại những hạn chế nhất định. ác thiệt hại mà ngƣời bị thu hồi đất ở phải gánh chịu bao gồm nhiều khoản khác nhau nhƣng sự ghi nhận của pháp luật thông qua các khoản bồi thƣờng cho thấy mới chỉ là những khoản thiệt hại có tính chất cơ bản; cơ chế định giá đất giá nhà và tài sản khác gắn liền với đất cũng đang bộc lộ nhiều hạn chế đáng kể; các trƣờng hợp thu hồi đất ở hiện nay chƣa đƣợc quy định một cách khoa học và chặt chẽ tiềm ẩn nguy cơ bị thu hồi tùy tiện; các khoản hỗ trợ mà pháp luật quy định quá thấp; các quy định về tái định cƣ khi nhà nƣớc thu hồi đất vẫn chƣa thống nhất và có cơ chế thực hiện hiệu quả nên suất tái định cƣ mà ngƣời bị thu hồi đất ở nhận đƣợc thƣờng không đạt tiêu chuẩn tiếp cận các điều kiện về nƣớc sạch vệ sinh môi trƣờng dịch vụ giáo dục y tế;... Ở góc độ thực hiện pháp luật các năm gần đây việc thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở tại tỉnh Quảng Bình cơ bản cũng đã đạt đƣợc những kết quả nhất định. uy vậy cũng tồn tại nhiều vƣớng mắc bất cập cần nghiên cứu tháo gỡ. Với những hạn chế của pháp luật hiện hành về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở và những khó khăn vƣớng mắc trong thực tiễn thực hiện các quy định này tại tỉnh Quảng Bình đã cho thấy việc nghiên 2 cứu hoàn thiện lĩnh vực pháp luật này và nâng cao hiệu quả thực hiện các quy định đó tại Quảng Bình có tính cấp thiết cao. Một mặt việc nghiên cứu sẽ góp phần cung cấp một số vấn đề lý luận cho khoa học pháp lý mặt khác nhằm đáp ứng đòi hỏi thực tế của đại phƣơng. Do vây, tôi lựa chọn đề tài “Pháp luật về bảo vệ quyền lợi của người bị thu hồi đất ở, qua thực tiễn tại Quảng Bình” để làm đề tài luận văn thạc sỹ luật học. 2. T nh h nh nghiên cứu của đề t i Liên quan đến đề tài nghiên cứu có các công trình sau đây: Bài viết “Pháp luật về trình tự thủ tục thu hồi đất bồi thƣờng và giải phóng mặt bằng và những vƣớng mắc nảy sinh trong quá trình áp dụng” của S. Nguyễn hị Nga - ạp chí Luật học số 11/2010. Bài viết “Bàn về giá đất theo quy định của Luật ất đai năm 2003” của hS. Phạm Xuân oàng - ạp chí Nghiên cứu Lập pháp số 7/2004; Bài viết “Bàn về giá đất khi bồi thƣờng nên cao hay thấp” của hs. ặng nh Quân - ạp chí ài nguyên và Môi trƣờng số 8/2005; Bài viết “Bàn về giá đất của Nhà nƣớc” của hS ặng nh Quân - ạp chí Khoa học và Pháp lý số 5/2006; Bài viết “ ánh giá thực trạng giá đất do Nhà nƣớc quy định và giải pháp” của hS. Nguyễn Văn ồng tại ội thảo “ ài chính đất đai giá đất và cơ chế chính sách trong bồi thƣờng hỗ trợ tái định cƣ” do Viện Nghiên cứu hiến lƣợc ài nguyên và Môi trƣờng - ổng cục Quản lý đất đai (Bộ ài nguyên và Môi trƣờng) tổ chức tại à Nội ngày 12/07/2011. Bài viết “Những tồn tại vƣớng mắc phát sinh trong quá trình áp dụng các phƣơng thức bồi thƣờng khi Nhà nƣớc thu hồi đất” của TS. Nguyễn hị Nga và Bùi Mai Liên - ạp chí Luật học số 5/2011. Bài viết “ hính sách hỗ trợ khi Nhà nƣớc thu hồi đất” của S. rần Quang Huy - ạp chí Luật học số 10/2010. Bài viết “ hực thi pháp luật về bồi thƣờng hỗ trợ tái định cƣ khi thu hồi đất” đăng trên tạp chí Dân chủ và Pháp luật số 4/2018 3. ục đích v nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu hông qua nghiên cứu hoạt động thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở trên địa bàn Quảng Bình đề tài làm rõ các nguyên nhân dẫn tới những hạn chế bất cập trong quá trình đó. Nguyên nhân bao gồm các hạn chế của pháp luật hiện hành về bảo quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở cũng nhƣ các nguyên nhân trong quá trình thực hiện pháp luật trên địa bàn tỉnh Quảng Bình. 3 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ể đạt đƣợc nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài nhƣ đã xác định đề tài có nhiệm vụ nghiên cứu sau đây: - Làm rõ khái niệm đất ở khái niệm thu hồi đất ở; - Phân tích làm rõ những quyền lợi căn bản của ngƣời bị thu hồi đất ở; - Phân tích làm rõ khái niệm của pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở; - Phân tích làm rõ những tiêu chí đánh giá pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở; - Làm rõ nội dung cần thiết của pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở; - Nêu thực trạng các quy định của pháp luật hiện hành về bảo vệ quyền đƣợc thu hồi đất ở chính đáng; quyền đƣợc thu hồi đất ở công khai; minh bạch; quyền đƣợc thu hồi đất ở hợp pháp; quyền đƣợc bồi thƣờng kịp thời và toàn bộ các thiệt hại phát sinh do việc thu hồi đất gây ra theo giá thị trƣờng; quyền đƣợc tái định cƣ đáp ứng tiêu chuẩn chất lƣợng căn bản; - Phân tích hiệu quả thực hiện các quy định trên tại tỉnh Quảng Bình; - Phân tích làm rõ những nguyên nhân dân tới những vƣớng mắc bất cập trong thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở bao gồm những hạn chế của pháp luật và những nguyên nhân trong thực tiễn thực hiện pháp luật tại Quảng Bình; - ề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật hiện hành về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở và các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật tại tỉnh Quảng Bình. 4. ối tƣợng v phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu ề tài nghiên cứu pháp luật thực định về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở. ồng thời nghiên cứu hoạt động thực hiện pháp luật trên địa bàn tỉnh Quảng Bình. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về thời gian đề tài nghiên cứu từ tháng 7 năm 2014 (Luật ất đai năm 2013 có hiệu lực) đến tháng 7 năm 2018. Về không gian đề tài nghiên cứu thực tiễn thực hiện pháp luật trên đại bàn tỉnh Quảng Bình. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu 4 hƣơng 1 đề tài sử dụng phƣơng pháp tổng hợp thu thập tài liệu phân tích hệ thống hóa nhằm làm rõ những vấn đề lý luận liên quan đến nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài bao gồm: - Phƣơng pháp phân tích sử dụng để đƣa ra khái niệm đất ở khái niệm thu hồi đất ở khái niệm pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở; các quyền lợi căn bản của ngƣời bị thu hồi đất ở. - Phƣơng pháp tổng hợp phân tích hệ thống hóa sử dụng làm rõ những tiêu chí đánh giá pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở và nội dung cần thiết của lĩnh vực pháp luật này. hƣơng 2 luận văn sử dụng phƣơng pháp tổng hợp nhằm tổng hợp các quy định hiện hành về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở; phƣơng pháp phân tích so sánh đối chiếu thu thập tài liệu nhằm làm rõ thực tiễn thực hiện các quy định này tại Quảng Bình. Bên cạnh đó đề tài sử dụng phƣơng pháp phân tích so sánh để làm rõ nguyên nhân dẫn đến những hạn chế trong thực tiễn áp dụng tại Quảng Bình. hƣơng 3 luận văn sử dụng phƣơng pháp phân tích so sánh để làm rõ các chủ trƣơng định hƣớng của ảng nhằm đƣa ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở. 6. iểm mới của luận văn - ƣa ra khái niệm pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở; - ệ thống hóa các quyền lợi căn bản của ngƣời bị thu hồi đất ở; - ánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở; - ác giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về bảo vệ quyền lợi của ngƣời bị thu hồi đất ở tại Quảng Bình. 7. Kết cấu của luận văn Luận văn có kết cấu gồm 3 phần: Phần mở đầu phần nội dung và phần kết luận. Trong phần nội dung gồm 3