Đề án Thực trạng và một số giải pháp, kiến nghị hình thành và phát triển thị trường chứng khoán ở Việt Nam

Lêi nãi ®Çu C«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ cña ®Êt n­íc trong nh÷ng n¨m qua ®· vµ ®ang kÐo theo hµng lo¹t nh÷ng thay ®æi tÝch cùc t¹o nªn nh÷ng c¬ së quan träng ban ®Çu ®Ó tiÕn tíi mét thÞ tr­êng tµi chÝnh, nh»m ®¶m b¶o cho sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ mét c¸ch bÒn v÷ng. Nhu cÇu x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n­íc ®ßi hái ngµy cµng nhiÒu vèn. Bªn c¹nh vèn cña Nhµ n­íc, cÇn ph¶i huy ®éng vèn nhµn rçi cña d©n c­ ë trong n­íc vµ cña n­íc ngoµi. Mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó huy ®éng ®­îc, kh¬i dËy mäi nguån vèn trong n­íc, khuyÕn khÝch d©n c­ tiÕt kiÖm vµ thu hót mäi nguån vèn nhµn rçi vµo ®Çu t­, thu hót vèn ®Çu t­ tõ n­íc ngoµi; ®ã lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n. ThÞ tr­êng vèn nãi chung vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n nãi riªng lµ mét thùc thÓ phøc t¹p vµ lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. §èi víi n­íc ta, nh÷ng vÊn ®Ò nµy ®ang cßn míi mÎ, chóng t«i nghiªn cøu ®Ò tµi nµy víi huy väng ®­îc ®ãng gãp mét phÇn nhá bÐ nh÷ng suy nghÜ, ý kiÕn cña b¶n th©n vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n cho sù ra ®êi vµ ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, chóng t«i ®· sö dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp ®Ó ®i ®Õn ®¸nh gi¸, kÕt luËn vÒ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, ph¸t triÓn vµ nh÷ng gi¶i ph¸p, kiÕn nghÞ ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam KÕt cÊu cña ®Ò tµi gåm 3 ch­¬ng: Ch­¬ng I : Mét sè nÐt kh¸i qu¸t vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n. Ch­¬ng II : Sù ra ®êi vµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam. Ch­¬ng III : Mét sè gi¶i ph¸p, kiÕn nghÞ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam. CH¦¥NG I Mét sè nÐt kh¸i qu¸t vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n I. Kh¸i niÖm, chøc n¨ng, vai trß cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. 1.1. Kh¸i niÖm chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n. 1.1.1. Kh¸i niÖm chøng kho¸n. Chøng kho¸n lµ mét danh tõ chung ®Ó chØ c¸c lo¹i chøng th­ cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, kú phiÕu. - Cæ phiÕu: Lµ lo¹i chøng th­ chøng m×nh quyÒn së h÷u cña mét sè cæ ®«ng ®èi víi doanh nghiÖp cæ phÇn. Cæ ®«ng lµ ng­êi cã cæ phÇn thÓ hiÖn b»ng cæ phiÕu. Ng­êi cã cæ phiÕu cã c¸c quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi C«ng ty; ®­îc chia lêi theo kÕt qu¶ kinh doanh; ®­îc quyÒn bÇu cö vµo ban qu¶n lý, ban kiÓm so¸t vµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù lç l·i, ph¸ s¶n cña C«ng ty. - Tr¸i phiÕu: Lµ mét lo¹i chøng th­ x¸c nhËn quyÒn lµm chñ mét mãn nî cña së h÷u chñ (tr¸i chñ) ®èi víi ®¬n vÞ ph¸t hµnh. Tr¸i phiÕu lµ lo¹i chøng kho¸n cã lîi tøc cè ®Þnh, ®­îc Ên ®Þnh tr­íc ®­îc gäi lµ l·i suÊt. Tr¸i phiÕu chØ ®­îc hoµn tr¶ khi ®Õn h¹n tr¸i phiÕu do c¸c doanh nghiÖp ph¸t hµnh, cã thÓ lµ doanh nghiÖp quèc doanh hoÆc t­ doanh lµ cæ phÇn. - Kú phiÕu : Lµ chøng th­ cña ng©n khæ ph¸t hµnh nh»m ®Ó ChÝnh phñ (hoÆc cã thÓ lµ chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng) vay tiÒn cña d©n chóng vµ cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, c¸c doanh nghiÖp, kú phiÕu cã thêi h¹n tr¶ nhÊt ®inh, cã thÓ lµ ng¾n h¹n (d­íi 12 th¸ng), cã thÓ lµ dµi h¹n (trªn 1 n¨m). Kú phiÕu lµ mét biÖn ph¸p tiÒn tÖ ®­îc øng dông ®Õ øng phã víi nhu cÇu vÒ tµi chÝnh quèc gia hoÆc chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng. MÖnh gi¸ kú phiÕu tuú theo nhu cÇu tµi chÝnh cña cÊp chÝnh quyÒn ph¸t hµnh. Theo kho¶n 1 ®iÒu 2 NghÞ ®Þnh chÝnh phñ sè 48/1998/ND - CP ngµy 11//1998 vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n th× "Chøng kho¸n lµ chøng chØ hoÆc bót to¸n ghi sæ, x¸c nhËn c¸c quyÒn vµ lîi Ých lîi ph¸p cña ng­êi së h÷u chøng kho¸n ®èi víi tµi s¶n hoÆc vèn cña tæ chøc ph¸t hµnh. Chøng kho¸n bao gåm: a, Cæ phiÕu. b, Tr¸i phiÕu. c, Chøng chØ quý ®Çu t­. d, C¸c lo¹i chøng kho¸n kh¸c ". 1.1.2. Kh¸i niÖm thÞ tr­êng chøng kho¸n (TTCK). TTCK kh«ng ph¶i lµ c¬ quan mua vµo b¸n ra c¸c lo¹i chøng kho¸n. TTCK chØ lµ n¬i giao dÞch, ë ®ã viÖc mua b¸n chøng kho¸n ®­îc thùc hiÖn bëi nh÷ng ng­êi m«i giíi chøng kho¸n. Nh­ vËy TTCK kh«ng ph¶i lµ n¬i giao dÞch mua b¸n ra c¸c lo¹i chøng kho¸n cña nh÷ng ng­êi muèn mua hay b¸n chøng kho¸n mµ lµ cña nh÷ng ng­êi m«i giíi, TTCK còng kh«ng liªn quan ®Õn gi¸ c¶ c¸c lo¹i chøng kho¸n. Gi¸ chøng kho¸n ®­îc h×nh thµnh theo hÖ thèng b¸n ®©ó gi¸ hai chiÒu; Ng­êi m«i giíi mua c¹nh tranh víi nh÷ng ng­êi m«i giíi mua kh¸c ®Ó ®¹t ®­îc gi¸ thÊp nhÊt, ng­êi m«i giíi b¸n c¹nh tranh víi nh÷ng ng­êi m«i giíi kh¸c ®Ó ®¹t ®­îc gi¸ cao nhÊt. TTCK lµ thÞ tr­êng t­ do mang tÝnh tù do nhÊt trong c¸c lo¹i thÞ tr­êng. TTCK chÝnh thøc ®­îc thÓ hiÖn b»ng së giao dÞch chøng kho¸n (së chøng kho¸n). Th«ng th­êng trong mét së giao dÞch chøng kho¸n cã hai lo¹i thÞ tr­êng cïng ®ång thêi tham gia gäi lµ c¬ cÊu cña mét thÞ tr­êng chøng kho¸n, gåm thÞ tr­êng s¬ cÊp vµ thÞ tr­êng thø cÊp. - ThÞ tr­êng s¬ cÊp : Lµ thÞ tr­êng mµ ë ®ã c¸c lo¹i chøng kho¸n ®­îc ph¸t hµnh ra lÇn ®Çu, nh»m môc ®Ých: T¹o lËp doanh nghiÖp cæ phÇn; doanh nghiÖp huy ®éng thªm vèn; c¸c cÊp chÝnh quyÒn ph¸t hµnh kú phiÕu. - ThÞ tr­êng thø cÊp lµ thÞ tr­êng mµ ë ®ã c¸c lo¹i chøng kho¸n ®· ®­îc ph¸t hµnh (qua thÞ tr­êng s¬ cÊp) ®­îc ®­a ra mua b¸n l¹i c¸c nhµ ®Çu t­ cã thÓ b¸n chøng kho¸n vµo bÊt kú lóc nµo, h×nh thøc nµy linh ho¹t, mÒm dÎo h¬n so víi tÝn dông th«ng th­êng. 1.2.2. Chøc n¨ng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. TTCK ra ®êi ë thÕ kû 15,16 ë mét sè n­íc Ch©u ¢u, tån t¹i vµ ph¸t triÓn ra kh¾p thÕ giíi nh­ ngµy nay, nã ®· chøng tá sù cÇn thiÕt cho ®êi sèng kinh tÕ - x· héi cña c¸c n­íc. V× vËy chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña TTCK lµ : - TTCK ®­îc xem nh­ lµ c¸c cÇu v« h×nh nèi liÒn gi÷a ng­êi thõa vèn vµ ng­êi thiÕu vèn, ®Ó hä gióp ®ì nhau th«ng qua viÖc mua b¸n cæ phiÕu; hay nãi c¸ch kh¸c, TTCK sinh ra ®Ó huy ®éng vèn nhµn rçi trong nÒn kinh tÕ, bá vµo ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, gi¶m thÊt nghiÖp, gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng d©n c­, x· héi. - TTCK ®ãng vai trß tù ®éng ®iÒu hoµ vèn gi÷a n¬i thõa sang n¬i thiÕu vèn. V× vËy, nã gãp phÇn giao l­u vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Møc ®iÒu hoµ nµy phô thuéc vµo quy m« ho¹t ®éng cña tõng TTCK. - TTCK b¶o ®¶m th«ng tin chÝnh x¸c, kÞp thêi (cho c¸c nhµ ®Çu t­ vµ c¸c nhµ kinh doanh chøng kho¸n) vÒ t×nh h×nh cung cÇu thÞ gi¸ cña tõng lo¹i trªn thÞ tr­êng m×nh vµ trªn TTCK h÷u quan. - TTCK ®¶m b¶o cho c¸c lo¹i chøng kho¸n ®­îc phÐp l­u hµnh cã n¬i ma b¸n thuËn tiÖn theo quy luËt cung cÇu nh­ mäi hµng ho¸ kh¸c. Tuy nhiªn, cã ®iÒu kh¸c lµ "hµng ho¸ " ë thÞ tr­êng nµy lµ c¸c cæ phiÕu, tr¸i phiÕu. Tãm l¹i, TTCK lµ hßn ®¸ t¶ng lÊp ®i c¸i hç ng¨n c¸ch gi÷a cung vµ cÇu vÒ vèn, gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n chøng kho¸n gi÷a ®Çu c¬ n©ng gi¸ vµ ®Çu c¬ h¹ gi¸ chøng kho¸n. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn râ ë c¸c Së giao dÞch chøng kho¸n. §Æc biÖt TTCK lÊp ®i c¸c hè ng¨n c¸ch gi÷a nhu cÇu vay vèn dµi h¹n trong nÒn kinh tÕ vµ c¸c ho¹t ®éng cho vay ng¾n h¹n mµ nhiÒu nhµ t­ doanh th­êng ­a thÝch. V× nã lµ n¬i ®Ó mçi khi c¸c nhµ t­ doanh ®Çu t­ ®em vèn nhµn rçi ra mua chøng kho¸n, khi kh«ng muèn ®Çu t­, cÇn tiÒn chi dïng, th× mang chøng kho¸n ra b¸n. Râ rµng c¸c ho¹t ®éng TTCK linh ho¹t, mÒn dÎo, thuËn lîi h¬n nhiÒu so víi c¸ch huy ®éng vèn th«ng qua c¸c quü tiÕt kiÖm. 1.1.3. Vai trß cña TTCK. - TTCK lµ c«ng vô khuyÕn khÝch d©n c­ chóng tiÕt kiÖm vµ sö dông nguån vèn tiÕt kiÖm vµo c«ng cuéc ®Çu t­. - TTCK lµ ph­¬ng tiÖn huy ®éng vèn. - TTCK lµ c«ng cô lµm gi¶m ¸p lùc l¹m ph¸t. - TTCK cã tæ chøc sÏ cung cÊp th«ng tin cÇn thiªt vÒ c¸c lo¹i cæ p hiÕu, chøng kho¸n còng nh­ kh¶ n¨ng sinh lêi cña tõng lo¹i trong t­¬ng lai. - TTCK b¶o d¶m tÝnh thanh kho¶n. - TTCK thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n hiÖu qu¶ kinh tÕ h¬n. - TTCK t¹o thãi quen vÒ ®Çu t­. - TTCK ®iÒu tiÕt viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu. - TTCK nguån thu hót vèn tõ n­íc ngoµi. 1.2. Kinh nghiÖm tæ chøc ph¸t triÓn TTCK ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi. * TTCK New york ThÞ tr­êng tµi chÝnh Hoa Kú hiÖn lµ thÞ tr­êng quan träng nhÊt thÕ giíi v× sè l­îng t­ b¶n ®­îc giao kho¸n vµ ¶nh h­ëng cña nã ®èi víi thÞ tr­êng kh¸c ho¹t ®éng thÞ tr­êng Hoa Kú kh«ng chÞu giíi h¹n trong ph¹m vi cña TTCK thuÇn tuý, v× h¬n 2/3 nghiÖp vô trªn gi¸ kho¸n bÊt ®éng s¶n ®­îc thùc hiÖn ngoµi thÞ tr­êng vµ nhÊt lµ viÖc ph¸t hµnh chuyÓn nh­îng chøng kho¸n víi sè l­îng quan träng vµ nh÷ng chuyÓn dÞch tr¸i phiÕu c«ng. Hoa Kú cã 14 thÞ tr­êng chøng kho¸n, trong ®ã cã 3 ë New york. ThÞ tr­êng chøng kho¸n New york cßn ®­îc gäi lµ Wall street, thÞ tr­êng chøng kho¸n Hoa Kú quy tô 2276 xÝ nghiÖp vµ kÓ tõ ngµy 7/3/1962 trë thµnh thÞ tr­êng chøng kho¸n Quèc gia. TÊt c¶ ®êi sèng chøng kho¸n Hoa kú phÇn lín ®Òu ®­îc tËp trung l¹i thÞ tr­êng New york, n¬i quy tô 15% nh÷ng nghiÖp vô giao kho¸n chøng kho¸n trªn toµn thÓ n­íc Mü. * ThÞ tr­êng chøng kho¸n London. ThÞ tr­êng chøng kho¸n London ®­îc thiÕt lËp n¨m 1801 thÞ tr­êng trë nªn mét bé phËn trong toµn thÓ bé m¸y tµi chÝnh cña thµnh phè Lu©n §«n nãi riªng, n­íc Anh nãi chung vµ ®· biÕn Anh quèc thµnh mét trung t©m tµi chÝnh quèc tÕ. Môc ®Ých cña thÞ tr­êng chøng kho¸n Lu©n §«n lµ t¹o ra mét thÞ tr­êng h÷u hiÖu cho viÖc mua, b¸n c¸c chøng kho¸n. ThÞ tr­êng cßn ®ãng vai trß quan träng trong viÖc cung cÊp t­ b¶n míi cho kü nghÖ. Nhê vËy, cuéc c¸ch m¹ng kü nghÖ xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn m¹nh sang toµn thÕ giíi. ThÞ tr­êng chøng kho¸n Lu©n §«n ph¸t hµnh hµng ngµy vµ hµng th¸ng cc b¶ng thêi gi¸ chÝnh thøc cña 9400 chøng kho¸n. §©y lµ thÞ tr­êng lín nhÊt thÕ giíi vÒ ph­¬ng diÖn chøng kho¸n vµ héi viªn. * ThÞ tr­êng chøng kho¸n Tokyo ThÞ tr­êng chøng kho¸n Tokyo thµnh lËp 1878. So víi c¸c thÞ tr­êng chøng kho¸n cïng thêi ë c¸c n­íc trªn thÕ giíi, th× thÞ tr­êng Tokyo ch­a cã g× næi h¬n, m·i tíi sau thÕ chiÕn thø II nã míi ®­îc nhiÒu ng­êi chó ý kh¸ch hµng trªn thÞ tr­êng nµy ch¼ng nh÷ng lµ c¸c nhµ ®Çu t­ kÕch xï næi tiÕng, c¸c ng©n hµng, c¸c c«ng tû b¶o hiÓm cì lín mµ cßn bao gåm nhiÒu nhµ ®Çu t­ cì nhá. Còng nh­ Thuþ Sü, ë NhËt nh÷ng h·ng muèn trë thµnh thµnh viªn cña thÞ tr­êng chøng kh¸n nhÊt thiÕt ph¶i ®­îc phÐp cña Bé tµi chÝnh. Tr¸i víi ë New york, thµnh viªn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n Tokyo lµ ph¸p nh©n c¸c h·ng ho¹t ®éng chøng kho¸n ë ®©y thùc hiÖn c«ng viÖc cñ m×nh th«ng qua c¸c h·ng trung gian vµ nh÷ng ng­êi m«i giíi chuyªn nghiÖp ®­îc uû quyÒn víi t­ c¸ch lµ ng­êi ®iÒu ®é thÞ tr­êng chøng kho¸n. * ThÞ tr­êng chøng kho¸n Th¸i Lan LuËt vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n Th¸i Lan BE 2517 (1974) quy ®Þnh thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mét tæ chøc ph¸p nh©n kh«ng mang tÝnh chÊt lîi nhuËn trªn c¬ së ®éc quyÒn. C¸c thµnh viªn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n bao gåm chØ cã c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®· ®¨ng ký. Quy ®Þnh ®­îc ®Æt ra ®èi víi viÖc ®iÒu chØnh vµ gi¸m s¸t thÞ tr­êng chøng kho¸n bëi c¸c c¬ quan chÝnh phñ vµ ®èi víi viÖc thiÕt lËp mét quü trî cÊp mµ c¸c thµnh viªn ph¶i ®ãng gãp. C¸c chøng kho¸n cã thÓ d­íi d¹ng ký danh hoÆc v« danh vµ cã thÓ bao gåm cæ phÇn hoÆc quyÒn ®èi víi cæ phÇn hoÆc l·i cæ phÇn, c¸c tr¸i phiÕu hoÆc quyÒn lîi ®èi víi c¸c tr¸i phiÕu, c¸c c«ng tr¸i chÝnh phñ hoÆc c¸c chøng kho¸n ®­îc chÝnh phñ ®¶m b¶o, c¸c tÝn phiÕu hoÆc c¸c cæ phÇn cña vèn t­¬ng trî. C¸c tr¸i phiÕu mçi lÇn ph¸t hµnh kh«ng d­íi 20 triÖu Bath vµ mÖnh gi¸ mçi tr¸i phiÕu kh«ng d­íi d­íi 100 Bath, viÖc thanh to¸n tr¸i phiÕu ph¶i ®­îc thùc hiÖn trong vßng 3 n¨m vµ sè ng­êi lµm së h÷u chñ c¸c tr¸i phiÕu kh«ng d­íi 150 ng­êi. §èi víi mét c«ng ty lÇn ®Çu tiªn muèn ®¨ng ký c¸c cæ phÇn v« danh ph¶i cã Ýt nhÊt 200 cæ ®«ng, mçi cæ ®«ng së h÷u kh«ng qu¸ 0,5% sè cæ phÇn ph¸t hµnh th«ng th­êng (nh­ng kh«ng Ýt h¬n phÇn ®Ó b¸n) vµ cïng nhau së h÷u Ýt nhÊt 25% sè cæ phÇn ph¸t hµnh. * ThÞ tr­êng chøng kho¸n Hungari Hunggari lµ mét trong sè c¸c n­íc §«ng ¢u chuyÓn h­íng sím sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng . Do ®ã, thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ®©y còng ®­îc h×nh thµnh kh¸ lín (vµo ®Çu nh÷ng n¨m 80) so víi c¸c n­íc x· héi chñ nghi· kh¸c. C¬ cÊu tæ chøc thÞ tr­êng chøng kho¸n ®­îc ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh thÞ tr­êng nµy c¸c ng©n hµng lµ nÒn t¶ng cña c¬ cÊu Êy. Cho ®Õn n¨m 1985 ng©n hµng Nhµ n­íc lµ ng­êi chñ yÕu tæ chøc thÞ tr­êng chøng kho¸n. Sang n¨m 1986 Ng©n hµng d©n téc Hungari vµ côc tiÕt kiÖm còng tham gia ph¸t hµnh chøng kh¸n. Tíi n¨m 1987 c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i tham gia lÜnh vùc nµy vµ còng b¾t ®Çu tõ ®©y ng©n hµng Bu®apet ®ãng vai trß ng­êi tæ chøc thÞ tr­êng chøng kho¸n, lµm nhiÖm vô thèng kª tÊt c¶ c¸c tr¸i phiÕu ph¸t hµnh, lËp catalo xÝ nghiÖp ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, trong ®ã nãi râ c¸c ®iÒu kiÖn ph¸t hµnh vµ tr¶ nî tr¸i phiÕu, c¸c th«ng tin vÒ t×nh h×nh kinh tÕ cña c¸c xÝ nghiÖp ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. HiÖn nay, thÞ tr­êng chøng kh¸n ë Hungari ®ang ho¹t ®éng vµ cã t¸c ®éng thËt sù ®Õn nÒn kinh tÕ cña n­íc nµy, trong ®ã chñ yÕu lµ thÞ tr­êng tr¸i phiÕu. ThÞ tr­êng cæ phiÕu cßn yÕu, nh­ng cã nhiÒu triÓn väng trong t­¬ng lai c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ®­îc thµnh lËp n¨m 1987 cã ¶nh h­ëng tÝch cùc ®Õn viÖc h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. Cßn së giao dÞch chøng kho¸n ®ang trong giai ®o¹n tr­ëng thµnh vµ dÇn dÇn sÏ chiÕm vÞ trÝ xøng ®¸ng trong sinh ho¹t kinh tÕ cña n­íc nµy. * ThÞ tr­êng chøng kho¸n ThÈm QuyÕn Vµo 1/12/1990 thÞ tr­êng chøng kho¸n ThÈm QuyÕn (SSE) ®· b¾t ®Çu c¸c ho¹t ®éng cho thÊy SSE ®· dÇn dÇn ph¸t triÓn thµnh mét thÞ tr­êng tiªu chuÈn ho¸ vÒ qu¶n lý vµ ho¹t ®éng. HiÖn nay SSE ®· thùc hiÖn chuyÓn tõ giao dÞch trao tay (OTC) sang giao dÞch tËp trung. V× lµ mét trung t©m giao dÞch chøng kho¸n SSE ®ãng mét vai trß then chèt trong viÖc c¶i tiÕn ph­¬ng ph¸p kinh doanh vµ ®¶m b¶o c¸c giao dÞch ®­îc thùc hiÖn phï hîp víi 3 nguyªn t¾c lµ: cëi më, trung thùc vµ c«ng b»ng. §iÒu tèt nhÊt SSE ®· lµm lµ cè g¾ng hÕt søc ®Ó ®iÖn to¸n ho¸ c¸c giao dÞch ngay tõ khi b¾t ®Çu ho¹t ®éng. HiÖn nay ph­¬ng thøc tiÕn hµnh kinh doanh lµ ¸p dông viÖc kÕt nèi mua b¸n tù ®éng vµ hÖ thèng kh«ng Ên chØ chøng kho¸n. Nh»m môc ®Ých hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ tr­êng, hiÖn nay SSE ®ang trong tiÕn tr×nh chuÈn bÞ thµnh lËp mét hÖ thèng thanh to¸n tËp trung ®­îc xem nh­ mét b­íc quan träng ®Ó SSE x©y dùng mét hÖ thèng giao kho¸n, ký th¸c vµ cÊt gi÷ t¹i mét trung t©m. §ång thêi SSE dù ®Þnh ph¸t triÓn m¹ng l­íi cmputer víi ý ®Þnh gia t¨ng hiÖu qu¶ trong viÖc giao dÞch vµ computer toµn bé hÖ thèng. HiÖn nay SSE cã h¬n 23 thµnh viªn, 3 trong sè ®ã lµ nh÷ng c«ng ty ë c¸c ®Þa ph­¬ng kh¸c ngoµi ThÈm QuyÕn. HiÖn nay th«ng tin thÞ tr­êng cña SSE cã thÓ ®­îc chuyÓn cho th­îng H¶i H¶i Nam, Hµng Ch©u, Zhihai (Chu H¶i) qua hÖ thèng m¹ng l­íi cña m×nh. Trong t­¬ng lai gÇn, SSE sÏ cã thÓ göi th«ng tin thÞ tr­êng cña m×nh ®Õn kh¾p mäi miÒn ®Êt n­íc vµ c¸c céng ®ång quèc tÕ b»ng c¸ch sö dông kü thuËt th«ng tin qua vÖ tinh tiªn tiÕn nhÊt. Chóng t«i tin ch¾c lµ SSE sÏ trë thµnh mét thÞ tr­êng chøng kho¸n lín nhÊt miÒn nam Trung Quèc. Kh¸i qu¸t kinh nghiÖm cña c¸c n­íc cho thÊy ®Ó cã thÞ tr­êng chøng kho¸n cÇn ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn chñ yÕu sau: - YÕu tè con ng­êi. - C¬ së vËt chÊt (nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn) - C¬ së kü thuËt (hÖ thèng th«ng tin, hÖ thèng kÕ to¸n vµ c¸c quy chÕ vÒ h¹ch to¸n kinh tÕ thèng nhÊt) . - L­u th«ng tiÒn tÖ æn ®Þnh. - C¬ së ph¸p lý ®Çy ®ñ, ®ång bé vµ chÆt chÏ (hÖ thèng luËt kinh tÕ, quy chÕ ho¹t ®éng cña TTCK). CÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng cã ®ñ ®iÒu kiÖn nãi trªn ph¶i cã thêi gian vµ lµ qu¸ tr×nh l©u dµi thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p vµ chñ tr­¬ng cña chÝnh phñ trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ. Qua kinh nghiÖm cña c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn, TTCK ë ®ã còng ph¶i mÊt mét thêi gian dµi míi cã ®­îc mét c¬ chÕ ho¹t ®éng b×nh th­êng vµ t­¬ng ®èi æn ®Þnh nh­ ngµy nay. C¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ míi ph¸t triÓn t­¬ng ®èi kh¸ ë §«ng Nam ¸ nh­ §µi Loan, Hång K«ng, TriÒu Tiªn, Xingapo lµ nh÷ng n­íc cã nÒn kinh tÕ h­íng ngo¹i ph¸t triÓn, ®­îc sù gióp ®ì vµ hç trî n­íc ngoµi ®Ó cã TTCK nh­ hiÖn nay còng mÊt vµi thËp kû. §iÒu ®ã cho thÊy qu¸ tr×nh h×nh thµnh TTCK l©u dµi, phøc t¹p tèn nhiÒu c«ng søc trong viÖc t×m tßi, nghiªn cøu vµ thiÕt lËp c¸c b­íc ®i thÝch hîp, kh«ng nªn nãng véi, v× sù nãng véi sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶ sai lÇm trong qu¸ tr×nh lµ hÕt søc nghiªm träng. Tãm l¹i, qua kinh nghiÖm cña c¸c n­íc, muèn TTCK h×nh thµnh t¹o nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn v÷ng m¹nh l©u dµi ®¹t c¸c ®iÒu kiÖn chñ yÕu kÓ trªn. Song ®iÒu quan träng nhÊt lµ chÝnh phñ ph¶i cã chñ ch­¬ng chÝnh s¸ch cô thÓ, ®Ó cïng b­íc t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn nãi trªn mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ ®ång bé. Do ®ã, kinh nghiÖm cã thÓ chØ ra con ®­êng ®i ®Ó thiÕt lËp mét thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ. Nhµ n­íc chñ tr­¬ng thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ xÝ nghiÖp quèc doanh, cæ phÇn ®­îc b¸n réng r·i trong x· héi cho c¸c tÇng líp nh©n d©n, nh©n d©n cã quyÒn chuyÓn nh­îng cho ng­êi kh¸c trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. PhÇn II Sù ra ®êi qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam 2.1. TÝnh tÊt yÕu cña sù h×nh thµnh TTCK ë ViÖt Nam. Trong vßng nhiÒu n¨m nÒn kinh tÕ n­íc ta l©m vµo t×nh tr¹ng khñng kho¶ng nghiªm träng kÌm víi l¹n l¹m ph¸t phi m·, mét c¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm, mét sù mÊt c©n ®èi c¬ cÊu kinh tÕ qu¸ lín vµ ®Æc biÖt víi nh÷ng khã kh¨n to lín vÒ mÆt ®êi sèng cña nh©n d©n. Tõ n¨m 1986, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi nh»m chuyÓn nÒn kinh tÕ tù hÖ thèng qu¶n lý tËp trung bao cÊp vµ mÖnh lÖnh cña Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc. C«ng cuéc ®æi míi ®· kÐo theo hµng lo¹t nh÷ng biÕn ®æi tÝch cùc trong ®Êt n­íc vµ ®em l¹i mét kÕt qu¶ quan träng b­íc ®Çu. Nhê ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh høc së h÷u vµ thiÕt lËp mét c¬ cÊu kinh tÕ hçn hîp bao gåm thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ c¸ thÓ, kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n, n¨ng lùc s¶n xuÊt ®· ®­îc gi¶i phãng mét c¸ch ®¸ng kÓ. GÇn ®©y, Nhµ n­íc ta ®· thi hµnh mét lo¹t chÝnh s¸ch thuËn lîi cho c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi, trong ®ã viÖc khuyÕn khÝch thµnh lËp c¸c c«ng ty liªn doanh. LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam ban hµnh th¸ng 12/1987 vµ luËt thay thÕ ngµy 12/11/1996 ®· ®­a l¹i nh÷ng kÕt qu¶ l¹c quan. §Õn nay cã h¬n 500 c«ng ty thuéc 42 n­íc vµ khu vùc l·nh thæ ®· vµo ®Çu t­ víi tæng sè vèn trªn 15 tû USD. ViÖc ban hµng luËt Ng©n hµng vµ luËt c«ng ty còng nh»m môc ®Ých ®Èy nhanh qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. CÇn ph¶i nhËn thÊy r»ng c¸c thay ®æi tÝch cùc nµy ®ang t¹o nªn mét c¬ së quan träng ban ®Çu ®Ó tiÕn tíi mét thÞ tr­êng chøng kho¸n ë n­íc ta. Trong nh÷ng n¨m tr­íc ®©y Nhµ n­íc ®· ph¸t hµnh c«ng tr¸i dµi h¹n (5 – 10 n¨m) lµ nh÷ng chøng kho¸n ®Çu tiªn ®­îc ®em ra b¸n. Míi ®©y Nhµ n­íc ®· chuyÓn qua h×nh thøc: tr¸i phiÕu kho b¹c víi l·i suÊt cao vµ tr¸i phiÕu tµi trî ®­êng d©y 500kw (b¶o ®¶m b»ng vµng), c¸c ng©n hµng quèc doanh vµ cæ phÇn còng ph¸t hµnh tr¸i phiÕu víi l·i suÊt cao hay ®¶m b¶o b»ng vµng, ®­îc d©n c­ h­ëng øng m¹nh mÏ h¬n. MÆt kh¸c sau khi chÊp nhËn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, khu vùc t­ doanh ®­îc më réng, luËt c«ng ty ®· ®­îc ban hµnh. Theo luËt nµy, c«ng ty cæ phÇn ®­îc ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu, lµ nh÷ng mÆt hµng cung cÊp cho TTCK. NÕu thÞ tr­êng chøng kho¸n, th× viÖc mua b¸n chøng kho¸n sÏ dÔ dµng, sÏ ®­a vµo vèn ®Çu t­ s¶n xuÊt tèt h¬n. ViÖc cæ phÇn ho¸ xÝ nghiÖp quèc doanh mµ chóng ta ®ang thùc hiÖn nÕu cã TTCK sÏ thuËn lîi h¬n. §èi víi mét nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn nh­ n­íc ta hiÖn nay t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®ång nghÜa víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. V× vËy nhu cÇu vÒ vèn ngµy cµng t¨ng lªn, cÇn cã tÝn dông trung h¹n vµ dµi h¹n cã c¸c ®Þnh chÕ ®Æc biÖt cung cÊp. TTCK lµ mét trong nh÷ng ®Þnh chÕ Êy TTCK cã tæ chøc sÏ ®Èy nhanh viÖc tËp trung vèn ®Ó thóc ®Èy viÖc c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n­íc. Qua xem xÐt ®¸nh gi¸ thùc tiÔn ®· diÔn ra ë n­íc ta trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, chóng t«i cho r»ng nh÷ng tiÒn ®Ò vµ ®iÒu kiÖn cho viÖc h×nh thµnh thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam ®· vµ ®ang xuÊt hiÖn vµ kÕt qu¶ lµ ngµy 20/7/2000 trung t©m giao dÞch thÞ tr­êng chøng kho¸n ®· ®­îc ra ®êi t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh. 2.2. Qu¸ tr×nh ra ®êi vµ ph¸t triÓn TTCK ë ViÖt Nam. 2.2.1. S¬ ®å tæng qu¸t TTCK ë ViÖt Nam. * Môc tiªu x©y dùng TTCK Môc tiªu cña viÖc x©y dùng TTCK lµ nh»m huy ®éng vµ ph©n phèi nguån vèn mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt, gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ theo môc tiªu kinh tÕ x· héi do Nhµ n­íc ®Ò ra. Nguån vèn huy ®éng vµ ph©n phèi cã thÓ chia ra lµm hai lo¹i, mét lo¹i lµ nguån vèn Nhµ n­íc huy nh»m x©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh míi, ®ßi hái nguån vèn lín vµ cã ý nghÜa chiÕn l­îc ®èi víi ph¸t triÓn tæng thÓ nÒn kinh tÕ, mét lo¹t lµ nguån